1, 2. ¿Nikwe jondron diandre jai ja näkwitara ye ngwane dre nuaindre?

TÖBIKE nebätä: mä rabadrera juto kri ngokwä bänänte kwetakäre, akwa kwandre ötare ngütiete mäi. ¿Mäkwe dre nuaindi? Mä raba kukwe ketamä nuainne: kwete ngöi, kitekä ngöi o käme erere denkä aune mräkä kwete. ¿Mäkwe dre nuaindi?

² Kri ngokwä ne erere, tä nemen bare nibätä arato nita jondron kä nebätä den jai ja näkwitara ye ngwane. Nita mike ñärärä kwin angwane, keta kabre tä käme jondron ngütiete ye kwrere. ¿Nikwe dre nuaindi? Nitre ruäre tä “ñainkä” jökrä, kwin o käme ñaka töibikare. Ni mada abokän ñaka kain ngäbiti jire, ne kwe töi ñaka rabadre käme. Mrä mada, meden ñaka kwin erere nitre ruäre ñaka kain ngäbiti, akwa meden kwin erere tätre käi ngwen juto jabätä nane nane. Akwa, ¿nikwe dre nuaindre ne kwe nikwe Ngöbö taredre jankunu?

3. ¿Nibike ja tötike kukwe medenbätä?

³ Ni jökrä bäsi tä kukwe ketamäkäre ye nuainne: nikwe ja näkwitadre ye gare nie, akwa nuaindre jondron kwin yebiti ne kwe ñaka ni töi mikadre käme kwe. Yekäre, jondron meden kwin aune meden käme ye mikadre nüke gare jai. Akwa nikwe jondron diandre ño jai ja näkwitara ye ni jämi kädriere känenkri, kukwe ye raba ni töi mike ño sribikäre Jehová kräke yebätä ani ja tötike.

4. Nikwe ja dianinkä mento Ngöbö kräke, ¿yekwe ni töi mikadre ño nita ja näkwite yebätä?

⁴ Ni Testiko käkwe ja ngökabare ñöte kä 1946 yete käkwe niebare bitinkä: “Kukwe kädrieta nitre ja ngökaka ñöte kräke ye ti ñaka juen ja bäre jire chi aune käre tita kukwe nuin kwekebe, ti ara ja ngökai ñöte ye kwrere”. Ye bitikäre, ñobätä nämene nuainne ye mikani gare kwe: “Ti ja dianinkä mento Jehová kräke tita ngwen törö jai ye tä ti dimike ja ngwen metre”. Nita töbike ja mräkä ne erere: Jehová mikakäre metre täte nikwe kukwe käbämikani ie ye ngwandre törö jai ye ütiäte krubäte. ¿Nikwe ja dianinkä mento kräke ye ngwane nikwe dre käbämikani ie? Nikwe mikai täte ja nire ngöi yebiti (ñäkädre Eclesiastés 5:4 yebätä; * Hebreos 10:7). Metrere, nikwe kukwe käbämikani nekwe ni töi mikadre sribi Ngöbökwe ye nuainne. Akwa ni töi mikadre kwe kukwe mada nuainta nikwe yekänti arato, nita jondron den jai ja näkwitara ye ngwane. Ye erere apóstol Pablo mikani gare kukwe tikani kwe nitre kristiano niara näire yei ye ngwane: “Mun tädre mröre, o jondron ñain, o jondron mada mada nuainne, munkwe jondron jökrä nuain Ngöbö käikitakakäre” (1 Corintios 10:31, TNM).

