1, 2. a) ¿Kukwe meden meden tare ben ja mräkätre aune ja ngwaitre ja tuanina? b) ¿Kukwe meden meden ngwantarita abokän nibike mike gare jai?

JA MRÄKÄ kädekata Lije tä niere rübare juta Burundi yekänti ngwane, niara aune mräkätre kwe nämene gätä krite. Nitre namani nen kwäräkwärä aune täkä namani kürübiti ye tuani kwetre. Niara rün, meye, etebatre bätä ngwaitre ni jätä ye ngitiani jondron braibe ben. Lije tä niere: “Ti mräkätre ruäre ye rababa kä gitiakäre Malaui yekänti, kä ye nemenkä 1,600 kilómetro. Nun mada abokän rababa kä mada jene jene yekänti”.

² Kä jökräbiti tibien, nitre 65 millón biti bäri tä ngitie kä madakänti. Rü tä nakainkä o niaratre rüe tä nakainkä ye köböite tätre ju kwetre tuenmetre. Kä nengwane bäri nitre kwati krubäte tä ngitie kä madakänti nieta * (nota mikadre ñärärä). Nitre tä ngitie kä madakänti ye kwati krubäte abokän testiko Jehovakwe. Niaratre kwati yekän mräkätre tare kwetre krütani aune jondron nämene kwetre ye bäsi  jökrä nikani ngwarbe kän. ¿Kukwe meden meden mada tare ben niaratre tä ja tuin? Ja mräkätre aune ja ngwaitre tä ja tuin kukwe tare ye kwrere ben, akwa yebiti ta ¿ni raba niaratre dimike ño Jehová mike täte kä jutobiti? (Salmo 100:2). Aune nitre tä ngitie kä madakänti ie Jehová jämi gare, ¿yei nikwe kukwe driedre ño?

3. ¿Dre köböite Jesús aune nitre ja tötikaka kwe ye ngitiani kä madakänti?

³ Ángel Jehovakwe niebare José ie rei Herodes tö namani Jesús murie ketai ye bitikäre, Jesús, rün aune meye ngitiani kä Egipto yekänti. Aisete niaratre nünanbare kä yekänti nememe Herodes krütani ye ngwane (Mateo 2:13, 14, 19-21, Traducción de Nuevo Mundo de las Santas Escrituras [TNM]). Kä nikani kwati krubäte ta ye bitikäre, nitre ja tötikaka Jesukwe rüe nakaninkä ye köböite “nikani kwäräkwärä kä Judeate amne kä Samariate” (Hechos 8:1). Nitre nänkä Jesús jiebiti ye kwati krubäte rabadre ju kwetre tuenmetre ye nämene gare ie. Niarakwe niebare: “Juta te mun raba, ye känti mun rüe raba näin kisere mun jiebti [...] ne ngwane, mun gitia juta mdate” (Mateo 10:23). Gitiadre kä madakänti ye ñaka nuäre.

4, 5. a) Nitre tä ngitie kä madakänti ye ngwane, ¿tätre ja tuin kukwe meden meden tare ben? b) ¿Kä gitiakäre yekänti kukwe meden meden tare tä nemen bare?

⁴ Nitre tä ngitie kä madakänti ye tä ja tuin kukwe tare keta kabre ben ji ngrabare o kä gitiakäre yekänti. Lije eteba köre kädekata Gad tä niere: “Kä nämä 12 tibiti. Nunkwe nänba bämän kabre te aune nunkwe ni ngwaka tuaba kwati krubäte ji ngrabare. Ti ngoto rababa nüen krubäte yebätä ti mräkätre rikadre jankunu käne tikwe nieba ietre. Akwa tata ñan törbaba ti mikaite nitre käme yei, aisete ti dimikaba kwe. Ruäre ngwane, mango nämä kwen nunye ji ngrabare ye aibe nun nämä kwete. Nun nämä orare aune tö ngwen Jehovai yekwe nun dimikaba nüne jankunu köbö kwatire kwatire te” (2 Corintios 4:7).

