Kukwe Tikani Hebreore bätä Arameore (kädekata arato Antiguo Testamento) yebätä, Ngöbö kä tä tikani bäsi 7,000 simbolo יהוה yebiti. Simbolo ne abokän consonante ketabokä tikani hebreore, aune kädekata Tetragrámaton. Biblia Traducción del Nuevo Mundo yebätä, tärä okwä ketabokä ne kwitata “Jehová”. Ngöbö kä, ne abokän meden tä tikani bäri bä kabre Bibliabätä. Erametre nitre Biblia tikaka ye käkwe kukwe keta kabrebiti Ngöbö kädekaninte, ñodre Bäri Dite Krubäte, Kri kä Kwinbätä aune Däkien. Akwa, Tetragrámaton ye aibebiti Ngöbö kädekani kwetre.

Jehová ara käkwe nitre Biblia tikaka ye töi mikani niara kä ye tike. Ñodre, Joel töi mikani kwe kukwe ne tike: “Ni jökrä käkwe Jehová kädekaite ja di käräkäre ie ye rabaite nire”, aune ni iti salmo tikaka mikani kwe niere: “Rabadre gare nitre jökrä ie, mä kä Jehová, mä aibe Kri Kä kwinbiti kä tibien ye jökräbiti ta” (Joel 2:32; Salmo 83:18). Ne madakäre, niara kä ye tä mikani 700 näre tärä Salmos yebätä, tärä yebätä kansion aune poemas nitre niara mikaka täte käkwe kantabare o niebare ye tä tikani. Angwane, ¿ñobätä Biblia keta kabrebätä niara kä ye ñaka tä tikani? Aune ¿ñobätä Biblia Traducción del Nuevo Mundo ye tä blite Jehová yebätä? ¿Niara kä ye dre gärätä?

¿Ñobätä Biblia keta kabrebätä Ngöbö kä ye ñaka tä tikani? Kukwe keta kabrebätä. 1) Ngöbö Bäri Dite Krubäte ye ñaka ja kä kwatibe ribere nitre kwati tä nütüre. 2) Nitre Judea ñaka tö Ngöbö kädekaite ye erere nitre mada tätre ja töi mike arato, nane niara kä mikadre käme kwetre yebätä. 3) Ngöbö ye kädekate nämene ño metrere ye ñaka gare nie, ye medenbätä nikwe kädekadre jerekäbe Däkien o Ngöbö nütüta kwetre. Akwa kukwe nieta kwetre ye ñaka metre. Ñobätä ani mike gare jai.

• Kena, Ngöbö ñaka ja kä kwatibe ribere jai nitre tä nütüre ye abokän Ngöbö kä kwani tikani tärä keta kabre kirabe yebätä ye ñaka tätre ngwen törö jai, Tärä tikani Kristo känenkri yebätä Ngöbö kä ye nämene tikani. Nikwe miri gare käne ye erere, Ngöbö ara käkwe nitre töi mikani niara kä ye tike 7,000 Kukwe kwe yebätä. Ye  kätä mike gare metre niara kä ye rabadre gare nie aune nikwe kädekadrete ie niara tö.

• Ketebukäre, nitre kukwe Bibliabätä kwitaka tätre ja töi mike nitre Judea erere kätä Ngöbö kä ye denkä Bibliabätä ye ñaka tätre kukwe ütiäte ngwen törö jai. Nitre Judea ruäre kukwe tikaka ñaka nämene Ngöbö kädekete, akwa nämenentre tike Biblia yebätä. Mar Muerto ye ken, kä Qumrán yekänti, tärä tikani kirabe ye kwani abokänbätä Ngöbö kä ye tä tikani texto keta kabrebätä. Nitre kukwe kwitaka ruäre käkwe dianinkä aune täte DÄKIEN mikani kwetre tärä okwä kri yebiti medente nämene tikani kena ye mikakäre gare. Akwa Ngöbö kä tä tikani bä kabre krubäte Biblia yebätä ye gare ietre, ¿se ñobätä tätre kwite o denkä? ¿Nirekwe niaratre töi mikani kukwe ye nuainne ruin ietre?

