Visunnu towe to avivi bo to didọ dọ, “E ma gán pà mi! E vẹawu gbau! E ma gán pà mi pọ́n gbede!” E nọ yawu hònúpla to azọ́n sinsinyẹn lẹ nukọn. E ma nọ yọ́npọ́n na we eyin visunnu towe to ota gbàdo núgo, amọ́ a ka jlo na plọn ẹn lehe e gán nọ duto avùnnukundiọsọmẹnu lẹ ji do. Be a dona whlẹndo nado wá gọalọna ẹn wẹ ya? Be a na gbọ bo jo e do nado hònúpla wẹ ya? Kavi be a gán plọn ovi towe nado nọ sinyẹnlin ya?

 Linsinsinyẹn yin dandan. Eyin mẹjitọ lẹ plọn ovi yetọn nado wleawuna nugopipe lẹ gbọn azọ́n sinsinyẹn wiwà gblamẹ, e yọnbasi dogọ dọ e na nọ wazọ́n ganji to wehọmẹ, nọ nọ̀ ganji to numọtolanmẹ-liho podọ to agbasa-liho, bo nasọ tindo haṣinṣan dagbe he lodo de hẹ mẹhe lẹdo e lẹ. To vogbingbọn mẹ, eyin mẹjitọ lẹ nọ glọnalina ovi yetọn nado pehẹ nuhahun kavi nado gboawupo, e yọnbasi dogọ dọ ovi lọ na jẹflumẹ, na nọ mọdọ emi ma pegan, podọ e ma na do ayajẹ sọmọ to gbẹ̀mẹ whenue e whẹ́n mẹho.

 Linsinsinyẹn gán yin hinhẹn lodo. Ovi pẹvipẹvi lẹ lọsu gán hẹn gbemima yetọn lodo nado nọ wazọ́n to ninọmẹ sinsinyẹn lẹ mẹ bosọ didẹ nuhahun lẹ. To dodinnanu de whenu, weyọnẹntọ lẹ dọ dọ ovi he tlẹ do owhe dopo e lán osun atọ̀n lẹ nọ dogán to azọ́n sinsinyẹn de kọ̀n, eyin yé ko mọ bọ mẹhe do mẹhowhe de dovivẹnu to azọ́n lọ kọ̀n, kakati nado do kọdetọn dagbe matin vivẹnudido.

 “N’flin whenue n’plọn viyọnnu ṣie lẹ nado nọ sin afọpakàn yetọn lẹ. E ma yin nude he yè nọ plọn to zánto dopo mẹ. Whedepopenu he yé jlo na sin afọpakàn yetọn lẹ, yé nọ sinai yede ṣo na nukunwhiwhe 10 yì 15 bo nọ to tintẹnpọn nado flin lehe yè nọ wàmọ do. Enẹgodo, n’nọ wá gọalọna yé. E yí osun delẹ to yé si gọna gándido susu, amọ́ to godo mẹ, e wá pà yé. N’gán ko hẹn nulẹ bọawuna dee dogọ eyin n’họ̀ afọpa he ma do okàn lẹ na yé. Amọ́ to whedelẹnu, míwu mẹjitọ lẹ lọsu dona nọ sinyẹnlin nado sọgan plọn ovi mítọn lẹ linsinsinyẹn.”—Colleen.

 Linsinsinyẹn mítọn gán dekanpo. To mayọnẹn mẹ, mẹjitọ delẹ gán dekanpona nugopipe ovi yetọn tọn nado nọ sinyẹnlin. Gbọnna? Na yé to vivẹnudo nado hẹn sisi mẹdetiti tọn ovi yetọn lẹ tọn lodo wutu, mẹjitọ delẹ nọ yawu wá whlẹn yé to aliho de mẹ, na yé nikaa jẹflumẹ kavi gboawupo. Amọ́, afọdide ehe sọ do adà ylankan etọn ga. Weyọnẹntọ he nọ yin Jessica Lahey dọ dọ, “whedepopenu he mí wá whlẹn . . . ovi mítọn lẹ to avùnnukundiọsọmẹnu de nukọn, nuhe dọna yé mí te to aliho he họnwun mẹ wẹ yindọ: mí kudeji dọ yé ma yọ́n nude, yé ma pegan, podọ yé ma jẹna jidedomẹgo mítọn.” a Etẹwẹ nọ yin kọdetọn lọ? Ovi lẹ gán nọ yawu jogbe eyin yé pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu devo lẹ, bo nọ mọdọ mẹhe ko whẹ́n mẹho de janwẹ na wá whlẹn emi to ninọmẹ lọ mẹ.

