1, 2. (a) Todido tẹwẹ alọwlemẹ yọyọ lẹ nọ tindo? (b) Kanbiọ tẹlẹ ji wẹ mí na dọhodo to weta ehe mẹ?

YÍ NUKUN homẹ tọn do pọ́n asiyọyọ po asisunọ yọyọ de po he to ayajẹ to azán alọwle yetọn tọn gbè. Yé to nukọnpọnhlan gbẹzan sọgodo tọn yetọn po ayajẹ po bosọ gọ́ na todido. Nukundido yetọn wẹ yindọ alọwle yetọn na dẹn-to-aimẹ bo gọ́ na ayajẹ.

² Ṣigba, alọwle susu he bẹjẹeji to aliho dagbe mẹ ma nọ saba nọ mọ kakadoi. Na alọwle de nido dẹn-to-aimẹ bo gọ́ na ayajẹ, asu po asi po tindo nuhudo anademẹ Jiwheyẹwhe tọn. Enẹwutu, gbọ mí ni dọhodo gblọndo he Biblu na gando kanbiọ ehelẹ go ji: Etẹwẹ yin delẹ to ale he alọwle nọ hẹnwa lẹ mẹ? Eyin a jlo na wlealọ, nawẹ a sọgan de alọwlemẹ dagbe de gbọn? Nawẹ a gán yin asu kavi asi dagbe de gbọn? Podọ etẹwẹ sọgan gọalọna alọwle de nado dẹn-to-aimẹ?​—Hia Howhinwhẹn lẹ 3:5, 6.

3. Be a lẹndọ mẹde dona wlealọ whẹpo do tindo ayajẹ wẹ ya? Basi zẹẹmẹ.

³ Mẹdelẹ yise dọ mẹde ma gán tindo ayajẹ adavo  e wlealọ. Ṣigba, lalo wẹ enẹ. Jesu dọ dọ tlẹnmẹninọ sọgan yin nunina de. (Matiu 19:11, 12) Podọ apọsteli Paulu dọ dọ tlẹnmẹninọ doale delẹ. (1 Kọlintinu lẹ 7:32-38) Nudide mẹdopodopo tọn wẹ nado wlealọ kavi lala. Ma dike họntọn lẹ, hagbẹ whẹndo tọn lẹ, kavi aṣa lẹdo towe tọn ni sisẹ́ we biọ alọwle mẹ blo.

4. Ale tẹlẹ wẹ alọwle dagbe de nọ hẹnwa?

⁴ Biblu dọ dọ alọwle lọsu yin nunina de sọn Jiwheyẹwhe dè bo nọ hẹn ale delẹ wá. Jehovah dọ gando sunnu tintan lọ, Adam go dọmọ: “E ma yọ́n na sunnu lọ nado to ninọ edeṣo. Yẹn na basi alọgọtọ de na ẹn, yèdọ mẹde he sọgbe hẹ ẹ.” (Jenẹsisi 2:18) Jehovah dá Evi nado yin asi Adam tọn, podọ yé lẹzun whẹndo gbẹtọvi tọn tintan. Eyin asu po asi po de tindo ovi lẹ, yé dona wleawuna ninọmẹ dagbe he mẹ yé na pọ́n ovi lẹ go whẹ́n te. Amọ́, e ma yin vijiji kẹdẹ wutu wẹ yè do nọ wlealọ.​—Salmu lẹ 127:3; Efesunu lẹ 6:1-4.

5, 6. Nawẹ alọwle de sọgan taidi “okàn atọ̀n slo dopọ” gbọn?

⁵ Ahọlu Sọlomọni wlan dọmọ: “Omẹ awe pọnte hú mẹdopo, na yé tindo ale dagbe de na azọ́n sinsinyẹn yetọn. Na eyin dopo to yé mẹ jai, omẹ awetọ sọgan ze hatọ etọn ṣite. Ṣigba, etẹwẹ na jọ do mẹhe jai bo ma tindo mẹdepope he na ze e ṣite go? . . . Podọ okàn atọ̀n slo dopọ ma nọ yawu wẹ́n.”​—Yẹwhehodọtọ 4:9-12.

