1, 2. a) ¿Dre nämene nakainkä Jonás köböite? b) ¿Nikwe ja tötikai Jonás yebätä angwane dre rabai gare nie?

JONÁS ñaka raba kä ngwen nüke jankunu jai ruin ie. Murieta mate rubätä ngö dite ye ñan aibätä; aune ñö mate dite rubätä ye ngö krubäte ye ñan aibätä arato. Ñakare, nitre sribikä ru mrente yete tätre ngwänenkä aune ja di ngwen jankunu ne kwe ru ñaka rikadre mrente nguse, ye tä niara ngwen bäri töbike krubäte. Nitre ye bike murie nötökä ñöte ye gare Jonás ie... ¡aune niara ara köböite!

² Kukwe kri tä ni Ngöbö kukwei niekä ye kisete ja mikani ngite kwe Ngöbö kwe rüere yebätä. Akwa ¿kukwe medenbätä? Aune bäri ütiäte, ¿raba kukwe ye ükete? Nikwe ja tötikai Jonás yebätä angwane, kukwe ngwantarita ne rabai gare nie aune kukwe kwin ja töi kräke ni jökrä kräke rabai gare nie. Ñodre, nitre Ngöbö mikaka metre täte raba ja mike ngite krubäte, akwa raba ja töi kwiteta arato rabai gare nie.

3-5. a) ¿Jonás kädekateta nitre olote angwane tätre töbike drebätä? b) ¿Biblia tä kukwe meden mike gare bäri Jonás yebätä? (Mäkwe nota mika ñärärä arato.) c) ¿Ñobätä sribidre ni Ngöbö kukwei niekä erere ye ñaka nämene nuäre kä ye ngwane?

³ Jonás kädekateta ye ngwane, niara ja mikani ngite ye aibe nitre tä ngwen törö jai: bä kabre ñaka Ngöbö kukwei mikani täte kwe aune ja dokwä mikani ribi kwe. Akwa, niara töi nämene kwin krubäte arato. Jehovakwe dianinkä ja kukwei niekäre ye nikwe ngwandre törö jai, niara ñaka ja ngwen metre aune jondron kwin nuainne akräke ñaka diandrekä kwe.

⁴ Biblia tä kukwe ruäre mike gare abokän raba ni dimike niara mike gare bäri kwin jai (mäkwe ñäkä 2 Reyes 14:25 yebätä). * Ñodre, niara  nünanka kä Gat-héfer yekänti gare nie, kä ye nemenkä kilómetros kräbokä (millas krobu biti ötare) Nazaret yebätä mento, juta yekänti kä rikadi 800 ta bitikäre Jesús ngübadi. * Jeroboán II rei töi käme nämene gobrane juta 10 nitre Israelkwe yebiti angwane Jonás sribibare ni Ngöbö kukwei niekä ye erere. Kä nikani kwati krubäte ta Elías ñaka namanina, aune Eliseo sribikä niara täte krütani Jeroboán II rün nämene gobrane ye ngwane. Nitre Ngöbö kukwei niekä nibu ne köböire, jondron nuain nämene Baal mikakäre täte ye Jehovakwe dianinkä, akwa nitre Israel namaninta kukwe käme nuainne. Rei töi nämene kwatibe “jondron blo Jehová okwäkänti” nuainbätä ye nämene juta ye gobraine mada (2 Rey. 14:24). Yebätä, sribidre ni Ngöbö kukwei niekä erere ye ñaka namani nuäre kä ye ngwane raba ruin nie. Akwa yebiti ta, Jonás sribi ye nuainbare täte.

⁵ Akwa bati, ñaka kukwe ngübare erere namani barebätä: Ngöbökwe sribi mikani kisete abokän ñaka namani tuin nuäre jire ie. ¿Sribi meden?

6. ¿Jehovakwe sribi meden mikani Jonás kisete, aune ñobätä ñaka nuäre nuaindre?