5. Levítico 22:18-20 yekänti kukwe ñäkäita, ¿yebätä kukwe meden ütiäte mikata gare Romanos 12:1 yekänti?

⁵ Mikata gare ne erere, nita jondron jökrä nuainne ye ererebätä Jehová tä sribi nikwe ye kain ngäbiti. Pablo kukwe ye mikani gare kukwe tikabare kwe nitre kristiano Roma ie ye ngwane: “Jändrän kämikata Ngöbö  käikitakakäre abko bianta ngöi ie, ye kwrere munkwe ja ngrabare mika ngöi jökrä Ngöbökrä amne munkwe nüna kwin deme Ngöbö aibe kräke amne, dre tuen dbe Ngöböye, ye erere munkwe nuen” (Romanos 12:1). ¿Pablo ni ngrabare niebare ye ngwane drebätä nämene blite? Ni nire ngöi yebätä nämene blite, ni töi, ni brukwä aune ni die (Marcos 12:30). ¿Nita ja ngrabare ye bien ño Ngöböi? Nita mike täte ja nire ngöibiti ye ngwane nuainta. Kukwe “bianta” nieta yebiti kukwe mada ütiäte mikata gare ni jökrä ie. ¿Ñobätä? Ñobätä ñan aune, jondron ñaka kwin biandre kämikakäre ye ñäkäi nämene Ngöbökwe kukwe biani Moisés ie yebiti; Ngöbö ñaka nämene kain ngäbiti (Levítico 22:18-20). Ye erere, ni kristiano jondron käme biandre ja üairebiti Jehovai angwane, ñaka kai ngäbiti kwe. Akwa, ¿nita jondron bien ie ye kukwe meden köböite niara ñaka raba kain ngäbiti?

6, 7. ¿Ño ni kristiano raba ja ngrabare ngöi mike käme, aune dre raba nemen barebätä?

⁶ Nitre kristiano Roma ie Pablokwe kukwe ne niebare: “Munkwe ñan kä bian mda ja ngrabareye kukwe kämekäme nuenkäre”. Ye erere arato, “kukwe kämekäme nuenta munkwe ja ngrabarebti, ye munkwe [“mika krüte”, TNM]” niebare kwe ietre (Romanos 6:12-14; 8:13, TNM). Ye känenkri, niarakwe blitabarera ni ngrabare ruäre yebätä aune jondron käme nuain nämene ñobiti yebätä. Nitre kukwe käme nuainkä, yebätä niebare kwe: “Ñäkä käme aibe kada krati”. “Ngoto kwetre näin jura ni därie iandekä tibien.” “Ngöbö jürä ñan [...] niaratre [“okwäte”, TNM].” (Romanos 3:13-18, Ngöbö Täräe [NGT], tärä okwä ükaninte.) ¿Ni kristiano jondron käme nuaindre ja ngrabare yebiti angwane dre rabadre bare? Tädre ja ngrabare ngöi mike käme. Ñodre, ja töi mikadre nierare kwe jondron käme ye mike ñärärä, ni butiere  bä mikata tuare o nitre tä ja nuainne tare ye mike ñärärä angwane, tädre “kä bi[e]n [...] ja [okwäye] kukwe kämekäme nuenkäre”, yebiti ja ngrabare ngöi mikadre käme kwe. Jondron biandre kwe Ngöböi ye Ngöbö ñaka kadre ngäbiti, ñobätä ñan aune ñaka tädre Ngöbö mike kwin o deme täte (Deuteronomio 15:21; 1 Pedro 1:14-16; 2 Pedro 3:11). Jondron käme yebiti ja näkwitadre kwe ye köböite, raba ja ngie nuin krubäte.

⁷ Ne tä mike gare metre nie, nikwe jondron meden diandre jai ja näkwitakäre ye raba kukwe tare mike ni kisete. Yebätä, nikwe dre diandre jai yebiti nita jondron bien Ngöböi ye ñaka juandre ngwarbe, ñakare aune rabadre bäri ütiäte. Jondron nuainta nikwe ye kwin o ñakare ye ñokänti raba nemen gare nie ye ani mike gare jai.

8, 9. a) ¿Jondron meden ketebu tärä ja näkwitakäre? b) ¿Jondron meden ja näkwitakäre ni ñaka kain ngäbiti, aune ñobätä?

⁸ Jondron ketebu tärä ja näkwitakäre: keteiti ni kristiano ñaka raba kain ngäbiti jire chi, aune keteiti ñaka rabadre töi nike angwane raba nuainne. Ani blite kena yebätä: jondron ruäre abokän nitre Ngöbö mikaka täte ñaka nuainne jire chi.

