1. a) ¿Ñobätä mäträ raba nibätä? b) ¿Mäträta nibätä ye nikwe kukwe nuadre ye ñobätä ütiäte?

NI JÖKRÄBÄTÄ mäträdre ruäre ngwane ye nita ribere jai. O ruäre ngwane ni iti nita mike ütiäte jai käkwe mäträdre nibätä ye nita ribere ie. Mada abokän kukwe keteiti ñaka kwin ni kebera nuainne abokän nikwe ñaka nuaindre näre nikwe nütüdre ye känenkri, ja mräkä iti tä mäträre nibätä ñan ñobätä aune tä ni töibikaire yebätä (Gál. 6:1). O ruäre ngwane abokän nita ja mike ngite krubäte ye bitikäre mäträta nibätä. Meden erere akwa mäträta nibätä ye nikwe kukwe nuadre ñan ñobätä aune ye kwin ni kräke aune ye köböire ni raba nemente nire (Prov. 6:23).

2. Proverbios 12:15: tä niere erere, ¿mäträta nibätä ye ñobätä ni rabadre kukwe nuin?

² Texto dianinkä kukwe ja tötikara ne kräke ye tä ni töi mike nitre töbätä tä kukwe niere ye kukwe nuin (Prov. 22:17). Kukwe jökrä ñan gare nie, aisete ni iti bäri töbätä o kukwe gare bäri ie ni kräke (ñäkädre Proverbios 12:15 yebätä). * Aisete mäträta nibätä ye nita kukwe nuain ngwane ni töi bobre, ni ñan raba kukwe jökrä nuainne aune ni dimikadre kukwe ruäre nuainkäre ye tä nüke gare jabätä nie ye nita bämike. Jehovakwe rei Salomón töi mikani kukwe ne tike Proverbios 15:22 yekänti: “Nitre kwati tä blite jabe kukwe ükatekäre ye köböire kukwe kwin tä nemen bare”.

3. ¿Mäträ raba nemen ño nibätä?

³ Mäträ raba nibätä metre ta o ñaka metre ta. ¿Mäträta nibätä ñaka metre ta nieta ye dre gärätä? Ye abokän nita ñäke Bibliabätä, tärä o täräkwatabätä aune kukwe ye tä ni mike töbiketari nita dre nuainne yebätä aune tä ni töi mike ja töi kwite nita dre nuainne yebätä (Heb. 4:12). ¿Mäträta nibätä metre ta ye abokän ño? Ye abokän ni umbre ji ngwanka o ja mräkä iti ünä kukwe ja üairebiti  tä mäträre nibätä ñan ñobätä aune kukwe keteitibätä tä ja töi ükadrete nie tä nemen gare ie yebätä. Ni iti tä mäträre nibätä Biblia yebiti ye tä ni tarere krubäte bämikata kwe nie. Ye medenbätä, mäträta nibätä ye nikwe kukwe nuadre aune dre nieta nie ye nikwe mikadre täte yebiti nita debe bien ye nikwe bämikai.

4. Eclesiastés 7:9 tä niere erere, ¿nikwe ñaka dre nuaindre?

⁴ Mäträta metre ta nibätä ngwane ye ñan tä nemen nuäre ni kräke ka ngäbitikäre aune ruäre ngwane raba nemen tare nie ye ni raba niere metre ta. ¿Ñobätä? Ni töi ngite gare nie aune ni raba niere, akwa kukwe keteiti ñaka kwin nibätä o kukwe keteiti naninte nie ye ni iti käkwe mikadre gare nie ngwane, ñan raba nemen nuäre ni kräke ka ngäbitikäre (ñäkädre Eclesiastés 7:9 yebätä). * Ni raba kukwe mike jabiti, töi ñobiti ni ye käkwe mäträbare nibätä yebätä ni raba ñäke o blitabare ño kwe nibe, ye ñan raba nemen tuin kwin nie. O ni raba nemen töbike: “¿Niara abokän nire ne kwe mäträdre kwe tibätä? ¡Kukwe tä nainte ie arato!”. Ne ben arato, kukwe niebare kwe mäträkäre nibätä ye ñaka kwin ni kräke yebätä ni raba mikebiti ta o ni tö dre niemana jai yekäre ni raba blite kukwe yebätä ni madabe.

