Kukwe blo ye ükaite rababa gare tie

Ursula Menne tä mike gare

Ti jatani nirien aune töbätä ngwane kukwe ükadrete kwin nitre jökrä kräke yei ti tö nämä. Ti nämä kukwe ye ribere krubäte yebätä gobran comunista kä Alemania oriental ye käkwe ti kitaba ngite. Aune yete kukwe blo nuainta ni madabätä ye diainkä rababa gare tie. Ti bike mike gare munye.

JUTA keteiti Alemania kädekata Halle, tä 200 kilómetros (120 millas) kä Berlín mötörikri yete ti därebare kä 1922. Protestantismo ye kömikani kä Halle yete aune kukwe nakaninkä kä ye känti kä mil doscientos näre ye tä gare mrebe. Ti eteba, Käthe, därebare kä 1923 yete; ti rün nämene sribire guardiare aune ti meye nämene kantare teatrote.

Kukwe käme ye ti rün tö nämene ükaite ye erere ti töi nämene. Sribiba mrä kwe guardia erere ye bitikäre ju jondron rürübäinkäre ye kökaba kwe. Nitre nämä nüke jondron kökö ye bäsi jökrä bobre aisete nämä tuin bobre ie medenbätä niara nämä jondron bien ütiädre ietre. Bikabätä töi kwin tienda kwe rikaba tibien. Kukwe blo nuainta ni madabätä aune ni mada mikata ngwarbe jai ye ñaka nuäre ükatekäre yebe ti rün ja tuani, ye käkwe ti töi ükadrete näre, akwa ye erere ñaka rababa bare. Akwa monsotre bati tä töbike ño ye ñan nuäre töi kwitakäre.

Ti meye yekri ti jatani, kukwe bä nuäre nuainne niara erere. Niarakwe ti aune Käthe kitani musikabätä, kantabätä aune bailare. Kä nämä nuäre käre tibätä aune tikwe nünanbare kä jutobiti ti eteba ben... nememe 1939.

Kukwe käme jataba nakainkä

Ti ja tötikaba kwelate ye bitikäre ti ja kitaba mada academia balletbätä, yete ti jataba danza expresionista nuainne (ausdruckstanz, nieta alemán kukwere) Mary Wigman erere, niara meri danza ne nuainkä kena. Ni bailaka tä bailare ño yebiti ja ruin ño ie ye tä mike gare. Ti jatani jondron üai jüke arato. Raba tuin erere, ti nämä bati ngwane ti nämä kä ngwen juto jabätä aune kukwe keta kabrebätä tikwe ja kitaba. Akwa rü kri bobukäre ye rababa bare kä 1939. Kä rikaba krobu ta ye bitikäre kukwe tare mada rababa bare: ti rün krütaba tuberculosis kisete.

Rü ye köböite kukwe tare tä nemen bare. Krire kä nämä 17 tibiti ngwane rü kömikaba akwa nitrebiti kä rababa ngwarbe ye kwrere rababa tuin tie. Nitre kwati nämä ja ngwen jäme akwa ye ngwane ja mikaba kwetre nitre nazi yekri. Batibe ni mada murie ketadre aune kä juandre ngwarbe ye ñaka jatabara tuin käme nitre ie. Ju nunkwe ye bäsi juanba ngwarbe jökrä bomba ye köböite aune rü ye köböite ti mräkätre kwati krütaba.

1945 rüba mrä ye ngwane, Käthe, ti aune ti meye nun nämä nüne Halle. Ye ngwane ti rababara gure aune monso chi nämä tikwe. Akwa ti ñan nämä nüne kwin ti muko ben aisete nunkwe ja tuanmetreba. Ye ngwane rababa ja aune monso tikwe ngübadre tie aisete tikwe sribi bailarina ye nuainba aune ti jataba jondron üai jüke.

Rü ye bitikäre kä Alemania ye ñäkäbitiba kräbokä jire. Juta nunkwe ye Unión Soviética rababa gobraine, aisete rababa nünandre nunye gobran comunismo tä ribere ye erere. Kä 1949, kä nunkri kädeka nämä Alemania oriental, ye kädekaba República Democrática Alemana.

