1-3. (a) Naegbọn homẹ do gble Paulu tlala to Atẹni? (b) Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn dogbigbapọnna apajlẹ Paulu tọn mẹ?

 HOMẸ gble Paulu tlala. Atẹni wẹ e te todin, yèdọ tòdaho Glẹki tọn he mẹ tamẹnuplọnmẹtọ lẹ taidi Socrates, Platon, po Aristote po plọn gbẹtọ lẹ te. Atẹninu lẹ yiwanna sinsẹ̀n taun. Boṣiọ lẹ gbọn kámẹ-gòmẹ—to tẹmpli mẹ, to tòplitẹn lẹ, podọ to alihogbó lẹ ji—Paulu mọ boṣiọ voovo lẹ, na Atẹninu lẹ nọ sẹ̀n yẹwhe susu. Paulu yọ́n nukun he Jehovah, Jiwheyẹwhe nugbo lọ, nọ yí do pọ́n boṣiọ-sinsẹ̀n. (Eks. 20:4, 5) Numọtolanmẹ dopolọ wẹ apọsteli nugbonọ enẹ tindo—e gbẹwanna boṣiọ-sinsẹ̀n!

² Nuhe Paulu mọ to whenue e biọ ahi tòdaho lọ tọn mẹ hẹn ẹn jọsi taun. Hlan agewaji-whèyihọ tòdaho lọ tọn, boṣiọ voovo yẹwhe Helme tọn he tindo vijinu sunnu tọn lẹ yin tito ṣlẹlẹ sẹpọ họngbo tòdaho lọ tọn. Vodun-họ̀ lẹ gọ́ ahi lọ mẹ. Nawẹ apọsteli zohunhunnọ ehe na penugo bo dọyẹwheho to lẹdo he gọ́ na numẹsẹ̀n voovo ehe mẹ gbọn? Be e na duto ede ji bo dọhodo hosọ he ji ewọ po hosetọ etọn lẹ po kọngbedopọ do lẹ ya? Be e na tindo kọdetọn dagbe dile e to tintẹnpọn nado gọalọna gbẹtọ lẹ nado dín Jiwheyẹwhe nugbo lọ bo mọ Ẹn ya?

³ Nuhe Paulu dọna wesetọ Atẹni tọn lẹ, dile mí mọ to Owalọ lẹ 17:22-31 mẹ do, yin apajlẹ de na mí eyin mí na yin hodọtọ dagbe he nọ yí zinzin po wuntuntun po zan. Eyin mí gbadopọnna apajlẹ Paulu tọn, mí na mọ nususu plọn sọn aliho he mẹ e dọhodo nuhe ji ewọ po hosetọ etọn lẹ po kọngbedopọ do lẹ mẹ te ji, podọ ehe na gọalọna mí nado nọ yihojlẹdohogo hẹ hosetọ mítọn lẹ.

4, 5. Fie wẹ Paulu dọyẹwheho te to Atẹni, podọ omẹ nankọtọn lẹ wẹ e pé to finẹ?

⁴ Paulu dla Atẹni pọ́n to gbejizọnlin mẹdehlan tọn etọn awetọ whenu to nudi owhe 50 W.M. a Dile Paulu to tepọn Sila po Timoti po nado wá sọn Belea,  e “jẹ hoyijlẹdohogo ji to sinagọgu mẹ hẹ Ju lẹ,” dile e ko yin aṣa etọn do. E sọ tẹnpọn nado jẹ mẹhe ma yin Juvi he tin to Atẹni lẹ dè “to ahimẹ.” (Owalọ 17:17) Ahi Atẹni tọn klo sọ nudi hectare atọ́n bo tin to agewaji-whèyihọ pópló he ji tẹmpli boṣiọ tọn lẹ yin gbigbá do tọn. E ma yin nọtẹn fie yè nọ họ̀nú bo nọ sànú te kẹdẹ gba, ṣigba e sọ nọ yin yiyizan taidi tòpligbasa de. Owe alọdlẹndonu tọn de dọ dọ nọtẹn ehe wẹ “ahọnkan ajọwiwa, tonudidọ, po nuwiwa aṣa tọn lẹ po tọn to tòdaho lọ mẹ.” Wesetọ Atẹni tọn lẹ yiwanna finẹ yìyì nado sọgan pli bo dọhodo onú voovo lẹ ji.

