1-3. (a) Kanbiọ tẹlẹ wẹ mí na gbadopọnna? (b) Nubiọtomẹsi tangan sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke tọn ẹnẹ tẹlẹ ji wẹ mí na dọhodo? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

ABẸLI to lẹngbọpa etọn gbeje pọ́n po sọwhiwhe po. E ko yí owanyi do penukundo kanlin ehelẹ go sọn whenue gbọ́n yé yin jiji. Todin, e de delẹ to yé mẹ bo hù yé bosọ ze yé donukọnna Jiwheyẹwhe taidi nunina de. Be Jehovah na kẹalọyi nuyiwa sinsẹ̀n-bibasi tọn ehe, he wá sọn gbẹtọvi mapenọ de dè ya?

² Apọsteli Paulu yin gbigbọdo nado wlan gando Abẹli go dọmọ: “Jiwheyẹwhe kẹalọyi nunina etọn lẹ.” Ṣigba, Jehovah gbẹ́ avọ́nunina Kaini tọn dai. (Hia Heblu lẹ 11:4.) Ehe fọ́n kanbiọ delẹ dote he ji mí dona lẹnnupọndo. Naegbọn Jiwheyẹwhe do kẹalọyi sinsẹ̀n-bibasi Abẹli tọn bo ka gbẹ́ Kaini tọn dai? Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ Kaini po Abẹli po gọna mẹdevo he yin nùdego to Heblu lẹ weta 11 mẹ lẹ tọn mẹ? Gblọndo kanbiọ ehelẹ tọn na hẹn nukunnumọjẹnumẹ mítọn gando nuhe sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke bẹhẹn go gbloada dogọ.

³ Dile mí na to dogbapọnna nujijọ he wá aimẹ sọn ojlẹ Abẹli tọn mẹ jẹ azán Ezekiẹli tọn gbè lẹ to kleun mẹ, doayi onú titengbe ẹnẹ delẹ go he dona zọnpọ whẹpo sinsẹ̀n-bibasi de nado yin  alọkẹyi gbọn Jiwheyẹwhe dali: Mẹhe na mọ sinsẹ̀n-bibasi yí lọ dona yin Jehovah, wunmẹ sinsẹ̀n-bibasi lọ tọn dona yin dehe yọ́n hugan, aliho he mẹ e yin bibasi te dona yin dehe Jiwheyẹwhe kẹalọyi podọ sinsẹ̀n-basitọ lọ dona tindo mẹwhinwhàn dagbe.

4, 5. Etẹwẹ hẹn Kaini nado wá tadona kọ̀n dọ Jehovah wẹ emi dona basi nunina hlan?

⁴ Hia Jenẹsisi 4:2-5. Kaini yọnẹn dọ Jehovah wẹ yin mẹhe na mọ nunina etọn yí. Kaini tindo whenu po dotẹnmẹ hundote susu po nado plọnnu gando Jehovah go. Ewọ po nọvisunnu etọn Abẹli po na ko dibla tindo owhe 100 to whenue yé basi nunina yetọn lẹ. * Yé omẹ awe lẹ na ko sèhó gando Jipa Edẹni tọn go dile yé to whinwhẹ́n bo tlẹ sọgan ko nọ mọ jipa he yọ́n na jinukun enẹ hlan olá. E họnwun dọ yé na ko nọ mọ kelubimi he súali he yì jipa lọ mẹ lẹ hlan. (Jen. 3:24) Mẹjitọ yetọn lẹ na ko dọna yé dọ Jehovah wẹ dá nulẹpo, podọ lẹndai dowhenu tọn etọn na gbẹtọvi lẹ gbọnvo taun na nuhe mọ yé te todin—yèdọ yọnhopipo he nọ wá dekọtọn do okú mẹ. (Jen. 1:24-28) Onú ehelẹ he Kaini yọnẹn sọgan ko hẹn ẹn nado wá tadona kọ̀n dọ Jiwheyẹwhe wẹ emi dona basi nunina hlan.

⁵ Nudevo tẹwẹ sọgan ko whàn Kaini nado basi avọ́sinsan etọn? Jehovah ko dọ dọdai dọ “kúnkan” de na fọ́n, yèdọ mẹde he na só ota na “odàn” he doyẹklọ Evi bo hẹn ẹn nado basi nudide ylankan lọ. (Jen. 3:4-6, 14, 15) Taidi viplọnji, Kaini sọgan ko nọ lẹndọ ewọ wẹ “kúnkan” he opagbe etọn yin dido lọ. (Jen. 4:1) Humọ, Jehovah ma ko sánkanna hodọdopọ hẹ gbẹtọvi ylandonọ lẹ mlẹnmlẹn to whenẹnu; etlẹ yin to ylando Adam tọn godo, Jiwheyẹwhe gbẹ́ dọho hẹ ẹ, vlavo gbọn angẹli de gblamẹ. (Jen. 3:8-10) Jehovah sọ dọho hẹ Kaini to whenue e ko basi avọ́sinsan etọn godo. (Jen. 4:6) Matin ayihaawe, Kaini yọnẹn dọ Jehovah wẹ jẹ nado yin sinsẹ̀n-basina.