Nüna nämä comunismo yete

Kä ye ngwane ti meye rakaba bren ie aisete ti rababa ngübare. Tikwe sribi känänba aune kwanba tie oficina gobrankäre yete. Kä rikaba braibe ta ngwane ti jataba ja kete nitre ja tötikaka tö nämä kukwe ñan kwin nuain nämä gobrankwe mikabätä gare yebe. Ñodre monso iti rün nämäne partido nazi yebätä, aisete ñan ka ngäbitiba kwela krite. Nun nämä kantare aune musika täke gwairebe aisete niara nämä gare kwin tie yebätä ti nämä ngwentari jai: “¿Niara rünkwe kukwe nuainbare se ñobätä niara mikata ja ngie nuin?”. Ti jataba ja mrite bäri nitre nämä ja mike gobran rüere ye ben aune niaratre nämä manifestación nuainne yete ti nämä niken siba; tikwe täräkwata ketakaba escalerabätä jubäre tribunal yete.

Ne madakäre ti abokän tärä tikaka Comité Regional de Paz ye kräke, aune kukwe ñaka kwin tikrä nämä nüke ti kisete tikakäre. Bati política ye köböite Comité ye käkwe täräkwata juanba ni iti umbre ye nämä nüne kä Alemania madate ye ie niara töi gakäre ja mikakäre rüere. Kukwe käme gaikro nuainba ye mataba tare tibätä aisete tikwe jondron ye ükaba oficinate aune ñaka juanba.

“Meri bäri käme” käkwe ti mikani tö ngwen

Junio 1951 yete, nitre brare nibu rikaba oficinate tie käkwe nieba: “Mä bike nemen ngite”. Ti jänrikaba ngite käi kädekata Roter Ochse (Buey Rojo) yete, aune kä rikaba krati ta ye bitikäre ti nämä kukwe käme niere gobran rüere yebätä ti mikai ja ngie nuin nieba tie. Tikwe täräkwata ketakaba ye ni iti ja tötikaka kwelate mikani gare policía secreta Stasi ie. Ngwarbe ti kitaba ngite, ñobätä ñan ti kukwe nieba jakri ye ñan tikaba täräbätä aune ti kitaba ngite kä kwä ti te. Ti nämä ngite ye ngwane ti rakaba bren ie aune ti juanba pabellón madate kä kräkäi mikara ye känti, yete meritre 40 näre nämä. Niaratre ne ngwärebätä kä nämä römön jutuaba tie ngwane kä jürä rababa krubäte tibätä. Ti rikaba betekä jukwe kokwäre aune ti rababa jukwe mete.

¿Mä tö dre ie? Ngwantariba guardiakwe tie.

¡Kä mikekä nete! Tikwe nieba ie. ¡Ti ketekä kaibe akwa ti denkä nete! Guardia ñan ti kukwe nuaba jire. Ye bitikäre meri iti nämä ja ngwen jene jutuaba tie. Tikwe kä jäme tuaba niara ngwärebätä aisete tikwe täkäba niara ken.

“Mä bike täke ti ken ngwane mä ja ngwan mokre. Ti testiko Jehovakwe yebätä ti abokän meri bäri käme nete nütüta meritre madakwe tibätä”.

Nieba kwe tie ye ti töi mikaba ñan krütare. Nitre testiko Jehovakwe ye nämä ja mike gobrantre rüere nie nämä ye ñan nämä gare tie. Akwa nitre ja tötikaba Bibliabätä nibu (kenanbe nitre testiko kädeka nämä kore) ye nämä nemen ti rün känti ti nämä chi ngwane. Ti rün nämä käre kukwe ne niere bätätre: “Nitre Ja Tötikaka Bibliabätä tä kukwe metre niere”.

Meri kädekata Berta Brüggemeier ye rababa gare tie yebätä kä raba juto tibätä. “¡Blite Jehovabätä tibe!” ti nieba ie. Nun jataba kä denkä krubäte jai rabakäre keteitibe aune käre nun nämä blite Bibliabätä. Kukwe ruäre ne rababa gare tie Jehovabätä, niara ye abokän Ngöbö metre, ni tarekä, kukwe ükete kwin aune kä jäme bianka. Arato niara tö kukwe tare tare nuainta nitre kämenkwe ye ükaite rababa gare tie. Salmo 37:10, 11: tä niere erere “kä nebera braibe aune nitre käme ye ñaka rabaira [...]. Akwa nitre töi jäme yekwe kä tibien rabai aune kä jäme krubäte ye kä ngwain juto kwetre jabätä”.