⁶ Alọwle dagbe sọgan yin họntọnjiji pẹkipẹki to omẹ awe ṣẹnṣẹn, yèdọ họntọn vivẹ́ he nọ gọalọ bo nọ miọnhomẹna ode awetọ bosọ nọ basi hihọ́na yede. Owanyi sọgan hẹn alọwle de lodo, amọ́ alọwle lọ nasọ lodo dogọ eyin asu po asi po lọ nọ sẹ̀n Jehovah. Gbọnmọ dali, alọwle yetọn na taidi “okàn atọ̀n slo dopọ,” yèdọ okàn atọ̀n he yin linlọ̀n dopọ gbanun-gbanun.  Okàn linlọ̀n mọnkọtọn nọ ló taun hú okàn awe. Alọwle de na lodo taun eyin Jehovah mọtẹn to e mẹ.

7, 8. Ayinamẹ tẹwẹ Paulu na gando alọwle go?

⁷ To whenue asu po asi po de wlealọ, yé sọgan hẹn pekọ wá na ojlo jọwamọ tọn ode awetọ tọn na nuhe dù zanhẹmẹ. (Howhinwhẹn lẹ 5:18) Amọ́, eyin pekọ hinhẹnwa na ojlo enẹlẹ kẹdẹ wutu wẹ mẹde do wlealọ, e sọgan nọma yí nuyọnẹn do de alọwlemẹ etọn. Enẹwutu wẹ Biblu do dọ dọ yè dona zẹ̀ “owhe aflanmẹ tọn,” yèdọ ojlẹ he mẹ ojlo zanhẹmẹ tọn nọ sinyẹn taun te go whẹpo do wlealọ. (1 Kọlintinu lẹ 7:36) E pọnte nado whesọ kakajẹ whenue ojlo enẹlẹ na ko depò whẹpo do wlealọ. To whenẹnu, mẹlọ gán lẹnnupọn ganji bo basi nudide dagbe.​—1 Kọlintinu lẹ 7:9; Jakọbu 1:15.

⁸ Eyin a to nulẹnpọn do alọwle ji, nujọnu wẹ e yin nado yin lẹnpọn dagbenọ bo hẹn do ayiha mẹ dọ alọwle lẹpo wẹ nọ pehẹ nuhahun. Paulu dọ dọ mẹhe wlealọ lẹ “na tindo nukunbibia to agbasalan yetọn mẹ.” (1 Kọlintinu lẹ 7:28) Alọwle dagbe hugan lẹ lọsu na nọ jugbọn ojlẹ tukla tọn lẹ mẹ. Enẹwutu, eyin a de nado wlealọ, hẹn ẹn diun dọ a yí nuyọnẹn do de alọwlemẹ towe.

9, 10. Etẹwẹ na jọ eyin mí wlealọ hẹ mẹde he ma nọ sẹ̀n Jehovah?

⁹ Nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn titengbe de die he mí dona nọ flin to whenue mí jlo na de asu kavi asi he mí na dà: “Mì biọ zẹgẹ he ma sọzẹn de glọ hẹ mayisenọ lẹ blo.” (2 Kọlintinu lẹ 6:14) Nuyijlẹdonugo ehe yin zize sinai do aliho glelilẹ tọn de ji. Glesi de ma nọ kọ̀n kanlin awe he kiklo kavi huhlọn yetọn gbọnvo taun dopọ to zẹgẹ dopolọ glọ nado wazọ́n to glemẹ. Enẹ ma na wà dagbe na depope to kanlin awe lọ lẹ mẹ, na yemẹpo  wẹ na jiya. Mọdopolọ, e yọnbasi taun dọ alọwle to mẹhe nọ sẹ̀n Jehovah po mẹhe ma nọ wàmọ de po ṣẹnṣẹn ni dekọtọn do nuhahun susu mẹ. Enẹwutu, Biblu na mí ayinamẹ nuyọnẹn tọn lọ nado wlealọ “to Oklunọ mẹ kẹdẹ.”​—1 Kọlintinu lẹ 7:39.

