1, 2. (a) Nuhahun tẹwẹ Paulu po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po pehẹ to Efesu? (b) Etẹ ji wẹ mí na dọhodo to weta ehe mẹ?

 GBẸTỌGUN lẹ to awhádo bo to zingidi ji to tòhomẹ-liho Efesu tọn ji. Gufọntọ lẹ ko bẹ yede pli bo ko sọ fọ́n hunyanhunyan dote! Yé wle awe to mẹhe to gbejizọnlinzin hẹ apọsteli Paulu lẹ mẹ bo dọ̀n yé jei. Nusatẹn he tin to tòhomẹ-liho lọ ji lẹ jẹvọ́ tlolo dile gbẹtọgun zingidinọ lọ lẹ to wiwọ̀ biọ aihundatẹn daho tòdaho lọ tọn he sọgan hẹn gbẹtọ 25 000 mẹ. Suhugan gbẹtọ lẹ tọn ma tlẹ yọ́n nuhe fọ́n hunyanhunyan lọ dote, ṣigba yé lẹndọ ohó he mẹdelẹ to didọ jẹagọdo tẹmpli yetọn po yẹwhe-yọnnu Altemis he yé nọ sẹ̀n po wẹ na ko zọ́n. Enẹwutu, yé jẹ awhádo ji mapote dọmọ: “Daho wẹ Altemis Efesunu lẹ tọn!”—Owalọ 19:34.

² Whladopo dogọ, Satani jlo na yí gbẹtọgun danuwatọ lẹ zan nado glọnalina nukọnyiyi wẹndagbe Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn. Ṣigba gbọnvona enẹ, Satani sọ nọ yí ayiha wintinwintin devo lẹ zan. To weta ehe mẹ, mí na gbadopọnna ayiha wintinwintin Satani tọn delẹ he e yizan to vivẹnudido etọn mẹ nado glọnalina nuwiwa po pọninọ Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ po tọn. Hú popolẹpo, mí na mọdọ ayiha wintinwintin etọn lẹpo wẹ gboawupo, na “ohó Jehovah tọn to whinwhẹ́n deji bosọ to gbigbayipe tlala.” (Owalọ 19:20) Etẹwẹ gọalọna Klistiani enẹlẹ nado gbawhàn? Onú dopolọ he nọ gọalọna mí to egbehe wẹ. Nugbo wẹ dọ awhàngbigba lọ ma yin mítọn, Jehovah tọn wẹ. Ṣigba taidi Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ, mí dona yí adà mítọn wà. Po alọgọ gbigbọ Jehovah tọn po, mí sọgan wleawuna jẹhẹnu he na gọalọna mí nado hẹn lizọnyizọn mítọn di lẹ. Mì gbọ mí ni gbadopọnna apajlẹ Apolo tọn whẹ́.

3, 4. Etẹ mẹ wẹ Akuila po Pliskila po doayi e go dọ Apolo ma mọnukunnujẹ, podọ nawẹ yé gọalọna ẹn gbọn?

³ To whenue Paulu jei Efesu to gbejizọnlin mẹdehlan tọn etọn atọ̀ntọ  whenu, Ju de he nọ yin Apolo wá tòdaho lọ mẹ. Tòdaho diyin Alẹkzandli tọn mẹ wẹ e wá sọn to Egipti. Apolo tindo jẹhẹnu vonọtaun delẹ. E didẹ́ taun. Gbọnvona enẹ, “e [sọ] yọ́n Owe-wiwe lẹ ganji.” Humọ, e “hunzo to gbigbọ-liho.” Enẹwutu, Apolo nọ yí zohunhun po adọgbigbo po do dọho to Ju lẹ nukọn to sinagọgu mẹ.—Owalọ 18:24, 25.

