Ti däreba köbö 22 diciembre kä 1929 kä kädeka nämäne Noville yekänti aune yete jondron nire ngüba nämä ye käi nämä ketaninkä keta ökän jire, kä ye kädekata Ardenas nemenkä Bastoña juta Bélgica ye ken. Ti nämä chi ngwane nun nämä dre nuainne ye törö kwin tie, ti rün bätä ti meye ben ti nämä nüne. Aune tibätä ti eteba köre Raymond, nun nämä nibi kiain kwainte köbö kwatire kwatire aune jondron ngwä ötadre käi nämä nüke ngwane nun nämä niken gwaire jondron ötö. Kä yekänti nitre nämä ja töi mike mantiame jakrä aune jondron bien jai kwärikwäri, sribi nämäne nemen nuaindre ye ngwane gwairebe nun nämä sribire jakidere.

Emile aune Alice ye abokän católico aune käre nämä kwen misabätä domingote. Akwa kä 1939 ye ngwane, nun nämä nüne yekänti ja mräkätre prekursor nünanka Inglaterra rababa ye nämä täräkwata kädeka nämäne Consolación (täräkwata ye kädekata ¡Despertad! nengwane) ye bien, yekäre ti rünkwe ja kä tikaba ne kwe biandre ie arato. Ye ngwane ti rün ie rükaba gare kukwe metre kwanba ie aune ja tötika Bibliabätä ka ngäbitiba kwe. Ye medenbätä ñan jatabara kwen krubäte misa yebätä, ye känenkri nitre iglesiate ye nämä niara mike ütiäte jai aune nämäne tarere akwa niara ñan jataba kwin krubäte yebätä. Nitre iglesiate ye nämä niara töi mike kwen jankunu siba aune ruäre ngwane ja mika nämä rüere aune ñäke nämä ie aune ruäre ngwane nämä ñäke jai nitre ben nämä ja tötike yebätä.

Ja mika nämäne ti rün rüere ye nämä nemen tare krubäte tie. Ye ara bätä tikwe ja drieba ja brukwä tätebiti Jehovai tikwe miri gare kenanbe ye erere. ¡Nitre ñan jataba ja mike krubäte ti rün rüere yebätä jatabata ruin ta kwin tie! Yete rükaba gare metre tie Jehová Ngöbö ye orasion nikwe kukwe nuaka.

Juta Alemania nazi ye rüre kaninkä juta Bélgica yebe 10 mayo 1940 ye ngwane, aisete nitre gitiaba juta madate. Nun ja mräkäre nun rikaba Francia mötörikri. Nitre rükä Alemania aune nitre rükä francés ye nämä rüre jabe ben nun gätäba ji ngrabare.

Nun rikabata ja gwirete ye ngwane, jondron jökrä goibare nunkän täbätä nun rababata. Aune nu nämä krati nunkwe kädeka nämä Bobbie, ye aibe käkwe nun ka ngäbitiba. Kukwe nämä nakainkä yebätä ti nämä ngwentari jai: “¿Ñobätä rü tä nakaninkä krubäte aune kukwe tare aibe tä nemen bare?”.

Kä ye näire, ja mräkä kädeka nämä Emile Schrantz nämä nun tuinbiti yekwe nun dimikaba krubäte, a niara ye nämä tödeke krubäte Jehovai nämä sribire prekursor erere aune ni umbre ji ngwanka konkrekasionte. Bibliabiti mikaba gare mrebe kwe tie ñobätä nita ja tare nike aune kukwe ngwantarita mada ye mikaba gare kwe tie arato. Ye köböire, ti jataba ja kete bäri kwin Jehovabe aune Jehová ni tarekä ye rükaba gare tie.

Rü nämä nakainkä ye jatabara niken ta akwa rü nämä ye näire nunkwe ja tuabata ja mräkätre ben aune nun nämä ja tuinta bäri gwägwä ben. Agosto kä 1943 ye ngwane, ja mräkä José-Nicolas Minet rikaba nunkänti kukwe kädriekäre. Kukwe kädrieba ünä kwe ye ngwane ngwantariba kwe: “¿Nire tö ja ngökai ñöte?”. Ye ngwane ti rün, aune ti nunkwe kise ngökaba kwin yebätä nun nibu ngökaba ñöte ño nämä känime nun ken yete.

