Kukwe ie nita tö ngwen, ¿ye tä ni dimike nüne kwin?

DANIEL yebiti kä nämäne kwäjätä aune kä kwati näre te niara nämäne ja tuin bren cáncer ben. Niara mräkätre aune ni niara kräkäi mikaka ñaka namanina tö ngwen, akwa niara rabaita kwin ye ie nämäne tö ngwen jankunu. Niara ririai ünä aune ño bren cáncer kräkäi raba kwen yebätä ja kitai kwe ye ie nämäne tö ngwen. Cáncer nämäne niarabätä yebätä doctor iti nämäne ja kite. Doctor ye rabai Daniel känti ye ie nämäne tö ngwen kwatibe. Doctor rikadre niara känti köbö ye näire kä namani käme krubäte, aisete ñaka nikani. Daniel namani ulire aune ñaka namanina tö ngwen mada. Köbö nikani ruäre ta ngwane, murie nikani.

Doctor iti käkwe kukwe ye mikani gare. Tö ngwanta aune ñaka tö ngwanta ye tä ni mike nüne ño yebätä ja tötikata kwe. Kukwe ne erere bäsi mä tärä kukwe nuin raba ruin nunye. Ñodre, ni iti niena umbre köböra krärä nekete, akwa mräkä tare kwe rükai känti o ja mäkäninte kwe ye köböi rükaita ye ie tö ngwanta kwe. Köbö ye tä nüke biti tä niken ta ngwane, tä krüte. ¿Dre nämäne niara dimike kä ngwen nüke jai? Nitre ruäre tä nütüre erere, ¿tö ngwan ye raba ni dimike kä ngwankäre nüke jai?

Nitre kwati ja tötikaka kräkäbätä tä niere, tö ngwan ñaka, kukwe kwin ngüba ñaka aune töbika ñaka kwin ye tä ni mike bren. Akwa ye erere nitre kwati ñaka tä töbike. Kukwe ye ñaka raba ni mike bren nieta kwetre. Nitre científico ñaka kukwe ye erere mike gare medenbätä tuin ngwarbe ietre. Nita ja tare nike bren kisete aune ñaka kukwe mada kisete ye aibe tuin metre ietre.

Kä nengwane, tö ngwan ye ñaka mikata ütiäte jai, ye erere mika nämäne tuin jai kirabe sete. Kä nikani 2,000 biti bäri ta yete, tö ngwan ye abokän dre ngwanintari filósofo griego Aristóteles ie ngwane, niebare kwe: “Tö ngwan ye abokän ni iti tä köböre ngwäte”. Aune bitinkä, estadista norteamericano Benjamin Franklin käkwe ne niebare tö ngwan mikakäre tuin ngwarbe jai: “Tö ngwan ye ñaka raba ni iti dimike nüne jankunu”.

¿Kukwe meden metre raba nemen gare nie tö ngwan yebätä? ¿Ye kukwe ngwarbe ngübata? ¿Tö ngwanta ye ja töi mikakäre jäme jerekäbe? ¿O tö ngwan ye raba ni dimike nüne kwin aune kä jutobiti? ¿Akräke kukwe ye metre aune kukwe kwin raba nemen nikwe?