⁶ Jehovakwe ribebare ie: “Nitre nünanka juta kri Nínivete käta kukwe nuene kämekäme krübäte ti ngwärekri tuen tie kä käinbiti nete, aisete ti bike gaenkä jökrä, ye nän niere ietre” (Jon. 1:2, Jonás/Rut, [JR-SBP]). ¿Ñobätä sribi ye ñaka namani nuäre? Juta kri Nínive kä Asiria ye nemenkä 800 kilómetros (500 millas) kädrikri, aune nändre sö krati näre gürere rabakäre kä yekänti. Akwa nändre mente ye ñaka ai nämene bäri ribi nuainkäre. Rabadre juta yete angwane, Jehovakwe kukwe tare nuaindi nitre Asiria yebätä ye rabadre mike gare ietre, nitre ye töi käme krubäte aune ni mada murie ketaka yebätä nämene gare kwin. Jonás kukwe driebare ye juta Ngöbökwe ñaka kani ngäbiti kwin, ¿nitre nünanka juta kri Nínive ngöbö ngwarbe mikaka täte yekwe kukwe kain ngäbiti kwin rabadre ruin ie? Nínive yekänti nitre töi käme krubäte, aune ja känenkäre kä ye kädekani “juta ni kämikaka”, ¿ni Jehová mikaka täte yebätä dre rabai bare kaibe yete? (Nah. 3:1, 7.)

7, 8. a) ¿Jonás dre nuainbare ne kwe sribi mikani kisete ye ñaka nuaindre kwe? b) ¿Ñobätä ni ñaka raba nütüre jire Jonás yebätä kä jürä nämene krubäte?

⁷ Kukwe ye ai nämene kä jürä ngwen Jonás yebätä o ñakare ye ñaka gare nie. Niarakwe ja ngwani ño yebrä gare nie. Niara rikadre kä kädrikri  yekwäre Jehovakwe niebare ie, ¡akwa ngitiani mente kä madakänti! Nikani nemen mren kräbiti, kä Jope yekänti, yete nikani ru mrenbiti yete kä Tarsis yekwäre. Kä ye nämene nemenkä España, nitre ruäre kukwe Bibliabätä mikaka gare tä niere, kä ye nemenkä 3,500 kilómetros (2,200 millas) Nínive yebätä mentokwäre. Ye erere akräke, nändre kä kwati kwe rabakäre mar Grande ye kwäräkri. Erametre Jonás töi ñaka nämene jire sribi biani Ngöbökwe ie ye nuainbätä (mäkwe ñäkä Jonás 1:3 yebätä). *

⁸ ¿Akräke niarabätä kä jürä nämene krubäte? Ni ñaka rabadre jötrö ngwarbe ñäke ja dibiti niara rüere, ñobätä ñan aune ja känenkäre nikwe mikai gare jai kä jürä ñaka niarabätä bämikani kwe. Ni jökrä ngite ye erere, niara ngite arato abokän nämene ja di ngwen kukwe yebe (Sal. 51:5). Ñodre, ni jökräbätä kä jürä tärä nemen.

9. ¿Ruäre ngwane ja raba nemen ruin ño nie, aune kukwe meden metre ni ñaka rabadre käi kwitekä jabiti?

⁹ Ruäre ngwane jondron ñaka nuäre nuaindre ni kräke Ngöböta ribere nie nita nemen nütüre. Ñodre, ni kristiano rabadre kukwe kwin Gobran Ngöbökwe driere ribeta nie, akwa kä jürä raba nemen nibätä nuainkäre (Mat. 24:14). Kukwe ye erere rabadre bare nibätä angwane, “Ngöbö abko kräke jändrän ñakare tare jire chi” aune niara diebiti ni raba jondron jökrä nuainne niebare Jesukwe, ye raba käi nikwitekä nibiti (Mar. 10:27). Ruäre ngwane nikwe kukwe ne käi kwitaninkä jabiti angwane, ñobätä Jonás ja töi mikani ye erere ye raba nüke gare nie. Akwa, ¿kukwe nuainbare kwe yebätä ja ngie nuani kwe?

10, 11. a) ¿Ru nikani mren kräbätä mentokwäre ye ngwane Jonás töi nämene drebätä? b) ¿Ru te Jonás nämene näin yebätä kukwe meden tare namani bare bäsi?

¹⁰ Ani kukwe ne bämike ja töite. Ru tribe ngwankäre kä Fenicia yekänti, yete Jonás nibira angwane ni ru ngwanka aune nitre nänkä ru yete tä jondron keta kabre nuainne ru ngwankäre mento ye niara tä mrusaire. Mren krä ye kite tuin nekä ie, nibira kwäre nibi ruin ie yebätä töi jämebiti murie järi kwe. Akwa, ñaka töi nibi jäme raire.