¹⁰ To whedelẹnu, Klistiani delẹ nọ mọdọ e pọnte nado wlealọ hẹ mẹhe ma yin sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn de hú nado nọ ṣokẹdẹ. Amọ́, eyin mí dovọ́na ayinamẹ Biblu tọn, awufiẹsa po awubla po mẹ wẹ e nọ saba dekọtọn do. Taidi sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn, sinsẹ̀n-bibasi hlan ẹn wẹ yin nujọnu hugan na mí to gbẹ̀mẹ. Numọtolanmẹ tẹwẹ a na tindo eyin a ma sọgan má adà titengbe hugan gbẹzan towe tọn enẹ hẹ alọwlemẹ towe? Mẹsusu ko magbe nado gbọṣi tlẹnmẹ kakati nado wlealọ hẹ mẹde he ma yiwanna Jehovah bo masọ nọ sẹ̀n ẹn.​—Hia Salmu lẹ 32:8.

11. Nawẹ a sọgan de alọwlemẹ dagbe de gbọn?

¹¹ Ehe ma dohia dọ mẹdepope he ko gbẹ́ to Jehovah sẹ̀n na yin asu kavi asi dagbe de na we. Eyin a to nulẹnpọn do alọwle ji, dín mẹhe a yiwanna nugbonugbo bo nọ jẹpọ hẹ ganji de. Nọte kakajẹ whenue a na mọ mẹde he tindo yanwle dopolọ hẹ we to gbẹ̀mẹ bo nọ ze Jiwheyẹwhe sinsẹ̀n do otẹn tintan mẹ. Yí whenu zan nado hia bo lẹnayihamẹpọn do ayinamẹ dagbe he yin nina to owe he afanumẹ nugbonọ lọ wleawuna gando alọwle go lẹ mẹ ji.​—Hia Salmu lẹ 119:105.

12. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn Biblu mẹ gando alọwle he mẹjitọ lẹ nọ basi tito etọn lẹ go?

¹² To aṣa delẹ mẹ, mẹjitọ lẹ wẹ nọ saba dín alọwlemẹ na ovi yetọn lẹ. Linlẹn lọ wẹ yindọ mẹjitọ lẹ wẹ nọ yọ́n mẹhe na sọgbe hugan na ovi yetọn lẹ. Aṣa ehe gbayipe  taun to ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ ga. Enẹwutu, eyin whẹndo towe de nado hodo aṣa enẹ, Biblu sọgan gọalọna mẹjitọ lẹ nado yọ́n jẹhẹnu he yé na pọ́n na mẹhe dín yé te lọ. Di apajlẹ, to whenue Ablaham jlo na dà asi na visunnu etọn Isaki, e ma ze nukun do akuẹ kavi yindidi mẹlọ tọn ji; owanyi he mẹlọ tindo na Jehovah wẹ e pọ́n.​—Jenẹsisi 24:3, 67; pọ́n Nudọnamẹ Dogọ 25.

13-15. (a) Nawẹ sunnu de sọgan wleawudai nado yin asu dagbe de gbọn? (b) Nawẹ yọnnu de sọgan wleawudai nado yin asi dagbe de gbọn?

¹³ Eyin a to nulẹnpọn do alọwle ji, hẹn ẹn diun dọ a  wleawufo whẹ́. A gán lẹndọ emi ko wleawufo, amọ́ gbọ mí ni dọhodo nuhe e zẹẹmẹdo nugbonugbo nado wleawudaina alọwle ji. Nuhe mí na gbadopọnna lẹ sọgan paṣa we.