⁹ Nikwe mikanina gare jai tärä  nebätä kapitulo kena yekänti erere, jondron ruäre nuainta ja näkwitara ye tä ni töi mike kukwe ñäkäita metre Bibliakwe yebätä. Ñodre, jondron ruäre mikata tuare televisión yete, Internet, película aune canción keta kabre yete. Ja ngwandre käme, ni mada nuaindre tare, ja mäkätä chokabe, bätä ni üai butiere ye mikata tuare yete. Ngöbö tä kukwe ñäkäire Bibliabätä abokän bämikata tuin nuäre jondron ja näkwitakäre yebiti, ¿yekänti ni kristiano metre dre nuaindre? Nikwe ñaka kadre ngäbiti jire chi (Hechos 15:28, 29; 1 Corintios 6:9, 10; Apocalipsis 21:8). Yebiti nikwe mikai gare Jehovai, kukwe ketebu ne ütiäte krubäte ni kräke: “Munkwe ja brukwä mika kukwe käme ye kräke” aune “Kä mikete kukwe käme yebätä”. Ne madakäre, nikwe ja ngwandi ne erere angwane ni tädi “ñan bike ni tödekaka [...] kwrere” (Romanos 12:9, TNM; Salmo 34:14; 1 Timoteo 1:5).

10. ¿Nitre ruäre tä dre niere, aune ñobätä töbikadre ye erere ye ñaka kwin?

¹⁰ Kukwe ñäkäita Bibliabätä abokän mikata tuare metre, ye mikadre ñärärä ye ñaka käme nitre ruäre tä niere. Niaratre raba niere: “Tuadre televisión o computadora yete aune nuaindre metre ye ñaka ja erebe”. Akwa nitre tä töbike ye erere ye tä ja ngökö akwle aune kukwe tare tä kräketre (ñäkädre Jeremías 17:9 yebätä). * Kukwe ñäkäita Jehovakwe ye nikwe mikadre ñärärä angwane, ¿erametre nita “ja brukwä mik[e] kukwe käme ye kräke” ni raba niere? Ne madakäre, nita jondron käme ye nuainne jankunu angwane ni töita nemen ribi, ye raba ni mike ja mike ngite o ni mada ja ngwandre käme ye ñaka rabadre tuin käme nie (Salmo 119:70; 1 Timoteo 4:1, 2).

11. ¿Gálatas 6:7 tä kukwe niere ye nuain raba ño jondron dianta jai ja näkwitara ye ngwane?

 ¹¹ Ye erere namanina bare nitre kristiano ruärebätä. Nämene jondron käme mike ñärärä, yekwe töi mikani nuainne metre. Ye köböite kukwe tare yebiti namani gare ietre, “nita nura ño ño nökö ye erere nita ngwä ötö” (Gálatas 6:7). Akwa nikwe ñaka ja mikadre nakain kö okwä yete niaratre erere. Nikwe ja di ngwain kukwe kwin mike nemen ja töite angwane, jondron kwin rabai nikwe (recuadro “ ¿Tikwe jondron meden diandre jai ja näkwitara?”, ye mikadre ñärärä).

12. ¿Kukwe nieta Gálatas 6:5 ye ni raba nuainne ño nita jondron den jai ja näkwitara ye ngwane, aune medente ni dimika raba töbike töi jeñebiti?

¹² Jondron ketebukäre ja näkwitara yebätä ani blite: ye abokän ñäkäi ñaka aune nuaindre nie ñaka metre Kukwe Ngöbökwe yebätä. Ye ngwane, kukwe ye raba ni töi mike ño ye tä gare ni itire itire ie (ñäkädre Gálatas 6:5 yebätä). Akwa ni töi ño ye ñan aibe mikadre ütiäte. Kukwe tärä ni dimikakäre töbike kukwe yebätä. Ye erere, kukwe ja jie ngwankäre o kukwe metre ye mikata gare Bibliabätä nie. Jehová töita ño ye mikata gare yete. Yebätä, nikwe mikadretari ñärärä kwin angwane ‘Jehová töita ño’ ye rabai gare nie kukwe jökrä känti, nita jondron nuainne ja näkwitakäre ye ngwane arato (Efesios 5:17).

13. ¿Dre käkwe ñaka ni töi mikai jondron ja näkwitara tuin käme Jehovai ye nuainne?