5. ¿Dre rabai gare nie kukwe ja tötikara nekänti?

⁵ Nitre ruäre kädekateta Bibliabätä yebätä mäträbare ye ñan kani ngäbiti kwetre. Mada abokän käkwe kani ngäbiti yebätä blitai kukwe ja tötikara nekänti. Aune mäträta nibätä ye dre käkwe ni dimikai kain ngäbiti aune nuaindre nikwe ye ñobätä kwin ni kräke ye rabai gare nie arato.

6. ¿Rehoboamkwe kukwe nuainbare ye tä dre driere nie?

⁶ Ani blite Rehoboam yebätä. Rehoboam namani reire ngwane ñaka rabadre kukwe ribere krubäte nuaindre rün kwe Salomón erere ye juta käkwe ribebare ie. Rehoboam käkwe kukwe kwin nuainbare: blitabare kwe nitre umbre ji ngwanka Israel yebe. Juta nämäne dre ribere ie ye erere nuaindre kwe ngwane, käre juta ye käkwe niara dimikai ye nitre umbre ji ngwanka käkwe mikani gare ie (1 Rey. 12:3-7). Mäträbare Rehoboambätä ye ñaka namani tuin kwin ie raba tuin nie, aisete nikani blite nitre ririabare gwairebe ben yebe. Nitre yebiti kä nämäne 40 raba ruin nie, aisete kukwe ruäre nämäne gare ietre arato (2 Crón. 12:13). Akwa nitre ye ñaka käkwe mäträbare kwin Rehoboambätä: Rehoboam rabadre kukwe ribere nuaindre bäri juta ie ye niaratre niebare ie (1 Rey. 12:8-11). Kukwe ketebu niebare Rehoboam ie mäträkärebätä. Rabadre kukwe meden mike täte yebätä oradre kwe Jehovai näre akwa ye erere ñaka nuainbare kwe. Nitre bäri bati käkwe mäträbarebätä ye namani tuin kwin ie aisete kani ngäbiti kwe. Ye köböite kukwe tare namani bare Rehoboam aune juta yebätä. Kukwe meden nieta mäträkäre nibätä ye ñan ai ni töta nemen kukwe nuai käre. Akwa, mäträta nibätä Bibliabiti ngwane ni rabadre kain ngäbiti.

7. ¿Kukwe namani bare Uziabätä ye tä dre driere nie?

⁷Rey Uziabätä mäträbare ye ñan kani ngäbiti kwe. Tö namani incienso kukwai yebätä kä keteiti känti nitre sacerdote aibe rabadre niken templo yekänti yete niara nikani. Nitre sacerdote käkwe niebare ie: “¡Incienso kukwadre Jehovai ye ñan tä gare mäi, Uzías! Nitre sacerdote aibe raba incienso kukwe”. ¿Uzías dre nuainbare? “Namani rubun krubäte” nieta Bibliabätä. ¿Aune mäträbarebätä ye ñobätä ñaka kani ngäbiti kwe? Niara nämäne reire yebätä tö rabadre dre nuain ye erere rabadre nuainne nämäne ruin ie yebätä, raba ruin nie. Akwa Jehová ñaka nämäne töbike kore. Uzías ja töi mikadre bobre mäträbarebätä ye ka ngäbitikäre aune rikadre mentokwäre templo yebätä bengwairebe ngwane, Jehovakwe ngite juandre tabiti  raba ruin nie. Akwa tö namani bikai bäri yebätä Jehovakwe mikani bren lepra yebiti aune “bren yebe krütani” (2 Crón. 26:16-21). ¿Kukwe namani bare Uziabätä ye tä dre driere nie? Ni ño ño akwa mäträta Biblia yebiti nibätä ye ni ñaka tä kain ngäbiti ngwane, Jehovakwe ñaka ni kain ngäbiti.

