Kirabe kä 3,000 nikanina ta yete jondron ngwä sribebare dobrobiti ye kwani nitre arqueólogo ruäre ie kä 2012 yete. Jondron kwani ietre ye käi namani juto bätätre. ¿Ñobätä? Jondron ngwä sribebare kwani ietre ye ñan ai käi namani juto bätätre, ñakare aune dre nämene tikanibätä ye käi namani juto bätätre.

Nitre arqueólogo yei jondron ngwä ye namani sribebareta ye ngwane, nitre cananeo ni iti kä tikanibätä yebätä ñäkäbare kwetre. Jondron ngwä yebätä ni iti ye kä nämene tikani krörö: “Esbaal ben Bedá”, ye abokän “Esbaal, Bedá monsoi” meden gärätä. Jondron ngwä sribebare kirabe yebätä ni iti kä nämene tikani ye kwani kena nitre arqueólogo ie.

Ni iti kädeka nämene Esbaal ye kädekateta Bibliabätä arato. Ni ye rei Saúl monsoi (1 Crónicas 8:33; 9:39). Ni arqueólogo kädekata Yosef Garfinkel ie jondron ngwä sribebare kirabe ye kwani arato. Niarakwe niebare, Esbaal ye kädekateta Biblia aibebätä rei David nünanbare ye näire. Aune dre dre kwani kä ye näire mikata gare nitre arqueólogo yekwe kä ne näire ye ngätäite Esbaal kädekateta arato ye ütiäte krubäte. Nitre arqueólogo ye ruäre tätre niere Esbaal ye kädekate nämene kä ye aibe näire. Kukwe ye tä mike gare arato kukwe kira mikata gare Bibliabätä ye ja erebe nitre arqueólogo tä mike gare yebe.

Texto mada Bibliabätä yekänti Esbaal ye kädekata Is-bóset arato (2 Samuel 2:10). Akwa, ¿ñobätä “baal” ye täte “bóset” tikani? Ñan ñobätä aune Esbaal ye nämene ngöbö nitre cananeo yekwe ye ngwen törö nitre israelita ie. Ye medenbätä, ñaka tikani tärä Samuel ketebukäre yebätä ruin nitre kukwe känänkä yei nieta kwetre. Akwa tärä Crónicas Kena yebätä Esbaal ye täbe kwen nie.