6, 7. Be nude jẹdò to avọ́sinsan wunmẹ he Kaini basi kavi aliho he mẹ e basi i te mẹ wẹ ya? Basi zẹẹmẹ.

⁶ Eyin mọ wẹ, naegbọn Jehovah ma yí nukundagbe do pọ́n avọ́nunina Kaini tọn? Be nude jẹdò to nunina wunmẹ he e na lọ mẹ wẹ ya? Biblu ma dọ taun. Nuhe Biblu dọ poun wẹ yindọ Kaini hẹn “sinsẹ́n glemẹ tọn delẹ” wá. To nukọn mẹ, whenue Jehovah wá na Osẹ́n Mose, e dohia dọ emi gán kẹalọyi avọ́sinsan wunmẹ enẹ lọsu. (Sọh. 15:8, 9) Sọ lẹnnupọndo ninọmẹ whenẹnu tọn ji. To ojlẹ enẹ mẹ, omá po atin-sinsẹ́n lẹ po kẹdẹ wẹ gbẹtọvi lẹ nọ dù. (Jen. 1:29) Podọ na Jiwheyẹwhe ko hodẹ̀do aigba he to gbonu Edẹni tọn lẹpo wutu, azọ́n sinsinyẹn wẹ Kaini wà do wleawuna avọ́nunina etọn. (Jen. 3:17-19) Núdùdù he nọ hẹnmẹ dogbẹ́ bosọ vẹawu mimọ wẹ e na! Etomọṣo, Jehovah ma kẹalọyi avọ́nunina Kaini tọn.

⁷ To whelọnu lo, be nude jẹdò gando aliho he mẹ nunina lọ yin bibasi te go wẹ ya? Be Kaini ma basi nunina lọ to aliho he yin  alọkẹyi de mẹ wẹ ya? E na vẹawu dọ ni yinmọ. Etẹwutu? Na whenue Jehovah gbẹ́ avọ́nunina Kaini tọn dai, E ma gblewhẹdo e na aliho he mẹ e basi avọ́nunina lọ te. Na nugbo tọn, lehe Kaini kavi Abẹli basi nunina yetọn lẹ gbọn ma tlẹ yin nùdego. Bọ etẹwẹ yin nuhahun lọ lo?

8, 9. (a) Naegbọn Jehovah ma yí nukundagbe do pọ́n Kaini kavi avọ́nunina etọn? (b) Etẹwẹ a mọdọ e jẹna ayidego to nuhe Biblu dọ gando Kaini po Abẹli po go lẹ mẹ?

⁸ Nuhe Paulu kàn hlan Heblu lẹ to gbọdo glọ dohia dọ Kaini ma basi avọ́nunina etọn po mẹwhinwhàn dagbe po. Kaini ma tindo yise. (Heb. 11:4; 1 Joh. 3:11, 12) Nuhewutu Jehovah ma do yí nukundagbe do pọ́n Kaini lọsu na ede niyẹn, e ma yin nunina etọn kẹdẹ. (Jen. 4:5-8) Otọ́ owanyinọ de wẹ Jehovah, enẹwutu e tẹnpọn nado yí homẹdagbe do gọkọna visunnu etọn. Amọ́, Kaini gbẹ́ alọgọ Jehovah tọn dai. Ahun yẹhiadonu tọn etọn ko yin hinhẹnflu gbọn azọ́n agbasalan mape tọn lẹ dali—enẹ wẹ “wangbẹnamẹ, avùn, awuwhàn.” (Gal. 5:19, 20) Ahun ylankan he Kaini tindo wẹ hẹn adà dagbe sinsẹ̀n-bibasi etọn tọn he pò lẹpo zun ovọ́. Apajlẹ etọn plọn mí dọ sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke bẹ nususu hẹn hú mẹdezejo nukunta tọn na Jehovah.

⁹ Kandai Biblu tọn dọ nususu na mí gando Kaini go—mí sè dọ Jehovah dọhona ẹn, mí mọ gblọndo he Kaini na lẹ, mí tlẹ sọ yọ́n yinkọ ovi etọn lẹ tọn po delẹ to nuhe yé wà lẹ mẹ po. (Jen. 4:17-24) Na nuhe dù Abẹli, kandai depope ma dohia dọ e ji ovi lẹ podọ hodidọ etọn depope ma yin kinkandai to Biblu mẹ. Etomọṣo, nuyiwa Abẹli tọn lẹ gbẹ́ to hodọna mí kakajẹ egbehe. Gbọnna?

