1, 2. a) ¿Rut tä sribi meden nuainne? b) ¿Juta Jehovakwe aune Kukwe biani kwe ietre yebätä dre tuin kwin Rut ie?

RUT cebada gwä ürükrö köböiti ye ken nibi ngukodokwäre. Kä kitra drüne tirete, aune nitre sribikä kwati tä näinta juta chi Belén, nemenkä ngutuä kräbäre ye kokwäre. Rut tä bren ngrabare sribibätä raba ruin nie, ñobätä ñan aune ñaka ja dürü kwe dekä nükebe dere. Akwa sribi köböiti ye jämi krüte käne. Ye bitikäre nibi cebada ye mete krimananbiti munuankäre. Kukwe ne jökräbiti ta, kukwe kwin nibi bare kräke ñaka täni nütüre ye erere.

² ¿Meri bati kän muko krütani ne kräke jondron kwin tä nemen bare? Nikwe miri gare jai kapitulo käne yebätä erere, Rut ja töi miri ja mikete, Noemí niara bie yebe. Ñaka tuainmetre jire kwe aune Jehová Ngöbö Noemikwe ye mikai kwe Ngöbö jeñe jakwe arato käbämiri kwe ie. Meritre nibu kän muko krütani ye nämene nüne kä Moab Rut käi yekänti, abokän nükani Belén. Jehovakwe Kukwe biani nitre Israel ie yebiti nitre bobre nünanka juta madate akwa mikata tuin ütiäte jai ye tuin Rut ie. Juta nekänti nitre tä ja ngwen Kukwe biani Jehovakwe ietre ye ererebätä, nitre ye ngätäite nitre ruäre nüke gare metrere kukwe ja üaire aune jondron kwin nuainne ni mada kräke yebätä, ye kä miri juto niara brukwä ulire yebätä.

3, 4. a) ¿Boaz Rut dimikani ño? b) ¿Jondron ñaka tä nemen nikwe ye ngwane Rut kukwe nuainbare yebätä ja tötikadre ye ñobätä ütiäte krubäte?

³ Ni ye erere iti kädekata Boaz, jondron bökäne kä Israel yekänti abokän tireite Rut cebada ürükrö matare. Boaz käkwe mikani tuin ngängän kwe ye kwrere jai, Rut bie ngübabare aune Ngöbö metre Jehová känänbare kwe ja kriemikakäre yebätä kukwe kwin niebare kwe ie. Kukwe kwin niebare Rut ie ye tä nüke törö ie angwane kätä nemen nuäre krubäte ngwärebätä (mäkwe ñäkä Rut 2:11, 12 yebätä). *

 ⁴ Akwa yebiti ta, dre rabai bare ja känenkäre Rut kräke yebätä tä töbike. Niara meri bobre nünanka juta madate, muko krütani aune monsoi ñaka, ¿jondron ribeta kwe jai nünankäre aune Noemí ngübakäre ye ñokänti rabai kwe kä ja känänkäre yete? ¿Tä cebada ükökrö ye aibebiti raba ja ngübaretre? ¿Aune jatadi umbre ye ngwane nirekwe niara ngübadi? Ñobätä nämene töbike krubäte ye nüke gare kwin nie. Kä nengwane, nitre kwati ie ngwian aune jondron mada ñakare, yebätä tätre nemen töbike krubäte kukwe yebätä arato. Tödeka ye Rut dimikani ño näin ja käne rabai gare nie angwane, kukwe keta kabre känti ni raba ja ngwen ño niara erere ye rabai gare nie.

5, 6. a) ¿Rut sribini ño Boaz tireite köbö kena yete? b) ¿Rut jutuani Noemí ie angwane töi nibi ño?

⁵ Rut täni cebada munuin aune ükökrö ye küre ie angwane, nibi efá kwati näre ie, ye abokän 20 litros bitita näre. Cebada jökrä ye abokän däbä 14 kilos (30 libras) näre, cebada ye ngwankäre, dänkwä miri kwe ja dokwäbiti yebiti kwin cebada ngwä ye ürüte kwe jai. Niki Belén kokwäre angwane, kä kitra drüne (Rut 2:17).