Diciembre 1944 ye ngwane, Alemania rükaninkä mrä rübare kri bobukäre ye ngwane Europa occidental yete: rü ye kädekani Ardenas. Kä yekänti nun nämä nüne känime ye medenbätä nun nämä yekänti nunkwe ja ükaba cuarto nämä nguse yete. Bati ti rikaba jondron nire buke ngwane krükwä rababa mate känime yere aune jondron nire nämä ketaninkä nunkwe käi ye dikanteba jökrä. No kä ni iti nämä käkwe ñäkäba tie aune nieba kwe: “¡Ja kite tibien!”. Tikwe gitateba tibien aune niarakwe casco kwe ye mikaba ti dokwäbiti ti kriemikakäre.

Rü nämä ye rikaba ta bitikäre, nun nämä ja tuinta konkrekasion keteiti Lieja yete, ye nämä nemenkä 90 kilómetro (56 milla) nun nämä nüne yebätä.  Kä rikaba ruäre ta ngwane nun nämä nitre ruäre tötike Bibliabätä kä Bastoña yekänti. Ti nämä sribire impuesto ütiä bian nämä ye ükakröbätä biti tikwe ja tötikaba Derecho. Ye bitikäre mada, ti nämä sribire secretario erere o (notario). Kä 1951 yete, nunkwe kukwe ükateba gätä kri circuito ye nuainkäre Bastoña, yebätä ni kwanba 100 näre. Elly Reuter, ye abokän prekursora dite ja üairebiti niara dikakabare 50 kilómetro o (31 milla) bicicletabiti rabakäre yete. Nunkwe ja tuaba ngwane ja rababa tuin nuäre nunye nunkwe ja kukwe kitakaba jai ja kukwei mukore. Ye bätärabe Elly nubaiba Kwela Galaad yebätä Estados Unidos. Biti ñobätä ñan raba niken ye mikabätä gare kwe. Kä ye ngwane ja mräkä Knorr, nämä kukwe drie jie ngwen, töi jäme biti mikaba gare kwe Elly ie, ja känenkäre niaratre nübai raba Kwela Galaad yete. Febrero kä 1953 ye ngwane tikwe ja mäkäteba Elly ben.

Kä ye arabe te, Elly aune ti nun rikaba gätä kribätä “Sociedad del Nuevo Mundo” gätä ye rababa bare Estadio Yankees Nueva York yete. Ye ngwane ja mräkä iti rababa gare nunye, ja mräkä yekwe sribi drieba tie aune tikwe ja kwitadre Estados Unidos nieba kwe. Akwa nunkwe oraba Jehovai aune tikwe ñaka sribi ye kai ngäbitiba. Nun rikabata Bélgica nitre kukwe driekä namani ni jätä yete kä Bastoña ye dimikakäre. Kä rikaba kwati ta ngwane, monso nunkwe Serge däreba. Akwa sö rikaba krä kükü ta ngwane niara ye krütaba. Kukwe ye rababa tare krubäte nunye yebätä nunkwe oraba Jehovai, aune nun ni krütani gaikröta ja känenkäre mikata gare Bibliakwe yekwe nun mikaba dite.

Kä 1961 ye ngwane, sribi kwanba tie sribikäre köbö ruäre aibe te ye köböire ti raba ja mike prekursor. Akwa köbö ye arabe te ni siervo sucursal Bélgica yekwe ti käräba. Aune ti raba nemen sribire obra de circuito o ñakare ngwantariba kwe tie (nengwane, ni circuito tuabitikä erere). Akwa ti ngwantariba ie: “¿Nun raba ja mike prekursor kä ruäre te biti asignación ye kai ngäbiti?” Raba nieba kwetre tie. Sö rikaba krä kwä ta ye bitikäre nun nübaiba sribire ni circuito tuabitikäre erere kä 1962 yete.