⁵ Mẹhe Paulu pé to ahi lọ mẹ lẹ ma yin mẹhe yè na diọlinlẹnna po awubibọ po gba. Epikule lẹ po Stoiki lẹ po, yèdọ pipli tamẹnuplọnmẹ tọn voovo awe he nọ whlẹnagbà hẹ yede tin to mẹhe to ohó etọn sè lẹ mẹ. b Epikule lẹ yise dọ nutogbẹ̀ lẹ wá gbọn kosọ dali. Do glido, pọndohlan yetọn gando ogbẹ̀ go wẹ yindọ: “Nuhudo ma tin nado dibusi Jiwheyẹwhe; Oṣiọ lẹ ma yọ́n nude; Mí sọgan tindo kọdetọn dagbe; Mí sọgan doakọnna yajiji.” Stoiki lẹ nọ plọnmẹ dọ gbẹtọ dona nọgbẹ̀ sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe poun, podọ yé ma yise dọ Jiwheyẹwhe yin Omẹ tangan de. Epikule lẹ po Stoiki lẹ po ma tindo yise to fọnsọnku mẹ dile devi Klisti tọn lẹ nọ plọnmẹ do. E họnwun dọ, pọndohlan tamẹnuplọnmẹ tọn pipli voovo awe ehelẹ tọn ma sọgbe hẹ nugbo jiawu sinsẹ̀n Klistiani tọn he Paulu to yẹwheho etọn dọ.

6, 7. Nukun tẹwẹ wesetọ Glẹki tọn delẹ do pọ́n nuplọnmẹ Paulu tọn, podọ nawẹ nudopolọ sọgan jọ do mí go to egbehe gbọn?

⁶ Nukun tẹwẹ wesetọ Glẹki tọn lẹ do pọ́n nuplọnmẹ Paulu tọn? Mẹdelẹ yí hogbe de zan he zẹẹmẹdo “hówladọtọ,” kavi “núsodùtọ.” (Owalọ 17:18) Weyọnẹntọ de dọ gando hogbe Glẹki tọn ehe go dọmọ: “Hogbe lọ nọ yin yiyizan to tintan whenu na ohẹ̀ pẹvi de he nọ to yìyì pé bo nọ to núsodù, podọ to nukọn mẹ, hogbe lọ yin yiyizan na mẹhe nọ ṣinyan núdupò lẹ po nuhe yin bibẹ dlan to ahimẹ lẹ po. To godo mẹ, hogbe lọ nọ wá yin yiyizan to yẹhiadonu-liho na mẹhe nọ dín nudọnamẹ gbọn adusi amiyọn, titengbe eyin mẹlọ ma mọnukunnujẹ nudọnamẹ lọ mẹ ganji.” To linlẹn de mẹ, nuhe dọ wesetọ enẹlẹ te wẹ yindọ Paulu ma mọdona nude bo nọ to nuhe mẹdevo lẹ dọ vọ́ dọ poun. Ṣigba dile mí na mọ do, yinkọ he yé do na Paulu ehe ma dobuna ẹn gba.

⁷ Nudopolọ wẹ nọ jọ to egbehe. Taidi Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ, gbẹtọ lẹ nọ yí yinkọ mẹdèpo tọn lẹ do ylọ mí, na mí nọ ze nuyise mítọn lẹ sinai do Biblu ji wutu. Di apajlẹ, wesetọ delẹ nọ zinnudeji dọ nuplọnmẹ nulẹ tin yededenu tọn yin nugbo, bo nọ tẹkudeji dọ eyin mẹde yin lẹnpọn dagbenọ janwẹ, be e dona kẹalọyi i. To linlẹn de mẹ, yé nọ ylọ mẹhe ma tindo yise to nuplọnmẹ mọnkọtọn mẹ dọ wunvinọ. To whenue mí to nuhe Biblu dọ lẹ plọnmẹ, bo to kunnudenu he dohia dọ Mẹdatọ de tin lẹ na, wesetọ ehelẹ nọ jlo dọ gbẹtọ lẹ ni lẹndọ “núsodùtọ” poun wẹ mí yin. Ṣigba enẹ ma nọ dobuna mí. Kakatimọ, mí nọ yí adọgbigbo do yiavùnlọna nuyise mítọn dọ Jehovah Jiwheyẹwhe, Mẹdatọ nuyọnẹntọ lọ, wẹ dá nuhe tin to aigba ji lẹpo.—Osọ. 4:11.