⁶ Noemí jüde tare kwe nüta ye käi nibi jutobätä, aune cebada doboko ye jutuani ie angwane töi nibi ñan krütare. Boaz mrö bini nitre sribikä ie nebete ye abokän Rut nü ngwena arato, aune nibutre käkwe ye kwiti dere. Noemí ngwinintari ie: “¿Makwe sribiniri mdente amaribti, makwe sebada ürükrö kabre dikaro yere? ¡Nirekwe ma die miri kore, ye die mika Ngöbökwe arato näre!” (Rut 2:19, JR-SBP). Cebada ngwä ere ye jutuani Noemí ie angwane, ni iti Rut dimiri ye nibi gare ie.

7, 8. a) Noemí kräke, ¿Boaz nämene jondron kwin nuainne ye nämene kite nirekri, aune ñobätä tä töbike kore? b) ¿Rut täbe bie tarere erametre ye tä bämike ño?

⁷ Nibutre nibi blite jabe, aune Boaz jondron kwin nunie Rut kräke ye nini kwe ie. Kä jutobiti Noemikwe nini: “Dänkin Ngöbökwe niara die mika näre, ñobtä ñan angwane niarata biare ni die mike mtare. Ne kwrere arato, [...] nämane mürükrä tikwe [...] die mike” (Rut 2:20, JR-SBP). Boaz nämene kukwe kwin nuainne ye nämene kite Ngöbökri ye nämene gare kwin Noemí ie. ¿Ñobätä? Ñobätä ñan aune Jehová tä nitre niara mikaka täte ye töi mike kwin aune mantiame. Ne madakäre, nire nire tä jondron kwin nuainne ni mada kräke yei jondron kwin biandi kwe tä käbämike * (mäkwe ñäkä Proverbios 19:17 yebätä). *

 ⁸ Monsotre bati tä sribire Boaz kräke ye ken Rut ye sribidre niebare kwe ie, ye erere Noemí tä nuainmana ie; ye erere ngwane nitre sribikä mada ye ñaka nikadi. Rut niara mikani täte aune Biblia tä niere erere, Rut “nämene nüne Noemibe”, kukwe nebiti niara töi ño ye mikata gare mada bati: ni mada tarere erametre (Rut 2:22, 23, JR-SBP). ¿Aune dre nie raba nibätä? ¿Ni mräkätre tä ja di ribere nie ye ngwane nita juto biare dimikakäre? Nita jondron kwin nuainne ni mada kräke aune tarere metre ye tuin Jehovai ye nikwe ngwandre törö jai.

9. ¿Rut aune Noemí ye tä dre driere nie ni ja mräkäre yebätä?

⁹ ¿Rut aune Noemí ye ja mräkäre ni raba niere? Ni rabadre erametre “ja mräkäre” ye kräke ni rün, ni meye, monso, ni ruai, o ni mräkä ye tädre jeñe nikwe nitre ruäre tä nütüre. Akwa kukwe namani bare Rut aune Noemí yebätä ye tä mike gare nie, nikwe Jehová mikadre täte angwane, ni mräkätre braibe o ruäre ñaka nikwe kärera: ni raba ni mräkätre tarere krubäte, nüne kwin bentre aune jondron kwin nuainne. ¿Ni mräkä ye ütiäte ni kräke ja brukwä tätebiti? Ne madakäre, nitre ruäre mräkätre ñakare akwa raba kwen ietre konkrekasion kristiano yete Jesukwe niebare (Mar. 10:29, 30).

10. ¿Noemí tö nibi dre nuain Rut kräke?