¹¹ Batibe, murie dite ki mate mrente ye nibi ñö mike nakainkä mente kwin, ru krikri kä nengwane akwa raba nemen juguete ye kwrere ñöbiti. Jötrö ngwarbe, ru ye rabai tuin kri kwata därebe ye kwrere ñö kri yebiti ta, mren rubun ye rabai gitekä sekwäre nekwäre. ¿Jehová ara “müre juani ribi krübäte” ye nämene gare Jonás ie? Nitre sribikä rute namani ja di kärere ngöbö kwetre ie, akwa ye ngwarbekäre ye nämene gare metre ie (Lev. 19:4). Niara arabe käkwe niebare ye erere, murie ye namanina bäsi “ru dikente kiakia jökrä” (Jon. 1:4, JR-SBP). Jehová  aibe raba niaratre mike kwäre. Akwa niara nämene ngitie ngänikaire, ¿se ño rabadre ja di kärere ie?

12. a) ¿Ñobätä ni ñaka rabadre ñäke Jonás rüere nikani kübien murie namani mate dite ye ngwane? (Mäkwe nota mika ñärärä arato.) b) ¿Nire köböite murie dite krubäte namani mate ye Jehovakwe mikani gare ño?

¹² Jonás ñaka raba nitre ye dimike nibi tuin ie yebätä, niki jerekäbe timon tribe käi mikani yekänti kä gräte aune niki kübien nguseta. * Ni ru ngwanka ie kuni angwane, garikrö kwe aune rabadre ja di kärere ngöbö kwe ie nini kwe ie, nitre mada jökrä tä nuainne ye erere. Ngöböta murie dite ye mike mate ye gare nitre sribikä rute yei, yebätä ja gari kwetre ne kwe nire köböite ngöbö jökrä ye tä rubun rabadre gare ietre. Nitre itire itire ñaka ngite kite tuin Jonás ie angwane, nibi bäri grükekä raba ruin nie. Aune ñaka raba ja üke jankunu: Jehová ara kätä murie dite ye mike mate aune ngite kitata niarabiti ñaka Jehová mikani täte kwe yebätä (Jon. 1:5-7).

13. a) ¿Jonás dre mikani gare nitre sribikä rute yei? b) ¿Jonás dre ribebare nitre yei, aune ñobätä?

¹³ Bengwairebe, Jonás ja driebare nitre sribikä rute yei aune niara ara ngite niebare kwe. Niara Ngöbö dite krubäte Jehová ye mikaka täte niebare kwe, Ngöbö kwe ye sribi mikani kisete ye ngänikaire ngitiani ru yete niebare kwe ietre. Akwa ñaka mikani täte kwe ye köböite nitre jökrä ye mikani kukwe tare te kwe. Kä jürä namanibätä ye namani tuin kwin ngwärebätä, nitre yekwe dre nuaindre ne kwe ru ñaka rikadre ngwarbe aune niaratre ñaka murie rötadrekä ye ngwanintari kwetre ie. ¿Jonás dre niebare? Niara aibe raba nitre ye mike kwäre gata yebätä ye nämene gare metre ie. Yebätä, niara murie rötadrekä mren tibo aune rubun yete ye jürä namanibätä, akwa ribebare kwe ietre: “Ti köböite mren nibi romon abko nibi mun mike ja tare nike krübäte, aisete ti kita mrente munkwe angwane, ka rabadi kwekbe jökrä, niebare Jonakwe” (Jon. 1:12, JR-SBP).

14, 15. a) ¿Ni raba tödeke ño Jonás erere? b) ¿Jonás kukwe ribebare ye nitre sribikä rute yei namani tuin ño?

¹⁴ Kä jürä nibätä ñan aita blite ye kwrere, ¿ñan ererea? Jonás ñan kä jürä ngwani jabätä aune ja töi mikani kwatibe kwe ja nire bien nitre ye ütiäre, ye matani kwin Jehovabätä. Erametre, nämene tödeke krubäte Ngöböi ye bämikani kwe kukwe yebiti. Niara kukwe kwin bämikani ye erere ni raba nuainne, nitre mada tä ja di ribere ye ni rabadre dimike käne aune ñaka töbikadre käne jabätä (Juan 13:34, 35). Nitre tä jondron ribere jai ja nire kräke, ja töi kräke o üairebiti ye tä tuin nie angwane, ¿nita ja di ngwen jondron ye biankäre ietre? Ye erere nikwe nuaindi angwane, nikwe kä mikai juto Jehová brukwäbätä.

