1, 2. Nawẹ vivẹnudido nado doalọtena wẹndagbe lọ hẹn kọdetọn dagbe wá to owhe kanweko tintan whenu gbọn?

 HOMẸKẸN vẹadi debọdo-dego lẹ bẹjẹeji, podọ Saulu jẹ agun lọ “gbàdo” ji—yèdọ hogbe de he zẹẹmẹdo nuyiwahẹmẹ kanlinjọmẹ tọn to Glẹkigbe dowhenu tọn mẹ. (Owalọ 8:3) Devi lẹ ko gbàpe, podọ mẹdelẹ sọgan lẹndọ Saulu na jẹ yanwle etọn nado sukúndona sinsẹ̀n Klistiani tọn kọ̀n. Ṣigba nuhe ma yin nukundo de wẹ jọ to whenue Klistiani ehelẹ gbàpe. Etẹwẹ nulọ?

² Mẹhe gbàpe lẹ jẹ “wẹndagbe ohó lọ tọn lá” ji to fie yé họnyi lẹ. (Owalọ 8:4) Etẹ nkọ! E ma yindọ homẹkẹn lọ ma penugo nado bọnùdo na devi lẹ nado lá wẹndagbe lọ kẹdẹ wẹ gba, amọ́ e sọ gọalọ taun nado hẹn owẹ̀n lọ gbayipe! To whenue homẹkẹndomẹtọ lẹ gbà devi lẹ do, yé gọalọ to mayọnẹn mẹ nado hẹn azọ́n yẹwhehodidọ Ahọluduta lọ tọn gbayipe yì aigba he dẹn taun lẹ ji. Dile mí na mọ do, onú mọnkọtọn ko jọ to ojlẹ mítọn mẹ.

3. (a) Mẹnu wẹ Filipi? (b) Naegbọn suhugan gbẹtọ lẹ tọn ma ko sè wẹndagbe lọ to Samalia, ṣigba etẹwẹ Jesu dọ e na jọ do tòdaho enẹ go?

³ Dopo to “mẹhe ko gbàpe lọ lẹ” mẹ wẹ Filipi. a (Owalọ 8:4; pọ́n apotin lọ “ Filipi ‘Wẹndagbe-Jlatọ Lọ.’”) E yì Samalia, yèdọ tòdaho he mẹ suhugan gbẹtọ lẹ tọn ma ko sè wẹndagbe lọ te, na to ojlẹ de mẹ wayi, Jesu degbena apọsteli etọn lẹ dọmọ: “Mì biọ tòdaho Samalianu lẹ tọn depope mẹ blo; ṣigba kakatimọ, mì nọ yì lẹngbọ owhé Islaeli tọn he bu lẹ dè.” (Mat. 10:5, 6) Amọ́ Jesu yọnẹn dọ to nukọn mẹ, yé na dekunnu mlẹnmlẹn  to Samalia, na whẹpo e do yì olọn mẹ, e dọmọ: “Mìwlẹ na yin kunnudetọ ṣie to Jelusalẹm, to Jude po Samalia lẹpo po, podọ kaka yì awà he dẹn hugan aigba tọn lẹ ji.”—Owalọ 1:8.

