1, 2. Mä tädre näin kä drünente ye ngwane, ¿ñobätä mä rikadre foco ngwena jai, aune ñobätä bämikata ni töi yebätä?

TÖBIKE kukwe nebätä, mä tädre näin ji ngrabare angwane kä jatadre drüne. ¿Mä rikadre dre ngwena jai ne kwe mä ñaka matadre tibien aune kukwe tare ñaka rabadre bare mäbätä? Mä tädre foco ye ngwen kisete nikrakäre ja käne jibiti, ye ütiäte krubäte.

² Mä ñaka tädre foco ye ngwen jai angwane kä ñaka rabadre tuin jibiti mäi, mä raba mate tibien aune kukwe tare raba nemen bare mäbätä. Foco yebiti mä raba nikren jibiti aune ye köböire mä raba nemente nire. Jehovakwe jondron foco ye kwrere biani nie (Santiago 1:17). Nita blite ni töi yebätä. Ye ñakare akräke, ni ñan raba ja jie ngwen metre. Nita ja jie ngwen kwinbiti angwane, raba ni dimike näin ji metre yebiti. Ye jondron ütiäte krubäte biani nie. Yebätä, ni töi ye dre gärätä aune tä sribire ño mikadre gare jai ye ütiäte krubäte, biti kukwe ne mikadre gare jai: 1) nikwe ja töi ye tötikadre ño; 2) ñobätä nikwe töbikadre nitre mada töi yebätä, aune 3) nikwe ja töi ngübadre kwin ye köböire dre kwin rabai nikwe.

3. Kukwe griego kwitani “töi” nieta, ¿ye dre gärätä aune tä dre mike gare ni nire yebätä?

³ Bibliabätä, kukwe griego kwitani “töi” nieta ye abokän “kukwe gare jabätä nie” meden gärätä. Ye abokän, ni brukwäte kukwe gare kwin akwle jabätä nie ye meden gärätä. Ngöbökwe ñaka jondron mada nire Kä nebätä töi mikani ye erere. Ye köböire, ni raba ja miketa ñärärä, nita kukwe meden nuainne yebätä. Ni töi ye tä sribire testiko aune ni kukwe ükatekä ye kwrere ni kräke, aune ni töita ño bätä nita ja ngwen ño ye tä mike gare metre nie. Tä ni jie ngwen töbikakäre bätä nita ji kwin den ja käne o ñakare ye tä mike gare nie. Nita töbike kwin ngwane tä ni töi mike jäme; ñakare aune tä ni töi nike.

4, 5. a) ¿Adán bätä Eva töi nämene ye ñokänti gare nie? ¿Ñaka Ngöbö mikani täte kwetre ye ngwane ja mikani ño kwetre? b) ¿Kukwe Tikani Hebreore yebätä nitre meden käkwe ja töi ye kukwe nuani kädrieta?

⁴ Ni brare kena Adán bätä meri kena Eva ye töi mikani; ja mikani ngite kwetre ye ngwane namanintre jakaire yebätä gare nie (Génesis 3:7, 8). Ja mikani ngite kwetre ye bitikäre, töi namani nike akwa ye käkwe ñaka dimikani. ¿Ñobätä? Ñobätä ñan aune nierare ñaka Ngöbö mikani täte kwetre. Niaratre töi nämene metre, ye medenbätä ja töi mikani kwetre Ngöbö rüere ye ngwane, nämenentre dre nuainne ye nämene gare kwin ietre. Yebätä, ñaka namanina nuaindre kräketre.

⁵ Nitre kwati töi ñaka metre akwa ñaka ja ngwen Adán bätä Eva erere, tätre töi kwetre ye kukwe nuin. Nitre ye ngätäite Job kädekateta, niarakwe niebare:  “Kukwe metre ti kräke yebätä tikwe ja ketaite, aune tikwe ñaka tuainmetre; ti brukwä käkwe ñaka ti nikai” (Job 27:6). * Job jämi jondron nuainne ye känenkri nämene töi kwe ye kukwe nuin. Yebätä töi ñaka nämene nike niebare metre kwe; ja ñaka nämene ruin ngite ie aune ñaka nämene jakaire. Ye erere ñaka namani bare David yebätä. Niara ye töi namani nike krubäte. Jehovakwe Saúl dianinkä reire ye David käkwe ñaka mikani ütiäte jai ye ngwane, ‘brukwä namani nike krubäte’, nieta Bibliakwe (1 Samuel 24:5). Niara töi namani nike ye käkwe dimikani krubäte, ni mada mike tuin ütiäte jai.