⁴ Akuila po Pliskila po sè ohó Apolo tọn. Matin ayihaawe, homẹ hùn yé nado mọdọ e “to mẹplọn to aliho he sọgbe mẹ gando Jesu go.” Nuhe e dọ gando Jesu go lẹ sọgbe. Ṣigba, tlolo wẹ asu po asi po Klistiani enẹ doayi e go dọ onú delẹ tin he mẹ Apolo ma mọnukunnujẹ. “Baptẹm Johanu tọn kẹdẹ wẹ e jẹakọ hẹ.” Dẹ́didi po wésise Apolo tọn po ma dobuna asu po asi po wamọnọ he yin gòhọ-gbátọ ehe. Kakatimọ, “yé dọ̀n ẹn do ogbẹ́ mẹ bo hẹn aliho Jiwheyẹwhe tọn họnwun na ẹn to aliho he sọgbe mẹ dogọ.” (Owalọ 18:25, 26) Podọ nawẹ dawe he didẹ́ bo sewé ehe yinuwa gbọn? E họnwun dọ, e do dopo to jẹhẹnu titengbe hugan he Klistiani de sọgan wleawuna lẹ mẹ hia—enẹ wẹ whiwhẹ.

5, 6. Etẹwẹ hẹn Apolo penugo nado yọ́n-na-yizan na Jehovah, podọ etẹwẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ Apolo tọn mẹ?

⁵ Na Apolo kẹalọyi alọgọ Akuila po Pliskila po tọn wutu, e pegan dogọ taidi devizọnwatọ Jehovah tọn de. E zingbejizọnlin yì Akaia, fie e “gọalọ tlala” na yisenọ lẹ te. E sọ dọyẹwheho po kọdetọn dagbe po na Ju he to agbegbe enẹ mẹ lẹ, he tẹkudeji dọ Jesu ma yin Mẹsia dopagbe lọ gba. Luku na linlin dọmọ: “E yí zohunhun tlala do dohia hezeheze to gbangba dọ owhẹ̀ Ju lẹ tọn ma whẹ́n, dile e nọ to didohia yé sọn Owe-wiwe lẹ mẹ dọ Jesu wẹ Klisti lọ.” (Owalọ 18:27, 28) Dona nankọ die Apolo lẹzun na mẹmẹsunnu lẹ! Na nugbo tọn, ewọ lọsu gọalọ bọ “ohó Jehovah tọn” do to gbigbayipe. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ Apolo tọn mẹ?

⁶ Dandannu wẹ e yin na Klistiani lẹ nado wleawuna whiwhẹ. Dopodopo mítọn wẹ tindo nunina voovo lẹ—e sọgan yin nugopipe jọwamọ tọn lẹ, numimọ, kavi oyọnẹn he mí tindo. Ṣigba whiwhẹ mítọn wẹ dona tọ́nta hugan. Eyin e ma yinmọ, huhlọn mítọn sọgan wá lẹzun madogán. Jẹhẹnu dagbe mítọn lẹ sọgan zọ́n bọ mí na jẹ míde mẹ mọ ji. (1 Kọl. 4:7; Jak. 4:6) Eyin mí yin whiwhẹnọ nugbonugbo, mí na dovivẹnu nado nọ pọ́n mẹdevo lẹ hlan taidi mẹhe yiaga hú mí. (Flp. 2:3) Mí ma na gblehomẹ eyin mẹdevo lẹ jla pọndohlan mítọn do kavi de mí do aliji. Mí ma na gbọn goyiyi dali tẹkudo linlẹn mítọn titi lẹ ji to whenue e wá họnwun na mí dọ linlẹn lọ lẹ ma tin to kọndopọ mẹ hẹ anademẹ he gbigbọ wiwe to nina to alọnu. Eyin mí nọ do whiwhẹ hia to whepoponu, mí na yọ́n-na-yizan na Jehovah po Visunnu etọn po.—Luku 1:51, 52.