4. Nawẹ Samalianu lẹ yí owẹ̀n Filipi tọn gbọn, podọ etẹwẹ na ko hẹn ehe yọnbasi?

⁴ Filipi mọdọ aigba-denamẹ Samalia tọn ko “bia na gbingbẹ̀n.” (Joh. 4:35) Owẹ̀n etọn miọnhomẹna mẹhe nọ nọ̀ finẹ lẹ, podọ e ma vẹawu nado mọ nuhe zọ́n bọ e do yinmọ. Ju lẹ ma nọ tindo kanṣiṣa depope hẹ Samalianu lẹ, podọ Juvi susu tlẹ gbẹwanna yé. To vogbingbọn mẹ, Samalianu lẹ mọdọ wẹndagbe lọ nọ hẹn ale wá na gbẹtọ lẹpo mahopọnna fie yé wá sọn, podọ ehe gbọnvo taun na pọndohlan mẹnukuntahopọn tọn he Falesi lẹ tindo. Filipi dohia dọ emi ma tindo nuvẹun na Samalianu lẹ dile mẹhe nọ yí nukunpẹvi do pọ́n yé lẹ nọ wà do, na e yí zohunhun do dekunnuna yé matin mẹnukuntahihopọn. Abajọ Samalianu lẹ do dotoaina Filipi “to kọndopọ mẹ.”—Owalọ 8:6.

5-7. Na apajlẹ delẹ, he dohia dọ aliho he mẹ Klistiani lẹ gbàpe te gọalọ nado hẹn wẹndagbe lọ gbayipe.

⁵ Dile e yin do to owhe kanweko tintan whenu, homẹkẹn he nọ yin dido omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to egbehe ma ko hẹnalọdotena yẹwhehodidọ yetọn gba. Nugbo lọ dọ Klistiani lẹ nọ yin hinhẹn gánnugánnu nado sẹtẹn sọn fide jẹ fide—vlavo gànpamẹ kavi otò devo mẹ—nọ hùn dotẹnmẹ dotena yé nado lá owẹ̀n  Ahọluduta lọ tọn na gbẹtọ lẹ to fie yé sẹtẹn yì lọ. Di apajlẹ to Wẹkẹ-Whàn II whenu, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ penugo nado dọyẹwheho to opá yasanamẹ tọn Nazi tọn lẹ mẹ. Juvi he dukosọ hẹ Kunnudetọ lẹ to finẹ de dọmọ: “Akọndonanu Kunnudetọ Jehovah tọn he yè wle do gànmẹ lẹ tọn hẹn mi kudeji dọ Owe-wiwe lẹ ji wẹ yise yetọn sinai do bọ yẹnlọsu lẹzun Kunnudetọ.”

⁶ To whẹho delẹ mẹ, Kunnudetọ lẹ nọ dekunnuna homẹkẹndomẹtọ lẹ bọ yé nọ kẹalọyi owẹ̀n lọ. Di apajlẹ, to whenue Kunnudetọ de he nọ yin Franz Desch yin tẹnsẹna yì opá yasanamẹ Gusen tọn mẹ, to Autriche, dotẹnmẹ hundote na ẹn nado deanana plọnmẹ Biblu ponọ Nazi tọn de tọn. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n lehe ayajẹ yetọn na ko sù sọ to whenue yé omẹ awe lẹ wá pé to owhe susu godo to plidopọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn de ji taidi wẹnlatọ Ahọluduta lọ tọn lẹ!

⁷ Onú mọnkọtọn de jọ to whenue Klistiani lẹ họ̀n sọn otò de mẹ yì devo mẹ na homẹkẹn wutu. Di apajlẹ to owhe 1970 tọn lẹ gblamẹ, Kunnudetọ Malawi tọn he yin hinhẹn gánnugánnu nado họnyi Mozambique lẹ penugo nado dọyẹwheho na gbẹtọ susu lẹ to dọ́n. Whenue homẹkẹn tlẹ wá fọ́n to Mozambique lọsu, azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ gbẹ́ zindonukọn. Francisco Coana dọmọ: “Nugbo wẹ dọ delẹ to mí mẹ yin wiwle do gànmẹ whlasusu na azọ́n yẹwhehodidọ tọn mítọn wutu, ṣogan mẹsusu kẹalọyi owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn, podọ ehe hẹn mí kudeji dọ Jiwheyẹwhe to alọgọna mí kẹdẹdile e wà na Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ do.”

8. Nawẹ nuhahun tonudidọ po akuẹzinzan tọn lẹ po ko yinuwado azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ ji gbọn?