8. (a) Nawẹ delẹ to mẹhe sèhó Paulu tọn lẹ mẹ yinuwa gbọn? (b) Etẹwẹ sọgan yin kọdetọn lọ to whenue Paulu yin pinplan yì Aleopagu? (Pọ́n nudọnamẹ odò tọn to weda 142.)

⁸ Delẹ to mẹhe sèhó Paulu tọn to ahimẹ lẹ mẹ tindo pọndohlan he gbọnvo. Yé  dọmọ: “E taidi dọ lilátọ yẹwhe jonọ lẹ tọn de wẹ ewọ.” (Owalọ 17:18) Be yẹwhe yọyọ lẹ wẹ Paulu to lilá na Atẹninu lẹ nugbonugbo ya? Whẹho sinsinyẹn de wẹ ehe yin, na to owhe susu die jẹnukọn, owhẹ̀ mọnkọtọn yin dopo to nuhe hẹn Socrates yì owhẹ̀ nukọn lẹ mẹ bọ e do yin hùhù. Abajọ Paulu do yin pinplan yì Aleopagu bọ yè biọ to e si nado basi zẹẹmẹ nuplọnmẹ etọn he taidi nuyọyọ to otó Atẹninu lẹ tọn mẹ tọn. c Nawẹ Paulu na yiavùnlọna owẹ̀n he e hẹnwa na mẹhe ma jẹakọ hẹ Owe-wiwe paali enẹlẹ gbọn?

9-11. (a) Nawẹ Paulu tẹnpọn nado ze hodidọ etọn sinai do nuhe ji ewọ po hosetọ etọn lẹ po kọngbedopọ do lẹ ji gbọn? (b) Nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ Paulu tọn to lizọnyizọn mítọn mẹ gbọn?

⁹ Flindọ boṣiọ-sinsẹ̀n wunmẹ voovo he Paulu mọ lẹ hẹn homẹgble e taun. Kakati nado jẹ whẹgbledo boṣiọ-sẹ̀ntọ lọ lẹ ji tlọlọ, e duto ede ji. Po zinzin po, e tẹnpọn  nado dọ̀n ayidonugo hosetọ etọn lẹ tọn gbọn hodidọ do nuhe ji ewọ po yé po kọngbedopọ do lẹ dali. E dọmọ: “Mì omẹ Atẹni tọn lẹ emi, yẹn doayi e go dọ to nulẹpo mẹ, e taidi dọ mì nọ dibusi yẹwhe lẹ hú lehe mẹdevo lẹ nọ basi do.” (Owalọ 17:22) To linlẹn de mẹ, nuhe dọ Paulu te wẹ yindọ, ‘N’mọdọ mì yiwanna sinsẹ̀n taun.’ Po nuyọnẹn po, Paulu pà yé na ojlo he yé tindo na sinsẹ̀n. E yọnẹn dọ delẹ to mẹhe sinsẹ̀n lalo ko tọ́nnukunna lẹ mẹ sọgan kẹalọyi owẹ̀n lọ. To popolẹpo mẹ, Paulu flindọ ewọ lọsu ko yinuwa to “wunvi po yise matindo po mẹ” pọ́n.—1 Tim. 1:13.

¹⁰ Whenue Paulu ko mọ nuhe ji ewọ po hosetọ etọn lẹ po kọngbedopọ do lẹ, e donù e go dọ emi mọ kunnudenu tangan he dohia dọ Atẹninu lẹ yiwanna sinsẹ̀n taun—enẹ wẹ agbà he yin kinklandovo “Hlan Jiwheyẹwhe Mayọnẹn de.” Sọgbe hẹ owe alọdlẹndonu tọn de, “aṣa Glẹki lẹ po mẹdevo lẹ po tọn wẹ e yin nado nọ klan agbà lẹ dovo hlan ‘yẹwhe mayọnẹn lẹ,’ na yé nọ dibu dọ vlavo yé sọgan ko wọnji yẹwhe de go to sinsẹ̀n-bibasi yetọn mẹ bọ e na wá gblehomẹ do yé go.” Na Atẹninu lẹ tindo agbà mọnkọtọn wutu, yé kẹalọyi dọ Jiwheyẹwhe he yé ma yọnẹn de tin. Paulu yí agbà ehe zan taidi homẹbibiọ de bo ze wẹndagbe lọ donukọnna yé. E basi zẹẹmẹ dọmọ: “Nuhe mìwlẹ to sinsẹ̀n to mayọnẹn mẹ, ehe wẹ yẹn to lilá na mì.” (Owalọ 17:23) Hoyijlẹdohogo Paulu tọn yọ́n taun. E ma to yẹwhe yọyọ kavi yẹwhe jonọ de lá, dile mẹdelẹ sawhẹdokọna ẹn do gba. Jiwheyẹwhe nugbo he yé ma yọnẹn lọ sin zẹẹmẹ basina yé wẹ e te.