¹³ Nierare nemen bare ye erere, nitre kristiano jökrä ye ñaka töi nirien ja erebe jondron kwin o käme ye mikakäre gare kwin jai (Filipenses 1:9). Ne madakäre, ni itire itire ñaka tä jondron ja erebe den jai ja näkwitara. Yebätä, ni jökrä töbikadre ja erebe ye ni ñaka rabadre nütüre. Akwa,  ni jökrä käkwe töbikadretari käre kukwe Ngöbökwe yebätä aune nikwe tuanemetre ja töi aune ja brukwä kwite, ye bäri ütiäte. Ne erere nikwe nuaindre angwane, jondron ja näkwitakäre meden meden tuin käme Jehovai ye nikwe ñaka ja töi mikai nuainne jire chi (Salmo 119:11, 129; 1 Pedro 2:16).

14. a) ¿Nita jondron den jai ja näkwitara ye ngwane nikwe kukwe meden ngwandre törö jai arato? b) ¿Dre käkwe ni dimikai käre sribi Ngöbökwe ye nuainne käne?

¹⁴ Erametre, nita jondron meden den jai ja näkwitara yebätä töbikadre kwin, ye köböire ni töita ño jondron kwin aune jondron käme ye kräke ye rabai gare metre nie. Akwa, kukwe mada ngwandre törö jai: kä diankata nuäi jai jondron ye kräke. ¿Ñobätä? Ñobätä ñan aune ye köböire jondron ye ütiäte krubäte ni kräke o ñakare ye rabai gare nie. Sribi Ngöbökwe o kukwe ja üaire ye rabadre bäri ütiäte ni kristiano kräke, ye nikwe ñaka käi kwitadrekä jabiti (ñäkädre Mateo 6:33 yebätä). ¿Dre käkwe ni dimikai käre sribi Ngöbökwe ye nuainne käne? Apóstol Pablo kukwe niebare ye erere nuaindre: “Munta ja [ngwen] ño, munkwe mika ñärärä kwin. Ñan nüna munkwe ni töi ñakare kwrere, akwa munkwe nüna ni töbätä kwrere. Köbö jökrä diandre munkwe jai jondron kwin nuainkäre” (Efesios 5:15, 16, NGT). Yebätä, nikwe ñaka kä diandrekä krubäte jai ja näkwitara angwane, kä rabaite bäri nie “dre dre ütiäte” ye kräke, ye abokän käkwe ni dimikai ja üairebiti (Filipenses 1:10).

15. ¿Nikwe jondron diandre jai ja näkwitara ye ngwane ñobätä nikwe mikadretari ñärärä kwin?

¹⁵ Nita jondron den jai ja näkwitara ye ngwane nikwe mikadretari ñärärä kwin arato. ¿Ye dre gärätä? Párrafo kena yekänti blitani kri ngokwä yebätä ye ani ngwenta törö jai. Ni ñaka jondron ngütiete kwetadre jire chi yekäre, ni ñaka tä käme ye aibe denkä, ñakare aune nita kwin  ye denkä chi arato. Jondron ja näkwitara meden ñäkäita metrere Bibliabätä ye nitre kristiano ñaka nuainne; arato jondron ja näkwitara keta kabre ñaka rabadre tuin kwin nie ja näkwitakäre o ñaka kwin ni kräke ja üairebiti, ye ni ñaka nuaindre arato (Proverbios 4:25-27). Biblia tä dre niere ye nikwe ja di ngwandre nuainne metre angwane, ye ni dimikai jondron ye miketari ñärärä kwin.

16. a) ¿Ni töita Jehová erere ye nita mike gare ño kwin? b) ¿Nikwe ja ngwandre ño mantre jetebe?