• Aune ketamäkäre, Ngöbö ye kädekate nämene ño metrere ye ñaka gare nie, yebätä nikwe ñaka niara kä ye kädekadre nitre tä niere akwa tätre Jesús ye kädekete. Akwa erametre, Jesús kädekate nämene siklo kena ye erere ni ñaka jire iti kätä kädekete kä nengwane. Nitre kristiano blitaka hebreore nämene kädekete “Yeshúa” raba ruin nie. Aune Kristo (o Mesías) nieta ye abokän ie “Maschíaj” nie nämene raba ruin nie. Nitre kristiano blitaka griekore nämene kädeke “Iēsóus Kjristós”, aune nitre blitaka latín, nämene “Iesus Christus” niere. Ngöbö üai deme ye köböire, Ngöbö kä kwitani griekore ye nitre kukwe Bibliabätä kwitaka käkwe tikabare. Kädekate nämene ño kena hebreore ye erere ñaka tuanimetre kwetre, ñakare aune nitre nämene kädekete ño metrere kukwe kwetre yebiti ye erere tikani kwetre. Ye kwrere bäsi tä nemen bare Ngöbö kä yebätä: Ngöbö kädekate nämene ño kirabe hebreore ye ñaka gare nie, akwa nikwe kädekadre Jehová ye tuin debe Nitre Braibe Biblia Nuevo Mundo Kwitaka yei.

¿Ñobätä Traducción del Nuevo Mundo ye tä blite Jehová yebätä? Kukwe suliare yebiti, tärä okwä ketabokä Tetragrámaton (יהוה) ye abokän tärä okwä YHWH (arato YHVH o JHVH) ye arabe. ¿Aune ñobätä vocal ñaka jire? Ñobätä ñan aune kirabe kukwe hebreo ye tika nämene consonante ye aibebiti. Angwane, ¿vocal medenbiti tärä okwä ye kädekadrete ye ñokänti nämene gare nitre ie? Nämenentre kukwe ye niere mantre jetebe yebätä ñäkädre ño kwetre tärä okwä yebätä ye nämene gare ietre.

Tärä Tikani Hebreore bätä Arameore ye namani bare täte ye bitikäre kä nikani mil krati näre ta, nitre Judea ie kukwe gare käkwe kukwe ükaninte nitre dimikakäre ñäkäkäre kukwe hebreo yebätä. Kukwe ükaninte kwetre yekänti punto mika nämene, o signo tika nämene, ne kwe vocal meden niedre kukwe kwatire kwatire känti ye rabadre gare. Akwa, kä ye ngwane Ngöbö kädekadrete ye käme nitre nämene nütüre ye erere nitre Judea käkwe ja töi mikani arato, ye medenbätä nämenentre kukwe mada niere täte. Niaratre nämene  Tetragrámaton ye copiare angwane, nämenentre vocal kukwe mada kräke ye tike tärä okwä ketabokä Ngöbö kä niekäre yebätä. Ye medenbätä tärä tikani känti punto ye mikani ye abokän ñaka raba ni dimike mikakäre gare jai Ngöbö kä ye kädekate nämene ño metrere kena hebreore. Kädekate nämene “Yahweh” (o “Yahvé”) nitre ruäre tätre niere, akwa nitre mada tätre kukwe mada niere. Mar Muerto yete Tärä kwani yebätä tärä Levítico ye tä tikani oto brai griekore känti Ngöbö kä tä tikani “Iao”. Ngöbö kä ye kädekadrete “Iaé”, “Iabé” o “Iaoué” nitre mada Grecia kukwe tikaka kira tätre niere arato. Akwa, kirabe Ngöbö ye kädekate nämene ño hebreore ye ñaka gare nie, yebätä kädekadrete ño kwatibe ye ni ñaka raba niere (Génesis 13:4; Éxodo 3:15). Ngöbökwe ja kä ye kädekaninte bä kabre blitabare kwe nitre niara mikaka täte ben ye ngwane yebrä gare nie aune niaratre nämene orare ie bätä blite nitre madabe ye ngwane nämenentre kädekete (Éxodo 6:2; 1 Reyes 8:23; Salmo 99:9).

Angwane, ¿ñobätä Traducción del Nuevo Mundo ye tä blite Jehová yebätä? Nibike mike gare jai ye erere, mekerabe nükebe kä nengwane kädekateta ye erere suliare.

