1, 2. a) ¿Nabot aune monsotre kwe yebätä kukwe meden ñaka kwin nuainbare? b) ¿Ni töi kwin ye meden ketebu nibike mike gare jai kukwe ja tötikara nebätä?

NITRE nibu töi käme käkwe ni iti kitani ngise kukwe käme nuainbare kwe yebätä. Kukwe ngwarbebätä niara kitani ngise kwetre, akwa yebiti ta niara ja mikani ngite niebare aune kukwe ükaninte murie ketakäre. Ni ye aune monsotre kwe yekwe ñaka ja mikani ngite akwa murie ketani jäbiti namani tuin nitre kukwe kwin tarekä yei ngwane, ja namani ruin ño ietre ye ani bämike ja töite. Kukwe ye namani bare metre. Rei Acab nämene gobrane Israel ye ngwane, ni Jehová mikaka täte metre kädeka nämene Nabot yebätä kukwe ye namani bare (1 Reyes 21:11-13; 2 Reyes 9:26).

² Dre namani bare Nabot yebätä ye nibike mike gare jai kukwe ja tötikara nebätä. Aune siklo kena yete ni umbre ji ngwanka iti käkwe kukwe käme krubäte nuainbare yebätä nibike blite arato. Nitre nibubätä kukwe namani bare yebiti nibike mike gare jai nikwe ja töi mikadre bobre aune ngite juandre ta ni madabiti kukwe kwin ye mikakäre tuin jai Jehová erere.

3, 4. ¿Nabot nämene ja ngwen ño aune ñobätä ñaka viña kwe rürübäinbare kwe Acab ie?

³ Nitre israelita ye jökrä bäsi nämene ja ngwen käme rei Acab aune reina Jezabel töi käme erere ye ngwane, Nabot Jehová mikani täte metre. Niaratre nämene Baal ngöbö ngwarbe ye mike täte aune ñaka nämene Jehová bätä kukwe kwe ye mike ütiäte jai. Akwa Nabot nämene ja kete Jehovabe ye nämene bäri ütiäte kräke ja nire kwe ye ngwä.

⁴ (Ñäkädre 1 Reyes 21:2, 3 yebätä). * Acab tö namani viña Nabot yekwe tuai jakwe. Yebätä tö namani viña kökai Nabot ie o mada bäri kwin biain täte ie niebare kwe ie. Akwa Nabot ñaka rürübäinbare ie. Töi kwinbiti niebare kwe Acab ie: “Jondron ti mräkätre känekäne yekwe ye ti ñaka raba bien jire mäi Jehová okwäkänti”. ¿Ñobätä Nabot ñaka viña kwe ye rürübäinbare Acab ie? Ñan ñobätä aune Jehovakwe kukwe biani nitre israelita ie yebätä nie nämene niaratre ñaka rabadre kä mräkätre känekäne yekwe ye rürübäine kärekäre (Levítico 25:23; Números 36:7). Erametre Nabot Jehová kukwei mikani täte.

5. ¿Jezabel dre nuainbare viña Nabot yekwe diankäre jai?

⁵ Nabot ñaka viña kwe rürübäinbare ye ngwane, rei Acab aune muko kwe kukwe käme krubäte nuainbare viña diankäre jai. Nitre nibu rabadre Nabot kite ngise kukwe käme nuainbätä ye reina Jezabel ribebare ietre. Ye köböite, Nabot aune monsotre kwe ye murie ketani. ¿Kukwe ñaka kwin nuainbare ye Jehovakwe ükaninte ño?

6, 7. a) ¿Kukwe kwin nuainta ye Jehová tä tarere ye bämikani ño kwe? b) ¿Ñobätä Nabot mräkätre aune nitre ja ketamuko kwe ye töi namaninta jäme?