6. ¿Ni jökrä töi mikani ye dre kätä mike gare nie?

⁶ Nitre Jehová mikaka täte ye ñan aibe töi mikani. Apóstol Pablo niebare: “Nitre ñakare israelitare abko kwe Kukwe Biani Ngöbökwe Moiséye ñakare, akwa kukwe ye tä dre nuemna, erere nitre ñakare israelitare tä nuene nierare ja töi jenbti angwane, kukwe nuenta kwetre ye abko kukwe biani nuendre Ngöbökwe nie ara jire kwrere. Ye ñobtä ñan angwane Kukwe Biani Ngöbökwe Moiséye käta dre nuemna, ye erere nitre ñakare israelitare tätre nuene ja töi jenbti angwane, kukwe ye tä niaratre töibtä tätre bä mike, aisete ñongwane tätre ja mike ngite amne ñongwane tätre ja mike ngite ñakare tä nüke gare au jabtä ietre” (Romanos 2:14, 15). Nitre ruäre ie kukwe Ngöbökwe  ye ñaka gare jire, akwa ruäre ngwane töi kwetre tä töi mike ja ngwen kukwe Jehovakwe ye ererebätä.

7. ¿Ñobätä ruäre ngwane ni töi ye ñaka sribire kwin?

⁷ Akwa ruäre ni töi ye ñaka sribire kwin. ¿Ñobätä? Töbike foco yebätä. Batería kwin ñaka te angwane trä ñaka nuadi raire. Ye erere nemen bare ni töibätä, nikwe ñaka ja tötikai Ngöbö Kukwei yebätä angwane, kukwe meden kwin aune meden käme ye ñaka rabai gare nie. Arato, nikwe ja töi ye tuainmetre töbike kukwe käme jiebiti angwane, ñaka ni jie ngwain metre kwe. Ne madakäre, nita üai deme ye ribere jai ne kwe ni töi ye dimikadre kwe sribire kwin. Pablo niebare erere: “Ti töi testikore tikri Ngöbö Murie Demebiti” (Romanos 9:1, NGT). Akwa, ¿ñokänti ni töi ye raba sribire Jehová üai deme ye ererebätä? Nibike mike gare jai erere, nikwe tötikadre ye bäri ütiäte.

8. a) ¿Ni brukwä ye raba ni töi ye mike ño? Nikwe töbikadre kukwe nuainne ye ngwane, ¿dre mikadre bäri ütiäte jai? b) ¿Ñobätä ni töi tädre kwin ye ñan aibe ngörä? (Nota ye mikadre ñärärä.)

⁸ ¿Nita ja töi mike kukwe ruäre nuainne ye ngwane, nikwe dre nuaindre ni töi yebiti? Dreta ni brukwäte ye erere nikwe nuaindre ni kwati tä nütüre. Biti raba niere: “Ti töita ti tuenmetre nuainne”. Akwa, ni brukwä ye tä nemen jondron ribere krubäte jai aune ye raba ni töi ye ngökö, ye nikwe ngwandre törö jai. Ye erere Biblia tä niere: “Ni brukwä ye bäri ni ngökö jondron mada ye bitita, aune käme krubäte. ¿Nire abokän ie raba nüke gare?” (Jeremías 17:9). Ye medenbätä, nikwe ñaka ni brukwä ye mikadre  täte ñakare aune nikwe Jehová mikadre täte ye bäri ütiäte. *

9. ¿Ngöbö jürä ngwandre jabätä ye dre gärätä, aune ye kätä ni töi mike ño?

⁹ Nire töi tä tötikani kwin yekwe ja töi mikai kukwe ruäre nuainkäre angwane, ñaka töbikadi kwe jabebätä. Tä Ngöbö jürä ngwen jabätä, o ñaka tö ja mikai ngite Rün kä kwinbiti ye okwäkänti. Ye erere Nehemías käkwe nuainbare. Nämene gobrane Jerusalén, yebätä niara törbadre akräke rabadre jondron ruäre ütiä kärere nitre ie. Akwa, ñaka nuainbare kwe. ¿Ñobätä? Niarakwe mikani gare: ‘Ngöbö jürä namani tibätä yebätä’ (Nehemías 5:15). Ñaka tö namani ja mikai ngite Ngöbö okwäkänti nitre ngwanbätä ja tare nike. Ye erere nikwe jürä ngwandre jabätä arato, ye käkwe ni töi mikai käre kukwe känene Bibliabätä töbikakäre.

