Ti däreba kä 1941 París (Francia) yete ti mräkätre bobre ben. Ti tö nämä ja kitai krubäte akwa kä nämä 10 tibiti aune bren tuberculosis rababa tibätä yebätä ti ñaka raba niken kä ruäre te kwelate ye mikaba gare tie ngwane kä rababa ulire krubäte tibätä. Ti bukrän ñan rababa kwin ye medenbätä ti rabadre ja ngübare aune ti rabadre kamanbiti o jänbiti mikaba gare doctorkwe tie. Ye medenbätä, sö kabre ti rababa ñäke diccionario aune radio Sorbona, de la Universidad de París ye kukwe nuin. Ti rababarata räre aune ti raba nikenta kwelate nieba doctorkwe tie ngwane, kä rababa juto krubäte tibätä. Tikwe töbikaba: “Doctor tä dre nuainne ye kwin krubäte”. Yete ja käne nitre kräkäi mikadre ye jataba tuin kwin krubäte tie. Ti rabaira ünä ngwane tikwe dre nuaindi ye ti rün nämä ngwentari tie ye ngwane, käre ti nämä kukwe arabe niere ie: “Ti tö ja mikai doctor”. Aisete yete ja käne ti ja mikadre doctor ye jataba tuin bäri ütiäte tie.

Ti mräkätre nämäne kukwe católico mike täte akwa kukwe ñaka nämä gare krubäte tie Ngöböbätä aune kukwe keta kabre ti nämä ngwentari jai. Ti rikaba ja tötike universidate doctor kräke ngwane, yete jondron jökrä aune ni nire ye sribekä tärä ye jataba nemen era ti kräke.

Célula kia tä mikani kriblü tulipán yebätä ye tikwe mikaba ñärärä kena microscopio yebiti, ye täbe törö tie. Kä tibo o kä ngire ye ererebätä jondron kia tä mikani célula yete ye raba nikwite. Jondron chi tä célula yete kädekata citoplasma ye mikata mrente ngwane ta nakwainkä aune mikata ño kwin te ngwane, tä nebetete ye tikwe tuaba arato, ye käkwe ti töi mikaba ñan krütare. Kukwe ne erere tä nemen bare jondronbätä ye köböire kä medente erere te tä nemen yete tä kä kain kwin,  jondron keta kabre tä ükaninte celulabätä ye tuaba tikwe ngwane, jondron jökrä tä nirien ye ñan namani ja töbiti ye rükaba gare tie.

Kä krobukäre ti nämä ja tötike doctor kräke ye ngwane, Ngöbö tärä ye kukwe keta kabre tä mike gare rükaba gare tie. Ñodre, nun nämä ja tötike ni ngrabare yebätä ngwane, ni kise ye tä sribebare ño, ye köböire ni raba kise ngököte aune kwainkä ye rükaba gare tie. Músculo, ligamento aune tendón tä ükaninte ño ye sribebare kwin krubäte. Ñodre, ni kise bule ye ketaninkä jai ni kroko o ni krä tä ni kise tetubu yebe aune tendón ye tä ñäkänintubu ketebu, yete ta kä ñäi tä nemente chi yete tendón mada tä niken nememe ni kise judate yete. Ye tä ükaninte ye kwrere ye köböire tendón ketebukäre ye tä nemen kwekebe ja täte. Ne madakäre, ni bikinkrä o tendone ye tä ketaninkä jai ni krä yebe tejido ribi yebiti, tejido ye ñaka tädre akräke ni kise ngökadrete ja dibiti ngwane, raba ngedenkä jötrö ngwarbe ni krä yebätä, kö mäkäni tukwenbätä tä nebetete ye kwrere. Ni iti töbätä krubäte käkwe ni ngrabare sribebare ye rükaba gare metre tie.

Monso chi tä därere ño yebätä ti jataba ja tötike ngwane, ni ni sribekä ye jataba tuin bäri ütiäte tie. Ñobätä ñan aune monso chi tä kwin aune jämi därere ngwane, tä burie jäke tuklokwata o cordón umbilical yete ta. Ye medenbätä, jondron kia kia bolore tä mikani ni bukränbätä abokän kädekata alvéolo ye tä nötare. Monso däredre ye käi tärä kite ja ken ngwane, jondron kia kia bolore yete jondron ñöire abokän kädekata surfactante ye ta nen. Monso chi tä därere aune tä burie jäke kena ye ngwane kukwe keta kabre ñan tuabare tä kite nemen bare jatäri. Kä gu chi tä monso chi ye brukwäte ye tä ngidie, ne kwe däri rabadre nen monso chi ye bukränte aune ye ngwane, surfactante tärä nemen alvéolo ye te ye köböire tä nebetete aune murie tä nen te. Yete ja käne monso chi ye raba bure jäke akwle.