⁶ Bengwairebe, Jehovakwe Elías ni niara kukwei niekä juani blite ngwärere Acab ben. Acab ye ni murie ketaka aune ni gokä Elías niebare ie bätä Jehovakwe ja töi mikani dre nuainne niarabätä ye niebare kwe ie. ¿Jehovakwe ja töi mikani dre nuainne niarabätä? Nabot aune monsotre kwe murie ketani, ye erere Jehovakwe ja töi mikani Acab, muko kwe aune monsotre kwe ye murie kete (1 Reyes 21:17-25).

⁷ Acab kukwe käme krubäte nuainbare yebätä Nabot mräkätre aune nitre ja ketamuko kwe yekwe ja tare nikabare krubäte. Erametre kukwe käme krubäte nuainbare ye Jehovakwe tuani aune bengwairebe ükaninte kwe yekwe niaratre töi mikaninta jäme. Akwa ye bitikäre kukwe namani bare yekwe niaratre töi bobre aune nämenentre tö ngwen Jehovai ye nuaninte raba ruin nie.

8. Jehová kukwe niebare ye Acab kukwe nuani ye ngwane, ¿dre nuainbare kwe aune ye köböire dre namani bare?

⁸ Jehová ja töi mikani dre nuainne Acab yebätä namani gare ie ye ngwane, “dän jabätä ötaninte kwe aune sako kitani jabätä kwe; aune ñaka namani mröre bätä jankunu namani sakote tibien aune namani dikekä ulire”.  Erametre Acab bikabare tidrä Ngöböbätä. ¿Ye köböire dre namani bare? Jehovakwe niebare Elías ie: “Tä bike tidrä tibätä yebätä ti ñaka kukwe tare mikai nemen bare niara näire. Niara monsoi näire tikwe kukwe tare mikai nemen bare niara gwirete” (1 Reyes 21:27-29; 2 Reyes 10:10, 11, 17). Jehovata “nitre brukwä mike gare jai” aune metrere ni abokän ño ye tuin kwin ie, yebätä Acab mikani tuin bobre kwe jai (Proverbios 17:3).

9. ¿Ñobätä Nabot mräkätre aune ja ketamuko kwe töi nämene bobre yekwe niaratre kriemikani raba ruin nie?

⁹ Acab täi nire ye näire mräkätre kwe ye ñaka murie ketai namani gare Nabot mräkätre aune ja ketamuko kwe ie ye ngwane, ¿ja namani ruin ño ietre? Niaratre nämene tödeke Ngöböi ye nuaninte raba ruin nie. Akwa, niaratre töi nämene bobre yekwe tödeka kwetre kriemikani. Niaratre töi nämene bobre yekwe dimikani Jehová mike täte jankunu aune Jehová ñaka raba kukwe käme nuainne yei tö ngwen raba ruin nie (ñäkädre Deuteronomio 32:3, 4 yebätä). * Ja känenkäre, Nabot mräkätre yekwe niara aune monsotre kwe rükaita nire ye tuaita. Ye ngwane kukwe kwin nuaindi Nabot aune monsotre  kwe ye kräke (Job 14:14, 15; Juan 5:28, 29). “Kukwe jökrä nuainta aune meden meden nuainta gore ye jökrä kwin o blo abokänbätä Ngöbö metre yekwe kukwe ükaite nibe” ye gare kwin ni töi bobre ie (Eclesiastés 12:14). Kukwe ñaka gare kwin nie akwa Jehová ie gare jökrä. Aisete ni töi bobre yekwe ni kriemikai aune ni dimikai tödeke jankunu Jehovai.

10, 11. a) ¿Nita kukwe kwin mike tuin ño jai ye kukwe meden meden raba nuinte? b) ¿Ni töi bobre ye ni kriemikai ño?