10. Nawẹ Abẹli ze apajlẹ sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke tọn dai gbọn?

¹⁰ Abẹli basi avọ́nunina etọn hlan Jehovah to yinyọnẹn mẹ dọ Ewọ kẹdẹ wẹ jẹ nado mọ sinsẹ̀n-bibasi yí. Nunina wunmẹ he yọ́n hugan wẹ Abẹli na—e de “delẹ to plọnji lẹ mẹ . . . sọn lẹngbọpa etọn mẹ.” Dile etlẹ yindọ kandai lọ ma dọ eyin agbà de ji wẹ e basi avọ́sinsan etọn te kavi lala, e họnwun dọ aliho he mẹ e basi nunina etọn te yin alọkẹyi. Ṣigba, nuhe jẹna ayidego to nunina Abẹli tọn mẹ bo gbẹ́ yin apajlẹ dagbe de na mí to nudi owhe fọtọ́n donu ṣidopo godo wẹ mẹwhinwhàn he e yí do basi nunina etọn. Yise he Abẹli tindo to Jiwheyẹwhe mẹ po owanyi etọn na nujinọtedo dodo tọn Jehovah tọn lẹ po wẹ whàn ẹn. Nawẹ mí wagbọn do yọnẹn?

11. Naegbọn Jesu do dlẹnalọdo Abẹli taidi dodonọ?

¹¹ Jẹnukọn whẹ́, pọ́n nuhe Jesu he yọ́n Abẹli ganji dọ gandego. Jesu ko tin hoho to olọn mẹ to whenue Abẹli nọgbẹ̀ to aigba ji. Jesu sọ tindo ojlo nujọnu tọn to visunnu Adam tọn ehe mẹ. (Howh. 8:22, 30, 31; Joh. 8:58; Kol. 1:15, 16) Enẹwutu, nuhe Jesu yí nukun etọn titi do mọ lẹ sin kunnude wẹ e te to whenue e dlẹnalọdo Abẹli taidi dawe dodonọ de. (Mat. 23:35) Mẹhe yin dodonọ nọ kẹalọyi dọ Jehovah wẹ dona ze nujinọtedo dagbe po oylan po tọn dai. Amọ́, e sọ nọ wà humọ—e nọ dohia to ohó po  walọ etọn lẹ po mẹ dọ e kọngbedopọ hẹ nujinọtedo enẹlẹ. (Yijlẹdo Luku 1:5, 6 go.) E nọ biọ whenu whẹpo mẹde do nọ wá yin yinyọnẹn taidi dodonọ. Enẹwutu, whẹpo Abẹli tlẹ do basi nunina etọn hlan Jiwheyẹwhe wẹ e na ko do ede hia taidi mẹhe nọ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo Jehovah tọn lẹ. Enẹ ma na ko bọawuna ẹn. Mẹdaho etọn Kaini ma na ko yin apajlẹ dagbe na ẹn, na ewọ dike bọ ahun etọn wá lẹzun ylankan wutu. (1 Joh. 3:12) Onọ̀ Abẹli tọn ko vẹtolina gbedide he wá sọn Jiwheyẹwhe dè tlọlọ bọ otọ́ etọn ṣiatẹ sọta Jehovah, bo jlo nado basi nudide dagbe po oylan po tọn na ede. (Jen. 2:16, 17; 3:6) Adọgbigbo nankọ die he Abẹli dohia to whenue e de nado yinuwa to aliho he gbọnvo pete na whẹndo etọn tọn mẹ!

12. Vogbingbọn tangan tẹwẹ tin to Kaini po Abẹli po ṣẹnṣẹn?

¹² Enẹgodo, doayi lehe apọsteli Paulu do kanṣiṣa he tin to yise po dodowiwa po ṣẹnṣẹn hia do go. Paulu wlan dọ, “Gbọn yise dali, Abẹli basi avọ́sinsan de hlan Jiwheyẹwhe he họakuẹ hú Kaini tọn, podọ gbọn yise enẹ gblamẹ wẹ kunnu yin dide gando ewọ go dọ e yin dodonọ.” (Heb. 11:4) Hogbe Paulu tọn lẹ dohia dọ to vogbingbọn mẹ na Kaini, yise ahundopo tọn he Abẹli ko tindo to Jehovah po aliho nuyiwa tọn Etọn lẹ po mẹ to gbẹwhenu etọn blebu wẹ whàn ẹn nado yinuwa.