8. ¿Mäträbare Jobbätä ngwane ja töi mikani ño kwe?

⁸ Nitre ruärebätä mäträbare aune kani ngäbiti kwetre yebätä Jehovakwe kukwe kwin mikani nemen bare kräketre, mikata gare Bibliabätä. Ani blite Job yebätä. Ngöbökwe kadre ngäbiti ye ie tö namani akwa töi nämäne ngite. Nämäne ja tuin kukwe tare ben ngwane kukwe ñaka kwin niebare kwe. Aune yebätä Jehová aune Elihú käkwe mäträbare metre tabätä. ¿Job ja töi mikani ño? Job ja töi mikani bobre aune mäträbarebätä ye kani ngäbiti kwe. Niebare kwe: “Tikwe blitani ñan töbikara kwärä”. Aune ne niebare kwe arato: “Tikwe ñan kukwe ye niedre näre aune dobro münü bätä ngübrün yete ja ruin ngite tie”. Job ja töi mikani bobre yebätä Jehovakwe kukwe kwin mikani nemen bare kräke (Job 42:3-6, 12-17).

9. ¿Jehovakwe mäträbare Moisebätä ngwane ja töi mikani ño kwe aune kukwe kwin bämikani kwe ye ñobätä ni raba niere?

⁹Moisés ja mikani ngite krubäte ye bitikäre mäträbarebätä Jehovakwe ye kani ngäbiti kwe, yebiti kukwe kwin bämikani kwe. Bati namani rubun krubäte yebätä ñan Jehová käikitaninkä kwe. Ye köböite ñan namani kä käbämikani yekänti (Núm. 20:1-13). Jehovakwe ja töi mikani dre nuainne yebätä Moisés namani ulire krubäte ye niebare kwe Jehovai ngwane, Jehovakwe niebare ie: “Mä ñan tö ngwan blite kukwe yebätä tibe” (Deut. 3:23-27). Moisés rabadre rubun näre akwa ye erere ñaka nuainbare kwe, ñakare aune Jehovakwe ja töi mikani dre nuainne ye kani ngäbiti kwe aune Jehovakwe tuanimetre juta Israel ye jie ngwen jankunu (Deut. 4:1). Job aune Moisés kukwe kwin bämikani. Kukwe nämäne tuin ño Job ie yebätä ja töi kwitani kwe aune ñan kukwe mikani kwe jabiti. Moisés kräke kukwe ütiäte nämäne ye nianinte kän akwa sribibare jankunu kwe Jehová kräke, yebiti mäträbarebätä ye kani ngäbiti kwe bämikani kwe.

10. a) Proverbios 4:10-13 tä niere erere, ¿mäträta nibätä ye nita kain ngäbiti ye köböire kukwe meden tä nemen nikwe? b) ¿Ja mräkätre ruäre käkwe ja töi mikanina ño kwin?

¹⁰ Nitre ja ngwanka metre Job aune Moisés erere, nikwe ja ngwain ngwane kukwe kwin rabai nikwe (ñäkädre Proverbios 4:10-13 yebätä). * Ja mräkätre kwati käkwe kukwe ye kwrere nuainbarera. Ja mräkätre ruäre käkwe mäträbare ja mräkä kädekata Emmanuel, * nünanka República Democrática del Congo yebätä. Emmanuel tä dre niere ani mike ñärärä: “Ti nämä ja kete Jehovabe ye kukwe keteiti köböite raba nente tikän rababa gare ja mräkätre ünä kukwe ja üairebiti konkrekasion tikwe ie ngwane, niaratre ti dimikaba. Niaratre mäträba tibätä ngwane tikwe ka ngäbitiba aune ye köböire ti ñan kukwe kri mikaba ja kisete”. Prekursora nünanka Canadá kädekata Megan tä niere: “Kukwe nieta mäträkäre tibätä ye ñan ai ti töta nemen kukwe nuai käre akwa kukwe ye niedre tie tita ribere jai”. Ja mräkä kädekata Marko nünanka Croacia tä niere: “Sribi nämä tikwe konkrekasionte ye riateba tikän akwa mäträba tibätä ye käkwe ti dimikaba ja keteta kwin Jehovabe, ye ti raba niere”.