⁸ Na nugbo tọn, e ma yin homẹkẹn kẹdẹ wẹ zọ́n bọ sinsẹ̀n Klistiani tọn do gbayipe yì otò devo lẹ mẹ gba. To owhe agọe tọn lẹ mẹ, nuhahun tonudidọ tọn po akuẹzinzan tọn lẹ po ko sọ hùn dotẹnmẹ dotena mẹsusu he nọ do ogbè devo lẹ kavi he wá sọn otò devo lẹ mẹ lẹ nado sè owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn. Mẹdelẹ he tin to otò he mẹ awhàn kavi ohẹ́n to núgbà te taun lẹ ko họnyi otò he pọnte lẹ mẹ bo ko jẹ Biblu plọn ji to fie yé sẹtẹn yì lẹ. Na fibẹtado-dintọ susu to wiwọ̀ yì lẹdo devo lẹ mẹ wutu, aigba-denamẹ jonọgbè-dótọ tọn susu lẹ ko tin-to-aimẹ. Be hiẹ to vivẹnudo nado dekunnuna gbẹtọ lẹ “sọn akọta lẹpo mẹ, sọn hẹnnu lẹpo mẹ, sọn gbẹtọ lẹpo mẹ podọ sọn ogbè lẹpo mẹ” to aigba-denamẹ towe ji ya?—Osọ. 7:9.

9. Mẹnu wẹ Simọni, podọ etẹwẹ whàn ẹn nado lẹzun yisenọ?

⁹ Filipi wà azọ́njiawu susu to Samalia. Di apajlẹ, e gbọazọ̀nna mẹhe tindo madogán agbasa tọn lẹ bo tlẹ sọ yàn gbigbọ ylankan lẹ jẹgbonu. (Owalọ 8:6-8) Awuji dawe de taun nado mọ nunina azọ́njiawu tọn he Filipi tindo. Simọni wẹ e nọ yin, yèdọ nujlẹtọ he gbẹtọ lẹ nọ na sisi taun sọmọ bọ yé tlẹ nọ dọ gandego dọmọ: “Huhlọn Jiwheyẹwhe tọn wẹ dawe ehe.” Todin, Simọni yí nukun etọn lẹ do mọ nuhe yin huhlọn Jiwheyẹwhe tọn nugbonugbo to whenue Filipi wà azọ́njiawu lẹ, podọ ehe whàn Simọni nado lẹzun yisenọ.  (Owalọ 8:9-13) Ṣigba nujijọ de wá aimẹ he wá do mẹwhinwhàn Simọni tọn lẹ hia. Nujijọ tẹwẹ?

10. (a) Etẹwẹ Pita po Johanu po yì wà to Samalia? (b) Etẹwẹ Simọni wà to whenuena e mọdọ Pita po Johanu po nọ ze alọ yetọn lẹ do devi yọyọ lẹ ji bọ yé nọ mọ gbigbọ wiwe yí?

¹⁰ Whenue apọsteli lẹ sè dọ jideji to tintin to Samalia, yé do Pita po Johanu po hlan dọ́n. (Pọ́n apotin lọ “ Pita Yí ‘Họnhungan Ahọluduta lọ Tọn lẹ’ Zan.”) To whenue apọsteli awe lọ lẹ jẹ finẹ, yé ze alọ yetọn lẹ do devi yọyọ lọ lẹ ji, bọ dopodopo yetọn mọ gbigbọ wiwe yí. b Whenue Simọni mọ ehe, awuji i. E sọ dọna apọsteli lọ lẹ dọmọ: “Mì na aṣẹ ehe yẹnlọsu ga, “na mẹdepope he ji yẹn ze alọ ṣie lẹ do nido sọgan mọ gbigbọ wiwe yí.” Simọni tlẹ ze akuẹ donukọnna yé, po linlẹn lọ po dọ emi sọgan yí akuẹ do họ̀ nunina wiwe ehe!—Owalọ 8:14-19.

