Mun ˈe dhɩ nɩan ˈe ɛ ˈdhi bho

Mun ˈe dhɩ nɩan ˈe ɛ ˈdhi bho

ˈCƖANDHƐ 6

ˈˈƝɩnsʋn anˈ klɛɛ -ɛ nʋn Ɲɔnsoa ˈtʋn?

ˈˈƝɩnsʋn anˈ klɛɛ -ɛ nʋn Ɲɔnsoa ˈtʋn?

1. ˈˈƝɩnsʋn anˈ kpɛ ˈsɔɔn -wɛ -ɩanˈ dɩ Ɲɔnsoa aˈ Ghlu ˈtmʋn -ɛn?

 ZEZI ˈnaan: ‘Ɩn jii ˈo ˈˈgmʋɔ-wɔn ˈˈkaan wɩɛ ˈˈi. Dhɛnʋɛ, ˈˈgmʋɔ-wɔn- -ˈbhɛa ˈˈi ɛ, ɛ -ye -ɛɛ kpaa nyʋ ˈdhe ˈmɛanˈ, ɛ ˈbhɛ we i, -wɛˈ nyʋa -da -duuˈˈ -ʋa kpɛ. -Ye -ɛɛ kpaa nyʋ ˈdhe ˈkmʋ ˈdhi ɛ, ɛ ˈˈgmʋɔ-wɔn ˈˈkaan wɩɛ-, -ɛ nɩe sɔɔˈˈsɔɔ, nyʋ kpɔ -ʋa ˈjeɛ.’ (Matie 7:13, 14) -Ka Ɲɔnsoa aˈ Ghlu ˈdhaa a, ˈkɛ nɩn-. ˈˈƝɩnsʋn anˈ kpɛ -nɩɛn- ˈsɔɔn: dhueˈ -nɩn ˈjɔʋn ˈˈdhe -ˈnʋʋn nɩn- -saʋn. Dhueˈ ˈsrɛ ˈˈɩ, -ˈnʋʋn se ˈˈɩˈsrɛ. Dhueˈ a kpa ɲʋn ˈe ˈpʋa -wɛeˈ -ˈnʋʋn an kpa ɲʋn ˈe ˈmɛan.

2. -Ka ɛ sea ˈˈɲɩnsʋn anˈ klɛɛ -ɛ nʋn Ɲɔnsoa ˈtʋn nɩn- ɛn, ka ɔɔˈ Ghlu a nʋn ɛɛˈ -to sʋn -ɛn?

2 Ɲʋn -ˈnʋʋn ˈnaan ˈˈɲɩnsʋn anˈ klɛɛ -ɛ nʋn Ɲɔnsoa ˈtʋn. ˈKlaa -ka ɛ sea tɔˈdɩ nɩn- ɛn, Biiblʋ a ˈˈjhri -a toɛ ɩn ka:

  •   “Dhɛ sea ˈˈɩˈsrɛ ˈdhe Zoova ˈˈjhri ˈdhe ɛ, ɛmɛn- Israɛ ɛˈ ˈˈɲnuun- -dee nʋanˈ -kenɛnˈ, ˈsʋ Baalɩ ʋa ˈˈɲɩn bhla, ɩmɩn -e Asitorɛtɩ ɛˈ -baadhɩ- -e Sili -bhlʋa- aˈ ˈˈɲɩɩndhɩ -e Sidɔn ɔnˈ ˈˈɲɩɩndhɩ -e Moabʋ ɔˈ ˈˈɲɩɩndhɩ -e Amonɩ ɔˈ ˈˈɲnuun anˈ ˈˈɲɩɩndhɩ -e Filisi -kɔʋn- anˈ ˈˈɲɩɩndhɩ -e. Ʋʋ ˈˈtaiɛ- Zoova i -wɛeˈ ʋʋ ˈbhɔ ɔɔˈ ˈˈɲɩn dɩ. Ɛɛˈ dhɛ tu ɛˈ dɩ ɛ, Zoova ˈkpaa- Israɛ ˈcɛn.” (Juges 10:6, 7) -Bho -a sie Zoova nɩan Ɲɔnsoa ˈjɔɔn- -wɛeˈ -a -ˈye -baadhɩ -e ˈˈɲɩɩndhɩ ˈbhle ɛˈ, ɛ ˈseɔ ˈtʋn nʋn- in.