11. ¿Dre nükani gare jabätä ja mräkä Karl Klein ie?

¹¹ Ni madabätä mäträbare ye kani ngäbiti kwin kwe yebiti kukwe kwin bämikani kwe. Niara ye  abokän ja mräkä Karl Klein, sribibare kwe ni konkrekasion ngibiabitikä erere. Kukwe mikani gare kwe yete, ja ketamuko kwin kwe Joseph Rutherford käkwe mäträbare batibätä mikani gare kwe. Kenanbe mäträbarebätä ye ñan kani ngäbiti kwin kwe niebare kwe. Niarakwe mikani gare: “Köbö madate tikwe ja tuabata eteba Rutherford ben ngwane, kä jutobiti nieba kwe tie: ‘¡Dre kukwei Karl!’. Akwa kukwe nieba kwe tie ye nämä känime tare tie yebätä rubune kwärä tikwe köbö kwin nieba ie. Yebätä Rutherford käkwe nieba: ‘¡Karl ja ngibiarebiti! ¡Diablu tö mä kai köte!’. Ti rababa ja gaire yebätä tikwe nieba ie: ‘Oh eteba Rutherford kukwe ñaka’. Akwa kukwe ye ñan metre rükaba gare Rutherford ie yebätä niebata kwe tie: ‘Kukwe ñaka, ja ngibiarebiti. Diablu tö mä kai köte’. ¡Rutherford nämä kukwe era erere niere! Ja mräkä iti rabadre dre niere nie ye erere tä niere nie yebätä nita nemen rubun kräke ngwane, [...] nita ja tuenmetre rakakäre kö okwäte Diablu ie” * (Efes. 4:25-27). Ja mräkä Rutherford käkwe mäträbare Kleinbätä ye kani ngäbiti Kleinkwe aune namanintre ja kete kwin jabe jankunu.

12. ¿Ni töi bobre ye tä ni dimike ño mäträta nibätä ye kain ngäbiti? (Salmo 141:5).

¹²Ja töi mikata bobre ye tä ni dimike mäträta nibätä ye kain ngäbiti. Nita ja töi mike bobre ngwane, ni töi ngite aune ruäre ngwane ni ñaka tä töbike kwin ja käne ye tä nemen gare jabätä nie. Nikwe mirira gare jai erere Job ñaka nämäne töbike kwin akwa ja känenkäre ja töi ükaninte kwe. Ja töi mikani bobre kwe aune Elihú bäri bati kräke käkwe mäträbarebätä ye kani ngäbiti kwe (Job 32:6, 7). Job ja töi mikani bobre yebätä Jehovakwe kukwe kwin mikani nemen bare kräke. Kukwe nieta mäträkäre nibätä ye ni ñan tä ribere jai o ni bäri bati tä mäträre nibätä tä nemen ruin nie akwa ni töi bobre ngwane, ye tä ni dimike mäträta nibätä ye kain ngäbiti. Ni iti umbre ji ngwanka nünanka Canadá tä niere: “Ni tuen ño ni madai ye erere ja ñaka tuen nie. Aisete mäträ ñaka nibätä ngwane, ¿se ñokänti ni raba nirien kukwe ja üairebiti?”. ¿Nikwe ja töi ükadrete kwin aune ni rabadre dirikä kwin ye nire ñaka tä ribere jai? (ñäkädre Salmos 141:5 yebätä). *

13. ¿Mäträta nibätä ye nikwe mikadre tuen ño jai?

¹³Mäträta nibätä yebiti Ngöböta ni tarere ye kwrere nikwe mikadre tuin jai. Jehová tö kukwe kwin ie ni kräke (Prov. 4:20-22). Kukwe kwe yebiti, täräkwata dianinkä Bibliabätä o ja mräkä ünä kukwe ja üairebiti yebiti tä mäträre nibätä ngwane, tä ni tarere krubäte bämikata kwe nie. Aune “kukwe ye abokän bäri kwin aune ütiäte nikrä” Hebreos 12:9, 10 tä niere ye erere.