11. Ayinamẹ tẹwẹ Pita na Simọni, podọ nawẹ Simọni yinuwa gbọn?

¹¹ Pita ma doadúdẹji nado gblọnhona Simọni. Apọsteli lọ dọna ẹn dọmọ: “Na fataka towe ni dọ̀n po hiẹ po, na a lẹndọ emi sọgan mọ nunina vọnu Jiwheyẹwhe tọn yí po akuẹ po. Hiẹ ma tindo adà kavi mimá de to whẹho ehe mẹ, na ahun towe ma jlọ to nukun Jiwheyẹwhe tọn mẹ.” Enẹwutu, Pita dotuhomẹna Simọni nado lẹnvọjọ bo hodẹ̀ nado biọ jona. E dọmọ: “Vẹ̀ Jehovah dọ, eyin e yọnbasi, linlẹn ylankan ahun towe mẹ tọn nido sọgan yin jijona we.” E họnwun dọ Simọni ma yin mẹylankan de; e jlo na wà nuhe sọgbe, ṣigba e ma ko tindo nukunnumọjẹnumẹ gigọ́ to ojlẹ enẹ mẹ wẹ. Enẹwutu, e vẹ̀ apọsteli lọ lẹ dọmọ: “Mì vẹ̀ Jehovah na mi, na depope to nuhe mì dọ ehelẹ mẹ nikaa wá ji e.”—Owalọ 8:20-24.

12. Etẹwẹ yinkọ Simọni tọn nọ yin yiyizan nado dlẹnalọdo, podọ nawẹ ehe ko yin omọ̀ de na sinsẹ̀n Mẹylọhodotọklisti tọn gbọn?

 ¹² Avase de wẹ nugbẹnamẹ Pita tọn na Simọni yin na Klistiani lẹ to egbehe. To ogbè delẹ mẹ, yinkọ Simọni tọn nọ yin yiyizan nado dlẹnalọdo aṣa otẹn azọngban sinsẹ̀n tọn de hihọ̀ kavi sisà namẹ tọn, na aliho he mẹ Simọni yinuwa te wutu. Aṣa ehe gbayipe taun to whenuho sinsẹ̀n Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ tọn mẹ. Otànwe aihọn tọn de dọmọ: “Dodinnanu he yin bibasi do opli nuglọ tọn he whenu yè nọ de Papa [Katoliki tọn] yọyọ de te lẹ ji hẹn dodinnanutọ lẹ kudeji dọ Papa de ma ko yin dide pọ́n to whenuho mẹ bọ e ma yindọ akuẹ wẹ e yí do họ̀ otẹn lọ, podọ to suhugan whẹho lẹ tọn mẹ, aṣa lọ nado yí akuẹ do họ̀ otẹn azọngban tọn ehe to opli nuglọ tọn lọ tẹnmẹ nọ yin dehe ylan hugan, huwinyan hugan, bosọ jẹ gànna-gànna hugan.”—The Encyclopædia Britannica (1878), zinjẹgbonu ṣinẹnẹtọ.

13. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ Klistiani lẹ dona payi ma nado do gbigbọ Simọni tọn hia te?

¹³ Klistiani lẹ dona payi ma nado do gbigbọ Simọni tọn hia. Di apajlẹ, mí ma dona tẹnpọn nado nọ dín nukundagbe mẹhe mí lẹndọ yé sọgan na mí lẹblanulọkẹyi to agun mẹ lẹ tọn gbọn nunina lẹ bibasi na yé kavi pipà yé zẹjlẹgo dali. To alọ devo mẹ, mẹhe yè nọ pọnhlan taidi mẹhe tin to otẹn dagbe mẹ nado do nukundagbe hia lẹ dona payi ma nado nọ do mẹnukuntahopọn hia mẹhe do alọnu lẹ. Apajlẹ awe lẹpo wẹ do gbigbọ Simọni tọn hia. Na nugbo tọn, devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹpo wẹ dona nọ ze ‘yede whè,’ bo nọ nọtepọn ojlẹ dide gbigbọ Jehovah tọn nado na yé lẹblanulọkẹyi lẹ to agun mẹ. (Luku 9:48) Mẹdepope he nọ tẹnpọn nado ‘dín gigo na edetiti’ ma tindo otẹn to titobasinanu Jiwheyẹwhe tọn mẹ.—Howh. 25:27.