¹⁰ Nitre umbre ji ngwanka kukwe diandre nuaindre abokän ñaka rükadre gare nie o ñaka rabadre tuin kwin nie ye ngwane, ¿nikwe dre nuaindre? Sribi nuainta nikwe Jehová kräke ye diandrekä nikän o ni madakän ye ngwane, ¿nikwe dre nuaindre? Aune nitre umbre ji ngwanka käkwe ni muko, monso nikwe o ja ketamuko kwin nikwe kitadrekä kukwebätä abokän ñaka rabadre tuin kwin nie ye ngwane, ¿nikwe dre nuaindre? Ni iti ja mikadre ngite, akwa nitre umbre ji ngwanka mikadre tuin bobre jai ye ñaka kwin rabadre ruin nie ye ngwane, ¿nikwe dre nuaindre? Kukwe ye jökrä raba nita tödeke Jehovai aune tä juta kwe jie ngwen ño kä nengwane ye nuinte. Kukwe ye erere rabadre bare nibätä ye ngwane, ¿ni töi bobre ye ni kriemikai ño? Ani mike gare ketebu jai.

¹¹ Kena, ni töi bobre ngwane, dre dre namani bare ye jökrä ñaka gare kwin nie ye nikwe kai ngäbiti. Aune kukwe meden namani bare ye gare kwin nie rabadre ruin nie, akwa dreta ni iti brukwäte ye gare Jehová aibe ie ye nikwe ngwandre törö jai (1 Samuel 16:7). Nikwe kukwe ye ngwain törö jai ngwane, kukwe jökrä ñaka raba nemen gare nie ye nikwe kain ngäbiti töi bobrebiti aune nikwe ja töi ükadrete kukwe yebätä. Ketebukäre, kukwe ñaka kwin nuaindre nibätä o ni madabätä ye ngwane, ni töi bobre yekwe ni dimikai Jehová mike täte aune kukwe ükaite kwe ye ngübarebätä bätärekä. Biblia tä niere: “Nire nire tä Ngöbö metre jürä ngwen jabätä ye kräke kukwe kwin rabai bare”. Akwa tä niere arato “ni kukwe blo nuainkä ye kräke kukwe kwin ñaka rabai bare aune ñaka nünain jankunu kwe” (Eclesiastés 8:12, 13). Erametre, nitre meden medenbätä kukwe ñaka kwin nuaindre yekwe ja töi mikadre bobre jankunu ye bäri kwin (ñäkädre 1 Pedro 5:5 yebätä).

12. ¿Kukwe meden namani bare abokän nibike mike gare jai aune ñobätä?

¹² Siklo kena yete, nitre kristiano Antioquía kä Siria yekänti töi nämene bobre aune nämene ngite nien ta ni madabiti ye nuaninte kukwe keteitibiti. Kukwe yebätä nikwe ja tötikadre ngwane, ngite juandre ta ni madabiti tuin ño nie ye ni dimikai kwe mike gare jai. Ne madakäre, ñobätä Jehová raba ni ngite ye mike sribire ja kräke aune kukwe ükaninte kwe ye ñaka mike ngwarbe jai ye ni dimikai kwe mike nüke gare jai.

13, 14. a) ¿Sribi meden meden ütiäte biani apóstol Pedro ie? b) ¿Niara ñaka nämene kä jürä ngwen jabätä ye bämikani ño kwe?

¹³ Apóstol Pedro ni umbre ji ngwanka ye nämene gare kwin nitre kristiano siklo kena yei. Niara ja ketabare kwin Jesube aune  sribi Ngöbökwe ütiäte biani ie (Mateo 16:19, TNM). Ñodre, kä 36 yete niara juani kukwe driere Cornelio aune mräkätre nämene nüne ben yei. ¿Ñobätä ye namani ütiäte krubäte? Ñan ñobätä aune Cornelio ye ñaka nämene ni judío. Ñakare aune niarabrä ñaka ni judío aune tarei kwata ñaka nämene tikaninkä. Cornelio aune mräkätre kwe yebätä üai deme namani ye ngwane, ngöka raba ñöte aune raba nemen kristiano namani ruin Pedro ie. Niarakwe niebare: “Nun israelita, ie Ngöbökwe ja Üai Deme biani, ye kwrere Ngöbökwe bini arato nitre neye, aisete nikwe niaratre ngökadre ñöte Jesu käbti ruen tie” (Hechos 10:47).