10, 11. Ni raba dö ñain o ñakare ye ñaka rabadre gare nie angwane, ¿texto Bibliabätä meden raba ni dimike aune nikwe dre nuaindre ne kwe Ngöbökwe ni dimikadre nuainne?

¹⁰ Ñodre, ani bämike dö ñadre yebiti. Ni nübaidre fiestabätä angwane ni raba ngwentari jai: “¿Tikwe dö ñadre o ñakare?”. Töbikakäre kwin, käne nikwe ja töi ye tötikadre kwin dre dre nieta Bibliakwe yebätä. Dö ñadre chi ye Biblia ñaka ñäkäire. Ñakare aune, tä Ngöbö käikitekä vino biani kwe nie yebätä (Salmo  104:14, 15). Akwa, dö ñadre krubäte bätä fiesta käme ye ñäkäita kwe (Lucas 21:34; Romanos 13:13). Ne madakäre, nitre tä ja mike gure ngwarbe ye kukwe käme krubäte nuainta aune ye ngätäite dröbanika ye kädekateta (1 Corintios 6:9, 10). *

¹¹ Kukwe ne kwrere ye tä ni töi ye tötike aune tä mike bäri därebe kukwe jökrä kräke. Yebätä, ni nübaidre fiestabätä, yekänti dö biandre ye ngwane nikwe ngwandretari jai: “¿Dre dre nuaindi yete? ¿Kukwe kwin ñaka nuaindi köböite fiesta ye rabai käme? ¿Aune dre nie raba tibätä? ¿Ti tö dö ñai krubäte? ¿Dö ye aibe ribeta käre tikwe jai? ¿Tita ribere jai ne kwe ja rabadre ruin kwin tie aune ja ngwankäre ti tö ie ye erere? ¿Ti ñaka raba kain ngäbiti ti raba niere?”. Biblia tä kukwe niere ye ererebätä ni rabadre ja ngwen ño, yebätä nikwe töbikadre angwane, nikwe oradre Jehová ie (ñäkädre Salmo 139:23, 24 yebätä). * Yebiti nita niara nübaire ne kwe ni jie ngwandre kwe üai deme kwe yebiti, aune nita ni töi ye tötike ja ngwankäre Ngöbö tä niere ye erere. Akwa nikwe töbikadre kukwe ruäre nuainne ye ngwane, nikwe kukwe mada ngwandre törö jai arato.

12, 13. ¿Ñobätä nitre kristiano töi ñaka ja erebe, aune nitre töi jene jene yebätä nikwe töbikadre ño?

¹² Ruäre konkrekasionte nitre töi jene jene kukwe  ruäre yebätä rabai gare nie. Jondron ruäre nuainta o ja ngwanta ño ye abokän ñaka tuin kwin ni kristiano ruäre ie, akwa ni mada ie ñaka tuin käme. Ñodre, ani töbiketa dö yebätä, nitre ruäre töta nemen dö ñai chi ja ketamuko kwetre yebe; akwa nitre ruäre ie ye ñaka tuin kwin. ¿Ñobätä töbikata ñaka ja erebe aune ye käkwe ni töi mikadre ño?

¹³ Kukwe keta kabre tä ni töi mike ñaka ja erebe. Ñodre kukwe namani bare mekera nibätä, kukwe ye abokän ñaka nikwite ja erebe ni itire itire kräke. Ye erere, nitre kristiano ruäre nämene kukwe käme nuainne aune ruäre käkwe tuanimetre akwa nuainbareta kwetre (1 Reyes 8:38, 39). Ñodre ani bämike ja töibätä, ja mräkä iti rükadre basare nikänti, ja mräkä ye nämene dö ñain krubäte yebätä ñaka törbadre dö ñai. Nikwe nübaidre dö ñain jabe ngwane, töi kwe ye käkwe niara ngwain töbike kwin aune ñaka kain ngäbiti. ¿Rabai tare nibätä? ¿Nikwe töi mikai jankunu kain ngäbiti? Ñakare. Tare nikwe yebätä nikwe töi kwe ye mikadre tuin ütiäte jai, ñobätä ñaka kain ngäbiti niedre kwe nie o ñakare akwa nikwe töi kwe ye mikadre ütiäte jai.

14, 15. ¿Siklo kena yete kukwe meden namani bare nitre töi jene jene yebätä, aune kukwe ye ükadrete ño Pablo niebare?