13. Etẹwẹ apajlẹ Abẹli tọn plọn mí?

¹³ Apajlẹ Abẹli tọn plọn mí dọ ahun he gọ́ na mẹwhinwhàn dagbe de kẹdẹ mẹ wẹ sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke sọgan wá sọn—yèdọ ahun he gọ́ na yise to Jehovah mẹ bosọ kọngbedopọ mlẹnmlẹn hẹ nujinọtedo dodo tọn etọn lẹ. Humọ, mí sọ plọn dọ sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke bẹ nususu hẹn hú nuyiwa mẹdezejo tọn dopo poun. Gbẹzan mítọn blebu, yèdọ aliho gbẹninọ tọn mítọn pete wẹ e bẹhẹn.

14. Naegbọn Jehovah do kẹalọyi nunina Noa, Ablaham po Jakọbu po tọn lẹ?

¹⁴ Abẹli wẹ yin gbẹtọvi mapenọ tintan he basi sinsẹ̀n hlan Jehovah to aliho he wé ṣeke de mẹ, amọ́ e ma yin ewọ wẹ omẹ godo tọn. Apọsteli Paulu donù mẹdevo lẹ go taidi Noa, Ablaham po Jakọbu po he sẹ̀n Jehovah to aliho he sọgbe mẹ. (Hia Heblu lẹ 11:7, 8, 17-21.) Dopodopo tọgbo ehelẹ tọn wẹ basi avọ́sinsan de hlan Jehovah to ojlẹ de mẹ to gbẹzan yetọn mẹ, bọ Jiwheyẹwhe sọ kẹalọyi nunina yetọn. Etẹwutu? Na yé ma nọte do mẹdezejo nukunta tọn poun ji wutu wẹ—dopodopo yetọn wẹ jẹ nubiọtomẹsi sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke tọn lọ lẹpo kọ̀n. Lẹnnupọndo apajlẹ yetọn lẹ ji.

15, 16. Nawẹ Noa jẹ nubiọtomẹsi tangan sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke tọn ẹnẹ lọ lẹ kọ̀n gbọn?

¹⁵ Owhe 126 poun to okú Adam tọn godo wẹ Noa yin jiji; ṣogan aihọn he ko tlọ biọ sinsẹ̀n-bibasi lalo mẹ de mẹ wẹ e whẹ́n te. * (Jen. 6:11) To whẹndo he to aigba ji jẹnukọnna Singigọ lọ lẹpo mẹ, Noa po whẹndo etọn po kẹdẹ wẹ sẹ̀n Jehovah to aliho he sọgbe mẹ. (2 Pita 2:5) To whenue yé ko lùn Singigọ lọ tọ́n  godo, Noa yin whinwhàn nado tùn agbà de, yèdọ agbà tintan he yin nùdego tlọlọ to Biblu mẹ, bo basi avọ́sinsan lẹ hlan Jehovah. Gbọn nuyiwa ahundopo tọn ehe dali, Noa hẹn ẹn họnwun na whẹndo etọn po akọ̀ gbẹtọvi tọn he na wá sọn ewọ mẹ lẹpo po dọ Jehovah kẹdẹ wẹ jẹ nado mọ sinsẹ̀n-bibasi yí. To kanlin he tin-to-aimẹ bọ Noa sọgan yí do sanvọ́ lẹpo mẹ, e ṣinyan “delẹ to kanlin wiwe lẹpo mẹ podọ to nudida wiwe he nọ zlọn lẹpo mẹ.” (Jen. 8:20) Avọ́nunina wunmẹ he yọ́n hugan lẹ niyẹn, na Jehovah lọsu wẹ do kanlin enẹlẹ hia di wiwe.—Jen. 7:2.

¹⁶ Noa basi avọ́nunina mimẹ̀ lọ lẹ to agbà he e tùn lọ ji. Be aliho sinsẹ̀n-bibasi tọn ehe yin alọkẹyi ya? Mọwẹ. Kandai lọ dọ dọ owán gblingblin avọ́nunina ehe tọn yọ́nsè na Jehovah bọ e sọ dona Noa po visunnu etọn lẹ po. (Jen. 8:21; 9:1) Ṣigba, mẹwhinwhàn he to godona avọ́nunina Noa tọn wẹ zọ́n taun bọ Jehovah do kẹalọyi i. Avọ́sinsan lọ lẹ yin dopo poun to nususu he Noa wà lẹ mẹ nado do yise dolido etọn to Jehovah po aliho nuyiwa tọn Etọn lẹ po mẹ hia. Na Noa setonuna Jehovah mlẹnmlẹn bo tẹdo nujinọtedo Etọn lẹ go sọmọ wutu, Biblu dọ dọ e “zinzọnlin hẹ Jiwheyẹwhe nugbo lọ.” Taidi kọdetọn de, Noa wá yin yinyọnẹn taidi dodonọ de kakajẹ egbehe.—Jen. 6:9; Ezek. 14:14; Heb. 11:7.

17, 18. Nawẹ Ablaham jẹ nubiọtomẹsi tangan sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke tọn ẹnẹ lọ lẹ kọ̀n gbọn?