¹⁴ Kä 49 yete, nitre apóstol aune nitre umbre ji ngwanka Jerusalén käkwe ja ükaninkrö ne kwe nitre kristiano ñaka judío ye rabadre ja tarei kwata tikekä o ñakare ye ükatekäre. Pedro nämene yete arato. Nitre ñaka judío aune tarei kwata ñaka nämene tikaninkä yebätä üai deme namani ño abokän Pedro tuani ye ngwankäre törö ja mräkätre ie Pedro ñaka kä jürä ngwani jabätä. Pedro kukwe tuani nemen bare ja okwä jeñebiti yekwe nitre braibe konkrekasion jökrä ngübabitikä ye dimikani kukwe ükete (Hechos 15:6-11, 13, 14, 28, 29, TNM). Pedro ñaka kä jürä ngwani jabätä kukwe tuani nemen bare kwe mikakäre gare yebätä nitre kristiano judío aune nitre kristiano ñaka judío debe biani raba ruin nie. Nitre kristiano siklo kena ye kräke namani nuäre tö ngwankäre ni Ngöbö mikaka täte metre aune ünä kukwe ja üairebiti yei (Hebreos 13:7).

15. Pedro nämene Antioquía kä Siria yekänti angwane, ¿kukwe meden käme nuainbare kwe? (Üai bämikani kena mikadre ñärärä).

¹⁵ Gätä nuainbare Jerusalén ye bitikäre kä nikani braibe ta yete, Pedro janamene Antioquía kä Siria yekänti. Nämene yete ye ngwane, ja ketabare kwe nitre ñaka judío yebe. Kukwe namani gare krubäte niaratre yei Pedro yebätä ye ni raba bämike ja töite. Akwa drekebe ngwarbe, Pedro ñaka namanina mröre bentre. ¡Pedro kukwe nuainbare yebätä niaratre töi namani ñan krütare aune namani tare krubäte ietre! Ne madakäre, Pedro nitre kristiano judío mada aune Bernabé töi mikani ye erere nuainne. ¿Ñobätä ni umbre ji ngwanka ünä kukwe ja üairebiti yekwe kukwe käme krubäte nuainbare käkwe bäsi konkrekasion ñäkäninbiti jene jene? Aune bäri ütiäte, ni umbre ji ngwanka kukwe nuaindre o niedre abokän matadre tare nibätä ye ngwane, ¿kukwe namani bare ye raba ni dimike ño?

16. a) ¿Pedro ye töi ükaninte ño? b) ¿Kukwe meden meden ngwantarita?

¹⁶ (Ñäkädre Gálatas 2:11-14 yebätä). *  Nitre mada rabadre töbike ño Pedro yebätä ye jürä namanibätä (Proverbios 29:25). Jehová töi nämene ño nitre ñaka judío kräke ye nämene gare kwin ie. Akwa yebiti ta, nitre kristiano ñaka judío ben Pedro nämene ja kete, yebätä nitre kristiano Jerusalén tarei kwata tikaninkä nükani kä yekänti yekwe töbikai ño ye jürä namanibätä. Pedro nämene ja bämike jerekäbe ye apóstol Pablo niebare ie. ¿Ñobätä ye niebare kwe ie? Ñan ñobätä aune gätä nuainbare Jerusalén kä 49 yete ngwane, Pablo käkwe Pedro kukwe nuani blite nitre ñaka judío yekri (Hechos 15:12; Gálatas 2:13). ¿Pedro kukwe ñaka kwin nuainbare yebätä nitre ñaka judío ye töi namani ño? ¿Niaratre kukwe ye tuanimetre ja ngwen ngoto ritekä? ¿Pedro kukwe ñaka kwin nuainbare yebätä sribi keta kabre nämene kisete ye dianinkä kän?