Nirekwe jondron ñan tuabare ye sribebare ye ti tö rababa mikai gare jai. Ye medenbätä, ti ja töi mikaba ñäke krubäte Bibliabätä. Juta Israel tädre kwin yekäre rabadre ja ngübare ño ye Ngöbö ükaninte bentre kä 3,000 nikanina ta yete yebätä tikwe ñäkäba, ye käkwe ti töi mikaba ñan krütare. Nitre israelita nämäne niken nainkrö ye ngwane rabadre doboi mike, rabadre jüben käre aune nire nämäne bren abokän raba neketekä ni madabätä ye mikadre jenena mentokwäre mikani gare Ngöbökwe (Lev. 13:50; 15:11; Deut. 23:13). Biblia nämäne kukwe ye mike gare kirabe akwa krire kä 150 nikani ta yete nitre ja tötikaka krikri ie kukwe ye jatani nüke gare. Ne madakäre, nitre merire aune brare rabadre ja ngübare ño mikata gare tärä Levítico yebätä ye köböire nitre israelita jökrä nämäne kwin ngrabare, ye rababa gare tie (Lev. 12:1-6; 15:16-24). Ni ni sribekä käkwe kukwe ye nuain mananbare ne kwe tädre kwin aune nirekwe kukwe ye mikani täte ye kräke kukwe kwin mikani nemen bare kwe, ye rükaba gare tie. Kukwe kite Ngöbökri ye tä mikani Bibliabätä ye rükaba gare tie akwa Ngöbö ye kä ño ye ñan nämä gare tie.

Ti nämä ja tötike doctor kräke ngwane, monso bati kädekata Lydie rababa gare tie. Nun rababa nain jai kwärikwäri aune nun ja mäkäteba kä 1965 yete. Ti nämä ja tötike ye rababara ötare tie ngwane niara rababa gare tie. Monso tä ni ti nunkwe akwa kä 1971 yete rababara nimä nunkwe Lydie ti dimikanina krubäte sribibätä aune ti mräkätre ngübakäre.

 Tikwe sribiba hospitalte kä komä te ye bitikäre tikwe clínica tikwe tikaba. Ye bitikäre, nitre gure rükaba tikänti ja kräkäi mikakäre abokänbätä tikwe blitani kena. Ti jababara receta tike brare kräke ngwane, muko kwe käkwe nieba tie: “Kräkä däribe ñakare doctor”. Niara kukwe nieba tie yekwe ti töi mikaba niä yebätä tikwe ngwantariba ie: ¿Metre ya? ¿Ñobätä? “Nun abokän testiko Jehovakwe” niarakwe nieba tie. Nitre testiko Jehovakwe ye abokän ño aune tä däri mike tuin ño jai ye ti ñaka kukwe nuabare jire. Meri ye käkwe Biblia dianteba aune ñobätä niara ñaka däri kain ngäbiti ye mikaba gare kwe tie Biblia yebiti (Hech. 15:28, 29). Gobran Ngöbökwe ye köböire ni ñaka rabaira ja tare nike, bren ñaka rabaira aune gata riaikä ye niara aune muko kwe käkwe mikaba gare tie (Apoc. 21:3, 4). “¡Ti nämä chi ngwane, ti tö nämä dre ie ye erere mun tä mike gare tie!” ye tikwe nieba ietre kä jutobiti. ¡Nitre tä ja tare nike ye dimikakäre tikwe ja mikaba doctor! Ti tö rababa kukwe mikai gare krubäte jai yebätä nunkwe blitaba jabe ora krati biti ötare. Niaratre rikabarata ngwane, ja ñaka rababara ruin católico tie. Ne madakäre, Ni ni Sribekä nämäne tuin ütiäte krubäte tie ye kädekata Jehová rababa gare tie.

Ja mräkätre testiko ye rükaba bämä jire clínica tikwe känti aune ye ngwane nukwe blitaba ora krati biti bäri bentre. Nunkwe blitadre bäri kwin jabe Bibliabätä yekäre tikwe nübaiba ja gwirete. Nunkwe ja tötikadre Bibliabätä ye rababa tuin kwin krubäte Lydie ie akwa kukwe drie nämäne iglesiate ye ñaka metre mika nämä gare ye ñan nämä kain ngäbiti. Ye medenbätä sacerdote iglesiate ye tikwe nübaiba ja gwirete, iglesia tä dre driere ye metre o ñakare ye nunkwe mikaba gare jai Biblia yebiti nememe kä raire deu. Nunkwe blitaba jabe ye köböire nitre testiko Jehovakwe tä kukwe metre driere ye rükaba gare Lydie ie. Yete ja käne nun jataba Jehová tarere bäri aune nunkwe ja ngökaba ñöte kä 1974 yete.

Ngöbö tö dre nuaindi ni kä jökräbiti tibien kräke ye rababa gare tie ngwane, kukwe meden nämä ütiäte ti kräke yebätä ti jataba ja töi kwite. Sribidre Ngöbö kräke ye jataba bäri ütiäte ti aune Lydie kräke. Nunkwe ja töi mikaba kwatibe monsotre nunkwe ngübare kukwe nieta Bibliakwe ye ererebätä. Ngöbö taredre aune nitre mada taredre ye nunkwe drieba monsotre nunkwe ie, ye köböire nun rababa nüne bäri keteitibe jabe (Mat. 22:37-39).