¹⁰ Rut ja mikaninte sribire Boaz tireite cebada ngwä ötata ye ngwane (abril yebätä) nememe trigo ötata ye ngwane (junio yebätä). Bämän kabre nikani ta ye ngwane, Noemí raba dre nuainne jüde tare kwe ye kräke yebätä töita raba ruin nie. Noemí jämi kä mikekä Moab ye ngwane, ñaka raba Rut dimike ja muko känene namani ruin kwatibe ie (Rut 1:11-13). Akwa ja töi kwiti kwe. Rut käräni kwe aune nini kwe ie: “Ti ngängän tikwe, ¿ti ñan rabadre ni känene iti mä mukore[?]” (Rut 3:1). Kä ye ngwane, nitre rüne ye rabadre monsotre kwe ye muko känene, aune Rut ye namani Noemí ngängän metre ye kwrere kräke. Yebätä Noemí ja töi mikani “ni känene iti” mukore, ne kwe rabadre ngübare kwin aune kriemike. Akwa ¿Noemí raba dre nuainne?

11, 12. a) ¿Boaz “ni kökatarikä iti nikwe” Noemikwe niebare ye ngwane Kukwe meden biani Ngöbökwe abokänbätä nämene blite? b) ¿Rut ie kukwe ribebare biekwe ye ngwane dre niebare kwe ie?

¹¹ Rut Boaz kädekaninte kena ye ngwane, Noemí niebare: “Ye abko, ni mräkä ni die mikaka [...] ni kökatarikä iti nikwe” (Rut 2:20, JR-SBP). ¿Yebiti dre gäräbare kwe? Jehovakwe Kukwe biani nitre Israel ie  yekänti kukwe kwin ükaninte nitre nämene ja tare nike ye kräke jondron ñaka kwetre yebätä o mräkä krütani yebätä. Meri monsoi jämi nemen angwane muko nämene krüte, ye ngwane nämene nemen bäri ulire ñobätä ñan aune mräkätre ñaka nämene ie muko kwe ye kä ngwankäre ja käne aune kä ye nämene nete. Akwa Ngöbökwe Kukwe biani ye köböire ni krütani ye eteba tuanmetre nämene ja mike gure yärä yebe ne kwe meri ye monsoi rabadre abokän rabadre muko krütani ye kä ngwen ja käne aune jondron mräkäkwe ye den jai (Deut. 25:5-7). *

¹² Ye bitikäre Noemí töi nämene ño ye mikani gare kwe Rut ie. Monso bati yei bie kukwe niebare, ¿ye ngwane kä namani ño ngwärebätä ye ni raba bämike ja töite? Ngöbökwe Kukwe biani ye jämi gare kwin Rut ie, aune jondron keta kabre nuainta ye ñaka nüke gare kwin ie. Akwa tä Noemí mike ütiäte krubäte jai yebätä, kukwe kwatire kwatire nieta kwe ie ye tä kukwe nuin kwin. Tä kukwe nuainmana ie ye raba ngwen jakaire, ñaka raba mate kwinbätä, o ja ñaka raba nemen ruin ütiäte ie. Akwa, kukwe ye namani debe Rut kräke aune niebare kwe ie: “Tikwe dre nuendre makwe nini tie, ye erere tikwe nuendi jökrä” (Rut 3:5, JR-SBP).

13. Nitre umbre tä kukwe niere nie ye ngwane, ¿Rut kukwe nuainbare ye ngwandre törö jai ye ñobätä kwin krubäte? (Mäkwe Job 12:12 mika ñärärä arato.)

¹³ Nitre umbre tä kukwe niere monsotre ie ye ruäre ngwane ñaka tä nemen nuäre kräketre nuainkäre, ñobätä ñan aune monsotre tä ja tuin kukwe meden ben ye ñaka nüke gare ietre tä nementre nütüre  yebätä. Akwa Rut kukwe nuainbare ye tä mike gare nie ni umbre yei kukwe gare krubäte yebätä kukwe nuadre ye kwin krubäte, ni tare kwetre aune tö jondron kwin tuai nemen bare ni kräke (mäkwe ñäkä Salmo 71:17, 18 yebätä). * Akwa, ¿Noemí kukwe niebare yebiti dre gäräbare metrere kwe? ¿Aune Rut kukwe nuainbare ye köböire jondron kwin namani metre kwe?