¹⁴ Biblu dohia dọ azọngban voovo wẹ asu po asi po tindo to whẹndo mẹ. Enẹwutu, e sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe dọ aliho he mẹ sunnu de na wleawudaina alọwle te na gbọnvona yọnnu de tọn. Eyin sunnu de to nulẹnpọn do alọwle ji, e dona kanse ede eyin e ko wleawufo nado lẹzun tatọ́ whẹndo tọn. Jehovah nọ donukun dọ asu de ni penukundo asi etọn po ovi etọn lẹ po go to agbasa-liho podọ to numọtolanmẹ-liho. Hú popolẹpo, asu lọ wẹ dona yin nukọntọ na whẹndo lọ to sinsẹ̀n-bibasi hlan Jiwheyẹwhe mẹ. Biblu dohia dọ sunnu he ma nọ penukundo whẹndo etọn go “ylanhu mayisenọ.” (1 Timoti 5:8) Enẹwutu, eyin sunnu de wẹ a yin bo to nulẹnpọn do alọwle ji, pọ́n lehe nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn ehe gando gowe do: “Basi tito na azọ́n gbonu tọn towe bo wleawu nulẹpo tọn dai to glemẹ; enẹgodo, do whédo towe ai.” To hogbe devo mẹ, whẹpo a nado wlealọ, hẹn ẹn diun dọ a sọgan yin asu wunmẹ he Jehovah jlo dọ a ni yin.​—Howhinwhẹn lẹ 24:27.

¹⁵ Yọnnu he to nulẹnpọn do alọwle ji dona kanse ede eyin e ko wleawufo nado didá azọngban he asi yinyin podọ vlavo onọ̀ yinyin bẹhẹn lẹ. Biblu slẹ delẹ to aliho voovo he mẹ asi dagbe de nọ penukundo asu etọn po ovi etọn lẹ po go te. (Howhinwhẹn lẹ 31:10-31) To egbehe, susu sunnu po yọnnu lẹ po tọn wẹ nọ lẹnnupọndo nuhe alọwlemẹ yetọn na wà na yé lẹ kẹdẹ ji. Ṣigba, Jehovah jlo dọ mí ni lẹnnupọndo nuhe mí sọgan wà na alọwlemẹ mítọn ji.

16, 17. Eyin a to nulẹnpọn do alọwle ji, etẹlẹ ji wẹ a dona lẹnayihamẹpọn do?

 ¹⁶ Whẹpo a nado wlealọ, lẹnayihamẹpọn do nuhe Jehovah dọ gando asu po asi po lẹ go ji. Tatọ́ whẹndo tọn yinyin ma zẹẹmẹdo dọ sunnu de sọgan nọ gbidikọna asi etọn to agbasa-liho kavi to numọtolanmẹ-liho. Tatọ́ whẹndo tọn dagbe de nọ hodo apajlẹ Jesu tọn, mẹhe nọ do owanyi po homẹdagbe po hia mẹhe to nukunpedomẹgo etọn glọ lẹ to whelẹponu. (Efesunu lẹ 5:23) Na nuhe dù yọnnu de, e dona nọ lẹnnupọndo nuhe e zẹẹmẹdo nado nọgodona nudide asu etọn tọn lẹ bo nọ wanu dopọ hẹ ẹ ji. (Lomunu lẹ 7:2) E dona nọ kanse ede eyin e na penugo nado litaina sunnu mapenọ de po ayajẹ po. Eyin e mọdọ emi ma pé e go, e sọgan magbe dọ e pọnte na emi nado gbọṣi tlẹnmẹ todin whẹ́.