¹⁷ Ablaham nọgbẹ̀ to mẹhe nọ basi sinsẹ̀n lalo lẹ kẹdẹ ṣẹnṣẹn. Eyin a biọ tòdaho Uli tọn he mẹ Ablaham nọ nọ̀, tẹmpli blibata yẹwhe osun tọn he nọ yin yiylọdọ Nanna tọn wẹ na dọ̀n ayidonugo towe jẹnukọn. * Otọ́ Ablaham tọn lọsu tlẹ ko sẹ̀n yẹwhe lalo lẹ pọ́n. (Jọṣ. 24:2) Etomọṣo, Ablaham de nado sẹ̀n Jehovah. E sọgan ko plọnnu gando Jiwheyẹwhe nugbo lọ go sọn tọgbo etọn Ṣẹmi he yin dopo to visunnu Noa tọn lẹ mẹ dè. Yé omẹ awe lẹ nọgbẹ̀ to ojlẹ dopolọ mẹ na nudi owhe 150.

¹⁸ To owhe susu he Ablaham nọgbẹ̀ na lẹ mẹ, e basi avọ́sinsan susu. Amọ́, mẹdopo gee he jẹ nado mọ sinsẹ̀n-bibasi yí lọ, yèdọ Jehovah, wẹ e nọ basi avọ́sinsan he yin apadewhe sinsẹ̀n-bibasi etọn tọn ehe lẹpo hlan. (Jen. 12:8; 13:18; 15:8-10) Be Ablaham wleawufo nado basi avọ́nunina wunmẹ he yọ́n hugan lọ hlan Jehovah ya? Gblọndo kanbiọ enẹ tọn họnwun gblegede to whenue Ablaham dohia dọ emi wleawufo nado yí ovi vivẹ́ emitọn Isaki do sanvọ́. To nujijọ enẹ mẹ, Jehovah dọ aliho he mẹ Ablaham dona basi avọ́sinsan lọ te na ẹn tlọlọ. (Jen. 22:1, 2) Ablaham sọ wleawufo nado hodo anademẹ enẹ to gigọ́ mẹ. Jehovah lọsu wẹ wá glọnalina Ablaham ma nado hù visunnu etọn. (Jen. 22:9-12) Jehovah kẹalọyi sinsẹ̀n-bibasi Ablaham tọn, na ewọ tindo mẹwhinwhàn dagbe lẹ wutu. Paulu wlan dọmọ: “Ablaham do yise hia to Jehovah mẹ, bọ e yin hihia hlan ẹn di dodowiwa.”—Lom. 4:3.

19, 20. Nawẹ Jakọbu jẹ nubiọtomẹsi tangan sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke tọn ẹnẹ lọ lẹ kọ̀n gbọn?

¹⁹ Jakọbu yí suhugan gbẹwhenu etọn tọn zan to Kenani, yèdọ aigba he Jehovah ko dopagbe etọn na Ablaham po kúnkan etọn  lẹ po. (Jen. 17:1, 8) Mẹhe nọ nọ̀ finẹ lẹ ko tlọ biọ sinsẹ̀n-bibasi he gblezọn mẹ sọmọ bọ Jehovah dọ dọ aigba lọ “na . . . slú yé jẹgbonu.” (Lev. 18:24, 25) Whenue Jakọbu tindo owhe 77, e tọ́n sọn Kenani bo yì dà asi whẹpo do lẹkọwa to godo mẹ po whédo daho de po. (Jen. 28:1, 2; 33:18) Ṣigba, delẹ to hagbẹ whẹndo etọn tọn lẹ mẹ ko yin nuyiwadeji gbọn sinsẹ̀n-bibasi lalo dali. Etomọṣo, whenue Jehovah biọ to Jakọbu si nado yì Bẹtẹli bo tùn agbà de do finẹ, e yinuwa po nujikudo po. Jẹnukọn whẹ́, e dọna whẹndo etọn dọmọ: “Mì de yẹwhe jonọ he tin to ṣẹnṣẹn mìtọn lẹpo sẹ̀ bo klọ́ mìde wé.” Enẹgodo, e hodo anademẹ he e ko mọyi lẹ po nugbonọ-yinyin po.—Jen. 35:1-7.

²⁰ Jakọbu tùn agbà susu do Aigba Pagbe tọn lọ ji, amọ́ mẹhe nọ mọ sinsẹ̀n-bibasi etọn yí to whelẹponu wẹ Jehovah. (Jen. 35:14; 46:1) Avọ́sinsan wunmẹ he e nọ basi lẹ, aliho he mẹ e nọ sẹ̀n Jiwheyẹwhe te po mẹwhinwhàn etọn po yọ́n sọmọ bọ Biblu dlẹnalọdo Jakọbu taidi mẹhe “ma tindo oblọ,” yèdọ hogbe de he nọ yin yiyizan gando mẹhe Jiwheyẹwhe kẹalọyi lẹ go. (Jen. 25:27) To gbẹzan Jakọbu tọn blebu mẹ, e ze apajlẹ ayidego tọn de dai na kúnkan etọn he wá lẹzun akọta Islaeli tọn.—Jen. 35:9-12.

21. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ tọgbo lẹ tọn mẹ gando sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke go?

²¹ Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ he tọgbo lẹ zedai mẹ gando sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke go? Kẹdẹdi yewlẹ, mẹhe sọgan fẹayihasẹna mí sọn mẹdezejo mlẹnmlẹn mítọn na Jehovah mẹ lẹ kẹdẹ wẹ lẹdo mí, bọ delẹ to yé mẹ tlẹ sọgan yin hagbẹ whẹndo tọn mítọn lẹ. Nado nọavùnte sọta kọgbidinamẹ mọnkọtọn, mí dona wleawuna yise he dolido to Jehovah mẹ bo kudeji dọ nujinọtedo dodo tọn etọn lẹ wẹ yọ́n hugan. Mí nọ do yise enẹ hia gbọn tonusisena Jehovah gọna whenu, huhlọn po nutindo mítọn lẹ po yiyizan nado sẹ̀n ẹn dali. (Mat. 22:37-40; 1 Kọl. 10:31) Tulinamẹnu nankọ die nado yọnẹn dọ eyin mí yí nugopipe mítọn lẹpo do sẹ̀n Jehovah dile ewọ biọ do, podọ po mẹwhinwhàn dagbe po, e nọ pọ́n mí hlan taidi dodonọ!—Hia Jakọbu 2:18-24.

22-24. Nawẹ Osẹ́n lọ zinnudeji dọ mẹhe dona mọ avọ́sinsan Islaelivi lẹ tọn yí, wunmẹ avọ́sinsan lọ tọn po aliho he mẹ yé nọ basi i te po yin nujọnu gbọn?

²² Jehovah wleawu todohukanji Osẹ́n tọn de na kúnkan Jakọbu tọn lẹ, bo gbọnmọ dali hẹn nubiọtomẹsi etọn lẹ họnwun na yé. Eyin yé setonuna Jehovah, yé na lẹzun “nutindo vonọtaun” podọ “akọta wiwe” etọn. (Eks. 19:5, 6) Pọ́n lehe Osẹ́n lọ zinnudo onú titengbe ẹnẹ he sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke dona bẹhẹn lẹ ji do.

²³ Jehovah do mẹhe dona mọ sinsẹ̀n-bibasi Islaelivi lẹ tọn yí hia to aliho he họnwun mẹ. “Hiẹ ma dona tindo yẹwhe devo depope gbọnvona yẹn,” wẹ Jehovah dọ. (Eks. 20:3-5) Avọ́sinsan wunmẹ he yé nọ basi hlan ẹn dona yin dehe yọ́n hugan. Di apajlẹ, kanlin he yé nọ yí do sanvọ́ lẹ dona to gángán bo ma tindo oblọ depope. (Lev. 1:3; Deut. 15:21; yijlẹdo Malaki 1:6-8 go.) Levinu lẹ nọ mọaleyi sọn nunina he yin bibasi na Jehovah lẹ mẹ, amọ́ yelọsu  nọ basi avọ́nunina mẹdetiti tọn lẹ. Nuhe yé nọ na lẹ dona wá sọn “adà dagbe tlala hugan nunina he yin nina [yé] lẹpo tọn mẹ.” (Sọh. 18:29) Na nuhe dù aliho he mẹ Islaelivi lẹ nọ basi sinsẹ̀n te, yé mọ anademẹ he họnwun yí gando nuhe yé dona nọ yí do sanvọ́ hlan Jehovah, fihe yé na nọ wàmọ te po lehe yé dona nọ wàmọ do po go. To bladopọ mẹ, osẹ́n 600 linlán wẹ yin nina yé nado deanana nuyiwa yetọn lẹ bọ e sọ yin didọna yé dọ: “Mìwlẹ dona nọ yí sọwhiwhe do basi kẹdẹdile Jehovah Jiwheyẹwhe mìtọn ko degbe etọn na mì do. Mì ma dona lẹhlan adusi kavi hlan amiyọn.”—Deut. 5:32.

²⁴ Be fihe Islaelivi lẹ nọ basi avọ́sinsan yetọn lẹ te yin nujọnu nugbo ya? Mọwẹ. Jehovah na anademẹ omẹ etọn lẹ nado wleawuna gòhọtúntún de, ehe wá lẹzun ahọnkan sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke tọn. (Eks. 40:1-3, 29, 34) To ojlẹ enẹ mẹ, eyin Islaelivi lẹ jlo dọ Jiwheyẹwhe ni kẹalọyi avọ́nunina yetọn lẹ, yé dona nọ hẹn yé yì gòhọtúntún lọ mẹ. *—Deut. 12:17, 18.