¹¹ Nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ Paulu tọn to lizọnyizọn mítọn mẹ gbọn? Eyin mí yin ayidonugotọ, mí sọgan mọ kunnudenu he dohia dọ mẹde yin sinsẹ̀nnọ. Mí sọgan doayi nuyizan sinsẹ̀n tọn he e do okọ̀ kavi plá do ohọ̀ go kavi he tin to opá etọn mẹ lẹ go. Mí sọgan dọmọ: ‘N’doayi e go dọ sinsẹ̀nnọ de wẹ a yin. Homẹ ṣie nọ hùn nado dọho hẹ mẹhe yiwanna sinsẹ̀n lẹ.’ Po zinzin po, mí sọgan yọ́n numọtolanmẹ he mẹde tindo gando sinsẹ̀n go, bo dọhodo nuhe ji míwlẹ po ewọ po kọngbedopọ do lẹ. Flindọ yanwle mítọn ma yin nado dawhẹna mẹdevo lẹ gando nuhe yé yise go gba. To popolẹpo mẹ, delẹ to mẹhe to Jehovah sẹ̀n hẹ mí todin lẹ mẹ ko tindo yise ahundopo tọn to nuplọnmẹ sinsẹ̀n lalo tọn lẹ mẹ dai.

12. Nawẹ Paulu diọalọ sọgbe hẹ hosetọ etọn lẹ gbọn?

¹² Paulu ko ze hodidọ etọn sinai do nuhe ji ewọ po hosetọ etọn lẹ po kọngbedopọ do lẹ ji, ṣigba be e na penugo nado tẹdo enẹ go to yẹwhehodidọ etọn mẹ ya? Na e yọnẹn dọ wehọmẹ tamẹnuplọnmẹ Glẹki tọn wẹ hosetọ etọn lẹ yì bọ yé masọ jẹakọ hẹ Owe-wiwe lẹ wutu, whlasusu wẹ e diọalọ to hodidọ etọn mẹ. Tintan, e plọnmẹ nugbo Biblu tọn lẹ ṣigba e ma yihodọ sọn Owe-wiwe lẹ mẹ tlọlọ. Awetọ, e ma de ede dovo to hodidọ etọn mẹ bo tlẹ nọ yí hogbe lọ “mí” po “míwlẹ” po zan to whedelẹnu. Atọ̀ntọ, e yihodọ sọn owe aihọn tọn he Glẹkinu lẹ detọ́n mẹ nado dohia dọ delẹ to nuhe plọnmẹ e te lẹ mẹ tin to owe yetọn titi lẹ mẹ. Todin, mì gbọ mí ni gbadopọnna hodidọ ojlofọndotenamẹ tọn Paulu tọn. Nugbo titengbe tẹlẹ wẹ e hẹn zun yinyọnẹn gando Jiwheyẹwhe he Atẹninu lẹ ma yọnẹn go?

13. Zẹẹmẹ tẹwẹ Paulu basi gando wẹkẹ lọ go, podọ etẹ dọ wẹ e te taun?

 ¹³ Jiwheyẹwhe dá wẹkẹ lọ. Paulu dọmọ: “Jiwheyẹwhe he basi aihọn po nuhe tin to e mẹ lẹpo po, yèdọ Ewọ lọ he yin Oklunọ olọn po aigba po tọn ma nọ nọ̀ tẹmpli he yè yí alọ do basi lẹ mẹ gba.” d (Owalọ 17:24) Wẹkẹ lọ ma wá gbọn kosọ dali gba. Jiwheyẹwhe nugbo lọ wẹ dá onú lẹpo. (Salm. 146:6) To vogbingbọn mẹ na Athéna kavi yẹwhe devo lẹ he tẹmpli, vodun-họ̀, po agbà lẹ po wẹ nọ do gigo yetọn hia, Oklunọ Nupojipetọ he dá olọn po aigba po ma nọ nọ̀ tẹmpli he gbẹtọ yí alọ do basi lẹ mẹ gba. (1 Ahọ. 8:27) Nuhe dọ Paulu te họnwun: Boṣiọ he nọ yin mimọ to tẹmpli he gbẹtọ yí alọ do basi mẹ lẹ ma sọgan jlẹ́te hẹ Jiwheyẹwhe nugbo lọ gba.—Isa. 40:18-26.