¹⁷ Asu po asi po lẹ dona nọ dín ayajẹ alọwlemẹ yetọn tọn hugan yetọn titi. (Hia Filipinu lẹ 2:4.) Paulu wlan dọ: “Dopodopo mìtọn dona nọ yiwanna asi etọn dile e nọ wà na edetiti do; mọdopolọ, asi dona tindo sisi sisosiso na asu etọn.” (Efesunu lẹ 5:21-33) Mímẹpo wẹ nọ jlo na mọdọ alọwlemẹ mítọn yiwanna mí bosọ nọ na mí sisi. Amọ́, eyin alọwle de na tindo kọdetọn dagbe, sunnu lọ na taun tọn dona mọdọ asi emitọn nọ na emi sisi, bọ yọnnu lọ na taun tọn dona mọdọ asu emitọn yiwanna emi.

18. Naegbọn mẹhe to họntọn mẹ lẹ dona nọ nọ̀ aṣeji?

¹⁸ Họntọnmẹninọ dona yin ojlẹ ayajẹ tọn de dile sunnu de po yọnnu de po to tintẹnpọn nado jẹakọ hẹ ode awetọ ganji. Ojlẹ de wẹ e sọ yin na yé nado yin lẹnpọn dagbenọ bo nọ dọ nugbo, na yé nido sọgan  yọnẹn eyin yé na jlo nugbonugbo nado zan pipotọ gbẹzan yetọn tọn dopọ. Họntọnmẹninọ whenu wẹ sunnu de po yọnnu de po nọ plọn nado nọ dọhodopọ bo nọ tẹnpọn nado yọ́n nuhe to ahun ode awetọ tọn mẹ nugbonugbo. Dile haṣinṣan yetọn to sinsinyẹn deji, jọwamọnu wẹ e yin dọ yé ni nọ jlo nado dọnsẹpọ ode awetọ dogọ. Amọ́, kakajẹ whenue yé na wlealọ, yé dona nọ deanana ojlo enẹ ganji na yé nikaa jai jẹ walọ mawé de mẹ. Owanyi nugbo na gọalọna yé nado nọ dava yede bo nasọ glọnalina yé ma nado wà nude he  na hẹn haṣinṣan yetọn hẹ ode awetọ podọ hẹ Jehovah gble.​—1 Tẹsalonikanu lẹ 4:6.

19, 20. Nukun tẹwẹ Klistiani lẹ nọ yí do pọ́n alọwle?

¹⁹ Owe po sinima susu po wẹ nọ wá vivọnu po hùnwhẹ alọwle tọn daho he gọ́ na ayajẹ de po. Ṣigba to paa mẹ, bẹjẹeji de poun wẹ hùnwhẹ alọwle tọn yin. Ojlo Jehovah tọn wẹ yindọ alọwle ni yin kanṣiṣa tẹgbẹ tọn de.​—Jenẹsisi 2:24.

²⁰ To egbehe, mẹsusu wẹ nọ pọ́n alọwle hlan taidi kanṣiṣa ojlẹ gli tọn de. Yé nọ zlọn biọ e mẹ bosọ nọ tọ́n sọn e mẹ po awubibọ po. Mẹdelẹ nọ mọdọ eyin nuhahun lẹ fọ́n, ojlẹ lọ niyẹn nado jo alọwlemẹ yetọn do bo sánkanna alọwle lọ. Ṣigba, flin apajlẹ okàn atọ̀n he yin linlọ̀n dopọ gbanun-gbanun tọn he yin nina to Biblu mẹ lọ. Okàn mọnkọtọn ma na wẹ́n eyin yè tlẹ slo e do depope. Eyin mí nọ dín alọgọ Jehovah tọn, alọwle mítọn na dẹn-to-aimẹ. Jesu dọmọ: “Nuhe Jiwheyẹwhe ko kọndopọ, mì dike mẹde klan ẹn blo.”​—Matiu 19:6.