14. ¿Kä kiare ye dre gärätä aune dre nuain nämene yete?

¹⁴ Kä jatani de ye ngwane, Rut nikani kä kiare yebiti, yete nitre sribikä nämene niken cebada ngwä ngwena munuankäre aune juankakäre. Metrere nuain nämene murie mate dite dere dere yekänti, kä kiare o ngudre yebiti. Cebada ngwä ye kita nämene kwin muriete pala yebiti juankakäre, ne kwe cebada ngwä aibe rabadrete. Kwata bäri juto ye murie nämene juenkä, aune ngwä abokän bäri doboko, ye nämene näkäinta tibien.

15, 16. a) ¿Sribi köböite küre Boaz ie ye bitikäre dre nibi bare kä kiare yekänti? b) ¿Nita tibien Boaz ngotobätä ye ñokänti gari kwe?

¹⁵ Rut ñaka tö nibi ja gamana, nitre brare ie sribita krüte ño ye tä mike ñärärä. Matare cereal ngwä ürükrö ere kwetre. Boaz, tä sribi ye ngübarebiti, niara bike mröre dere mada, aune mröni ünä kwe ye ngwane nibi tibien cereal ngwä tä ükaninkrö ye ken. Ye nuain nämene kä ye ngwane, ne kwe nitre gokä aune töi käme ye ñaka jondron ngwä ye goidre. Boaz nibi tibien Rut okwäbiti ye ngwane, Noemikwe kukwe nini ie ye käi nüra nuainkäre nibi gare ie.

 ¹⁶ Rut brukwä nibi bete juto ie, niki käbube kokwäre aune kuni kübiani kwin ie angwane, bie kukwe nini ie ye erere nunie kwe: ngoto jue dininkä kwe, nibi tibien yete ngübare. Tä kwekebe ngübare, aune kä kite niken bätärekä ta. ¡Rut kräke kä nibi raire krubäte raba ruin nie! Angwane kä ruäre deu, Boaz kite ja ngwen nikenkä. Grükekä kä tibo kisete, rükai krö ja ngoto jue mikakäreta bobukäre. Akwa ni jutuai iti ken ie. ¡Töi rabai ñan krütare! Biblia tä mike gare krörö: “Meri nämane iti ngotobtä temen” (Rut 3:8, JR-SBP).

17. ¿Rut namani tibien Boaz ngotobätä ye ngwane töi ñaka nämene ja mikabätä gure ngwarbe jerekäbe, ye ñokänti gare nie?

¹⁷ “¿Meri mden amaribti tä ti ngotobtä nete ye?”, Boaz ngwinintari. Kukwe grükekä kwärä, Rut nini: “Ti abko Rut sribikä makwe mden tä nete ye, [...]. Ma bäri Elimelec mräkä ja ken abko käkwe ti die mikadre aisete, makwe ti ka ngäbti” (Rut 3:9, JR-SBP). Rut kukwe niebare ye tä mike gare, niara ñaka töi nämene ja mikabätä gure ngwarbe jerekäbe namani tibien Boaz ngotobätä ye ngwane. Kukwe nuain nämene kä ye ngwane ye ererebätä Rut ja ngwani, aune Boaz kukwe niebare ie yebiti mikata gare Rut kukwe nuainbare ye ñaka namani tuin käme ie aune kukwe kwin niebare kwe ie.

18. ¿Boaz kukwe meden kwin niebare Rut ie dimikakäre? ¿Aune kukwe meden ketebu känti Rut nämene ni mada tarere krubäte ye bämikani kwe?