 Nọ na tuli yé nado nọ wazọ́n sinsinyẹn. Mẹjitọ lẹ gán plọn ovi yetọn lẹ nado nọ sinyẹnlin, eyin yé nọ deazọ́nna yé sọgbe hẹ owhe yetọn. Di apajlẹ, ovi he ma ko bẹ wehọmẹ lẹ gán nọ ṣinyan avọ̀ he kudiho lẹ bosọ sẹ̀ aihundanu yetọn lẹ do. Ovi pẹvi lẹ gán gọalọ nado nọ bẹ nuhe yè họ̀ wá whégbè lẹ, sẹ̀ tafo ji do kavi bẹ núdùdù lẹ do tafo ji, de ogbó lẹ tọ́n bosọ súnsún fihe kudiho lẹ. Jọja aflanmẹ lẹ gán penukundo azọ́n he sinyẹn humọ lẹ go taidi nukiklọ, nulẹ hinhẹn do ninọmẹ dagbe mẹ po nulẹ vivọjlado po go. Ovi lẹ gán nọma jlo to whelẹponu nado wà whégbèzọ́n lẹ, amọ́ e na wà dagbe na yé eyin mẹjitọ yetọn lẹ nọ dohia yé sọn ovu whenu dọ yelọsu dona nọ gọalọ to whégbè. Nawẹ ovi lẹ nọ mọaleyi gbọn? To aliho de mẹ, yé na plọn nujọnu-yinyin azọ́n sinsinyẹn wiwà tọn, ehe na zọ́n bọ whenue yé na whẹ́n, yé ma na nọ jogbe to azọ́n he vẹawu bo ka yin dandan tọn lẹ kọ̀n.

 Nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn: “Ale tin to azọ́n sinsinyẹn wunmẹ lẹpo mẹ.”—Howhinwhẹn lẹ 14:23.

 “Ma nọ gú whenu nado to azọ́n he na hẹn alọnu ovi towe lẹ tọn ján lẹ de na yé poun blo. Mẹdepope ma nọ yiwanna enẹ, etlẹ yin ovi pẹvi de lọsu. Nọ de azọ́n jọ azọ́n he mẹ yé gán gọalọ te lẹ na yé. Eyin ovi towe pò to pẹvi, biọ to e si nado nọ súnsún núzinzan he alọ etọn gán plá lẹ. Eyin a to mọto klọ, biọ to e si nado klọ adà mọto lọ tọn he to odò bọ e vẹawuna we nado klọ lẹ. Enẹgodo, nọ yawu pà ovi towe na vivẹnudido etọn.”—Chris.

 Nọ gọalọna ovi towe whenue e to azọ́n sinsinyẹn lẹ wà. To whedelẹnu, ovi lẹ nọ yawu jogbe na yé ma yọ́n lehe yé na penukundo azọ́n de go do wutu. Enẹwutu, eyin a to onú yọyọ de plọn ovi towe, a gán hodo afọdide he bọdego ehelẹ. Tintan, wà azọ́n lọ na ovi towe nido pọ́n lehe a wà ẹ do. Enẹgodo, mì wà azọ́n lọ dopọ. Bọdo enẹ go, pọ́n ovi towe dile e to azọ́n lọ wà, bo na ẹn ayinamẹ he e do hudo etọn lẹ. To godo mẹ, dike ovi towe kẹdẹ ni wazọ́n lọ dotana.

 Nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn: “Na ohia wẹ yẹn zedai na mì, dọ kẹdẹdile yẹn basi na mì do, mọ wẹ mìlọsu dona nọ basi do ga.”—Johanu 13:15.

