1, 2. ¿Kukwe meden kwin tärä nie ja tare metre bämikakäre jai kwärikwäri?

KUKWE kwin keta kabre tärä nie ja tare metre bämikakäre jai kwärikwäri. Ruäre ye raba kwen nie Bibliabätä proverbio ruäre nekänti: “Ja tare metre aune ja ngwan metre ye ñaka mä tuanemetre [...]; ye köböire Ngöbö aune ni kä nebätä okwäbiti, mä kain ngäbiti aune mä kukwe mike ñärärä kwin ja käne ye rabai gare ietre”, “ni ja tare metre bämikaka ye tä kukwe kwin mike nemen bare jakrä” aune “nireta ja di ngwen kukwe metre aune ja tare metre känänkäre yekwe ja nire rabai” (Prov. 3:3, 4; 11:17, nota; 21:21).

² Kukwe ketamäbätä ni rabadre ja tare metre bämike ye mikata gare nie proverbio nekänti. Kena, ñobätä ñan aune ye tä ni mike ütiäte Ngöbö ngwärekri. Ketebukäre, ñobätä ñan aune kukwe kwin tä nemen nikwe. Ñodre, tä ni dimike nemen ja ketamuko bäkäne kärekäre. Aune, ketamäkäre, nita ja tare metre bämike ngwane, kukwe kwin rabai nikwe ja känenkäre, ñodre ja nire käre. Erametre, kukwe kwin tärä nie kukwe nuain mananta Jehovakwe ne mikakäre täte: “Munkwe ja tare metre aune ja mika tuin bobre jai kwärikwäri” (Zac. 7:9).

3. ¿Kukwe ngwantarita meden nibike mike gare jai kukwe ja tötikara nekänti?

³ Kukwe ngwantarita ketabokä ne nibike mike gare jai kukwe ja tötikara nekänti: ¿Nire nire ie ni rabadre ja tare metre bämike? ¿Tärä Rut ye tä dre driere nie ja tare metre yebätä? ¿Töi kwin ne ni raba bämike ño kä nengwane? Aune nikwe ye erere nuaindi ngwane, ¿ye käkwe ni dimikai ño?

4. ¿Ja tare metre Jehovakwe ye ni raba bämike ño? (Marcos 10:29, 30).

⁴ Nikwe mikaba gare jai kukwe ja tötikara känebätä erere, Jehová tä ja tare metre ye bämike ye abokän, tä ja kete kwin aune kärekäre nire nire tä niara tarere aune mike täte yebe (Dan. 9:4). Kukwe nieta Efesios 5:1 ne ni tö mikabätä täte: “Mun abko Ngöbö ngäbriänkä [...], aisete munkwe ja töi mika nüne Ngöbö kwrere”. Ye medenbätä, ni tö ja töi mikai ja kete kwin aune kärekäre ja mräkätre kukwe ja üairebiti yebe (ñäkädre Marcos 10:29, 30 yebätä). *

5, 6. ¿Ja ngwandre metre nieta yebätä dre nüke gare nitre ie?

⁵ Ja tare metre ye dre gärätä ye rükai gare bäri kwin nie ngwane, töi kwin ye nikwe bämikai bäri kwin ja mräkätre ie ye gare metre nie. Ye medenbätä, ja tare metre dre gärätä aune ja ngwandre metre ye nüke gare ño nitre ie aune ye ñaka ja erebe ye ani bämike kukwe keteitibiti.

 ⁶ Ni iti tä sribire mekerabe empresa keteiti kräke niara ye ja ngwanka metre ni raba niere. Mekerabe tä sribire yete, akwa nire nire empresa bökänkä ye jämi nemen gare ie raba ruin nie. Aune kukwe meden ükateta empresa yekwe ye ñaka nemen debe käre kräke raba ruin nie. Empresa tare kwe ye ñan aibätä tä sribire yete, ñakare aune sribi ribeta kwe jai ngwian ganainkäre jai yebätä tä yete. Sribi bäri kwin ñaka kwen ie kä mada känti ngwane, sribidi empresa yete kwe nememe jubilai ye ngwane.

7, 8. a) ¿Dre kätä nitre töi mike ja tare metre bämike? b) ¿Ñobätä nikwe ja tötikai kukwe ruäre mikata gare tärä Rut yebätä?