¹⁸ Boaz niebare töi kwin aune töi jämebiti ie: “Jehovakwe jondron kwin nuaindre mä kräke, ti ngängän tikwe. Mätä ni mada tarere krubäte ye mäkwe bämiri mrä ye abokän bäri kwin käne ye kräke, ñobätä ñan aune monsotre bati bobre o jondron bökäne krubäte ye ñan aibätä mäkwe ja töi miri” (Rut 3:10). Rut nikani Noemí mukore nemen Israel aune ja mikaninte kwe niara ngübakäre ye ngwane, nämene ni mada “tarere krubäte” ye bämikani “kena” kwe. “Mrä” ye abokän bämikani kwe nekänti. Rut raba ni bati niara erere känene ja mukore, jondron bökäne krubäte o bobre ye nükani gare Boaz ie. Akwa Rut ñaka tö namani jondron kwin nuain Noemí aibe kräke, ñakare aune Noemí muko krütani ye kräke arato. ¿Nuainbare ño kwe? Ja di ngwani kwe Noemí muko krütani ye kä ngwen ja käne juta kwe yete. Ñobätä Boaz töi namani ñan krütare Rut töi kwin ni mada kräke aune mantiame yebätä ye raba nüke gare nuäre nie.

19, 20. a) ¿Ñobätä Boaz ñaka ja töi mikani jötrö ngwarbe ja mike gure Rut ben? b) ¿Boaz ñaka tö namani Rut kädriemana käme aune töi nämene kwin kräke ye bämikani ño kwe?

¹⁹ Boaz nini: “Aune, ti ngängän tikwe, mäkwe ñan kä jürä ngwan  jabätä. Mätä kukwe niere ye jökrä tikwe nuaindi mä kräke, ñobätä ñan aune mä abokän meri töi kwin krubäte, ye gare ni jökrä ie juta nete” (Rut 3:11). Rut tö namani ja mäkäite ben ye namani kwin kräke aune niarakwe Rut kökataridre käräbare kwe ie ye ñaka namani tuin blo ie. Akwa Boaz ni kukwe kwin nuainkä, aune töi ñaka ja aibebätä. Ni mada tärä Rut kökatarikä nini kwe ie, ye abokän Noemí muko krütani ye mräkä bäri jeñe, aune yebätä blitai kwe ben ne kwe rabadre ja mäkete Rut ben.

²⁰ Rut rabadreta tibien aune rabadre ja düke kä mikakäre ngwen Boaz nini ie; ne kwe rikadreta dekä aune ni madakwe ñaka tuadre. Boaz ñaka tö nibi Rut kädriemana käme aune ja kädriemana käme arato, ñobätä ñan aune niaratre ja mikani gure ngwarbe ni mada raba nütüre bätätre. Rut nibita tibien Boaz ngotokänti, bäri töi jämebiti: ¡Boaz kukwe kari ngäbiti töi kwinbiti! Ye bitikäre, kä tä drüne angwane, Rut nü krö nänkäreta. Boaz cebada kekani ere ngwäte ie, aune Rut nikaninta Belén jondron biani ie ye ngwena (Rut 3:13-15).

21. ¿Dre köböire Rut nämene gare “meri töi kwin krubäte” ye kwrere, aune ni raba ja ngwen ño niara erere?

²¹ Boaz kukwe niebare Rut ie ye tä nüke törö ie ngwane kätä nemen juto krubätebätä ye ni raba bämike ja töite: ¡niara “meri töi kwin krubäte” ye gare ni jökrä ie niebare kwe ie! Erametre, niara tö namani krubäte Jehová mikai gare jai aune mikai täte ye köböire nämene ja ngwen kwin. Ne madakäre, ja töi mikani kwin kwe Noemí kräke aune nitre Judea nämene dre dre nuainne ye ñan nämene gare ie akwa ja töi mikani kwe nüne niaratre ye erere. Nikwe tödekai Rut erere aune nikwe ja di ngwain ja töi mike kwin ni mada kräke, niaratre tä nüne ño aune dre dre nuainne ye nikwe mikadi tuin ütiäte jai angwane, blitai kwin nibätä arato.

22, 23. a) ¿Boaz jondron biani Rut ie yebiti dre bämikani raba ruin nie? (Mäkwe nota mika ñärärä.) b) ¿Noemí dre niebare Rut ie?