 “Sọn numimọ ṣie mẹ, n’mọdọ míwu mẹjitọ lẹ wẹ dona nọ ze apajlẹ dagbe dai, eyin mí jlo dọ ovi mítọn lẹ ni plọn linsinsinyẹn. Mí dona nọ do jijọ dagbe he mí jlo dọ yé ni wleawuna lẹ hia yé.”—Doug.

 Nọ gọalọna ovi towe nado kẹalọyi dọ mẹlẹpo wẹ nọ dogán bosọ nọ gboawupo. Nọ pìntàn nujijọ delẹ tọn na yé ehe whenu a dogán do nude go te sinsinyẹn, amọ́ bo wá mọaleyi na a ma hònúpla wutu. Nọ basi zẹẹmẹ na ovi towe dọ e sọgbe nado mọdọ nuyọyọ lẹ wiwà nọ vẹawu, podọ nuṣiwa lẹ gán gọalọna ẹn nado plọnnu. Nọ vọ́ jide na ovi towe dọ owanyi he a do na ẹn ma nọ depò eyin e gboawupo nado wà nude. Kẹdẹdile agbasakàn mítọn lẹ nọ lodo dogọ do eyin mí yí yé zan, nugopipe ovi towe tọn nado sinyẹnlin na lodo dogọ, eyin a nọ na ẹn dotẹnmẹ nado pehẹ avùnnukundiọsọmẹ lẹ. Enẹwutu whenue ovi towe pehẹ nuhahun de, kakati nado gọalọna ẹn to afọdopolọji, nọ na ẹn whenu nado dovivẹnu eyin e tlẹ jẹflumẹ. Owe de he nọ yin How Children Succeed dọ dọ, “Aliho dagbe hugan he mẹ jọja de gán wleawuna jidide te wẹ nado tẹnpọn bo wà nude dotana eyin etlẹ họnwun dọ e na vẹawu dọ ni pà ẹ.”

 Nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn: “E yọ́n hugan na sunnu de nado hẹn zẹgẹ to jọja whenu.”—Avigbè Jelemia Tọn 3:27.

 “Ovi towe lẹ na mọaleyi taun, eyin a nọ na yé dotẹnmẹ nado dovivẹnu jẹ obá de mẹ, mahopọnna dọ Papa po Mama po to finẹ nado gọalọ. To ojlẹ de godo, avùnnukundiọsọmẹnu lọ na busẹ, podọ yé na plọn nudagbe de gọna jidide lọ dọ linsinsinyẹn nọ hẹn ale wá janwẹ.”—Jordan.

 Nọ pà ovi towe na vivẹnudido etọn lẹ, e ma yin na zinzin etọn. Di apajlẹ, kakati a ni dọ dọ “A wazọ́n taun! A bikan taun,” a gán dọna ẹn dọ, “A wazọ́n taun! Vivẹnu he a do nado plọnnu lẹ hẹn awuji mi taun.” Naegbọn e do yin nujọnu nado pà ẹ na vivẹnudido etọn lẹ, kakati nido yin na zinzin etọn? Weyọnẹntọ Carol Dweck dọ dọ, ovi lẹ pipà na zinzin yetọn “nọ zọ́n bọ yé nọ do ayihaawe gando yede go tlolo he yé pehẹ ninọmẹ he vẹawu de kavi eyin nulẹ ma yì ganji.” E yidogọ dọ, “eyin mẹjitọ lẹ jlo na na nunina de ovi yetọn lẹ, nudagbe hugan he yé gán wà wẹ nado plọn ovi yetọn lẹ nado nọ yiwanna avùnnukundiọsọmẹnu lẹ, nọ jlo na plọnnu sọn nuṣiwa yetọn lẹ mẹ, nọ yiwanna gándido, nọ tẹnpọn nado dín aliho yọyọ lẹ nado wà nulẹ dotana bosọ nọ zindonukọn nado to nuplọn. Gbọnmọ dali, ojlo lọ nado nọ mọ pipà yí ma na hẹ ota na ovi yetọn lẹ.” b

 Nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn: “Pipà he mẹde mọyi nọ whlé gbẹtọ-yinyin etọn pọ́n.”—Howhinwhẹn lẹ 27:21.