⁵ Kä kwati krubäte te Lije mräkätre ye bäsi jökrä namani kä dianinkä Naciones Unidas yekwe gitiakäre yekänti. Akwa yete kukwe tare nämene nemen bare arato. Lije tä ni circuito tuabitikä kä nengwane ye tä niere: “Nitre bäsi jökrä kwe sribi ñaka nämä, aisete nitre nämä ni mada kädriere, dö ñain, ja denkä ngwianbätä, jondron goire aune nämä nemen kämekäme jabe”. Ja kriemikakäre kukwe käme yebätä, nitre Testiko nämene sribire krubäte konkrekasionte (Hebreos 6:11, 12; 10:24, 25, TNM). Ja keta Jehovabe ye niaratre tö namani kriemikai, yebätä niaratre kwati krubäte käkwe kukwe ükaninte kwin jai sribi prekursor nuainkäre. Nitre israelita ñaka nänbare jankunu kä ngwarbe nötare yekänti, ye erere niaratre ñaka rabai jankunu kä gitiakäre yekänti namanintre nütüre yekwe dimikani. Yekwe niaratre dimikani töbike kwin (2 Corintios 4:18).

6, 7. a) ¿Nita Ngöbö tarere ye tä ni töi mike dre nuainne? b) Ja mräkätre aune ja ngwaitre ruäre dre nuainbarera ye mä raba mike gare keteiti.

⁶ Nita “Ngöbö tarere” ye tä ni töi mike ja mräkätre aune ja ngwaitre tarere, metrere tätre ja tuin kukwe tare ben ye ngwane (ñäkädre 1 Juan 3:17, 18 yebätä). Ñodre, siklo kena yete mrö nikani aune ye köböite nitre kristiano Judea ja tare nikabare. Aisete ja mräkätre aune ja ngwaitre mada jondron juani ietre dimikakäre (Hechos 11:28, 29). Arato apóstol Pablo aune Pedro nitre kristiano töi mikani nitre mada kain ngäbiti kwin (Romanos 12:13; 1 Pedro 4:9). Ja mräkätre aune ja ngwaitre tä nüke ni känti ye nita kain ngäbiti kwin angwane, nikwe bäri ja mräkätre aune ja ngwaitre tä ja tuin kukwe tare ben o rüeta nakainkä tätre  tödeke yebätä ye kadre ngäbiti kwin * (nota mikadre ñärärä) (ñäkädre Proverbios 3:27 yebätä) *

⁷ Bitinkä, kä Ucrania kädrikri yekänti nitre testiko Jehovakwe kwati krubäte käkwe ju kwetre tuanimetre rü nakaninkä aune rüe nakaninkä ye köböite. Akwa, niaratre ruäre murie ketani. Ja mräkätre aune ja ngwaitre ye jökrä bäsi namani nitre Testiko mada kä Ucrania aune Rusia ye gwirete. Ja mräkätre juta ketebu yete käkwe ñaka ja mikani rü nakaninkä yete, ye köböire niaratre “ñaka ja mike nitre kä nebätä yekri” ye bämikani kwetre. Ne madakäre, namanintre “kukwe kwin” ye driere jankunu kä jutobiti (Juan 15:19, TNM; Hechos 8:4, Ngöbö Täräe [NGT], tärä okwä ükaninte).

8, 9. a) ¿Nitre tä ngitie juta madate ye raba ja tuin kukwe meden meden tare ben? b) Nita niaratre dimike ye ngwane, ¿ñobätä ni rabadre ngübarebätä bätärekä?

⁸ Nitre tä ngitie kä madakänti ye ruäre tätre niken nüne kä madabiti juta kwetre ye arabe känti. Akwa niaratre kwati tätre niken nüne juta mada ñaka gare ietre yekänti. Kä yekänti gobrantre tä mrö, dän aune ju bien ietre raba ruin nie. Akwa yebiti ta, niaratre tä ja tuin kukwe tare ben. Ñodre, niaratre rabadre ja kite mrö jene jene kwete raba ruin nie. Niaratre ruäre ye nünanka kä ngire yekänti aune ja kriemikadre ño kä tibo yebätä ye ñaka gare ietre. Mada abokän rabadre ja kite jondron mrä mrä sribeta yebätä raba ruin nie.

⁹ Gobrantre ruäre ie kukweta ükaninte nitre tä ngitie kä madakänti ye dimikakäre ne kwe nitre tä nüne ño ye erere nüna rabadre gare ietre juta mrä yekänti. Akwa ye bitikäre niaratre rabadre ja ngübare akwle ye ribeta ietre. Ye ñaka raba nemen nuäre kräketre, ñan ñobätä aune rabadre ja kite kukwe keta kabrebätä. Ñodre, niaratre rabadre ja kite blite kukwe madabiti aune nüne bä jene. Arato kukwe tä ükaninte jondron ütiä biankäre, monsotre juankäre kwelate aune mäträkäre monsotrebätä ye niaratre rabadre mike gare jai. Ja mräkätre aune ja ngwaitre tä ja tuin kukwe tare ye erere ben dimikata nikwe ye ngwane, ¿ni raba ngübarebätä bätärekä aune mike ütiäte jai? (Filipenses 2:3, 4).