Kä rikaba kubu ta, ye bitikäre nun nübaiba Betel Bruselas nunkwe sribi kömikaba yete octubre kä 1964 ye ngwane. Sribi mrä ye köböire Jehovakwe kukwe kwin keta kabre mikaba nemen bare nun kräke. Ja eteba Knorr, Betel tuabitiba kä 1965 ye ngwane aune kukwe kwin ngüba ñan nämä tikwe rababa bare, ti kädekaba siervo sukursalte. Elly aune ti nun nübaiba Kwela Galaad número 41 yebätä. Kä rikabara 13 ta aune ja eteba Knorr kukwe nieba ye raba bare metre nunbätä. Nun gediankaba kwelate ye bitikäre nun rikabata Betelte Bélgica.

Kä nikanina ta yete, tikwe ja tötikani Derecho bätä ye köböire tita blite juta Jehovakwe kräke kä Europa yekänti aune kä mada känti arato (Filip. 1:7). Nitre ütiäte o gobranka juta 55 te yebe tikwe blitabarera ñobätä ñan aune kukwe drie ye ñäkäita. Ti ñan tä blite ni ja tötikabare kri ye kwrere  ñakare aune “ni Ngöbö kukweibätä” erere. Tita käre ja di kärere Jehovai kukwe jökrä yekänti aune “Rei iti abokän brukwä ñö nente kwrere Jehová kisete. Niara tä jie ngwen töta nemen medente känti erere” ye tita ngwen törö jai (Prov. 21:1).

Bä kabre ni sribikä gobranbe yebe ti jababa blite, akwa ñan nämä nemen blitabare ben tie. Akwa bati niarakwe ka ngäbitiba aune nieba kwe: “Minuto krärike te aibe mä raba blite ñan blita bäri”. Yebätä bengwairebe tikwe oraba. Ti gaba kwe ngwane ngwantariba kwe tie mä tä dre nuaindre. Tikwe nieba ie: “Tita debe bien Ngöböi mä abokän ministro yebätä” “¿Ñori?”, nieba kwe tie. Ye ngwane tikwe ñäkäba Romanos 13:4 yebätä ie, niara ye abokän ni protestante (kukwe ngwarbebätä), yebätä tikwe kukwe nieba ie ye mataba kwin bätä. Ye köböire, nunkwe blitaba ora ötare jire aune gätä ye rababa bare kwin krubäte. Mräkäre sribi nuainta nunkwe ye tuin ütiäte ie nieba kwe.

Kä nikanina kwati ta yete, juta Jehovakwe ja tuanina bä kabre gobranbe juta Europa yekänti, kukwe keta kabrebätä. Ñodre ja ngwanta neutral yebätä, monso ngübadre yebätä aune impuesto ütiä bianta yebätä, yete ti kwanina siba ye käi juto krubäte tibätä. Ni testiko Jehovakwe käkwe kukwe 140 näre ganainbarera gobran ngwärekri oficina kukwe ükatekäre nitre kräke yekänti (Tribunal Europeo de Derechos Humanos).

Kä 1990 ye ngrabare, Philip Brumley, sribikä sede mundial ben, Valter Farneti, ja mräkä italiano aune ti, nunkwe ja di ngwanba gwairebe kukwe ükatekäre ne kwe ja mräkätre tuadremetre kukwe driere jäme juta Cuba yekänti ñobätä ñan aune kukwe driei ñäkäi nämä kä yekänti. Ti nämä Bélgica ye ngwane, tikwe kukwe tikaba ni Embajador Cuba ye ie aune nun ja ükakröba nitre funcionario yebe blitakäre bentre kukwe ruäre namani bare Köböite kukwe driere ñäkäibare yebätä, akwa nun ja ükakröba kena ye ngwane ñan rababa bare kwin krubäte.

Kukwe jökrä yebiti ta, nunkwe oraba Jehovai aune nunkwe permiso diankaba Biblia juankäre 5.000 jire Cuba. Biblia ye rababa kwin yete aune döräiba ja mräkätrebiti yebiti rükaba gare nunye nun nämä ja di ngwen ye nämä tuin kwin Jehovai. Ye medenbätä, nunkwe permiso käräbata bobukäre Biblia juankäre bäri, ye ngwane nunkwe juanba 27.500 mada. ¡Biblia ye rababa kwin yete aune ja mräkätre kwati kwe Biblia rababa jeñe ye käi rababa juto nunbätä aune kä juto tibätä arato tita sribire siba yebätä!