14, 15. (a) Mẹnu wẹ “ojọ̀ Etiopianu” lọ, podọ nawẹ Filipi mọ ẹn gbọn? (b) Etẹwẹ Etiopianu lọ wà to whenue e sè owẹ̀n Filipi tọn, podọ naegbọn mí ma sọgan dọ dọ nudide etọn nado yí baptẹm yin bibasi to plaplaji? (Pọ́n nudọnamẹ odò tọn.)

¹⁴ Todin, angẹli Jehovah tọn dọna Filipi nado gbọn aliho he tọ́n sọn Jelusalẹm yì Gaza. Kanbiọ depope he sọgan fọ́n to ayiha Filipi tọn mẹ gando nuhewutu e dona yì finẹ go wá mọ gblọndo to whenuena e dukosọ hẹ ojọ̀  Etiopianu lọ he “to owe yẹwhegán Isaia tọn hia daga.” (Pọ́n apotin lọ “ Ojọ̀ Kavi Ogán Họ̀nmẹ Tọn?”) Gbigbọ wiwe Jehovah tọn deanana Filipi nado dọnsẹpọ dawe lọ to osọ́-kẹkẹ etọn mẹ. “Na nugbo tọn, be hiẹ mọnukunnujẹ nuhe hia a te mẹ ya?” wẹ e kanse Etiopianu lọ dile e to wezunhọn to osọ́-kẹkẹ lọ pá. Ṣigba Etiopianu lọ gblọn dọmọ: “Na taun tọn, nawẹ yẹn sọgan wàmọ do, adavo mẹde deanana mi?”—Owalọ 8:26-31.

¹⁵ Etiopianu lọ ylọ Filipi biọ osọ́-kẹkẹ etọn mẹ. Hodọdopọ dagbe nankọ die yé na ko duvivi etọn! Mẹhe “lẹngbọ,” kavi “devi” he yin nùdego to dọdai Isaia tọn mẹ lọ yin gbẹ́ doglẹ na mẹsusu dai. (Isa. 53:1-12) Ṣigba, dile yé to yìyì, Filipi basi zẹẹmẹ na ojọ̀ Etiopianu lọ dọ Jesu Klisti wẹ dọdai lọ to alọdlẹndo. Taidi mẹhe yin bibaptizi to Pẹntikọsti 33 W.M. lẹ, Etiopianu lọ—he ko yin mẹdiọzun Juvi to whenẹnu—yọ́n nuhe e dona wà to afọdopolọji. E dọna Filipi dọmọ: “Pọ́n! Osin die; etẹwẹ glọnalina mi nado yin bibaptizi?” Filipi baptizi Etiopianu lọ to afọdopolọji! c (Pọ́n apotin lọ “ Baptẹm-Yíyí to ‘Osindò’ Mẹ.”) Enẹgodo, gbigbọ deazọ́n devo na Filipi yì Aṣidọdi, fie e zindonukọn nado to wẹndagbe lọ lá te.—Owalọ 8:32-40.

16, 17. Adà tẹwẹ angẹli lẹ nọ yiwà to azọ́n yẹwhehodidọ tọn mẹ to egbehe?