7. Nawẹ Paulu po Apolo po ze apajlẹ whiwhẹ tọn dai gbọn?

⁷ Whiwhẹ sọ nọ gọalọna mí ma nado nọ whlẹnagbà hẹ mẹdevo lẹ. Pọ́n lehe Satani na ko to jejeji nado hẹn kinklan wá Klistiani dowhenu tọn lẹ ṣẹnṣẹn do! Lehe homẹ etọn na ko hùn do sọ eyin Klistiani zohunhunnọ awe taidi Apolo po Paulu po ko jo yede do na gbigbọ agbàwhinwhlẹn tọn, vlavo bo jẹ awuwhàn ji to yedelẹ ṣẹnṣẹn nado do yede hia taidi omẹ nukundeji hugan to agun lẹ mẹ!  E na ko bọawuna yé nado wàmọ, na to Kọlinti, Klistiani delẹ jẹ didọ ji dọ, “Paulu tọn wẹ yẹn,” to whenue mẹdevo lẹ to didọ dọ, “Apolo tọn wẹ yẹn.” Be Paulu po Apolo po nọgodona hogbe he nọ hẹn kinklan wá mọnkọtọn lẹ wẹ ya? Lala! Whiwhẹ he Paulu tindo gọalọna ẹn nado yọ́n pinpẹn adà he Apolo yiwà to azọ́n lọ mẹ tọn, enẹwutu e na ẹn lẹblanulọkẹyi sinsẹ̀nzọn tọn devo lẹ. Na nuhe dù Apolo, e hodo anademẹ he Paulu na ẹn lẹ. (1 Kọl. 1:10-12; 3:6, 9; Titu 3:12, 13) Apajlẹ dagbe nankọ die ehe yin na mí to egbehe nado nọ gbọn whiwhẹ dali do gbekọndopọ hia!

8. Ali tẹwẹ Paulu gbọn to whenue e lẹkọ jei Efesu, podọ etẹwutu?

⁸ Paulu ko dopagbe nado lẹkọyi Efesu, podọ e wàmọ nugbo. a (Owalọ 18:20, 21) Ṣigba doayi lehe e yì gbọn go. Antioku Silia tọn wẹ mí sè dọ e tin te gbọngodo. Nado jẹ Efesu, e sọgan ko zingbejizọnlin yì Seleukia he to yakẹ bo do tọjihun sọn finẹ yì Efesu poun. Kakatimọ, e jugbọn “lẹdo he dẹn do ohù lẹ mẹ.” Mẹdelẹ dọ dọ gbejizọnlin he Paulu zìn, dile mí mọ do to Owalọ lẹ 18:23 po 19:1 po mẹ, na ko yì nudi kilomẹtlu 1 600! Naegbọn Paulu de nado gbọn ali gaa mọnkọtọn? Na yanwle etọn wẹ nado “to devi lẹpo hẹn lodo.” (Owalọ 18:23) Gbejizọnlin mẹdehlan tọn etọn atọ̀ntọ ma na bọawu paali, kẹdẹdile awe he jẹnukọn lẹ ma bọawu do, ṣigba e yọnẹn dọ tuklajijẹ emitọn lẹ ma na yin to ovọ́ mẹ. Nugopọntọ lẹdo tọn lẹ po asi yetọn lẹ po nọ do gbigbọ dopolọ hia to egbehe. Be e ma jẹ dọ mí ni yọ́n pinpẹn owanyi mẹde-yido-sanvọ́ tọn yetọn ya?

9. Naegbọn devi delẹ dona vọ́ baptẹm yí, podọ etẹwẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ yetọn mẹ?

⁹ Whenue Paulu jẹ Efesu, e mọ devi Johanu Baptizitọ lọ tọn delẹ he sọha yetọn yì 12. Baptẹm Johanu tọn wẹ yé yí, ṣigba Jiwheyẹwhe ma to alọkẹyi baptẹm ehe ba. Humọ, diblayin dọ yé ma yọ́n nudepope gando gbigbọ wiwe go. Paulu basi zẹẹmẹ gigọ́ lẹ na yé, podọ yé whiwhẹ yede bo do ojlo hia nado plọnnu dile Apolo wà do. To baptẹm yíyí to oyín Jesu tọn mẹ godo, yé mọ gbigbọ wiwe po nunina azọ́njiawu tọn lẹ po yí. Enẹwutu, e họnwun dọ zọnlinzinzin afọsu-afọsi hẹ titobasinanu Jehovah tọn he to nukọnzindo nọ hẹn dona susu wá.—Owalọ 19:1-7.