  •   “Nyʋ naa ʋa de ˈˈɩn ja ˈdho wɔn ˈˈi, jɛɛ- ʋa pɔo tɛɛn ˈˈɩn we. Ʋa ˈˈnyiʋ ˈwɛn dhɛfɔo ka, ʋa tɔɔn nyʋ ˈcɩaandhɩ -ɩ -nɩ wwlɔnyiɔɔ wlukɩndedhɩ.” (Makɩ 7:6, 7) Ɲʋn -ˈnʋʋn ˈnaan ʋa ˈˈɲɩɛn Ɲɔnsoa. ˈˈDhe ʋa poɛ Biiblʋ ˈfɔ ˈˈɩ -wɛeˈ dhɩ ʋa tɔɔan ɲʋn ɛn, ʋa zɩ ˈo ʋaˈ ˈˈjɛˈkpa -gwlɩˈˈ. Ɲʋn nɩan kaˈ, Ɲɔnsoa se ˈbhɛɛ- ɔ ˈye ʋaˈ dɩ ˈŋwɔɔn-. Ʋaˈ ˈˈɲɩnsʋn se dhɛ ˈdha.

  •   “Nyɔsoa nɩe -Zuu. Ɛ kɔnˈ -wɛˈ nyʋ -ʋa ˈˈnyi ɔ, ʋ ˈyeɔ ˈˈnyi ˈdhe -Zuuˈ e [tɔˈdɩ] ˈdhi.” (Zan 4:24) -Aaˈ ˈˈɲɩnsʋn- nɩn- tɔˈdɩ- nɩan ˈe Ɲɔnsoa aˈ Ghlu ˈdhi ˈye -je dhueˈ kpa.

ˈˈBhuo ˈˈɲɩnsʋn- -saʋn- an poa

3. Ka ɲʋn ˈye ˈˈɲɩnsʋn- -saʋn- -e ˈˈɲɩnsʋn- ˈjɔʋn- anˈ iˈcra sʋn nʋn -ɛn?

3 -Bho ˈˈɲɩnsʋn an sa Ɲɔnsoa ˈtʋn nʋn ɛnˈ, ka -a -ˈye ɛɛˈ jhibho- sʋn nʋn -ɛn? Dhɛ Zezi ˈtmʋan ɛ ka: “Tu ˈdjɛɛ ˈˈoo tu ˈdjɛɛ po ˈˈbhui ˈdjɛ. -Wɛˈ tu zʋan po ˈˈbhui zʋɩn [...] ˈDho ʋa ˈˈbhui we ɩan mu juo.”—Matie 7:15-20.

4. Kplɩn -wɛ Zoova aˈ ˈcɛ ˈbhle -ɛ?

4 Ɲʋn nɩan ˈe ˈˈɲɩnsʋn- ˈjɔʋn ˈdhi ɛ, ʋʋ -kman bha aˈ dɩ. -Ka ʋʋ kman ɲʋn anˈ klɛɛ ɛˈ dɩ ɛ, ʋa toɛˈ -ke. Dhɛbhleɛ ɛ, Zoova aˈ ˈˈjɛˈkpa -nɩɛn- ɲʋndɩkman- Ɲɔnsoa. Zezi ˈnaan: “ˈDhoɛ we ɛ, klɛɛkpɛɛ muˈan juo- -ka ɩn nɩa ˈˈan dhɛˈcɩannyʋ ɛ, -mɔ ɩn ˈbhle nyʋdɩkmaa ˈdho ɩn ˈnynɩ we ˈɛ.”—Zan 13:35; Lukɩ 10:27; 1 Zan 4:8.