25. Etẹwẹ yin nujọnu hugan gando avọ́sinsan lẹ go? Basi zẹẹmẹ.

²⁵ Ṣigba, nuhe sọ yin nujọnu hugan wẹ mẹwhinwhàn he Islaelivi dopodopo nọ yí do basi nunina etọn! Owanyi ahundopo tọn na Jehovah po nujinọtedo etọn lẹ po wẹ dona nọ whàn yé. (Hia Deutelonomi 6:4-6.) Eyin Islaelivi lẹ to mahẹ tindo to sinsẹ̀n-bibasi  wiwe-ṣeke mẹ to aliho mọmọ tọn mẹ, Jehovah ma nọ kẹalọyi avọ́sinsan yetọn lẹ. (Isa. 1:10-13) Jehovah dohia gbọn yẹwhegán Isaia gblamẹ dọ mẹde ma gán yí mẹdezejo oklọ tọn do blẹ emi, to whenue e dọmọ: “Omẹ ehelẹ . . . nọ yí nùflo yetọn lẹ do gbògbéna mi, ṣigba, ahun yetọn dẹn do mi tlala.”—Isa. 29:13.

26. Adà tẹwẹ tẹmpli he Sọlomọni gbá lọ yiwà to sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke mẹ to bẹjẹeji?

²⁶ Owhe kanweko susu to whenue Islaelivi lẹ ko sawhé do Aigba Pagbe tọn ji godo, Ahọlu Sọlomọni gbá ahọnkan sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke tọn de he klo tlala hú gòhọtúntún lọ. (1 Ahọ. 7:51; 2 Otàn. 3:1, 6, 7) To bẹjẹeji, Jehovah kẹdẹ wẹ yin mẹhe nọ mọ avọ́sinsan he yin bibasi to tẹmpli ehe mẹ lẹ yí. Avọ́sinsan wunmẹ dagbe hugan susu wẹ Sọlomọni po mẹjidugando etọn lẹ po basi to aliho he mẹ Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn biọ dọ ni yin bibasi te. (1 Ahọ. 8:63) Etomọṣo, e ma yin akuẹ susu he yè do gbá ohọ̀ lọ po sọha avọ́sinsan lọ lẹ tọn po wẹ zọ́n bọ Jehovah do kẹalọyi sinsẹ̀n-bibasi he nọ wá aimẹ to tẹmpli lọ mẹ. Nuhe yin nujọnu hugan lọ wẹ mẹwhinwhàn mẹhe to nunina lọ basi lẹ tọn. Sọlomọni zinnudo nuagokun enẹ ji to klandowiwe tẹmpli lọ tọn whenu. E dọmọ: “Mì yí ahun pipé de do sẹ̀n Jehovah Jiwheyẹwhe mítọn gbọn zọnlinzinzin to aṣẹdai etọn lẹ mẹ po gbedide etọn lẹ yìnyìn po dali, dile e yin do to egbehe.”—1 Ahọ. 8:57-61.

27. Etẹwẹ ahọlu Islaeli tọn lẹ po mẹjidugando yetọn lẹ po wà, podọ nawẹ Jehovah yinuwa gbọn?

²⁷ E blawu dọ Islaelivi lẹ ma zindonukọn nado nọ hodo ayinamẹ dagbe ahọlu lọ tọn lẹ. Yé nọ wá gboawupo nado jẹ nubiọtomẹsi tangan sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke tọn lọ lẹ dopo kavi susu kọ̀n. Ahọlu Islaeli tọn lẹ po mẹjidugando yetọn lẹ po dike bọ ahun yetọn lẹ yin hinhẹnflu bo hẹn yise yetọn to Jehovah mẹ bu bosọ gbẹkọ nujinọtedo dodo tọn etọn lẹ go. Whlasusu wẹ Jehovah gbọn owanyi dali do yẹwhegán lẹ hlan nado gbẹnuna yé bo na yé avase gando kọdetọn nuyiwa yetọn lẹ tọn go. (Jel. 7:13-15, 23-26) Dopo to yẹwhegán enẹlẹ mẹ he jẹna ayidego wẹ dawe nugbonọ lọ Ezekiẹli. E nọgbẹ̀ to ojlẹ awusinyẹn tọn de mẹ to whenuho sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke tọn mẹ.

28, 29. Etẹlẹ wẹ mí yọnẹn gando Ezekiẹli go? (Pọ́n apotin lọ “Ezekiẹli—Gbẹzan Etọn po Ojlẹ Etọn Po.”)