 ¹⁵ Jonás töi kwin ye matani kwin arato nitre sribikä rute yebätä, ñobätä ñan aune kenanbe ñaka tö namanintre kitai mrente. Ja di ngwani kwetre murie yebe, akwa ngwarbekäre. Murie namani mate bäri dite krubäte, yebätä Ngöbö kwe Jehová käkwe mikadre tuin bobre jai käräbare kwetre ie, aune Jonás kitani kwetre mrente (Jon. 1:13-15).

16, 17. Jonás kitani mrente ye ngwane dre namani barebätä ye mä raba mike gare. (Bämikani ye mäkwe mika ñärärä arato.)

¹⁶ Mren rubun yete Jonás matani. Tä ja di ngwen ne kwe ñaka rikadre nguse ye ngwane, mren rubun däi yete ta ru ye kite tuin niken mente ie. Akwa, mren dite krubäte ye niara järi bäri mente nguse, aune ñaka nibira nuaindre kräke nibi ruin ie.

¹⁷ Ja känenkäre Jonás kukwe tikabare ye köböire ja namani ruin ño ie kukwe tare namani barebätä ye ngwane ye gare nie. Yete kukwe meden ruäre bämikani kwe ja töite ye tä mike gare nie. Ñaka templo bä nuäre Jehovakwe Jerusalén ye tuaita jire kwe namani nütüre töi ulire krubätebiti. Ne madakäre, niara jatani niken mrente nguse ye ngwane, ngutuä tä nirien yekänti kiängätä mrente ye jatani nibrente dokwäbätä aune jatani niken bäri nguse namani ruin ie. Niara doboi rabai yete namani ruin metre ie (Jon. 2:2-6).

18, 19. Dre namani bare Jonás yebätä mrente nguse aune jondron nire meden käkwe ñaninkä bätä nirekwe juani ye mäkwe mika gare. (Mäkwe nota mika ñärärä arato.)

 ¹⁸ Batibe, jondron kri üai nibi tuin näin Jonás bäre ta ie. ¿Dre rä? Jondron nire bä kwrere. Jondron ye ki tuin bäri kokwäre ie, batibe ja tärite biti kwe, aune kada ngininkä kri kwe käkwe ñarikäbe.

¹⁹ Jonás nibi töbike: “Ne ngörä ti kräke. Ti ñaka kä tuaita jire”. Akwa, ¡niara täbe nire! Kukwe tare ñaka nibi barebätä. Niara krütai nete nibi nütüre akwa täbe murie jäke kwin. Minuto kratire kratire tä näin ta ye ngwane töi nemen bäri ñan krütare. Erametre, Ngöbö kwe Jehová ara “gwa kri mikani biare käkwe [...] ñaninkäbe” (Jon. 1:17, JR-SBP). *

20. ¿Jonás orabare gwa teri ye tä dre mike gare niara yebätä?

²⁰ Ora tä näin ta. Jonás tä kä iko te, yete raba ja töi ükete kwin aune orare Jehovai. Orasion nuainbare kwe kädrieta Jonás kapitulo 2 yebätä ye tä kukwe mike gare bäri nie niara yebätä. Tärä yebätä kukwe tikani Salmos yebätä ye kädekateta bä kabre kwe, ye tä mike gare Kukwe Ngöbökwe tikani ye nämene gare krubäte ie. Kukwe niebare mrä kwe yekänti niara töi kwin mikata gare: nämene debe bien. Yete niebare kwe Jehovai: “Tikwe jändrän biandi kämikadre mae, ma mikakäre ütiäte jae ju gätäkrä mabe ye känti kantare kwärä kuin niekäre mae. Tita ja kukwei bien kwatibe kore mae, ne erere tikwe nuendi Ngöbö. Ngöbö [Jehová], ma aibe ni diantarikä” (Jon. 2:9, JR-SBP).

21. ¿Kukwe meden ütiäte ja töi kräke namani gare Jonás ie, aune kukwe meden nikwe ñaka käi kwitadrekä jabiti?