⁷ Ni sribikä ja ngwanka metre kädininte  párrafo keta ti yekänti aune ja tare metre ye ñaka ja erebe ñobätä ñan aune ño töire nuainta yebätä. ¿Ñobätä nitre Jehová mikaka täte mekera käkwe ja tare metre ye bämikani? Ñaka mikani nuainne ja dibiti, ñakare aune brukwä kwetre käkwe töi mikani ye nuainne. David käkwe dre nuainbare ye ani mike ñärärä. Brukwä kwe käkwe töi mikani ja tare metre ye bämike ja ketamuko tare kwe Jonatán ye ie, Jonatán rün tö namani niara kämikabätä yebiti ta. Ja känenkäre Jonatán krütanina ye bitikäre, Davidkwe ja tare metre bämikani jankunu Mefibóset, Jonatán Ngobo ye ie (1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7).

⁸ Tärä Rut yebätä nikwe ja tötikai ngwane, kukwe ketakabre rabai gare nie ja tare metre yebätä. ¿Nitre kädekateta tärä yebätä ye tä dre driere nie ja töi kräke ja tare metre yebätä? ¿Kukwe nieta ja töi kräke ye ni raba bämike ño konkrekasionte? *

9. ¿Ñobätä Jehová nämäne ja mike Noemí rüere namani ruin Noemí ie?

⁹ Noemí, jüde kwe Rut aune ni kädekata Boaz, Ngöbö tarekä aune Noemí muko mräkä yebätä kukwe mikata gare tärä Rut yebätä. Mrö nikani Israel ye ngwane, Noemí, muko kwe aune monsotre nibu kwe nikani Moab. Yete, muko kwe krütani. Ngobo nibu kwe käkwe ja mikani gure, akwa biti krütani arato (Rut 1:3-5; 2:1). Kukwe tare ye käkwe Noemí mikani di nekä krubäte. Kukwe tare yebätä namani ulire yebätä Jehová nämäne ja mike niara rüere namani ruin ie. Töi nämäne ño Ngöbäbätä ye  mikani gare ño kwe ne mike ñärärä: “Jehová kise tä ti rüere, [...] Ngöbö Dite Krubäte tä kukwe tare mike nemen bare tibätä”. Ne niebare kwe arato: “Jehovata ja mike ti rüere. Ngöbö Dite Krubäte tä ti mike ja tare nike” (Rut 1:13, 20, 21).

10. ¿Noemí kukwe tare niebare ye namani tuin ño Jehovai?

¹⁰ ¿Noemí kukwe tare niebare ye namani tuin ño Jehovai? Ñaka tuanimetre kwe, ñakare aune nämäne ja tare nike ye jetabare ie. Yebätä töi mikani nüke gare kwe jai “ni töbätä tä ja tuin kukwe tare ben ngwane ye raba kä mike ngwarbebiti” ye gare Jehovai (Ecl. 7:7). Akwa yebiti ta, Jehová nämäne Noemí ken ye dimikadre nüke gare ie ye Noemí nämäne ribere jai. ¿Ngöbökwe dre nuainbare dimikakäre? (1 Sam. 2:8). Rut töi mikani kwe ja tare metre ye bämike ie. Töi kwinbiti aune ja tare yebiti, bie kwe dimikani kwe töbiketa kwin aune nementa dite kukwe ja üairebiti. ¿Rut kukwe bämikani ye tä dre driere nie?

11. ¿Ñobätä ja mräkätre kwati tä ja mräkätre di nekä ye dimike?

¹¹ Ja tare metre ye tä ni töi mike nitre tä di nekä ye dimike. Rut nämäne käre Noemí ken, ye erere arato kä nengwane ja mräkätre kwati töi kwin tä juto biare nire nire tä ulire ye dimikakäre. Tädre ja mräkätre tarere aune raba dre dre nuainne ye töita nuainbätä dimikakäre (Prov. 12:25; 24:10). Yebiti kukwe niebare Pablokwe ne mikaka täte kwetre: “Nire nire moto ulire abko munkwe die mika kä mikakäreta nuäre btä. Erere arato, nire nire di krüte abko munkwe die mika. Erere arato, mun ñan moto raba romon jötrö jötrö ni mda mdakrä” (1 Tes. 5:14).

12. ¿Ja mräkä tä di nekä ye dimikadre ño bäri kwin?