14. Nawẹ Paulu dohia dọ Jiwheyẹwhe ma tindo nuhudo alọgọ gbẹtọ lẹ tọn gbọn?

¹⁴ Jiwheyẹwhe ma tindo nuhudo alọgọ gbẹtọvi lẹ tọn. Boṣiọ-sẹ̀ntọ lẹ nọ saba yí avọ̀ akuẹgegenu lẹ do doaṣọ́na boṣiọ yetọn lẹ bo nọ hẹn nunina họakuẹ lẹ kavi núdùdù po ahàn po wá na yé taidi dọ boṣiọ lọ lẹ tindo nuhudo onú ehelẹ tọn wẹ nkọ! Ṣigba, delẹ to tamẹnuplọnmẹtọ Glẹki tọn he to ohó Paulu tọn sè lẹ mẹ sọgan ko yise dọ yẹwhe lẹ ma tindo nuhudo nude tọn sọn gbẹtọ lẹ si. Eyin mọ wẹ, yé na ko kọngbedopọ hẹ nuhe dọ Paulu te dọ “alọ gbẹtọvi tọn lẹ ma nọ wadevizọn na [Jiwheyẹwhe] taidi dọ e tindo nuhudo nudepope tọn.” Na nugbo tọn, nude ma tin he gbẹtọvi lẹ sọgan na Mẹdatọ lọ! Kakatimọ, ewọ wẹ nọ na gbẹtọvi lẹ nuhe sin hudo yé tindo—yèdọ “ogbẹ̀, gbọfufu po nulẹpo po,” kakajẹ owhè, jikun, po aigba dojó he nọ de sinsẹ́n tọ́n po ji. (Owalọ 17:25; Jen. 2:7) Enẹwutu, Jiwheyẹwhe, Nunamẹtọ lọ, ma tindo nuhudo alọgọ gbẹtọ lẹ tọn gba. Kakatimọ, gbẹtọ lẹ wẹ nọ mọ nususu yí sọn ewọ dè.

15. Etẹwẹ Paulu dọna Atẹninu lẹ, mẹhe lẹndọ yé pọnte hú mẹhe ma yin Glẹki lẹ, podọ onú titengbe tẹwẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ etọn mẹ?

¹⁵ Jiwheyẹwhe dá gbẹtọ. Linlẹn Atẹninu lẹ tọn wẹ yindọ emilẹ pọnte hú mẹhe ma yin Glẹki lẹ. Ṣigba awagundido to akọ̀ he mẹ mẹde wá sọn kavi to sinmẹ agbasa tọn etọn mẹ jẹagọdo nugbo he Biblu plọnmẹ. (Deut. 10:17) Paulu dọhodo  whẹho gigẹdẹ ehe ji po zinzin po. To whenue Paulu dọ dọ, “[Jiwheyẹwhe] hẹn akọta gbẹtọ tọn lẹpo wá sọn mẹdopo mẹ,” ehe sọgan ko hẹn hosetọ etọn lẹ lẹnnupọn. (Owalọ 17:26) Paulu to alọdlẹndo Adam, he yin tọgbo gbẹtọvi lẹpo tọn, dile kandai Jenẹsisi tọn dọ do. (Jen. 1:26-28) To whenuena e yindọ mẹdopo wẹ dokún gbẹtọvi lẹpo tọn, akọ̀ kavi sinmẹ agbasa tọn de ma pọnte hú devo. Depope to mẹhe to ohó Paulu tọn sè lẹ mẹ ma sọgan nọma mọnukunnujẹ nuhe dọ e te mẹ. Mílọsu plọn onú titengbe de sọn apajlẹ etọn mẹ. Nugbo wẹ dọ mí na yí zinzin po lẹnpọn dagbe po zan to azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ mẹ, etomọṣo mí ma dona nọ whleawu nado dọ nugbo Biblu tọn lẹ na mí jlo dọ mẹdevo lẹ ni kẹalọyi nuhe dọ mí te wutu poun.