Ti janamanena bä kabre juta Cuba yekänti blitakäre gobrantre ben kukwe drie ñäkäita ye ükatekäre. Ye köböire, gobranka kabre aune nitre sribikä  gobranbe ye kwati gare tie aune tita blite kwin bentre.

Kä 1994 ye ngwane, rü ganinkä nitre tutsi ruere ye ngwane nitre millón krati biti bäri murie ketani juta Ruanda. Aune ye ngätäite, ja mräkätre kwati murie ketani arato. Ye medenbätä bengwairebe, ni testiko Jehovakwe käkwe kukwe ükateba ja mräkätre nämä dre ribere jai ye dimikakäre kukwe ruäre bätä.

Grupo nunkwe ye rababa jutate Kigali, ye ngwane Oficina kukwe kwitakäre aune ju te täräkwata ükakrö nämä yekänti kürü miekwata nämä gwita tibien nunkwe tuaba. Aune ja mräkätre nieba nunye ja mräkätre ruäre murie ketani ngitrabiti. Akwa ja mräkätre ja tare bämikani jai ye nieba kwetre nun ie arato. Ñodre, ja mräkä iti tutsi rababa gare nunye ye käkwe nieba niara nämene ja ükani köbö 28 näre te kä mäkäte nguse ja mräkätre testiko Jehovakwe hutus yekwe niara ngübabare. Kä Kigali yete nunkwe gätä nuainba aune ja mräkätre 900 näre kwanba ye dimikaba kukwe kädrieba yebiti.

Kä ñäkäninbiti o frontera yekänti ta nun rikaba nemen Zaire (nengwane República Democrática del Congo) nun nämä nitre Testiko Jehovakwe nämäne Ruanda ngitiani ye känenentari ye nikani nemen juta Goma yekänti ta. Akwa niaratre ñaka rababa kwen jire nunye yebätä nunkwe oraba Jehovai. Ye bitikäre ni iti ben nun gätäba aune nunkwe ngwantariba ie ni testiko Jehovakwe gare mäi. aune nieba kwe “Jän, ti abokän Testiko Jehovakwe ti bike niken mun ngwena Comité de Socorro ye känti” nieba kwe. Nun rikaba ngwane nun ja ükakröba nitre sribikä comité de socorro yebe, biti nun ja ükakröba nitre 1.600 näre ben nunkwe niaratre dimikaba aune töi mikaba jäme Bibliabiti. Arato nunkwe ñäkäba carta juanba Cuerpo Gobernantekwe yebätä. Kukwe nieba ye mataba niaratre brukwäte, kukwe nie nämä krörö cartabätä: “Käre nunta mun ngwen törö jai orasionte. Aune Jehová ñaka mun käi kwitaikä jire jabiti ye gare nunye”. ¡Aune kukwe nämä carta yebätä ye metre! Ñobätä ñan aune kä nengwane juta Ruanda yete nitre testiko Jehovakwe niena 30,000 biti bäri aune tä sribire kä jutobiti Jehovakrä.

Kä 2011 ye ngwane, kä nämä 58 nunbiti ja mäkäninte akwa ye ngwane ti muko Elly krütaba. Yebätä ti nämä ja driere orasionte Jehovai, aune niara nämä ti töi mike jäme. Arato tita blite kukwe kwin Gobran Ngöbökwe bätä nitre ben ye tä ti dimike.

Kä niena 90 tibiti, akwa ti tä kukwe driere bämän kratire kratire. Sukursal Bélgica yete tita sribire Asuntos Legales yebätä, ye käi juto krubäte tibätä aune kukwe keta kabre ben tikwe ja tuanina ye tita täin nitre betelita bäri mrä mrä ye ie aune niaratre tuinbiti.

Tikwe oraba kena Jehovai nükebe nengwane kä nikanina 84 ta. Aune tikwe blitaba kena ben ye köböire nengwane ti ta ja kete jankunu kwin krubäte ben. ¡Tita debe bien krubäte Jehovai ñobätä ñan aune tä orasion tikwe kukwe nuin! (Sal. 66:19). b