10. Naegbọn Paulu do tọ́n sọn sinagọgu mẹ bo yì wehọ de mẹ, podọ apajlẹ tẹwẹ e zedai na mí to lizọnyizọn mítọn mẹ?

¹⁰ Todin, mì gbọ mí ni gbadopọnna apajlẹ devo he dohia dọ ohó Jiwheyẹwhe tọn to gbigbayipe. Paulu dọyẹwheho po adọgbigbo po to sinagọgu mẹ na osun atọ̀n. Mahopọnna dọ e “to hoyijlẹdohogo nado diọlinlẹnna gbẹtọ lẹ gando ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn go,” mẹdelẹ hẹn ayiha yetọn sinyẹn bo lẹzun nukundiọsọmẹtọ akonka lẹ. Kakati nado hẹn whenu gú po mẹhe to “ohó ylankan dọ do Aliho Lọ go” lẹ po, Paulu basi tito nado dọ togunmẹho “to wehọmẹ Tilannusi tọn.” (Owalọ 19:8, 9) Mẹhe jlo na yinukọn to gbigbọ-liho lẹ dona tọ́n sọn sinagọgu  lọ mẹ bo sẹtẹn yì wehọmẹ lọ. Taidi Paulu, mí sọgan doalọtena hodidọ mítọn eyin mí mọdọ whétọ de ma jlo na dotoai kavi jlo na dọnnu poun. Gbẹtọ taidi lẹngbọ susu gbẹ́ tin he dona sè owẹ̀n tulinamẹ tọn mítọn!

11, 12. (a) Apajlẹ tẹwẹ Paulu zedai na nuhe dù azọ́n sinsinyẹn wiwà po alọdidiọ to lizọnyizọn lọ mẹ po? (b) Nawẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko dovivẹnu nado wà nudopolọ to lizọnyizọn yetọn mẹ gbọn?

¹¹ Paulu sọgan ko nọ dọho to wehọ enẹ mẹ egbesọegbesọ sọn nudi ogàn 11:00 mẹ afọnnu kakajẹ nudi ogàn 4:00 mẹ whèjai. (Owalọ 19:9) Gànhiho enẹlẹ mẹ wẹ yozò nọ sinyẹn hugan te bọ mẹsusu nọ doazọ́nte nado dùnú bo gbọjẹ, podọ e taidi dọ awhá nọ depò taun to ojlẹ enẹlẹ mẹ. Mí ni dọ dọ Paulu tẹdo tito enẹ go gligli na owhe awe blebu, e na ko yí nuhe hugan gànhiho 3 000 zan nado plọnmẹ, yèdọ nudi gànhiho 125 to sunmẹsunmẹ. b Whẹwhinwhẹ́n devo die he wutu ohó Jehovah tọn do to whinwhẹ́n deji bo to gbigbayipe. Paulu nọ wazọ́n sinsinyẹn to lizọnyizọn lọ mẹ bosọ nọ diọalọ. E diọ tito etọn nado sọgan dọyẹwheho na mẹhe tin to lẹdo enẹ mẹ lẹ. Etẹwẹ yin kọdetọn lọ? “Mẹhe nọ nọ̀ ayimatẹn Asia tọn mẹ lẹpo sè ohó Oklunọ tọn, yèdọ Ju lẹ po Glẹkinu lẹ po.” (Owalọ 19:10) Matin ayihaawe, Paulu dekunnu mlẹnmlẹn!

¹² To egbehe, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ lọsu nọ wazọ́n sinsinyẹn to lizọnyizọn lọ mẹ bosọ nọ diọalọ. Mí nọ dovivẹnu nado jẹ gbẹtọ lẹ dè to fidepope podọ to whedepopenu he yé sọgan yin mimọ te. Mí nọ dekunnu to tòhomẹ-liho lẹ ji, to ahi lẹ mẹ, podọ to húnglintẹn lẹ. Mí sọgan dekunnuna gbẹtọ lẹ to alokan ji kavi gbọn wekanhlanmẹ dali. Podọ to whenue mí to kunnude sọn whédegbè jẹ whédegbè, mí nọ dovivẹnu nado jẹ gbẹtọ lẹ dè to ojlẹ he mẹ mí sọgan mọ yé to whégbè te.

13, 14. (a) Etẹwẹ Jehovah gọalọna Paulu nado wà? (b) Etẹwẹ visunnu Skeva tọn lẹ ṣiwà, podọ nawẹ mẹsusu nọ basi nuṣiwa mọnkọtọn to Mẹylọhodotọklisti mẹ to egbehe gbọn?