16. Etẹwẹ yin lẹndai Mẹdatọ lọ tọn na gbẹtọvi lẹ?

¹⁶ Lẹndai Jiwheyẹwhe tọn wẹ yindọ gbẹtọvi lẹ ni dọnsẹpọ emi. Eyin tamẹnuplọnmẹtọ he to ohó Paulu tọn sè lẹ tlẹ ko lẹnnupọn whlasusu do lẹndai he wutu gbẹtọ do wá gbẹ̀mẹ ji, yé ma sọgan basi zẹẹmẹ etọn to gigọ́ mẹ gbede. Ṣigba to vogbingbọn mẹ, Paulu hẹn lẹndai Mẹdatọ lọ tọn na gbẹtọvi lẹ họnwun, enẹ wẹ “na yé nido dín Jiwheyẹwhe, eyin yé sọgan dín in vẹkuvẹku bo mọ ẹn nugbonugbo, dile etlẹ yindọ, na nugbo tọn, ewọ ma dẹn do dopodopo mítọn.” (Owalọ 17:27) Jiwheyẹwhe he Atẹninu lẹ ma yọnẹn ma yin dinmamọdona gba. Kakatimọ, e sẹpọ mẹhe jlo na dín in mọ bosọ plọnnu gando ewọ go nugbonugbo lẹ. (Salm. 145:18) Doayi e go dọ Paulu yí hogbe lọ “mí” zan, bo gbọnmọ dali dohia dọ ewọ lọsu tin to mẹhe dona ‘dín Jiwheyẹwhe vẹkuvẹku’ lẹ mẹ.

17, 18. Naegbọn gbẹtọvi lẹ dona tindo ojlo nado dọnsẹpọ Jiwheyẹwhe, podọ etẹwẹ mí sọgan plọn sọn aliho he mẹ Paulu fọnjlodotena hosetọ etọn lẹ te mẹ?

¹⁷ Gbẹtọvi lẹ dona tindo ojlo nado dọnsẹpọ Jiwheyẹwhe. Paulu dọ dọ, Ewọ  wẹ zọ́n bọ “mí tindo ogbẹ̀ bo nọ yì bosọ tin.” Weyọnẹntọ delẹ dọ dọ Paulu to alọdlẹndo nuhe ohó milomilo-kantọ Kletenu lọ, Épiménide dọ to owhe kanweko ṣidopotọ J.W.M., mẹhe sọ “yin omẹ nukundeji de to nuwiwa sinsẹ̀n-bibasi Atẹninu lẹ tọn mẹ.” Paulu do whẹwhinwhẹ́n devo he wutu gbẹtọvi lẹ dona tindo ojlo nado dọnsẹpọ Jiwheyẹwhe hia dọmọ: “Delẹ to ohó milomilo-kantọ mìtọn titi lẹ mẹ ko dọ . . . dọ, ‘Na ovi etọn wẹ míwlẹ yin ga.’” (Owalọ 17:28) Gbẹtọvi lẹ dona nọ mọdọ yé tindo kanṣiṣa de hẹ Jiwheyẹwhe, na ewọ wẹ dá sunnu tintan lọ, mẹhe yin tọgbo gbẹtọvi lẹpo tọn. Nado fọnjlodotena hosetọ etọn lẹ, Paulu gbọn nuyọnẹn dali yihodọ tlọlọ sọn owe he Glẹkinu delẹ kàn he hosetọ etọn lẹ na ko nọ na sisi mẹ. e Dile Paulu wà do, mílọsu sọgan nọ yihodọ sọn otànwe lẹ kavi owe alọdlẹndonu tọn devo he gbẹtọ lẹ nọ na sisi mẹ to whedelẹnu. Di apajlẹ, nuagokun de yíyí sọn owe alọdlẹndonu tọn he gbẹtọ lẹ nọ na sisi mẹ sọgan gọalọ nado duto mẹhe ma yin Kunnudetọ de ji gando fie aṣa kavi hùnwhẹ sinsẹ̀n lalo tọn delẹ wá sọn go.