5. Dhɛwɛ- ˈsɛɛ- dhueˈ ˈtmʋn ˈdhe ɲʋn -jhre aˈ -kʋɔn- dhbho ɔˈ dɩ ˈdhi -ɛ?

5 -A -ˈtmʋn ɲʋn jhre aˈ -kʋɔn- kwlaˈ -kpa dɩ. ˈSɛɛ- dhueˈ ˈnaan: “ˈBho 650 -e 1905 zɩn ˈɲnɩn ɛn, ɲʋn -jhre ɲʋn plea ˈdhe -ban -bhlʋɩˈ -e ɲʋn kpa ˈdhe ˈˈjhbho ˈdhe ɛ, ʋʋ -nɩɛn- 18.000.000. ˈDhe 1500 zɩn anˈ -gwɛanˈ an, ˈbhomɔn- ɲʋn pli -dee ɲʋn -dɩɛn- ˈdhe ˈjhrʋ aˈ ˈkwla ˈghlʋan ˈnɔn ɲʋn -jhre -bhlʋaˈ. ˈSʋ ˈdhe 1867 zʋn ˈdhi ɛ, ɲʋn -jhre ɲʋn dɩan -ʋʋ -ˈyea -kʋɔn- nɩn- ˈdhe ˈbhlʋa- -dhee ˈˈkpe ɛ, ʋʋ -nɩɛn- ˈo 7.000.000 -e 10.000.000 ˈɲnɩn.”—La Nouvelle encyclopédie britannique.

6. Ka Leglizɩɲʋn- -e ˈˈDhru glupoʋn- anˈ sɩn nʋn ˈe -kʋɔn- -pleɛ ˈdhi nɩn- sʋn -ɛn?

6 -Da ɲʋn jhre a ˈjheea ˈkle, ɲʋn an ˈˈdhua ʋaˈ ɲmai- -e ˈɲnʋnkpaeˈ -e ˈˈɲnun mɩɩnˈˈ ˈmʋn -wɛeˈ ʋa tɛɛan ʋbʋ ʋaˈ gwlɛ -e ˈˈgbuzɔnˈ cɛ bho, ʋa nʋan dhbho ˈˈdhe ʋa plʋbʋ -ka ɲɔn ɔnˈ plea ˈbhlae ɛ, ɲʋn -ʋʋ -ˈnaan ʋa ˈˈɲɩɛn Ɲɔnsoa a, kʋʋ nʋn -ɛn? Dhɛ ˈˈjhu dhueˈ -ɔɔˈ ˈɲnɩn nɩan Bɛtiwɛlɩ Ogo ˈcrea ˈdhe ˈsɛɛ- dhueˈ ˈdhi ɛ, ɛ ka: “Leglizɩɲʋn- -e ˈˈDhru glu -poʋn- -e, ʋaˈ kpɛ nɩan ˈsɔɔn ˈnaan ɲʋn nɩan da ˈbhlʋa ˈˈkpe ɛ, ʋaˈ klɛɛ -nɩɛn- ɲɔn dhueˈ gbai ɔˈ ˈˈɲnuun-. ˈKlaa ʋʋ- nɩan dhueˈ ɛ, ʋʋ- -ˈŋwɔɔn- -kʋɔn- dhbho ɔˈ dɩ -wɛeˈ ɲʋn -ˈnʋʋn anˈ ˈmʋn ˈɲɩɛn-ˈ ˈkpai [...]. ˈKledɩ- -ˈkpa ɲʋn jhre i ˈdhe -zɩn -duuˈˈ -duu ˈdhi ɛ, Leglizɩɲʋn- -e ˈˈDhruglupoʋn- -e Ɲʋnpli -e Rabʋ -e, ɩanˈ dɩ -nɩɛn- ˈo ʋbʋ ˈˈdhru.”—Daily Nation, Nairobi (Kenia)

Ɲɔnsoagbi -e tʋ -e

7. Ɲʋn -ʋʋ -ˈnaan ʋa ˈˈɲɩɛn Ɲɔnsoa a, dhɛ ʋaˈ -klaeˈˈ nʋn ˈdhe tʋ ˈdhi -ɛ?