²² Rut nüta gwi ye ngwane Noemikwe nini ie: “¿Mä abokän nire, ti ngängän tikwe?”. Ñaka nüta gare ie kä drünente yebätä kukwe ye ngwinintari kwe ie. Akwa kukwe yebiti, Rut muko krütani yebätä täbe ulire aune kaibe, o ni kunina ie ja mäkätekäre ye abokän Noemí tö nibi gai raba ruin nie. Jötrö ngwarbe dre dre nibi bare ye Rut nini jökrä ie aune Boaz cebada juni kräke ye bini kwe ie (Rut 3:16, 17). *

 ²³ Noemí ie töbika gare kwin, yebätä Rut ja mikadrete gwi ye näire, aune ñaka rikadre tirete cebada ngwä ükökrö ribebare kwe ie. Aune niebare kwe ie: “Mtare Bookwe ñan kukwe ükarete jökrä ne angwane, ñan rabadre jäme” (Rut 3:18, JR-SBP).

24, 25. a) ¿Boaz töi kwin ni mada kräke aune mantiame ye bämiri ño kwe? b) ¿Dre dre kwin namani Rutkwe?

²⁴ Aune ye erere bäkänä Boaz käkwe nunie. Niki Belén, nitre umbre tä ja ükökrö yekänti aune yete nibi Elimélec Noemí muko krütani mräkä bäri jeñe ye ngübare jite. Testiko okwäbiti, ni Elimélec mräkä ye raba Rut kökötari aune ja mäkete ben Boaz niebare ie. Akwa ni yekwe ñaka kari ngäbiti, ñobätä ñan aune jondron tä kwe ye ñaka tö juain ngwarbe. Ye medenbätä, nitre ye jökrä okwäbiti niarakwe Rut kökaitari: jondron jökrä nämene Elimélec yekwe ye kökai kwe aune ja mäkäite kwe Rut ben nini kwe, Rut ye abokän Malón tukwe muko Elimélec monsoi iti. Ye nuainbare kwe, ñobätä ñan aune niarakwe niebare erere, ne kwe “Rut nän muko krütani kän, ye käibiti abko kä kökadre [...]. Ye abko rabadre kärekäre Elimelec mräkä ja täritärikwe, Elimelec ñan käi rikwitadrekä nibti abkokäre” (Rut 4:1-10, JR-SBP). Erametre, Boaz töi kwin ni mada kräke aune mantiame.

²⁵ Mrä mada, Boaz ja mäkäninte Rut ben, aune Biblia tä niere erere, “Rut ñan namani mobe bren kwe kisete. Abti ngobo därebare”. Meritre Belén kukwe kwin niebare Noemí ie aune jüde kwe ye käikitaninkä kwetre, namani bäri ütiäte kräke monso brare ni kükü yebiti ta niebare kwetre ie. Ja känenkäre, Rut monsoi ye namani rei David ye ruaire (Rut 4:11-22). Aune David abokän, namani Mesías Jesukristo ye mräkä käne ye erere (Mat. 1:1). *

26. ¿Rut aune Noemí kukwe nuainbare ye tä dre ngwen törö nie?

²⁶ Nikwe miri gare jai ye erere, jondron kwin keta kabre namani Rutkwe, aune Noemí yekwe arato, Noemí käkwe Rut dimikani monso chi ye ngübare monso kwe ye erere. Kukwe namani bare meritre nibu nebätä ye tä ngwen törö nie, nire nire kätä Ngöbö mike erametre täte juta kwe yebe ye niara ñaka käi kwitekä jire chi jabiti, aune nire nire tä sribire ja dibiti mräkätre ngübakäre ye kräke tä jondron kwin nuainne, sribi ñaka ütiäte nuaindre kwe ye kärera. Kukwe mikata gare Boaz, Rut aune Noemí yebätä ye tä mike gare metre nie nire nire tä Jehová mike metre täte ye kräke niara tä käre jondron kwin nuainne.