¹⁸ Kakajẹ fi, Paulu do nugbo tangan lẹ gando Jiwheyẹwhe go hia to hodidọ etọn mẹ, bo nọ hẹn hodidọ etọn sọgbe hẹ ninọmẹ hosetọ etọn lẹ tọn ganji. Etẹwẹ apọsteli lọ jlo dọ Atẹninu he to ohó etọn sè lẹ ni wà? Matin awuwhiwhle, e dọ nuhe yé dona wà na yé dile e zindonukọn to hodidọ etọn mẹ.

19, 20. (a) Nawẹ Paulu yihojlẹdohogo po zinzin po nado do nulú mẹhe nọ sẹ̀n boṣiọ he gbẹtọ yí alọ do basi lẹ tọn hia gbọn? (b) Etẹwẹ hosetọ Paulu tọn lẹ dona wà?

¹⁹ Paulu wleawufo nado dotuhomẹna hosetọ etọn lẹ nado yinuwa. E flin yé ohó he e de sọn nuhe wekantọ Glẹki tọn lẹ dọ mẹ dọmọ: “Enẹwutu, to whenue e yindọ ovi Jiwheyẹwhe tọn wẹ mí, mí ma dona lẹndọ Jiwheyẹwhe taidi sika kavi fataka kavi zannu, yèdọ taidi nude he yè yí alọ do basi gbọn anazọ́n po ayikinkan gbẹtọ tọn po dali gba.” (Owalọ 17:29) Na nugbo tọn, eyin Jiwheyẹwhe wẹ dá gbẹtọ, nawẹ Jiwheyẹwhe nasọ yin boṣiọ he gbẹtọ yí alọ ede tọn do basi gbọn? Aliho he mẹ Paulu yihojlẹdohogo po zinzin po te do nulú mẹhe nọ sẹ̀n boṣiọ he gbẹtọ yí alọ do basi lẹ tọn hia. (Salm. 115:4-8; Isa. 44:9-20) Paulu dọ dọ “mí ma dona . . . ,” po linlẹn lọ po ma nado hẹn homẹgble mẹhe to ayinamẹ etọn sè lẹ zẹjlẹgo.

²⁰ Apọsteli lọ hẹn ẹn họnwun na hosetọ etọn lẹ dọ yé dona yí nude wà to whenue e dọmọ: “Jiwheyẹwhe ko de nukun sọn ojlẹ wunvi tọn [ehe mẹ gbẹtọ lẹ lẹndọ yé sọgan hẹn homẹhun Jiwheyẹwhe gbọn boṣiọ-sinsẹ̀n dali] enẹlẹ go, ṣigba todin, ewọ to lilá na gbẹtọ lẹpo to filẹpo dọ yé dona lẹnvọjọ.” (Owalọ 17:30) E sọgan ko paṣa delẹ to hosetọ Paulu tọn lẹ mẹ nado sè dọ yé dona lẹnvọjọ. Ṣigba, hodidọ mẹhẹnlẹnnupọn tọn etọn hẹn ẹn họnwun na hosetọ etọn lẹ dọ Jiwheyẹwhe wẹ na yé ogbẹ̀, enẹwutu yé dona dogbè na Ẹn. Yé dona dín Jiwheyẹwhe, bo plọn nugbo lọ gando ewọ go, bosọ hẹn gbẹzan yetọn blebu tin to kọndopọ mẹ hẹ nugbo enẹ. Enẹ na biọ to Atẹninu lẹ si nado yọnẹn dọ yé yin ylandonọ bo dona lẹkọ sọn boṣiọ-sinsẹ̀n kọ̀n.

21, 22. Ohó mẹhẹnlẹnnupọn tọn tẹlẹ wẹ Paulu do dotana hodidọ etọn podọ onú titengbe tẹwẹ enẹ plọn mí to egbehe?

 ²¹ Paulu dotana hodidọ etọn po hogbe mẹhẹnlẹnnupọn tọn ehelẹ po dọmọ: “[Jiwheyẹwhe] ko de azán de he gbè e lẹn nado dawhẹna mẹhe nọ nọ̀ aigba ji lẹ to dodo mẹ gbọn dawe de he e ko de dali, e ko sọ na jide gbẹtọ lẹpo gbọn finfọn ẹn sọn oṣiọ lẹ mẹ dali.” (Owalọ 17:31) Whẹdazangbe wẹ Paulu dọ ya? Enẹ dona whàn hosetọ etọn lẹ nado dín Jiwheyẹwhe nugbo lọ bosọ mọ ẹn! Paulu ma dọ yinkọ mẹhe Jiwheyẹwhe de nado dawhẹ lọ tọn gba. Kakatimọ, Paulu dọ nude he paṣamẹ gando Whẹdatọ enẹ go dọ: E ko nọgbẹ̀ taidi gbẹtọvi pọ́n, bo kú, bọ Jiwheyẹwhe sọ fọ́n ẹn sọn oṣiọ lẹ mẹ!