7 Ɲʋn nɩan ˈe ˈˈɲɩnsʋn- -saʋn- ˈdhi ɛ, ʋʋ -to ʋaˈ ˈˈbhi -zʋɩnˈ ˈmɛn ˈdhe dhɩ -ˈnɩɩn ˈdhi. Biiblʋ ˈnaan: “-Kman bhao ɔˈ dɩ.” ˈˈDhe ɲʋn -ʋʋ -ˈnaan ʋa ˈˈɲɩɛn Ɲɔnsoa a, ʋaˈ klaeˈˈ poɛ ˈe ʋaˈ ˈkpɩ aˈ klɛɛ ʋʋ ye ɲʋn -an vɔan tʋ kwa gbɔ ide.—Matie 22:39.

Pliegbi- -saʋn -nɩɛn- ˈe -kʋɔndhbho -e ˈtʋ ˈzɔn.

8. (a) Ka ɲɔnsoagbi aˈ je bho -poʋn- nʋn ɲʋn ˈˈtun sʋn -wɛeˈ ʋʋ ˈdhbha bha ˈdhe ɲʋn -jhre -bhlʋɩ- aˈ tʋ ˈdhi -ɛ? (b) Nɔnˈˈ tʋ ˈkpaa dhe Nizeria a, ka plie -paʋn- anˈ klaaˈˈ dhueˈ ˈdha ˈdhe leglizɩgbi- aˈ je bho -poʋn- anˈ dɩ ˈdhi -ɛ?

8 Tʋ klaaˈˈ -ˈkpaa ˈdhe Ruanda ˈdhe 1994 zʋn ˈdhi ɛ, ɲɔnsoagbi aˈ je bho -poʋn- nɩn- ˈe ʋn ˈzɔn ˈmɛn. Ɲʋn anˈ klɛɛ jhibhiˈ. -Kenɛnˈ ɛn, tʋ -ˈkpaa ɲʋn -jhre -bhlʋɩ -ˈnɩɩn ˈdhi i ɛ, ɲʋn -an -ˈdhaa ʋaˈ ˈˈjɛ ɲɔnsoaɲʋn ɛn, ʋaˈ sɩn nɩn- ˈe ˈmɛn. Dhɛ dhueˈ -ɛɛ toɛ mɛn- -nɩn, -da -glɔ -tʋ -ˈkpaa ˈdhe Nizeria -wɛeˈ ɲmɔn -duuˈˈ ˈghwlai ɛ, ˈdhe ˈfɛ nɩan ˈsɔɔn bho i ɛ, ɲɔnsoagbi poɛ ɲʋn ˈkpɩ ʋʋ ye tʋ vɔn. Nɔnˈˈ tʋ -ˈnʋn an vɔan an, plie -paʋn- anˈ klaaˈˈ dhueˈ ˈnaan: “Ɲʋn -an poa leglizɩ je bho ɛ, ʋʋ -poɛ- Ɲɔnsoa aˈ dhbho fɔ ˈˈɩ.” -Kenɛnˈ ɔ ˈnaan: “-Abʋ- -ɔɔ ˈdhɔɔ ˈˈjɛ Ɲɔnsoa aˈ dhbho -nʋʋn- ɛn, -a ˈkpa Satan anˈ dhbho -nʋʋn- bhla.”

9. Dhɛ Biiblʋ a ˈtmʋn ˈdhe Satan anˈ dhbho -nʋʋn- anˈ dɩ ˈdhi -ɛ?

9 Dhɛ nɩan dhueˈ mɛn- Biiblʋ a ˈtmʋn. Ʋn ˈnaan: “Sataan ˈdjɛkpaa zaa Nyɔnsoaa zɔnplia dhboozuu. ˈNɛɛ- ɛ se ˈˈdhri nɩ- -wɛˈ ɔɔ dhbonʋnyʋ ˈna ʋ ˈye -zaa ʋ ˈye iiˈˈˈsrɛɛ- dhbonʋnyʋ wwɔ.” (2 Kolɛntɩ 11:14, 15) -Ka ɲʋn -saɩn- -duuˈˈ a ˈdhaa ʋaˈ ˈˈjɛˈkpa ɲʋn ˈdhɔɛe ɛ, ˈka Satan an poo ɲʋn ˈsrɛ i -wɛeˈ ɲʋn ˈye ka nʋn ɔɔˈ dhbho -nʋʋn- ˈsrɛ ˈˈɩ. ˈKlaa, ʋaˈ kplɩn -e ʋaˈ nʋʋndhɩ se ˈˈɩˈsrɛ.