14. ¿Mäträta nibätä ngwane metrere nikwe ja töi mikadre drebätä?

 ¹⁴Dre nieta nie yebätä nikwe ja töi mikadre metrere aune nieta ño nie ye ñan aibätä nikwe ja töi mikadre. Nire käkwe mäträbare nibätä ye käkwe kukwe niebare ño ye ñan tä nemen tuin kwin nie ruäre ngwane. Bäkänä, nire tä mäträre ye rabadre kukwe niere kwin ne kwe rabadre nuäre mikakäre täte (Gál. 6:1). * Akwa ni arabätä mäträta ngwane dre nieta nie yebätä nikwe ja töi mikadre metrere. Ñan niebare töi kwinbiti nie tä nemen ruin nie yebiti ta. Ni raba kukwe ne ngwentari jai: “Ni ye käkwe kukwe niebare ño tie ye ñaka tuen kwin tie, ¿akwa kukwe metre niebare kwe tie? ¿Kukwe ñaka kwin niarabätä ye ti raba ñaka töbikaire aune kukwe niebare kwe tie ye raba ti dimike ño yebätä ti raba töbike?”. Kukwe meden nieta mäträkäre nibätä ye raba ni dimike ño ye nikwe ja di ngwandre mike gare jai (Prov. 15:31).

15. ¿Mäträdre nibätä ye nikwe ribedre ye ñobätä kwin?

¹⁵ Mäträdre nibätä ye nikwe ribedre ye Biblia tä ni töi mike nuainne. Proverbios 13:10 tä niere: “Nitre tä kukwe ngwentari ye abokän töbätä”. Nire tä mäträmana jabätä ye bäsi käre tä nirien bäri kukwe ja üairebiti. Aisete mäträdre nibätä ye nikwe ja töi mikadre käne kärere.

16. ¿Kukwe medenbätä mäträdre nibätä ye ni raba ribere jai?

¹⁶ ¿Kukwe medenbätä ni raba mäträmana jabätä ja mräkä iti konkrekasionte ie? Ruäre ye ani mike gare jai. 1) Meri testiko iti tä meri testiko mada nübaire ni mada tötike jabe ngwane, kukwe meden känti raba dirire bäri kwin ye raba ngwandretari ie. 2) Meri testiko bati tö pantalón o klanso kökai ötöiti jai akwa meden diain kwe jai ye kwin o ñakare, raba ngwentari meri testiko mada ünä kukwe ja üairebiti ie. 3) Ja mräkä iti käkwe kukwe kädriei kena ni jökrä kräke konkrekasionte ngwane, ja mräkä mada ie kukwe gare krubäte ye käkwe kukwe nuadre kwin aune mäträdrebätä ye raba ribere ie. Nire tä kukwe kädriere känerabe akwa yebiti ta, ja mräkä mada käkwe mäträdrebätä ye raba ribere ie aune mikadre täte kwe ye kwin krubäte.

17. ¿Mäträta nibätä ye käkwe ni dimikadre yekäre nikwe dre nuaindre?

¹⁷ Bämän o sö ja känenkäre yete mäträi nibätä metre ta o ñaka metre ta raba ruin nie. Ye erere rabai bare ngwane kukwe meden nibi gare nie kukwe ja tötikara nekänti, ye nikwe ngwandre törö jai: Nikwe ja töi mikadre bobre, dre nieta nie yebätä nikwe ja töi mikadre metrere aune nieta ño nie ye ñan aibätä ja töi mikadre bätä kukwe meden nieta nie ye nikwe mikadre täte. Ni ñaka jire iti tä därere töbätä. Akwa mäträta nibätä ye nikwe kukwe nuai aune kai ngäbiti ngwane ni rabai töbätä ye Biblia tä käbämike nie (Prov. 19:20).