21. Etẹwẹ na gọalọna asu po asi po de nado yiwanna ode awetọ?

²¹ Mímẹpo wẹ tindo jẹhẹnu po awugbopo mítọn lẹ po. E bọawu taun nado nọ ze ayiha do awugbopo mẹdevo lẹ tọn ji, titengbe do alọwlemẹ mítọn tọn lẹ ji. Amọ́ eyin mí nọ wàmọ, mí ma na do ayajẹ. To alọ devo mẹ, eyin mí nọ ze ayiha do jẹhẹnu dagbe alọwlemẹ mítọn tọn lẹ ji, mí gán tindo ayajẹ to alọwle mítọn mẹ. Be e yọnbasi nado nọ pọ́n alọwlemẹ mapenọ de hlan to aliho mọnkọtọn mẹ ya? Mọwẹ! Jehovah yọnẹn dọ mapenọ wẹ mí, ṣogan e nọ ze ayiha do jẹhẹnu dagbe  mítọn lẹ ji. Eyin e ma ko nọ wàmọ dai wẹ lo? Salmu-kantọ dọ dọ: “Jah E, eyin nuṣiwa lẹ wẹ hiẹ nọ ṣinyan, to whenẹnu, mẹnu wẹ sọgan nọte to nukọn towe, Jehovah E?” (Salmu lẹ 130:3) Asu po asi po lẹ sọgan hodo apajlẹ Jehovah tọn eyin yé nọ ze ayiha do jẹhẹnu dagbe alọwlemẹ yetọn tọn lẹ ji bo nọ yawu jona ode awetọ.​—Hia Kolosinu lẹ 3:13.

22, 23. Nawẹ Ablaham po Sala po ze apajlẹ dagbe dai na alọwlemẹ lẹ gbọn?

 ²² Dile owhe lẹ to yìyì, alọwle de sọgan wá lodo taun. Alọwle Ablaham po Sala po tọn dẹn-to-aimẹ bosọ gọ́ na ayajẹ. To whenue Jehovah dọna Ablaham nado tọ́nyi sọn owhé yetọn gbè to tòdaho Uli tọn mẹ, Sala na ko tindo owhe 60 linlán. Pọ́n lehe e na ko vẹawuna ẹn sọ nado jo owhé dagbedagbe etọn do bo wá nọ gòhọ lẹ mẹ. Ṣigba, Sala yin họntọn dagbe podọ alọgọtọ de na asu etọn bosọ nọ na ẹn sisi taun. Enẹwutu, e nọgodona nudide Ablaham tọn lẹ bo gọalọna ẹn nado tindo kọdetọn dagbe.​—Jenẹsisi 18:12; 1 Pita 3:6.

²³ Nugbo wẹ dọ alọwle dagbe de tintindo ma dohia dọ asu po asi po na nọ kọngbedopọ do whẹho lẹpo ji to whelẹponu gba. To gbèdopo he Ablaham ma kọngbedopọ hẹ Sala, Jehovah dọna ẹn dọmọ: “Dotoaina ogbè etọn.” Ablaham wàmọ bọ nulẹpo sọ yì ganji. (Jenẹsisi 21:9-13) Eyin e nọ wá jọ bọ hiẹ po alọwlemẹ towe po ma nọ kọngbedopọ, ma gbọjọ blo. Nujọnu lọ wẹ yindọ eyin mì ma tlẹ kọngbedopọ, mì ni zindonukọn nado nọ do owanyi po sisi po hia ode awetọ.

24. Nawẹ alọwle mítọn sọgan hẹn gbégbò wá na Jehovah gbọn?

²⁴ Asu po asi po ayajẹnọ fọtọ́n susu wẹ tin to agun Klistiani tọn mẹ. Eyin alọwiwle nọ jlo we janwẹ, flindọ alọwlemẹ de dide yin dopo to nudide titengbe hugan gbẹzan towe tọn lẹ mẹ. E na gando pipotọ gbẹzan towe tọn go, enẹwutu biọ anademẹ Jehovah tọn. Gbọnmọ dali, a na penugo nado yí nuyọnẹn do de alọwlemẹ towe bo wleawudai ganji na alọwle bosọ dovivẹnu nado wleawuna kanṣiṣa owanyi tọn he lodo de, ehe na hẹn gbégbò wá na Jehovah.