10. Ka ɲɔnsoagbi aˈ je bho -poʋn- nʋn Ɲɔnsoa aˈ dɩˈ doo- sʋn -ɛn?

10 Da ˈbhlʋa aˈ klɛɛ ˈˈkpe ɛ, plie -paʋn- anˈ klaeˈˈ a bhla ɲʋndɩkmaanˈ -e kupeɛideɛ- -e ˈdhiŋwɔnmɔɛn- ɛnˈ -bo. ˈKlaa ɲʋn ˈmʋn ˈɲɩɛn- -e tʋ -e dhɩ -ɩan- ɲaan Ɲɔnsoa i mɩn- ʋa nʋn. Biiblʋ a ˈtmʋn ʋaˈ dɩ ˈmɛn. Ʋn ˈnaan: “Ʋa po ʋa ˈdjɛiˈˈ Nyɔsoajuonyʋ-, jɛɛ- ʋa doo ɔɔ dɩˈ ˈdhe nʋʋdhɩˈ [ˈdhi].”—Titɩ 1:16.

Aʋ ˈghlʋ ˈe ‘Babilɔnɩ Klaaˈˈ’ ˈdhi

11. Ɲɔnwɛ- ɲʋn poo- ˈˈɲɩnsʋn- -saʋn- ˈˈɩn -ɛn?

11 -Ka Zoova a ˈjhea ˈˈɲɩnsʋn- -saʋn- ɛn, -bho -a zro Biiblʋ aˈ ˈsɛɛ ɲɔn ɔn ˈdhaa Gbɔˈwlʋdhɩ- ɛˈ, -a -ˈbhɛɛˈ -a -ˈyeɛ iˈŋwɔn. ˈDhe ˈsɛɛ- -ˈnɛn ˈdhi ɛ, ɲʋn pooɛ- ˈˈɲɩnsʋn- -saʋn- ˈɲnɔnkpao dhueˈ, ɲɔn ɔn ˈdhaa ‘Babilɔnɩn Klaaˈˈ ˈˈɩ.’ (Gbɔˈwlʋdhɩ- 17:5). -Ŋmʋn -ka Ɲɔnsoa nʋan ʋanˈ dɩ ˈtmʋn sʋn ɛn:

  •   ‘Gbɔdhɔɔˈponynɔkpao klaaˈˈ [...] -e ˈbheɔ -ˈˈwe nɩan da ˈbhlʋa- ˈˈkpe nʋɛn ˈɲnɩn -zanˈ.’ (Gbɔˈwlʋdhɩ- 17:1, 2) Ʋbʋ- ˈyea ˈo Ɲɔnsoa ˈˈbun ikpʋn ˈdhe- ɛ, ɲʋn nɩan ˈe ˈˈɲɩnsʋn- -saʋn- ˈdhi ɛ, ʋʋ ˈse ˈan nʋn. Ʋa nʋɛn poiˈˈtikɩ-, ʋa poɛ ˈbhlʋa aˈ dɩ ŋwɔn ˈdhi.

  •   “-Wɛˈ nyʋ bhla Nyɔnsoaa wluˈi-zaʋan nymɔ e fɔˈˈɩ-denyʋa nymɔn kɩn ˈdhe -ˈˈbhli, nyʋ klɛɛkpɛ -ʋ ˈdhbaa- ˈdhe ˈbhlʋa kɩn ɛ.” (Gbɔˈwlʋdhɩ- 18:24) Ɲɔnsoa aˈ dhbho -nʋʋn- nɩan da ˈbhlʋa ˈˈkpe ɛ, ɲʋn nɩan ˈe ˈˈɲɩnsʋn -saʋn- ˈdhi ˈˈdubʋ ˈkle ʋʋ ye -ˈnʋʋn ˈdhbha. Ɲʋn -duuˈˈ -duu -ˈmɛan ˈdhe tʋ ˈdhi -ke ɛ, ʋaˈ dɩ -nɩɛn- ˈo ʋbʋ ˈˈdhru.