¹⁴ Siklo kena yete, apóstol Pablo ie namani gare nitre konkrekasionte ye töi nämene jene jene. Ñodre, jondron kwetadre bian nämene ngöbö ngwarbe ie biti rürübäin nämene mercado yete ye nämene tuin käme nitre kristiano ruäre yei (1 Corintios 10:25). Akwa kadre ngäbiti ye ñaka nämene tuin blo Pablo ie. Niara kräke jondron sribebare ngöböre ye abokän ngwarbe; aune mrö ye ñaka kwetre, mrö ye Jehovakwe ñobätä ñan aune niarakwe sribebare. Akwa,  nitre jökrä käkwe ñaka töbikai Pablo erere ye nämene gare ie. Nitre ruäre jämi ja mike kristiano känenkri nämene ngöbö ngwarbe mike täte, yebätä jondron sribe nämene ngöbö ngwarbe ie ye ñaka tö nämene kain ngäbiti jire chi. ¿Kukwe ye ükatebare ño?

¹⁵ Pablo niebare: “Ni di tärä [...], angwane ni mräkä di braibe [...] ye abko nikwe kadre ngäbti amne nikwe ñan töbikadre jändrän kuin känäkäre kaibe au jakrä ja mikakäre nuäre. Ñobätä ñan angwane Kristo [...] ñan jändrän kuin känäbare kaibe au jakrä ja mikakäre nuäre” (Romanos 15:1, 3). Ne tä mike gare nie, nikwe ni mräkätre ye töi mikadre tuin bäri ütiäte jai ni töi jeñe ye kräke. Texto mada känti Pablo niebare, niarakwe ñaka ngri kwetai, ne kwe Kristo käkwe ja nire biani oveja ütiäre ye abokän niarakwe ñaka ngwandre ngoto ritekä (ñäkädre 1 Corintios 8:13; 10:23, 24, 31-33 yebätä).

16. ¿Ñobätä ni ñaka rabadre ñäke ni mada rüere ni töi ñaka ni tuenmetre kukwe ruäre nuainne yebätä?

¹⁶ Nitre kristiano tä kukwe nuainne ye ni töi ñaka ni tuenmetre nuainne, ye ngwane nikwe ñaka ñäkädre rüere, ñobätä ñan aune ni jökrä ñaka raba töbike ja erebe kukwe jeñe nikwe yebätä (ñäkädre Romanos 14:10 yebätä). Metrere, ni töi ye tä ñäkäkäre ni rüere aune ñaka nitre mada rüere. Jesukwe kukwe niebare ye nikwe ngwandre törö jai: “Ngöbökwe ñan kukwe ükadrete mun rüere, abkokäre munkwe ñan [...] ñäkä blo ni mda mda rüere” (Mateo 7:1). Ni ñaka rabadre ja mike ni mada rüere konkrekasionte jire chi töi jene yebätä. Nikwe ñaka ja di ngwandre nekä kwärikwäri, ñakare aune ni jökrä käkwe ja dimikadre, ja taredre bätä töbikadre ja erebe (Romanos 14:19).

17. ¿Dreta nemen bare nitre kwati töi yebätä?

¹⁷ Apóstol Pedro niebare nitre kristiano ie: “Munkwe ja töi mika kwin” (1 Pedro 3:16, NGT). Nitre jökrä bäsi töi ñaka kwin Jehová ngwärekri. Pablo niebare erere, nitre ye ‘töi niena ribi jondron kwata kukwani hierro ngirebiti ye kwrere’ (1 Timoteo 4:2). Nibi täräi mikakata hierro ngire yebiti angwane, kukwata yekänti kwata ye tä nikrenkä ribi. Ye erere, nitre kwati töi ñaka niena ruin ietre jire chi. Ñaka ruin tare ietre jire chi. Yebätä tätre kukwe käme nuainne ngwane tätre nemen kwekebe, töi ñaka nike, ja ñaka ruin ngite ietre o ñaka nemen jakaire. Nitre ye ie ja  ñaka niena ruin ngite, aune ñaka niena kukwe ye töibikaire jire chi.

18, 19. a) ¿Ja rabadre ruin ngite nie aune ni rabadre jakaire ye raba ni dimike ño? b) ¿Nikwe ja töi kwitadrera akwa ni töi rabadre ni nike jankunu ye ngwane nikwe dre nuaindre?