Nun nämä kukwe den nuaindre jai ngwane nun töi nämä ja erebe Lydie ben ye nämä gare metre monsotre nunkwe ie. Kukwe ye tä nüketa törö nunye ngwane nunta ja kötaire Lydie ben. Jesukwe kukwe nuain mananbare ne mikadre täte kwin nunkwe ye nämä gare metre ietre: “Munkwe ‘jän’ nie  ne ngwane, munkwe ‘jän’ nie kwatibe; munkwe ‘ñakare’ nie ne ngwane munkwe ‘ñakare’ nie kwatibe” (Mat. 5:37). Ñodre, kä nämä 17 nun ngängänbiti ngwane Lydie ñaka tuanmetreba niken ja ketamukotre kwe ben ye ngwane, ja ketamuko merire kwe käkwe niebare ie: “Mä meye ñaka mä tuenmetre niken akräke blite mä rün ben”. Akwa nun ngängän käkwe nieba ie: “¿Se drekäre? Niaratre käre töita ja erebe”. Ti aune Lydie nun nämä käre kukwe ja jie ngwankäre Bibliabätä ye mike täte ye nämä gare monsotre ni ti nunkwe ie. Nun mräkätre kwati tä Jehová mike täte yebätä nunta debe bien krubäte Jehovai.

Kukwe metre rababa gare Ngöböbätä tie ye köböire kukwe meden nämä bäri ütiäte ti kräke, yebätä ti jataba ja töi kwite. Akwa sribidre doctor erere ye nämä tuin kwin tie, ye medenbätä ti tö rababa ja mräkätre dimikai kukwe yebiti. Aisete tikwe ja töi mikaba niken sribire doctor erere Betel París yete aune bitikäre Betel mrä Louviers yete. Tita nemen kä 50 näre te betel yete, kä 50 ye jökrä te ja mräkätre betelita kwati ye niena ja ketamuko kwin tikwe, niaratre ye ruärebiti kä niena 90 biti bäri. Bati ja mräkä betelita mrä rükaba aune kä 20 nikanina ta yete niara jababara därere ye ngwane tikwe meye dimikaba, ye rababa gare tie ngwane ti töi rababa niä.

Mekera nükebe kä nengwane tita Jehová ye tarere bäri ñobätä ñan aune tä juta kwe kriemike aune jie ngwen ño juta ükaninte kwe yebiti ye tuata tikwe yebätä. Ñodre, kä 1980 ye ngwane nitre braibe konkrekasion jökrä ngübabitikä käkwe kukwe ükateba Estados Unidos yete, ne kwe nitre testiko Jehovakwe rabadre blite bäri kwin nitre ni kräkäi mikaka yebe.

Ye bitikäre kä 1988 yete nitre braibe konkrekasion jökrä ngübabitikä käkwe departamento keteiti ükateba, abokän kädeka nämäne Servicios de Información sobre Hospitales. Kenanbe departamento ye nämäne Comités de Enlace con los Hospitales ükaninte Estados Unidos ye jie ngwen, abokän nämäne nitre testiko bren ye dimike kräkä bäri kwin känene. Cómite ye erere ükateba juta mada mada te ngwane, comité ye kwrere mikaba Francia. Ja mräkätre tä näkäin bren aune tä ja di ribere bäri ye ngwane, Jehová tä ngübare kwin juta kwe yebiti, ye tä ti töi mike ñan krütare.

Tikwe ja mikadre doctor ye nämä bäri ütiäte kenanbe ti kräke. Akwa dre bäri ütiäte ti kräke yebätä tikwe töbikatariba ngwane, nitre kräkäi mikadre ja üairebiti ye bäri ütiäte ni kräkäi mikadre ja ngrabarebiti ye kräke, ye rükaba gare tie. Ye abokän nikwe nitre dimikadre ne kwe rabadre ja keteta Ngöbö, Jehová ja nire bianka nie yebe. Ti jubilaba ye bitikäre ti aune Lydie nunkwe ja mikaba prekursor regular, ye köböire ora kabre te nun nämä Gobran Ngöbökwe ye driere. Sribi ütiäte nuainta nitre mikakäre kwäre yebätä nun täbe ja di ngwen sribikäre jankunu.

Ti täbe ja di ngwen nitre bren ye mikakäreta räre chi. Akwa doctor iti kwin krubäte tädre ye ñaka raba bren aune gata denkä jire chi ye nükanina gare tie. Ye medenbätä bren, ja tare nika aune gata ñaka rabaira jire ye tita ngübare kä jutobiti. Ye medenbätä, kä mrä kitera nüke ja ken yete Ngöbökwe jondron sribebare aune ni ngrabare sribebare kwin ye kräke kä tädi kärekäre tie ja kitakäre. Aisete ti nämä chi ngwane ti tö nämä dre tuai nemen bare ye ñaka nemen bare täte. Akwa kukwe bäri kwin köböra nemen bare ye gare metre tie.