10. ¿Nitre tä ngitie juta nikwe yekänti ye ni raba dimike ño tödeke bäri? (Üai bämikani kena mikadre ñärärä).

¹⁰ Ruäre ngwane gobrantre ñaka töta nemen ja mräkätre aune ja ngwaitre tä ngitie kä madakänti ye tuai blite ja mräkätre mada konkrekasion kä yekänti ben. Nitre ruäre tä ja ükaninte braibe jene jene sribikäre gobranbe yekwe ñaka niaratre dimikai jankunu tätre niere ietre. Sribi ñaka raba ja mräkätre mike nemen gätäbätä ye ñaka kadre ngäbiti kwetre ngwane, ñaka raba nüne jankunu juta yete tätre niere ietre raba ruin nie. Ja mräkätre aune ja ngwaitre ye ruärebätä kä jürä nemen aune sribi mada ñaka kwain ietre tätre nemen nütüre yebätä tätre sribi ye kain ngäbiti. Ye medenbätä, biarebe nikwe blitadre ja mräkätre yebe ye ütiäte krubäte. Nikwe ja töi mikadre niaratre yebätä ye tätre ribere jai. Ni töita niaratrebätä aune dre dre ribeta metrere kwetre jai yebätä nita dimike ye raba niaratre mike tödeke bäri (Proverbios 12:25; 17:17).

11. a) Kenanbe, ¿nitre tä ngitie kä madakänti ye tä dre dre ribere jai? b) Nitre tä ngitie kä madakänti dimikata yebätä debe biandre kwetre, ¿ye raba bämike ño?

¹¹ Kenanbe ni raba ja mräkätre aune ja ngwaitre yei mrö, dän aune jondron mada ribeta  kwetre jai ye bien * (nota mikadre ñärärä). Ñodre, nikwe corbata biandre ja mräkä ie ye raba mate kwinbätä. Akwa, niaratre ñaka rabadre jondron ribere krubäte jai. Niaratre dimikata yebätä tätre debe bien ye bämikadre kwetre. Ye köböire, ja mräkätre aune ja ngwaitre niaratre dimikai töi kwinbiti. Akwa kätä niken ruäre ta ye bitikäre, nitre tä ngitie kä madakänti ye rabadre ja ngübare akwle ye ütiäte krubäte. Ye erere nuaindi kwetre ngwane, ja ñaka rabai ruin ngwarbe ietre aune ja ketai jankunu kwetre ja mräkätre bätä ja ngwaitre mada yebe (2 Tesalonicenses 3:7-10). Akwa yebiti ta, nitre tä ngitie kä madakänti ye nikwe dimikadre tätre ribere jai.

12, 13. a) Nitre tä ngitie kä madakänti tä dre dre ribere metrere jai, ¿yebätä ni raba dimike ño? b) Ja mräkätre ruäre käkwe dre nuainbare ye mäkwe mika gare.

¹² Nitre tä ngitie kä madakänti ye dimikakäre ni ñaka ngwian ribere krubäte jai. Nikwe kä diandrekä jai kräketre aune nikwe taredre ye ribeta bäri kwetre jai. Ñodre, nändre ño jutate bus o karo yebiti o mrö kwin aune brai kökadre ño kwetre jai ye ni raba driere ietre. O jondron sribira ngwian ganainkäre jai ye raba nemen ño kwetre ye ni raba driere ietre, ñodre máquina dän dikakäre o jondron kiangätä tikaraka aune kriblü ükatekäre. Aune bäri ütiäte, ni raba niaratre dimike ne kwe ja rabadre ruin kwin ietre konkrekasion mrä yekänti. Ni raba ngwane, ni raba niken niaratre ngwena gätäte. Ne madakäre, kukwe driedre ño nitre ie ye ni raba mike gare ietre aune ni raba kukwe driere bentre.

 ¹³ Monsotre bati nibokä ngitiani kä madakänti yebätä ani blite. Niaratre nükani konkrekasion keteiti yekänti angwane, niaratre nämene dre dre ribere metrere jai yebätä nitre umbre ji ngwanka käkwe dimikani. Karo mikadre nen o ngwandre, kukwe tikadre computadorabiti aune täräkwata ükadrete jai sribi känänkäre ye niaratre driebare ietre. Arato kukwe ükadrete ño sribi Jehovakwe mikakäre käne jai ye niaratre driebare ietre (Gálatas 6:10, TNM). Kä nikani ruäre ta ye bitikäre, monsotre bati nibokä yekwe ja mikani prekursor. Niaratre ja töi mikani sribi Ngöbökwe nuainne aune nitre umbre ji ngwanka käkwe dimikani ye köböire, ririabare kukwe ja üairebiti aune ñaka ja mikani kwetre nitre kä nebätä yekri.