¹² Ja mräkä tä di nekä ye kukwe nuadre aune tare nikwe niedre ie ngwane, yebiti nita dimike bäri kwin. Nita dre dre nuainne oveja ütiäte Jehovakwe ye dimikakäre ye mikata ñärärä kwe (Sal. 41:1). Proverbios 19:17 tä niere: “Nitre jondron ribekä jai ye nire tä dimike ye tä jondron bien Jehovai aune niarakwe ütiä biainta ie”.

13. ¿Ñobätä Rut ñaka ja ngwani Orpá erere aune ja tare metre bämikani ño kwe? (Üai kena täräkwatabätä mikadre ñärärä).

¹³ Ja tare metre ye rükadre gare bäri kwin nie yekäre, Noemí muko aune monsotre nibu kwe krütani ye bitikäre dre namani barebätä yebätä ani blite. Juta Ngöbökwe namani ruentari tare Ngöböye aisete “Ngöbö diebti nitre iraelibo namaninante mrö bäkäne” ye kukwe jerabare Noemí ie ngwane, ja töi mikani nikenta kwe juta yete (Rut 1:6, Jonás/Rut). Jüde nibu kwe nikani ben. Akwa, nämenente ji ngrabare ngwane, rikadreta Moab ye Noemí niebare ietre bämä jire. ¿Dre namani bare? Biblia tä niere: “Orfakwe [...] bie Noemí demainbare, bti nikaninta; akwa Rut abko, namani ja ketete Noemibtä” (Rut 1:7-14, Jonás/Rut). Noemí dre niebare Orpá ie ye erere nuainbare kwe aune nikaninta Moab. Akwa Rut ñaka ye erere nuainbare. Raba nikenta ja gwirete, akwa bie kwe nämäne tare kwe yebätä ja tuanimetre kwe yete dimikakäre (Rut 1:16, 17). Nämäne nuaindre ie  ye ñan aibätä ja tuanimetre kwe nemen Noemí ken, ñakare aune töi nämäne nuainbätä, ja tare metre yebätä nuainbare kwe. ¿Kukwe ne tä dre driere nie?

14. a) ¿Ja mräkätre kwati ja töi mikanina dre nuainne? b) Hebreos 13:16 tä niere erere, ¿kukwe meden nuainta nikwe tuin kwin krubäte Ngöböi?

¹⁴ Ja tare metre ye tä ni töi mike ja di ngwen kukwe mada nuainne. Namani bare mekerabe sete erere, nitre testiko kwati ni näire tä ja töi mike ja tare metre ye bämike ja mräkätre ie aune ja mräkätre gare ñaka ietre ye ie arato. Ñodre, kukwe tare tä nemen bare ye tä nemen gare ietre ngwane, raba ja mräkätre dimike ño ye ngwantarita kwetre. O ja mräkä iti konkrekasionte kwe ngwian ñaka tä nemen gare ietre ngwane, tätre dre ribere jai ye ngwantarita kwetre aune tätre dimike. Nitre kristiano Macedonia siglo kena ye erere ja ngwanta kwetre, nitre ye “ja moto mikani bäri kuin” (2 Cor. 8:3). Nitre kristiano ye erere, ja mräkätre ye tä ja di ngwen kukwe nuainkäre bäri. Tätre ja di ngwen ja mräkätre tä ja di ribere krubäte jai ye dimikakäre. Erametre, nitre Jehová mikaka täte tä ja tare metre bämike ye tuin kwin krubäte Jehovai (ñäkädre Hebreos 13:16 yebätä).

15, 16. ¿Rut ñaka ja di ngwain nekä ye bämikani ño kwe?

¹⁵ Kukwe namani bare Rut aune Noemibätä yebätä kukwe ütiäte ja töi kräke raba nemen gare nie. Ruäre ye ani mike gare jai.

¹⁶ Nikwe ñaka ja di ngwandre nekä. Rut ja töi mikani niken bie kwe mukore nemen Judá ngwane, kenanbe ñan nükaninbiti Noemí ie. Akwa Rut ñaka ja ngwani dinekä. ¿Ye köböire dre namani bare? “Rut nämane biare näin Noemí mukore namani tuen Noemiye. Abtä juanintarita ñakare mda kwe” (Rut 1:15-18, Jonás/Rut).

17. ¿Dre käkwe ni dimikai ñaka ja di ngwen nekä jötrö ngwarbe?