Ti rababata kwäre aune ti gitiaba Occidente

Kä rikaba krärike ta angwane ti mikaba kwäre kä 1956. Köbö krärike ye bitikäre ti gitiaba Alemania occidental. Kä ye ngwane monso merire rababara nibu tikwe, Hannelore aune Sabine, ti rikaba ngwena jabe. Tikwe ti muko tuanmetreba aune tikwe nitre testiko känänbata. Ngöbö mikakäre täte ye kräke ti nämä ja ngwen ño ye ruäre tikwe ükadrete ye rükaba gare tie, tikwe ja tötikaba Bibliabätä ye köböire. Tikwe ja di ngwanba jondron käme tuenmetre aune tikwe ja ngökaba ñöte 1958.

Tikwe ja mäkäteba bobukäreta nengwane ni testiko Jehovakwe ben, Klaus Menne. Nun nünanba kä jutobiti aune monsotre nibu rababa nunkwe: Benjamin aune Tabia. Akwa kukwe tare rakakaba Klausbätä aune krütaba, kä nikanina 20 ta aune ti täbe kaibe. Akwa yebiti ta, ti tä tö ngwen kukwe käbämikata nitre krütanina ye kräke ye abokän: nitre krütanina mikaita nire kä bä nuäre yete bobukäre (Lucas 23:43; Hechos 24:15). Kukwe mada tä ti töi mike jäme ye abokän monsotre nibokä tikwe tä Jehová mike täte.

Jehová aibe raba kukwe ükete metre ye ja tötika Bibliabätä ye köböire rababa gare tie. Niara tä töbike nita ja tuin kukwe meden ben yebätä aune dre nakaninkä nibätä kirabe yebätä arato, kukwe ne kwrere ñan nüke gare nie. Kukwe ütiäte ne tä ti töi mike jäme matare kukwe blo nuainta ni madabätä o tibätä ye ngwane. Eclesiastés 5:8 tä niere: “Mä käite kukwe käme nuainta ni bobre yebätä, kukwe ñaka ükateta kwin nitre kräke aune nitre kukwei mikata ngwarbe jai tuin mäi ngwane, ye ñaka mä töi mika niä. Ñobätä ñan aune ni ütiäte sribikä gobranbe ye ni bäri kri kräke tä mike ñärärä aune niaratre yebiti ta nitre mada bäri kri kräketre tä mike ñärärä”. Ni kukwe ükatekä bäri kwin ye abokän ni ni dätekä niarabätä Biblia tä niere: “Jändrän jökrä dätebare Ngöbökwe, ye abko ñan raba ja rükente jire chi Ngöbö okwä bäre mento Ngöbö ngäniene. Jändrän jökrä tä bütiere Ngöbö ngwärekri, aisete Ngöbö abko ie nikwe ja niedi metre jökrä” (Hebreos 4:13).

Tita nikren ja jiebiti kä noventa näre ta 

Nüna nämene ño régimen nazi aune comunista yete ye nitre ruäre tä ngwentari bä kabre tie. “Ñan nuäre” tita niere. Gobran ketebu ne ja erebe gobran mada ükateta nitre kä tibienbätäkwe erere, ye kukwe ne tä mike gare metre: ni kä tibienbätä ñan raba ja gobraine akwle. Bibliata niere: “Käre ni kä nebätä tä ni mada gobraine mikakäre ja tare nike” (Eclesiastés 8:9). ¡Kukwe ne metre dikaro!

Nitre kä tibienbätä kukwe ükadrete metre ye ti nämä ngibiare ti nämä bati aune ñan töbätä ngwane, akwa matare ne gare metre tie ni Dätekä ye aibe die tärä kukwe ükatekäre metre aune nuaindi kwe nitre käme ye gaite kwe ngwane. Ye bitikäre Monso kwe Jesukristo mikai kwe gobrane kä tibienbätä aune niara abokän käre töbikabare käne nitre madabätä. Bibliata niere Ngöbö monsoi yebätä: “Mata jändrän jökrä kuin tarere amne, jändrän jökrä kämekäme, yebtä ma mätä” (Hebreos 1:9). Rei metre aune bäri kwin ye namani gare tie aune gobran kwe yebiti nünain kwin yei tita tö ngwen yebätä tita debe bien ere krubäte Ngöböi.

[Üai]

Ti ngängäntre Hannelore aune Sabine ben nun rükaba Alemania occidental ngwane

[Üai]

Ti ngobo Benjamin aune muko kwe, Sandra ben