14. a) Ja mräkätre aune ja ngwaitre tä ngitie kä madakänti ye rabadre drebätä kä ngwen nüke jai? b) Ni iti tödekabare ye mä raba mike gare.

¹⁴ Nitre kristiano jökrä ye erere, nitre Testiko tä ngitie kä madakänti ye rabadre kä ngwen nüke jai aune ja di ngwen ñaka jondron kä nebätä ye mike bäri ütiäte jai tä ja kete Jehovabe ye kräke * (nota mikadre ñärärä). Lije aune etebatre bätä ngwaitre nämene ngitie ye ngwane, rünkwe kukwe ütiäte driebare ja töi kräke ietre tödekadre ño yebätä nieta kwetre. Niaratre tä niere: “Jondron ngwan nämä kwe ye meden ñaka ribere jai ye rikaba kitekä jökrä. Mrä mada, bolsa nämä tökare ye mikaba tuare kwe nunye aune kä jutobiti nieba kwe: ‘¿Tuin munye? Ni ñaka jondron ye ribere jire jai’” (ñäkädre 1 Timoteo 6:8 yebätä).

15, 16. a) ¿Ni raba ja mräkätre aune ja ngwaitre ye dimike ño tödeke bäri? b) ¿Ja ruin ño ietre yebätä ni raba dimike ño?

¹⁵ Nitre tä ngitie kä madakänti ye ñaka mrö aune dän ye aibe ribere jai. Ñakare aune ja ruin ño ietre aune kukwe ja üaire yebiti dimikadre tätre ribere jai (Mateo 4:4). Nitre umbre ji ngwanka ye raba tärä o täräkwata tä niaratre kukweibiti ye känene kräketre dimikakäre aune ja mräkätre bätä ja ngwaitre blite niaratre kukweibiti yei rabadre niaratre mike gare. Kukwe ye ütiäte krubäte ñan ñobätä aune nitre tä ngitie kä madakänti yei dre dre nämene gare ye jökrä tuanimetre kwetre. Tätre nemen mräkätre, kä aune konkrekasion kwetre ye uliere. Jehová tä niaratre tarere aune mike tuin bobre jai ye ja mräkätre aune ja ngwaitre rabadre bämike ietre tätre ribere jai. Ye erere nikwe ñaka bämikai ietre angwane, nitre mada nünanka juta kwetre yekänti abokän ñaka Testiko yei niaratre raba ja di kärere (1 Corintios 15:33). Nita niaratre dimike ne kwe ja rabadre ruin kwin ietre konkrekasionte ye ngwane, nita Jehová dimike “nitre menteni tä niken nüne kä madakänti” ye kriemike (Salmo 146:9).

¹⁶ Nitre ja mikaka Jesús aune rün bätä meye rüere nämene gobrane ye ngwane, niaratre ñaka nikaninta juta kwetre yete. Ye erere tä nemen bare nitre kä nengwane tä ngitie kä madakänti yebätä, ye köböite niaratre ruäre ñaka raba nikenta juta kwetre yete raba ruin nie. Akwa mada abokän ñaka tö näinta jire juta kwetre yete raba ruin nie. Lije tä niere, nitre rüne aune meyere kwati krubäte ye mräkätre mika namani ño ja dibiti jabe o murie keta namani ño ye tuani kwetre juta kwetre yete. Yebätä, niaratre ñaka tö näinta juta kwetre yete monsotre kwetre yebe. Ni tö ja mräkätre aune ja ngwaitre dimikai ngwane, nikwe niaratre mikadre tuin bobre jai, taredre ja eteba kwrere, ja brukwä mikadre kwin kräketre aune ja töi mikadre bobre Biblia tä niere ye erere (1 Pedro 3:8, TNM). Nitre tä ngitie kä madakänti ye rüeta nakainkä yebätä niaratre ruäre kräke ñaka tä nemen nuäre ja ketakäre nitre madabe. Niaratre ja tare nikabare ño ye kädriekäre tätre nemen ja gaire, metrere monsotre kwetre ye okwäbiti ñaka töta nemen blitai kukwe yebätä  raba ruin nie. Aisete, nikwe ngwandretari jai: “Ti niaratre akräke, ¿nitre mada ti mikadre tuin ño jai ie ti törbadre?” (Mateo 7:12, TNM).