²² Tadonahó Paulu tọn enẹ plọn mí onú titengbe de to egbehe. Mí yọnẹn dọ Jesu Klisti he yin finfọnsọnku lọ wẹ Whẹdatọ he Jiwheyẹwhe de lọ. (Joh. 5:22) Mí sọ yọnẹn dọ Whẹdazangbe lọ na dẹn na owhe fọtọ́n, bosọ to dindọnsẹpọ po awuyiya po. (Osọ. 20:4, 6) Whẹdazangbe lọ ma nọ dobuna mí na mí yọnẹn dọ e na hẹn dona mayọnjlẹ lẹ wá na mẹhe yin nugbonọ lẹ. Azọ́njiawu he sẹhundaga hugan lọ, yèdọ fọnsọnku Jesu tọn, hẹn mí deji dọ ayihaawe depope ma tin gando sọgodo gigonọ he mí to nukundo lọ go gba!

23. Numọtolanmẹ voovo tẹlẹ wẹ gbẹtọ lẹ tindo gando ohó Paulu tọn go?

²³ Numọtolanmẹ voovo wẹ gbẹtọ lẹ tindo gando ohó Paulu tọn go. “Delẹ to yé mẹ jẹ mẹṣanko ji” whenue yé sè dogbọn fọnsọnku dali. Mẹdevo lẹ ma ṣàn ẹn kò ṣigba yé ma basi nudide nado lẹzun yisenọ, enẹwutu yé dọmọ: “Mí nasọ vọ́ sè ehe sọn dè we to whedevonu.” (Owalọ 17:32) Ṣigba vude to yé mẹ kẹalọyi ohó lọ. Kandai lọ dọmọ: “Sunnu delẹ kọnawudopọ hẹ ẹ bo lẹzun yisenọ. Delẹ to yé mẹ wẹ Dionisiu, he yin whẹdatọ de to whẹdatẹn Aleopagu tọn, podọ yọnnu de he nọ yin Damali, mẹdevo lẹ sọ gọna yé.” (Owalọ 17:34) Mí nọ tindo numimọ mọnkọtọn to lizọnyizọn mítọn mẹ. Mẹdelẹ sọgan ṣàn mí kò, to whenue mẹdevo lẹ nọ jọmẹ dile etlẹ yindọ yé ma tindo ojlo. Ṣigba, homẹ mítọn nọ hùn eyin mẹdelẹ kẹalọyi owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn bo lẹzun yisenọ.

24. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn ohó he Paulu dọ to mẹho Aleopagu tọn lẹ nukọn mẹ?

²⁴ Eyin mí lẹnnupọndo ohó Paulu tọn ji, mí sọgan plọn nususu gando lehe mí na nọ ze ohó donukọnnamẹ to aliho kannukannu tọn mẹ bo na kunnudenu he dutomẹji lẹ bosọ diọalọ sọgbe hẹ ninọmẹ hosetọ mítọn lẹ tọn do go. Humọ, mí sọgan plọn lehe mí na nọ fahomẹ bo yí zinzin zan hẹ mẹhe sinsẹ̀n-nuplọnmẹ lalo ko tọ́nnukunna lẹ do. Mí sọgan sọ plọn onú titengbe ehe: Mí ma dona nọ whleawu gbede nado dọ nugbo Biblu tọn na mí jlo dọ gbẹtọ lẹ ni sèhó mítọn wutu poun. Ṣigba, eyin mí hodo apajlẹ apọsteli Paulu tọn, mí sọgan tindo kọdetọn dagbe dogọ taidi mẹplọntọ de to lizọnyizọn lọ mẹ. Humọ, ehe na gọalọna nugopọntọ lẹ nado lẹzun mẹplọntọ he pegan ganji to agun mẹ. Gbọnmọ dali, mí na pegan mlẹnmlẹn nado gọalọna mẹdevo lẹ nado “dín Jiwheyẹwhe . . . bo mọ ẹn nugbonugbo.”—Owalọ 17:27.