¹⁶ To egbehe, Klistiani lẹ tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado tindo mahẹ to azọ́n he nkọ Filipi wà lọ mẹ. Yé nọ saba penugo nado dọyẹwheho to aliho mayin aṣa tọn mẹ, taidi to whenue yé to gbejizọnlinzin. To whẹho susu mẹ, e nọ họnwun dọ aliho he mẹ yé nọ mọ ahunjijlọnọ lẹ te ma yin gbọn kosọ dali. Ehe ma dona paṣa mí, na Biblu ko hẹn ẹn họnwun dọ angẹli lẹ to anadena azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ na owẹ̀n lọ nido sọgan jẹ “akọta lẹpo, hẹnnu lẹpo, ogbè lẹpo podọ gbẹtọ lẹpo” dè. (Osọ. 14:6) Mọwẹ, Jesu ko dọ dọdai dọ angẹli lẹ na deanana azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ. To apajlẹ he e na gando likun po ogbé ylankan po go lọ mẹ, Jesu dọ dọ to ojlẹ jibẹwawhé  tọn mẹ—yèdọ to vivọnu titonu lọ tọn—‘angẹli lẹ wẹ na yin jibẹwawhétọ lọ lẹ.’ E yidogọ dọ nudida gbigbọnọ ehelẹ na “bẹ nuhe nọ hẹnmẹ dahli lẹ po mẹhe nọ to sẹ́nhẹngba lẹpo po sẹ̀ sọn Ahọluduta etọn mẹ.” (Mat. 13:37-41) To ojlẹ dopolọ mẹ, angẹli lẹ nasọ bẹ mẹhe na wá lẹzun whédutọ Ahọluduta lọ tọn to olọn mẹ lẹ pli—podọ to godo mẹ, yé nasọ bẹ “gbẹtọ susugege” he yin “lẹngbọ devo lẹ”—he Jehovah jlo na dọ̀n wá titobasinanu etọn mẹ lẹ pli.—Osọ. 7:9; Joh. 6:44, 65; 10:16.

¹⁷ Kunnudenu dohia dọ ehe nọ jọ nugbo, na mẹhe mí nọ mọ to lizọnyizọn mítọn mẹ delẹ nọ dọ dọ emi ko to dẹ̀ho dọ Jiwheyẹwhe ni gọalọna emi. Lẹnnupọndo apajlẹ wẹnlatọ Ahọluduta lọ tọn awe he plan ovi pẹvi de hẹn yì kunnudegbe delẹ tọn ji. Dile yé to azọ́n yẹwhehodidọ tọn fó to afọnnu gbèdopo, e paṣa yé nado mọdọ ovi pẹvi he hodo yé lọ to jejeji nado yì owhé he bọdego gbè. Na nugbo tọn, ovi lọ jo yé do bo dedo owhé lọ gbè, bosọ húhúhọ̀n! Nawe de wá ohọ̀n ji, podọ to whenue wẹnlatọ awe lọ lẹ mọ ẹn, yé yì e dè nado dọhona ẹn. E paṣa yé to whenue yọnnu lọ dọ dọ emi ṣẹṣẹ hodẹ̀ dọ Jiwheyẹwhe ni do mẹde hlan nado wá gọalọna emi na emi nido mọnukunnujẹ Biblu mẹ wẹ. Tito yin bibasi nado plọn Biblu hẹ ẹ!

18. Naegbọn mí ma dona yí nukunpẹvi do pọ́n lizọnyizọn mítọn gbede?

¹⁸ Taidi hagbẹ agun Klistiani tọn de, hiẹ tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado wazọ́n hẹ angẹli lẹ dile azọ́n yẹwhehodidọ tọn he to yinyin wiwà to azán mítọn gbè to mizọnmizọn ji hugan gbede pọ́n. Ma yí nukunpẹvi do pọ́n lẹblanulọkẹyi enẹ gbede blo. Eyin hiẹ to vivẹnudo zọnmii, a na mọ ayajẹ susu dile a to nukọnzindo nado lá “wẹndagbe he gando Jesu go” lọ.—Owalọ 8:35.