17. ¿Nita kukwe driere ye tä nitre tä ngitie kä madakänti dimike ño?

¹⁷ Kä nengwane, nitre kwati krubäte tä ngitie kä madakänti ye nünanka nitre Testiko tuanmetre ñaka kukwe driere yekänti. Nitre Testiko tä kukwe driere kä jutobiti, ye köböire “Ngöbö gobrain” yebätä kukwe drieta nitre kwati krubäte tä ngitie juta madate yei (Mateo 13:19, 23, NGT). Nitre tä ngitie kä madakänti ye kwati krubäte tä ja tuin kukwe kri ben yei jata nemen ruin kwin gätäte aune töita nemen jäme. Drekebe ngwarbe kukwe ne tä nüke gare ietre: “Ngöböta era metre bkänä mun ngätäite” (Mateo 11:28-30; 1 Corintios 14:25).

18, 19. Nitre tä ngitie kä madakänti ie nita kukwe driere ye ngwane, ¿ni raba ja ngwen ño töbätä?

¹⁸ Nita kukwe driere nitre tä ngitie kä madakänti ie ye ngwane, nikwe ja ngwandre mokre aune töbätä (Proverbios 22:3; Mateo 10:16). Nikwe blitadre bentre ye ngwane, nikwe kukwe nuadre kwin. Akwa nikwe ñaka blitadre kukwe gobrankwe yebätä bentre. Sukursal aune nitre sribikä gobranbe tä kukwe nuainmana nie ye erere nikwe nuaindre. Ye köböire kukwe tare ñaka rabai bare jire ni aune nitre madabätä. Nitre tä ngitie kä madakänti ye nünanka kä jene jene känti aune ñaka nüne ja erebe, yebätä töita ño aune ja ruin ño ietre ye nikwe mikadre gare jai aune nikwe mikadre ütiäte jai. Ñodre, meritre rabadre ja ngwäkite ño yebätä nitre nünanka juta ruäre te ye ñaka töbike ja erebe. Aisete nikwe kukwe driedre nitre yei ngwane, nikwe ja ngwäkitadre kwin ne kwe niaratre ñaka rabadre rubun.

¹⁹ Ni kristiano tö nitre tä ja tare nike ye dimikai, niaratre ye Testiko o ñakare akwa ni tö dimikai. Nita niaratre dimike ye ngwane, ni samaritanobätä Jesukwe blitabare ye erere nita ja ngwen (Lucas 10:33-37). Ni tö nitre mada dimikai angwane, bäri kwin nikwe blitadre Gobran Ngöbökwe yebätä bentre. Ni umbre ji ngwanka ye iti käkwe nitre kwati krubäte tä ngitie kä madakänti dimikanina yekwe niebare: “Ni abokän testiko Jehovakwe nikwe niedre biarebe ietre ye ütiäte krubäte. Nita niken niaratre känti metrere blitakäre bentre kukwe kwin käbämikata Bibliakwe yebätä aune ñaka jondron biankäre ietre ye ni raba niere ietre”.

20, 21. a) ¿Nita nitre tä ngitie kä madakänti tarere bökän ye köböire dreta nemen bare? b) ¿Kukwe ja tötikara ja känenkäre yebätä nikwe dre mikai gare jai?

²⁰ “Nitre menteni tä niken nüne kä madakänti” tareta bökän ye köböire kukwe kwin tä nemen bare. Meri Testiko tä mike gare, niara mräkätre rüe nakaninkä Eritrea ye ngitiani kä madakänti. Monsotre kwe ye nibokä nänbare köbö kwä jire kä ngwarbe nötare yekänti ta. Niaratre nänbare mente krubäte, ye bitikäre namanintre Sudán. Niara tä niere: “Ja mräkätre aune ja ngwaitre monsotre tikwe mikani tuin jai ni ja mräkäre ye erere aune mrö, dän bätä ju biani kwetre ietre aune nämäne niken ngwena karote. Ni testiko Jehovakwe aibe tä nitre menteni kain ngäbiti ja gwirete, tätre Ngöbö itibe mike täte yebätä, ¿ñan ererea?” (ñäkädre Juan 13:35 yebätä). *

²¹ Aune nitre ja mräkäre tä niken nüne juta madate monsoitre yebätä, ¿ni raba dre niere? Nitre ye ni raba dimike ño Jehová mike täte kä jutobiti, ye nikwe mikai gare jai kukwe ja tötikara ja känenkäre yebätä.