¹⁶ Ni kristiano metre tä jondron den jai ja näkwitara ye ngwane, jondron ye tuin ño Ngöböi yebätä nita töbike käne. Yebätä, nita ja tötike Bibliabätä, yete Jehová tä dre niere jondron yebätä aune tuin ño ie ye mikata gare kwe. Ñodre, kukwe meden meden tuin käme Jehovai rei Salomón niebare yebätä ni raba ñäke, ñodre, “ni tidrä blitaka ngwarbe, bätä ni kise ni mada ñaka ngite därie iantekä, ni brukwä kukwe käme dätekä, ni ngoto niaka kukwe käme jiebiti” (Proverbios 6:16-19). Ngöbö töita ño ye tä nemen gare nie angwane, ¿nikwe ja töi mikadre ño? Salmista tä mike gare: “Mun Jehová tarekä, munkwe ja brukwä mika kukwe käme ye rüere” (Salmo 97:10). Ye medenbätä, jondron jökrä tuin käme Jehovai ye kräke ni brukwä arato, ye nikwe mikadre gare kwin jondron dianta jai ja näkwitara yebiti (Gálatas 5:19-21). Ja ngwandre ye erere nita ni mada ngätäite aune nita kaibe ye ngwane, ñobätä ñan aune ni töita ño ye tä nemen gare bäri kwin ye ngwane (Salmo 11:4; 16:8). ¿Ni tö nünain ja brukwä tätebiti Jehová töi ye erere? Ye erere angwane, nikwe käre kukwe Bibliabätä ye ngwandre törö jai kukwe jökrä nuainkäre. Nikwe ja ngwandre ye erere mantre jetebe (2 Corintios 3:18).

17. ¿Nikwe kukwe meden ngwandretari jai nita jondron den jai ja näkwitara ye ngwane?

¹⁷ ¿Nikwe dre nuaindre mada ne kwe jondron dianta jai ja näkwitara ye tuin kwin Jehovai o ñakare ye rabadre gare nie? Kukwe ne ngwandretari jai: “¿Jondron ye matai ño tibätä aune tita ja mäke Jehovabe yebätä?”. Ñodre, ni jämi película mrusaire känenkri nikwe töbikadre: “¿Ti töi mikai ño kwe?”. Kukwe keta kabre Bibliabätä raba kukwe ne erere mike gare yebätä ani ja tötike.

18, 19. a) ¿Kukwe nieta Filipenses 4:8 ye raba ni dimike ño jondron ja näkwitara kwin erere den jai? b) ¿Kukwe meden Bibliabätä raba ni dimike arato? (Nota ye mikadre ñärärä.)

 ¹⁸ Kukwe ja jie ngwankäre bäri ütiäte abokän mikata gare Filipenses 4:8 yekänti: “Kukwe era amne kukwe ütiäte [...] kukwe kwin amne dre dre deme Ngöbö ngwärekri, yebtä munkwe töbika. Amne kukwe meden bä nuäre nuäre amne kukwe meden tuen kuinkuin [...] jändrän jökrä kuinkuin amne kuin kä ngwiankrä nuäre jabtä Ngöbö ngwärekri, yebtä munkwe töbika”. Pablo kukwe ne niebare angwane ñan nämene töbike jondron ja näkwitara yebätä, ñakare aune jondron meden tuin kwin Ngöböi yebätä töbikadretari yebätä blitabare kwe (Salmo 19:14). Akwa, kukwe niebare kwe ye nuain raba jondron dianta jai ja näkwitakäre ye ngwane. ¿Nuaindre ño?

¹⁹ Ñodre, nita película, videojuego, canción o jondron mada den jai ja näkwitakäre angwane nikwe ngwandretari jai: “¿Tä jondron ‘deme’ erere mike nemen ti töite?”. Ñodre, nikwe película tuadre ye bitikäre, jondron meden bä rabadrekä ni töite ye nikwe ngwandretari jai. Jondron ye tä ni töi mike kwin, tä kä mike nuäre nibätä ye ngwane, nita jondron kwin den jai ja näkwitara. Akwa, tä ni töi mike käme angwane ni ñaka raba niere ye erere (Mateo 12:33; Marcos 7:20-23). ¿Ja töi mikadre jondron käme yebätä ye ñobätä ñaka kwin ni kräke? Ñaka ni töi mike jäme, tä ni töi mike ribi aune ni ñaka raba ja mäke kwin  Ngöböbe (Efesios 5:5; 1 Timoteo 1:5, 19). Jondron ja näkwitara käme raba kukwe tare mike ni kisete, yebätä ñaka kadre ngäbiti jire chi (Romanos 12:2). * Ni tö ja ngwain salmista erere, niarakwe käräbare Jehovai: “Ti okwä mike nikren kä madakänti ne kwe ñaka matadre jondron käme yebätä” (Salmo 119:37).

20, 21. ¿Jondron dianta jai ja näkwitara ye ngwane, 1 Corintios 10:23, 24 ye nuain raba ño?