¹³ Luku dohia mí dọ lizọnyizọn Paulu tọn tindo kọdetọn dagbe susu, titengbe na Jehovah hẹn ẹn penugo nado wà “azọ́n huhlọnnọ he jiawu lẹ.” Avọ̀ po azọ́nvọ̀ he Paulu do lẹ po tlẹ nọ yin hinhẹn yì mẹhe to azọ̀njẹ lẹ dè bọ azọ̀n yetọn sọ nọ gbọ. Gbigbọ ylankan lẹ sọ nọ yin yinyan jẹgbonu to aliho dopolọ mẹ ga. c (Owalọ 19:11, 12) Aliho he mẹ Paulu gbawhàn gbigbọ ylankan lẹ tọn te ehe dọ̀n ayidonugo mẹsusu tọn, dile etlẹ yindọ mẹdelẹ hlunnudọ.

¹⁴ “Ju he nọ to to yìyì pé bo nọ to aovi lẹ yàn jẹgbonu” delẹ jlo na wà azọ́njiawu he nkọ Paulu wà lẹ. Delẹ to Ju enẹlẹ mẹ tẹnpọn nado yàn aovi lẹ jẹgbonu gbọn oyín Jesu po Paulu po tọn kiké dali. Luku na apajlẹ visunnu ṣinawe Skeva tọn lẹ tọn he wá sọn whẹndo yẹwhenọ tọn mẹ, he to tintẹnpọn nado wàmọ. Aovi lọ dọna yé dọmọ: “Yẹn yọ́n Jesu bosọ jẹakọ hẹ Paulu; ṣigba mẹnu wẹ mìwlẹ yin?” Todin, dawe he mẹ gbigbọ ylankan lọ tin te tọ́navùn mẹklọtọ ehelẹ, bo lọ́n jẹ yé ji taidi gbekanlin ylankan de bosọ gbleawuna yé sọmọ bọ yé họnyi to omẹ́. (Owalọ 19:13-16) Awhàngbigba ayidego tọn de wẹ ehe yin na “ohó Jehovah tọn,” na nujijọ lọ hẹn ẹn họnwun gblegede dọ huhlọn mẹklọtọ sinsẹ̀n lalo tọn enẹlẹ tọn ma sọtẹ́n yijlẹdo huhlọn he yin nina Paulu go. Livi susu gbẹtọ lẹ tọn tin to egbehe he nọ gbọn nuṣiwa dali lẹndọ oyín Jesu tọn yiylọ kavi yedelẹ yiylọdọ “Klistiani” poun ko pé. Ṣigba dile Jesu dohia do, mẹhe to ojlo Otọ́ etọn tọn wà lẹ kẹdẹ wẹ tindo todido nujọnu tọn na sọgodo.—Mat. 7:21-23.

15. Na nuhe dù afinyọnnuwiwa po nuhe tindo kanṣiṣa hẹ ẹ lẹ po, nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ Efesunu lẹ tọn gbọn?

¹⁵ Winyan he yin dido visunnu Skeva tọn lẹ whàn mẹsusu nado dibusi Jiwheyẹwhe, podọ ehe hẹn mẹsusu lẹnnupọn bọ yé lẹzun yisenọ bo jo afinyọnnuwiwa yetọn lẹ do. Nujijlẹ wunmẹwunmẹ lẹ gbayipe to Efesu. Obó po dèfinfẹ̀n lẹ po nọ yin yiyizan to paa mẹ, podọ owe he bẹ bogbè-sisà lẹ hẹn sọ gbayipe. Todin, susu to Efesunu lẹ mẹ yin whinwhàn nado bẹ owe nujijlẹ tọn yetọn lẹ tọ́n  bo mẹ̀ yé to mẹlẹpo nukọn—mahopọnna dọ akuẹ owe lọ lẹ tọn yì dọla fọtọ́n susu lẹ sọgbe hẹ akuẹ-didiọ alọnu din tọn. d Luku dọmọ: “Enẹwutu, ohó Jehovah tọn to whinwhẹ́n deji bosọ to gbigbayipe tlala.” (Owalọ 19:17-20) Kunnudenu họnwun nankọ die dọ nugbo nọ gbawhàn lalo po aovi lẹ po tọn! Klistiani nugbonọ enẹlẹ ze apajlẹ dagbe dai na mí to egbehe. Mílọsu to gbẹnọ to aihọn he ji afinyọnnuwiwa pavava do de mẹ. Eyin mí doayi e go dọ mí tindo nudepope he tindo kanṣiṣa hẹ afinyọnnuwiwa, mí dona wà nuhe Efesunu lẹ wà—mí ni bẹ yé dlan to afọdopolọji! Mì gbọ mí ni nọla pete na nuyiwa hiọawu mọnkọtọn lẹ, mahopọnna avọ́sinsan depope he e sọgan biọ to mí si.