²¹ Kä ñan tuabare, “gwa teri”, yete kukwe ütiäte ja töi kräke namani gare Jonás ie: Jehová raba ni niara mikaka täte ye mike kwäre, kä jökrä ngwane aune tädre medente ye kärera. Jondron mada ñaka Jehová ketaninbätä jire Jonás mikakäre kwäre, nämene gwa kri ye teri akwa yete mikani kwäre kwe (Jon. 1:17, JR-SBP). Erametre Jehová aibe käkwe Jonás ngübabare kwin aune mikani kwäre kwe köbö köbömä te dibire aune rare gwa ye teri. Jehová ye “Ngöbö meden köböire [nita] nire” ye nikwe ñaka käi kwitadrekä jire jabiti (Dan. 5:23). Ye erere, niara ye köböire nita nire. Yebätä metrere nikwe debe biandre ie, ¿ñan  ererea? Ye bämikakäre kwin nikwe niara kukwei mikadre täte, ¿ye ñan bäri ütiäte?

22, 23. a) ¿Jonás debe biani ye bämikani ño kwe? b) ¿Nita ja mike ngite ye ngwane ni raba ja ngwen ño Jonás erere?

²² ¿Aune Jonás dre nuainbare? ¿Debe biani kwe aune Jehová mikani täte kwe? Jän ye erere. Köbö köbömä te dibire aune rare ye bitikäre jondron nire kri ye nikani mren kräbiti aune “Jonás yaibare jate” kwe nieta Bibliakwe (Jon. 2:10, JR-SBP). Jondron ñan tuabare. ¡Ñaka jübakabare jire kwe rabakäre mren kräbiti! Erametre, namanina mren kräbiti angwane niara ja di ngwani akwle nänkäreta. Ye bitikäre kä namaninta mada bati debe biankäre ie. Jonás 3:1, 2, (JR-SBP) yekänti nieta: “Abti Ngöbökwe niebareta bobuta Jonaye: Jona, nitre nünanka juta kri Ninivete sete, ye känti nän amne, makwe dre dre niedre ietre abko ti bike niere mae, ne erere makwe nie ietre”. ¿Ni Ngöbö kukwei niekä ye dre nuaindi?

²³ Ñaka töbikabare kwe, “nikani [Nínive] mda, Ngöbökwe niebare ie ye kwrere” (Jon. 3:3, JR-SBP). Erametre ja mikani ngite kwe yekwe töi diani, yebätä jötrö ngwarbe mikani täte kwe. Nete kukwe mada mikata gare nie abokän känti ni raba ja ngwen Jonás ja ngwanka metre ye erere. Ni jökrä tä ja mike ngite aune kukwe käme nuainne ye gare nie (Rom. 3:23). Akwa nita ja mike ngite ye ngwane nita ja töi mike ño yebätä töbikadre. ¿Nita ja di ngwen nekä? ¿O nita ja mike ngite ye tä ni tö den aune nita ja töi kwiteta?

24, 25. a) ¿Jonás Ngöbö mikani täte yebätä dre kwin namani kwe? b) ¿Dre kwin tä ja känenkäre Jonás kräke?

²⁴ Jonás Jehová mikani täte, ¿ye köböire kukwe kwin namani kwe? Jän ye erere. Nitre sribikä rute ye namaninte nire ye namani gare ja känenkäre ie ye käi namani jutobätä raba ruin nie. Niara kitani mrente ye ngwane bengwairebe murie dite ye nötani, “Ngöbö [Jehová] jürä namani kri nitre ru ngwiankabtä”, bätä debe biankäre jondron kukwani kwetre Jehovai, aune ñaka ngöbö ngwarbe kwetre yei (Jon. 1:15, 16, JR-SBP).

²⁵ Akwa kukwe bäri kwin namani bare siklo kabre te ja känenkäre. Jonás nuabare nuäi gwa teri ye näre arato Jesús tädi ngwakare dobote mikani gare kwe (mäkwe ñäkä Mateo 12:38-40 yebätä). Jonás gaikröta Kä tibienbätä ye ngwane kä rabai ño niarabätä ye ni raba bämike ja töite: ¡Jesús arato niara kädekaninte ye rabai gare ie angwane kä rabai jutobätä! (Juan 5:28, 29.) Ye erere arato, Jehová tö jondron kwin biain nie. Ye rabadre nikwe yekäre, nikwe ja töi mikadre Jonás erere: nikwe ja mikadre ngite ye ngwane ja töi kwitadre, kukwei mikadre täte aune nitre mada tä ja di ribere ye ni rabadre dimike käne aune ñaka töbikadre käne jabätä.