  •   ‘Ʋ ˈbhɛɛ- ʋaˈ ˈˈdjɛ ˈˈi ˈdho ʋa dhɩ ʋ ˈbhlea we.’ (Gbɔˈwlʋdhɩ- 18:7) Ɲɔnsoagbi -saɩn- ˈbhleɛ ˈˈghwlii- -duuˈˈ -duu, ɩanˈ je bho -poʋn- ˈbhle ʋa naan ˈdhe ˈdhi.

  •   “[Ʋn] -bhoo ˈbhlʋɩa- wwɛɛˈ dhii ˈdhe wwuˈ.” (Gbɔˈwlʋdhɩ- 18:23) Ɲɔnsoagbi- -saɩn- ˈnaan -zuu -nɩn ˈe -glɔɲiɔn- ˈmʋn -ʋanˈ ˈmɛn. Ɛɛˈ dɩ kwɛin ˈˈɲɩɛn- -e gu a sɛn in da ˈbhlʋa aˈ klɛɛ ˈˈkpe -wɛeˈ ɲʋn an plee ɲʋn -ˈmɛan ˈˈdhe ʋa ˈˈɲɩʋbʋ.

12. Ka Biiblʋ a ˈdha ˈdhe ɲʋn bho ˈˈɲɩnsʋn- -saʋn- anˈ dɩ -ɛ?

12 Biiblʋ a zea ɲʋn anˈ klɛɛ -glʋˈ ʋʋ ˈye ˈe ˈˈɲɩnsʋn -saʋn ˈdhi ˈghlʋ. Ɛɛˈ dɩ ʋn ˈnaan: “Ɩn ˈwlʋ ˈʋ ˈnynɩ we, ɩn -sɔ gble ʋa kplɩnzʋɩn, -wɛˈ ɩn -sɔ -ˈje ʋa ˈkle.”—Gbɔˈwlʋdhɩ- 18:4, 5.

13. ˈˈƝɩnsʋn- -saʋn- -e ɲʋn nɩan ˈe ʋn ˈdhi ɛ, -ɛɛ mubʋ ˈjhe- -ɛ?

13 Nɔnˈˈ -dhɛ ˈˈzaan- -si ˈo ˈˈdhe Babilɔnɩn Klaaˈˈ, -ʋn nɩan ˈˈɲɩnsʋn -saʋn- anˈ kpɛ ɛˈ klɛɛ nɩan ˈnɔn ˈkmʋn ɛn, ʋn ˈye i-zaa ˈpepe. -Ka Biiblʋ ˈdhaa ka ka: “ˈDho ˈwɩɛ dhueˈˈ gbɛkli ˈdhi ɛ, -nɛˈ ˈkle e ˈmɛɛ- e, ˈˈviɛn- e, dhoo-baaˈ jiˈ, nɛɛ mu fɔn-, dhɛbheɛ Jhuei Nyɔnsoa -ɔɔ zia zae ɛ, ɔɔ ˈkpɩ kmuˈ.” (Gbɔˈwlʋdhɩ- 18:8) -Bho -a -ˈse ˈbɔn -a -ˈye ʋanˈ ˈkle -ˈnɛn ˈjhe ɛˈ, -ˈmɛn -a -ˈye ˈˈɲɩnsʋn- -saʋn- anˈ nʋʋndhɩ aˈ klɛɛ sʋn ˈdhi -za, -ɛ nɩan ʋanˈ kplɩn o, gɔ ʋan ˈˈdua o, ʋanˈ -gwlɩˈˈ -de -dhɩ -ɩanˈ -nmɔɔan- Ɲɔnsoa -gwliˈ i ɛ. Ɛ -nɩɛn- bho ˈˈdoo- -dhɛ. ˈKlaa ɛ nɩn -aaˈ ˈkmʋn anˈ dɩ!—2 Kolɛntɩ 6:14-18.