16, 17. (a) Basi zẹẹmẹ lehe Demetliu fọ́n hunyanhunyan dote to Efesu do tọn. (b) Nawẹ Efesunu lẹ do zohunhun agọ̀ hia gbọn?

¹⁶ Todin, mí na dọhodo ayiha wintinwintin Satani tọn he go Luku donù to whenue e dọ dọ “bẹwlu sinsinyẹn de fọ́n gando Aliho Lọ go” ji. Luku ma to hójlẹ gba. e (Owalọ 19:23) Demetliu he yin ayatọ fataka tọn de wẹ fọ́n hunyanhunyan lọ dote. Tintan whẹ́, e dọ̀n ayidonugo ayatọ hatọ etọn lẹ tọn gbọn finflin yé dali dọ boṣiọ he yé nọ sà wẹ hẹn yé jẹ adọkun. Enẹgodo, e zinnudeji dọ owẹ̀n he Paulu to lilá ma to dagbe de wà na ajọ́ yetọn, na Klistiani lẹ ma nọ sẹ̀n boṣiọ. Humọ, e na tuli yé nado flin owanyi he yé tindo na akọta yetọn, bo ma wọn dọ Efesu-vi jiji wẹ yé yin blo. E sọ dọna yé dọ eyin yé ma yí nude wà, yẹwhe-yọnnu yetọn Altemis po tẹmpli yetọn he diyin hugan to aihọn mẹ po gán wá “yin pinpọn di nuvọ́ ga.”—Owalọ 19:24-27.

¹⁷ Demetliu jẹ yanwle etọn kọ̀n. Ayatọ fataka tọn lẹ jẹ awhádo ji mapote dọ, “Daho wẹ Altemis Efesunu lẹ tọn!” bọ tòdaho lọ blebu biọ bẹwlu mẹ. Ehe wẹ fọ́n hunyanhunyan gbẹtọgun zingidinọ he go mí donù to bẹjẹeji weta ehe tọn dote. f Paulu he ma nọ whleawu nado yí ede do sanvọ́ jlo na yì aihundatẹn daho lọ mẹ nado dọho na gbẹtọgun lọ, ṣigba devi lẹ gbẹ́ na ẹn dọ ni ma ze ogbẹ̀ ede tọn do owù mẹ blo. Dawe de he nọ yin Alẹkzandle ṣite to gbẹtọgun lọ nukọn bo jlo na dọho. To whenuena e yindọ Juvi de wẹ ewọ yin, e sọgan ko to jejeji nado basi zẹẹmẹ vogbingbọn he tin to Ju lẹ po Klistiani ehelẹ po ṣẹnṣẹn tọn. Zẹẹmẹ mọnkọtọn ma na yí nudepope wà do gbẹtọgun enẹ ji. To whenue yé doayi e go dọ Juvi de wẹ e yin, yé dawhá dota na ẹn bo to didọ na nudi  gànhiho awe mapote dọmọ: “Daho wẹ Altemis Efesunu lẹ tọn!” Gbẹtọ lẹ gbẹ́ nọ tindo zohunhun agọ̀ dopolọ na sinsẹ̀n kakajẹ egbehe. Zohunhun mọnkọtọn gbẹ́ nọ hẹn gbẹtọ lẹ nado yinuwa taidi mẹhe ma tindo lẹnpọn dagbe.—Owalọ 19:28-34.

18, 19. (a) Nawẹ tòwekantọ lọ bọnùdo na gbẹtọgun zingidinọ lọ to Efesu gbọn? (b) To whedelẹnu, nawẹ aṣẹpatọ lẹ nọ basi hihọ́na omẹ Jehovah tọn lẹ gbọn, podọ etẹwẹ mí sọgan wà nado duvivi hihọ́-basinamẹ mọnkọtọn tọn?