¹⁸ Jata nemen ruin ngite nie ye ngwane, nikwe kukwe käme nuainbare ye ni töi tä mike gare nie. Nikwe ni töi ye kukwe nuadre bätä ja töi kwitadre angwane, nikwe kukwe käme krubäte nuaindre akwa ngite ye juain ta nibiti. Ye erere namani bare rei David yebätä. Niarakwe kukwe käme nuainbare, akwa ja töi kwitani ja brukwä tätebiti kwe, yebätä Ngöbökwe ngite juani tabiti. Brukwä namani kukwe käme nuainbare kwe ye kräke, aune ja töi mikani kwatibe kwe ñaka Ngöbö  kukwei mike ngwarbe jai; ye medenbätä Jehová ye “kwin bätä [tä] juto biare ja mika ngite ye juankäre ta” namani gare akwle ie (Salmo 51:1-19; 86:5). Ruäre ngwane, nita ja töi kwite aune ngite juanta ta nibiti, akwa nita nemen jakaire bätä jata nemen ruin ngite jankunu nie. ¿Ye ngwane nikwe dre nuaindre?

¹⁹ Nikwe ja töi kwitadrera ye bitikäre, ni töi rabadre ni nike jankunu ye abokän ñaka raba ni dimike. Ni brukwä rabadre ni nike jankunu angwane, Jehová ye bäri kri ni töi ye kräke nikwe mikadre gare ‘metre’ ni brukwä yei. Ruäre nita niere ni mada ie: “Mä tare Jehovakwe aune ngite ye juanina ta kwe mäbiti ye mäkwe ngwan törö jai”, kukwe ye arabe nikwe ngwandre törö jai arato (ñäkädre 1 Juan 3:19, 20 yebätä). Ni töi rabadre kwin angwane, ni töi rabai jäme bätä kä rabai juto nibätä, nitre ñaka Ngöbö mike täte ye töi ñaka raba nemen ye erere jire chi. Ye erere, nitre kwati käkwe kukwe käme nuainbare, akwa nengwane töita jäme aune tätre Jehová mike täte töi kwinbiti (1 Corintios 6:11).

20, 21. a) ¿Drekäre tärä ne sribebare? b) ¿Ngöböta nitre kristiano tuenmetre dre nuainne, aune yebiti nikwe dre nuaindre?

²⁰ Kä krüte nete nita ja di ngwen kukwe Satanakwe ye rüere, yebätä tärä ne sribebare ni dimikakäre ja töi ngübakäre kwin aune kä tädre juto nibätä. Biblia tä kukwe niere nie nünankäre mantre jetebe ye mika ñaka gare jökrä tärä nebätä. Arato kukwe ruäre tuin ño nie, ye kwatire kwatire kräke ñaka kukwe niere metre nuainkäre nie. Ñakare aune, Biblia tä kukwe driere ye nikwe nuaindre ño ye tä mike gare nie, bätä tä ni dimike ni töi ye tötike aune mike bäri därebe. Nikwe ngwandre törö jai, Kukwe biani Moisés ie ye nämene kukwe ükaninte ye mike bäri ütiäte, akwa ni töi  bätä kukwe nieta Bibliakwe yebätä ja jie ngwandre ye mikata bäri ütiäte “nünandre ño ükaninte Kristokwe” yebätä (Gálatas 6:2). Erametre, Jehová tä ni tuenmetre kukwe nuainne ja töi jeñebiti. Akwa Biblia tä niere nie, “ye köböire munkwe ñan bika kuin, kukwe kämekäme nuenkäre janknu tiebe”, ñakare aune yebiti nikwe jondron bäri ütiäte nuaindre: Jehová tare krubäte nikwe ye bämikadre ie (1 Pedro 2:16).

²¹ Jehová jatani nüke gare mäi ye ngwane, mä jatani näin ja nire ye kokwäre. Nikwe ja tötikadre Bibliabätä nänkäre jankunu ji yebiti, aune orasion yebiti ja di kärädre Ngöböi kukwe kwe ye erere nuainkäre. Ye kwrere, “tätre jondron nuainne yebiti tätre töbike kwin käne” (Hebreos 5:14, TNM). Mäkwe ja töi ye tötikai kwin Bibliabiti angwane, mä töi yekwe mä dimikai krubäte mantre jetebe. Foco trä yebiti mä raba näin kä drünente, ye erere mä töi yekwe mä jie ngwain aune ye köböire mäkwe töbikadi kwin mä Rün kä kwinbiti tö ie ye erere. Erametre, ye käkwe mä dimikai Ngöbö tarere jankunu arato.