²⁸ Ezekiẹli jẹakọ hẹ sinsẹ̀n-bibasi he nọ wá aimẹ to tẹmpli he Sọlomọni gbá lọ mẹ ganji. Otọ́ etọn he yin yẹwhenọ de na ko nọ wadevizọn to tẹmpli lọ mẹ sọgbe hẹ tito mẹjijẹ-mẹjijẹ tọn. (Ezek. 1:3) Ovu whenu Ezekiẹli tọn na ko gọ́ na ayajẹ taun. Ayihaawe ma tin dọ otọ́ etọn plọnnu in gando Jehovah po Osẹ́n lọ po go. Na nugbo tọn, to gblagbla ojlẹ he mẹ Ezekiẹli yin jiji te tọn wẹ “owe Osẹ́n lọ tọn” yin mimọ to tẹmpli mẹ. * Ahọlu dagbe Josia he to gandu to whenẹnu yin whinwhàn gbọn nuhe e sè lẹ dali sọmọ bọ e yidogọna vivẹnudido etọn lẹ nado ze sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke daga.—2 Ahọ. 22:8-13.

 ²⁹ Kẹdẹdi nugbonọ he ko nọgbẹ̀ jẹnukọnna ẹn lẹ, Ezekiẹli jẹ nubiọtomẹsi sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke tọn ẹnẹ lọ lẹ kọ̀n. Dile dogbapọn owe Ezekiẹli tọn dohia do, e ze ede jo mlẹnmlẹn na Jehovah bo nọ wà nuhe go e pé lẹpo to sinsẹ̀nzọn etọn mẹ to whelẹponu, bosọ gbọn tonusise dali wà nuhe Jehovah biọ to e si lẹ to aliho he Ewọ jlo mẹ. Yise ahundopo tọn Ezekiẹli tọn wẹ whàn ẹn nado wà ehe lẹpo. Mí ma gán dọ nudopolọ gando suhugan mẹhe nọgbẹ̀ to ojlẹ etọn mẹ lẹ tọn go. Dile Ezekiẹli to whinwhẹ́n, e na ko nọ dotoaina dọdai Jelemia tọn lẹ, mẹhe bẹ azọ́n etọn jẹeji to 647 J.W.M. bo yí zohunhun do na avase gando whẹdida Jehovah tọn he to nukọn ja lọ go.

30. (a) Etẹwẹ dọdai he Ezekiẹli kandai lẹ dohia? (b) Etẹwẹ nọ yin dọdai, podọ nawẹ mí dona mọnukunnujẹ dọdai he Ezekiẹli dọ lẹ mẹ gbọn? (Pọ́n apotin lọ “Nado Mọnukunnujẹ Dọdai Ezekiẹli Tọn lẹ Mẹ.”)

³⁰ Kandai gbọdo Ezekiẹli tọn lẹ do obá he mẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko jẹla sọn sinsẹ̀nzọn Etọn mẹ jẹ hia. (Hia Ezekiẹli 8:6.) Whenue Jehovah jẹ mẹplọnlọ do Juda go ji, Ezekiẹli lọsu tin to mẹhe yin bibẹ yì kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ mẹ. (2 Ahọ. 24:11-17) Dile etlẹ yindọ Ezekiẹli yin zize yì taidi gàntọ, e ma yì dọ́n na yasanamẹ wutu. Jehovah zọ́n ẹn azọ́n de to finẹ to omẹ Etọn he to kanlinmọgbenu lẹ ṣẹnṣẹn. Numimọ po dọdai jiawu he Ezekiẹli basi kandai yetọn lẹ po do lehe sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke na yin hinhẹngọwa to Jelusalẹm do hia. Ṣigba, yé sọ wà nususu humọ—yé hẹn lehe sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke na wá yin hinhẹngọwa mlẹnmlẹn na mẹhe yiwanna Jehovah lẹpo do họnwun.

31. Etẹwẹ owe ehe na gọalọna mí nado wà?

³¹ To adà owe ehe tọn he na bọdego lẹ mẹ, mí na hùnnú yẹẹ sọn agblò gbigbọmẹ tọn he mẹ Jehovah nọ nọ̀ ji, bo nasọ mọ obá he mẹ sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke yin hinhẹnflu jẹ; podọ mí na mọ lehe Jehovah nọ hẹn omẹ etọn lẹ gọwá bo nọ yiavùnlọna yé do, enẹgodo mí na pọ́n nukọn hlan sọgodo whenue mẹhe togbẹ̀ lẹpo na nọ sẹ̀n Jehovah. To weta he bọdego mẹ, mí na gbadopọnna numimọ tintan he Ezekiẹli basi kandai etọn. Numimọ ehe na gọalọna mí nado yí nukun homẹ tọn do mọ Jehovah po adà olọn mẹ tọn titobasinanu etọn tọn po bo nasọ hẹn nuhewutu ewọ kẹdẹ wẹ jẹna sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke họnwun.