Biblia kena kwitani suliare abokänbätä Ngöbö kä ye tä tikani kädekata Salmos de Juan de Valdés, kä 1537 ye ngwane bäsi. Yete tikani Iehova. Kukwe jatani nikwite jatäri ye ererebätä, Ngöbö kä ye kwita jatani arato. Ñodre, kä 1661, Bernardino de Rebolledo käkwe Salmos kwitani yebätä, Jehova tä tikani. Biblia de Scío de San Miguel, kä 1791, yebätä Iehováh tikani nota yekänti. Biblia Torres Amat kä 1824 yebätä Jehovah tikani, aune Reina-Valera kä 1862 yebätä, Jehová tikani. Kukwe madabiti arato siklo kwati krubäte te Ngöbö kä ye tikata ye bä kwrere. Ñodre, William Tyndale käkwe Pentateuco ye kwitani, kä 1530, yebätä Iehouah tikani. Biblia tikani kena inglere nebätä Ngöbö kä ye tä kwitani.

Tärä inglere Studies in the Psalms (Estudios de los Salmos), sribebare kä 1911 yebätä, Joseph Bryant Rotherham ni kukwe Bibliabätä  tikaka mika nämene ütiäte ye käkwe Jehovah tikani inglere Yahweh ye täte, ñobätä ñan aune “Ngöbö kädekadrete ye erere ye raba nüke gare nitre jökrä bäsi ie aune nitre ñäkäkä Bibliabätä raba kain ngäbiti kwin nämene nütüre”. Ne madakäre, kä 1930 yete, Alexander Kirkpatrick ie kukwe hebreore gare kwin käkwe kukwe bäsi erere niebare Jehovah nieta inglere yebätä: “Nitre kwati ja tötikaka tärä okwä tikata yebätä kä nengwane tätre niere ‘Yahveh’ o ‘Yahaveh’ niedre; akwa JEHOVAH ye tä kwekebe nitre blitaka inglere ye töite, aune niedre ño ye ñan ai bäri ütiäte, ñakare aune ye Kä Jeñe meden gärätä, aune ye ñaka niekäre jerekäbe, Däkien nieta ye kwrere”. Suliare, Diccionario Manual Bíblico ye tä kukwe bä kwrere mike gare, Biblia ruäre gare nitre jökrä bäsi ie yebätä tikani krubäte yebätä “Jehová nieta ye abokän namanina kärekäre kore” nieta kwe.

¿Jehová kä ye dre gärätä? Hebreore, Jehová nieta ye abokän “tä mike nemen bare” meden gärätä. Nitre ie kukwe gare tätre niere kukwe ye tä mikani ni jondron mikaka nemen bare ye kwrere. Metrere ni ye kätä jondron o ni mike kukwe nieta ye mike nemen bare meden gärätä. Ye medenbätä, Nitre Braibe Biblia Nuevo Mundo Kwitaka tätre niere Ngöbö kä ye abokän “Niara Töita ño ye Tä Mike Nemen Bare” meden gärätä. Nitre ie kukwe gare ye tätre kukwe keta kabre niere, yebätä ni ñaka raba kukwe niere kwatibe Ngöbö kä ye dre gärätä yebätä. Akwa, kukwe nieta ne debe ñobätä ñan aune Jehovakwe jondron jökrä sribebare aune tä ja töi mike dre dre nuainne ye erere tä nuainne jökrä. ¿Ñobätä? Ñobätä ñan aune jondron jökrä aune ni nire töbätä ye ñan aibe sribebare kwe, ñakare aune dre dre rabadre bare kärera, niara töita ño aune tö dre nuaindi ye käre tä mike nemen bare metre.

¿Aune kukwe nieta Éxodo 3:14 yebätä dre nie raba? Yete Ngöböta blite jabätä krörö: “TI TÖ DRE NUAIN YE ERERE TIKWE NUAIN”. Kukwe nieta nekänti kukwe hebreore nieta abokänbiti Ngöbö kä ye kädekateta. Akwa kukwe nieta nebiti Ngöbö kä ye mika ñaka gare täte. Erametre niara ye töi ño ye abokän ruäre aibe mikata gare kukwe yebiti: ye abokän dre ribeta kukwe kwatire kwatire mikakäre nemen bare täte ye erere niara tä nemen ne kwe niara töita dre nuainbätä ye erere rabadre bare. Aune niara kä Jehová yebiti kukwe ye gärätä nie raba arato, akwa niara raba ja töi mike dre nuainkäre ye ñan aibe gärätä. Niarakwe jondron sribebare yekwe dre nuaindre ne kwe niara töita dre nuainbätä ye rabadre bare ye abokän kräke tä dre nuainne ye gärätä arato.