²⁰ Pablo kukwe mada niebare Bibliabätä abokän nikwe ngwandre törö jai kukwe jeñe nikwe nuainkäre: “Ni tö rabadre dre dre nuein, erere ni raba nuene, akwa [...]: Jändrän jökrä nita nuene ye abko ñakare kuin ni mda mda die mikakrä [...], nikwe ñan töbikadre jändrän kuin nuenbtä kaibe jakrä, akwa nikwe töbikadre jändrän kuin nuenbtä ni mda mdakrä” (1 Corintios 10:23, 24). ¿Dre raba ni dimike kukwe ne nuainne, nita jondron kwin känene ja näkwitara ye ngwane? Kukwe ne ngwandretari jai: “¿Tikwe jondron diain jai ye matai ño nitre madabätä?”.

²¹ Ruäre ngwane, ni raba jondron ja näkwitara ruäre “nuene” ja töi jämebiti. Akwa, jondron ye ñaka mate kwin nitre kristiano mada töibätä rabadre tuin nie angwane, ni raba ja töi mike jondron mada nuainne. ¿Ñobätä? Ñobätä ñan aune tätre sribire Ngöbö kräke yebätä ni ñaka tö niaratre ngwain ngoto ritekä. Ye nuaindre angwane ni mräkätre “rüere [...] ja mikadre ngite” o Pablo niebare erere ja mikadre ngite “Kristo ara jire rüere”. Nikwe kukwe ne mikadre tuin ütiäte jai: ‘Munkwe ñaka ni mada mika ngoto ritekä’ (1 Corintios 8:12; 10:32). Jondron ja näkwitara ruäre “nuein” raba akwa ñaka  raba ja mräkätre “die mik[e]” ye ngwane, ni kristiano metre ñaka nuainne. Ye erere nikwe ja töi mikai angwane, Pablo kukwe metre aune kwin niebare ye nita mike täte (Romanos 14:1; 15:1).

22. ¿Nitre mada töita dre dre nuainbätä ye ñobätä ni rabadre mike tuin ütiäte jai?

²² Ne madakäre, jondron ruäre ñaka mate kwin ni töibätä angwane, nitre mada töita ño ye nikwe mikadre tuin bäri ütiäte jai arato. Ye erere ngwane, ja mräkätre mada töbikadre ja erebe nibe jondron ja näkwitara yebätä ye ni ñaka rabadre ribere ietre. Ñodre, ni törbadre karo jökrä tuai nen ja erebe karo nikwe yebe jibiti angwane, ni ñaka tä töbike kwin metre. Ye medenbätä, ja mräkätre mada ñaka töbikadre ni erere jondron ja näkwitara diankäre jai, akwa jondron ye ñäkäi ñaka Bibliabätä angwane, ¿nikwe dre nuaindre? Tare nikwe yebätä, töbikadre ño kwetre ye mikadre ütiäte jai. Ye köböire, ‘ni töbike kwin ye rabai gare nitre jökrä ie’ (Filipenses 4:5; Eclesiastés 7:16).

23. ¿Nikwe dre nuaindre ne kwe jondron kwin diandre jai ja näkwitara?

²³ Mrä mada, ¿nikwe dre nuaindre ne kwe jondron kwin diandre jai ja näkwitara? Dre dre käme kädrieta jondron yete abokän ñäkäita metre Bibliabätä ye nikwe mikadre gare käne jai; kukwe käme kädrie tärä angwane, nikwe ñaka kadre ngäbiti. Aune jondron ruäre ñäkäi ñaka metre Kukwe Ngöbökwe yebätä angwane, kukwe nieta Bibliabätä ja jie ngwankäre kukwe jene jene yebätä ye nikwe mikadre gare jai. Ne madakäre, kukwe meden raba ni töi mike käme ye nikwe ñaka kadre ngäbiti, aune ja töi mikadre juto biare ja töi kwitakäre ne kwe ñaka ni mada ngwandre ngoto ritekä, metrere ja mräkätre kukwebätä. Nikwe ja di ngwain jondron kwin den jai ja näkwitara angwane, nikwe Ngöbö käikitaikä aune ni itire itire aune ni mräkätre jökrä täi niara tarere jankunu.