¹⁸ To godo mẹ, tòwekantọ Efesu tọn bọnùdo na gbẹtọgun lọ. Ahọluzọnwatọ nukundeji he yin lẹnpọn dagbenọ ehe, hẹn gbẹtọgun lọ deji dọ Klistiani ehelẹ ma na wà nudepope na tẹmpli yetọn po yẹwhe-yọnnu he yé nọ sẹ̀n po gba, podọ Paulu po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po ma wà nude jẹagọdo tẹmpli Altemis tọn. E sọ yidogọ dọ, aliho he sọgbe hẹ osẹ́n de tin nado penukundo whẹho mọnkọtọn lẹ go. Vlavo nuhe yinuwado gbẹtọgun zingidinọ lọ ji hugan wẹ whenue e flinnu yé dọ yé sọgan yin whẹgbledo to osẹ́n Lomu tọn glọ na aliho he mẹ yé bẹ yede pli bo to zingidi ji te ehe ma sọgbe hẹ osẹ́n. Whenue e ko dọ ohó ehelẹ, e gbà gbẹtọgun lọ do. Mahopọnna dọ yé tin to adi sinsinyẹn ji, hogbe nuyọnẹn tọn he dutomẹji tòwekantọ lọ tọn lẹ whiwhẹ yé to afọdopolọji.—Owalọ 19:35-41.

¹⁹ E ma yin tintan die bọ mẹhe yin lẹnpọn dagbenọ bo tin to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ de yinuwa nado basi hihọ́na hodotọ Jesu tọn lẹ gba, mọ e ma yin godo tọn. Na nugbo tọn, apọsteli Johanu mọ to numimọ de mẹ dọ to azán godo tọn ehelẹ mẹ, aigba, he nọtena pipli gbẹtọvi lẹ tọn he taidi nuhe hẹnai gligli, na kẹnù bo ze homẹkẹn sinsinyẹn he Satani nọ fọndote sọta hodotọ Jesu tọn lẹ mì. (Osọ. 12:15, 16) Enẹ yin nugbo to egbehe. To whẹho susu mẹ, whẹdatọ he yiwanna dodo lẹ nọ basi hihọ́na jlọjẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn nado pli na sinsẹ̀n-bibasi podọ nado lá wẹndagbe lọ na mẹdevo lẹ. Nugbo wẹ dọ, walọ mílọsu tọn sọgan yidogọna awhàngbigba mọnkọtọn lẹ. E taidi dọ walọ Paulu tọn zọ́n bọ ahọluzọnwatọ delẹ yiwanna ẹn bo nọ na ẹn sisi to Efesu, enẹwutu yé ma jlo dọ nude ni wà ẹ. (Owalọ 19:31) Na walọ dagbe mílọsu tọn po sisi he mí nọ dohia po ni whàn mẹhe mí nọ dukosọ hẹ lẹ nado tindo linlẹn dagbe gando mí go. Mí ma yọ́n nuhe mẹ e na dekọtọn do.

20. (a) Etẹwẹ yin numọtolanmẹ towe gando aliho he mẹ ohó Jehovah tọn gbayipe to owhe kanweko tintan whenu te go? (b) Numọtolanmẹ tẹwẹ a tindo gando lehe e to gbigbayipe to egbehe do go? (c) Po lehe Jehovah to awhàngba to azán mítọn gbè do po, etẹwẹ a magbe nado wà?

²⁰ Be e ma yin ojlofọndotenamẹnu wẹ e yin nado lẹnnupọndo lehe “ohó Jehovah tọn to whinwhẹ́n deji bosọ to gbigbayipe tlala” to owhe kanweko tintan whenu do ji ya? Ojlofọndotenamẹnu wẹ e sọ nọ yin nado mọ lehe Jehovah ko gọalọna mí nado gbawhàn to aliho dopolọ mẹ do to egbehe. Be hiẹ na jlo nado yí adà de wà, eyin etlẹ yin pẹvide poun, to awhàngbigba mọnkọtọn lẹ mẹ ya? Eyin mọwẹ, plọnnu sọn apajlẹ he mí ko gbadopọnna lẹ mẹ. Yin whiwhẹnọ, nọ zinzọnlin afọsu-afọsi hẹ titobasinanu Jehovah tọn he to nukọnzindo, nọ wazọ́n sinsinyẹn to lizọnyizọn lọ mẹ, gbẹ́ afinyọnnuwiwa wunmẹ lẹpo dai, bo nọ wà nuhe go a pé lẹpo nado na kunnudide dagbe gbọn walọ po sisi he a nọ dohia po gblamẹ.