17. ¿Jehovakwe ngite juani ta Pedrobiti ye köböire dre kwin namani kwe?

¹⁷ Pedro ja töi mikani bobre aune Pablo mäträbarebätä ye kani ngäbiti kwe. Sribi nämene Pedro kisete ye dianinkä kän ye Biblia ñaka niere. Ñakare aune, ja känenkäre Jehovakwe niara mikani tärä ketebu Bibliabätä ye tike. Pedro tärä ketebukäre tikani yete, Pablo kädekani kwe “ni mräkä tare kri nikwe” (2 Pedro 3:15). Pedro kukwe ñaka kwin nuainbare ye matani tare krubäte nitre kristiano ñaka judío yebätä raba ruin nie. Akwa, Jesús tä konkrekasion Jie Ngwen yekwe Pedro mikani sribire jankunu (Efesios 1:22). Ja mräkätre aune ja ngwaitre ngite juani ta Pedrobiti ye ngwane, ja ngwani kwetre Jesús aune Jehová ye erere. Ñaka ja tuanimetre kwetre ja ngwen ngoto ritekä ni ngite kukwe ñaka kwin nuainbare yei raba ruin nie.

18. Nita kukwe kwin mike tuin jai Jehová erere, ¿ye ñongwane ni raba bämike?

¹⁸ Konkrekasion siklo kena yete, ni umbre ji ngwanka töi metre ye ñaka nämene jire. Aune konkrekasion kä nengwane yete ñaka tärä arato. Ni jökrä tä ja mike ngite bä kabre nieta Bibliakwe (Santiago 3:2). Kukwe ye metre gare ni jökrä ie. Akwa, ja mräkä iti ja mikadre ngite ye ñaka matadre kwin nibätä ye ngwane, ¿nikwe dre nuaindre? ¿Nikwe kukwe kwin ye mikai tuin jai Jehová erere? Ñodre, ni umbre ji ngwanka tä ni ruäre aibe kain ngäbiti yebätä kukwe ñaka kwin niedre kwe rabadre ruin nie ye ngwane, ¿nikwe dre nuaindre? Kukwe niedre kwe okwä kware aune matadre tare nibätä ye ngwane, ¿nikwe ja ngwain ngoto ritekä? Niara ñaka rabadre ni umbre ji ngwanka, ¿ye nikwe nütüdre bengwairebe, o Jesús tä konkrekasion Jie Ngwen yei nikwe tö ngwain aune nikwe kukwe ye ngübai bätärekä? ¿Nikwe ja töi mikai kukwe blo nuainbare kwe yebätä, o kä kwati krubäte te Jehová mikanina täte kwe yebätä nikwe töbikai? Niarakwe kukwe tare niedre nie akwa rabadre jankunu ni umbre ji ngwanka o sribi mada biandre ie konkrekasionte ye ngwane, ¿käi rabadre juto nibätä? Nita ngite juen ta ni madabiti ye ngwane, nita kukwe kwin mike tuin jai Jehová erere ye nikwe bämikai (ñäkädre Mateo 6:14, 15 yebätä).

19. ¿Nikwe ja töi mikadre kwatibe dre nuainne?

¹⁹ Nita kukwe kwin tarere, yebätä Satana aune nitre töi käme köböite kukwe ñaka kwin nuainta nibätä abokän Jehovakwe diainkä ye ni tö niena tuai nemen bare (Isaías 65:17). Akwa ye känenkri, kukwe ñaka kwin nuaindre nibätä ye ñaka raba nemen gare kwin nie ye nikwe kadre ngäbiti töi bobrebiti aune nikwe töi kwinbiti ngite juandre ta ni madabiti. Nikwe nuaindi ngwane, nita kukwe kwin mike tuin jai Jehová erere ye nikwe bämikai.