¹⁷ Kukwe ja töi kräke: Nire tä ulire dimikadre yekäre kukwe ngibiadre bätärekä, akwa nikwe ñaka ja di ngwandre nekä. Ñodre, meri testiko iti dimikadre ye tä ribere jai akwa kenanbe ñan tö raba kukwe ye kain ngäbiti. * Akwa yebiti ta, ja tare metre ye käkwe ni töi mikai ja di ngwen rabakäre käre ken dimikakäre (Gál. 6:2). Nita dimike aune töi mike jäme ye ja känenkäre kain ngäbiti kwe yei nita tö ngwen.

18. ¿Kukwe meden namani tare Rut ie raba ruin nie?

¹⁸ Kukwe ye nikwe ñaka mikadre nemen tare jabätä. Noemí aune Rut nükani Belén aune Noemí ja tuani meritre nünanka niara bäre ben ye ngwane niebare kwe ie: “Ti rikaba ngwane, jondron nämä ere tikwe, akwa Jehovata ti mike nüketa kise tökare” (Rut 1:21). ¿Kukwe niebare biekwe yebätä ja namani ruin ño Rut ie ye ni raba bämike ja okwäte? Rut ja di ngwani krubäte Noemí dimikakäre: muabare kwe ben, töi mikani jäme kwe aune dikakabare kwe mukore köbö kwati te. Akwa yebiti ta, Noemí käkwe niebare: “Jehovata ti mike nüketa kise tökare”. Rut nämäne Noemí ken yete, akwa ye ñaka namani ütiäte Noemí kräke namani tuen ie. Kukwe ye namani tare krubäte Rut kräke rababa ruen nie. Akwa namani käre Noemí ken dimikakäre.

19. ¿Dre käkwe ni dimikai ne kwe ni tädre käre nire tä di nekä ye ken dimikakäre?

¹⁹ Kukwe ja töi kräke: Meri testiko iti tä di nekä ye nita ja di ngwen dimikakäre akwa kenanbe raba kukwe tare niere nie. Akwa nikwe ñaka kukwe ye mikadre tare jabätä, ni tädre käre ken. Aune ni raba töi mike ño jäme yebätä Jehovakwe ni dimikadre ye nikwe käredre ie (Prov. 17:17).

20. ¿Dre käkwe Rut dimikani ñaka ja di ngwankäre nekä?

 ²⁰ Nire ie kukwe niedre dimikakäre ribeta kwe jai ye ie niedre. Rut käkwe ja tare metre bämikani Noemí ie, akwa niara ie kukwe niedre dimikakäre ye nämäne ribere jai arato. Aisete Jehovakwe Boaz töi mikani kukwe ne niere ie dimikakäre: “Mäkwe dre dre nuainbare yebätä Jehovakwe kukwe kwin nuaindre mä kräke. Jehová Ngöbö juta Israelkwe käkwe jondron ütiä biandre täte mäi, ñobätä ñan aune niara ngwike täni mä jatani ja kriemike”. Kukwe bä nuäre ne käkwe Rut dimikani krubäte. Yebätä niebare kwe: “Ni sribikä mäkwe ye mätä töi mike jäme aune kukwe nieta mäkwe yebiti mäta ti mike jäme” (Rut 2:12, 13). Boaz kukwe kwin niebare Rut ie ye käkwe ja di biani ie ñaka ja di ngwankäre nekä.

21. Isaías 32:1, 2 tä niere erere, ¿nitre umbre ji ngwanka tä ni mada tarere ye käkwe töi mikai dre nuainne?

²¹ Kukwe ja töi kräke: Nire nire tä ja tare metre bämike ni madai, ye ie kukwe niedre dimikakäre ye ribeta kwetre jai ruäre ngwane. Rut käkwe ja töi mikani kwin Noemí kräke yebätä Boaz kwin niebare ie. Ye erere arato, ja mräkätre konkrekasionte tä ja mräkätre mada dimike aune tarere yebätä nitre umbre ji ngwanka tä kwin niere ietre. Kukwe kwin nieta ietre ye tä dimike krubäte ñaka ja di ngwankäre nekä (ñäkädre Isaías 32:1, 2 yebätä). *

22, 23. ¿Ñobätä Noemí namani töbike jene aune dre käkwe dimikani töbike kore? (Salmo 136:23, 26).

²² Ja känenkäre, Boaz ja töi mikani mrö bien ere Rut aune Noemí ie (Rut 2:14-18). ¿Boaz ja töi mikani mentamä ye namani tuin ño Noemí ie? Niebare kwe: “Jehová, ni ja tare metre bämikaka ni nire aune ni krütani ie, käkwe kukwe kwin mika nemen bare kräke” (Rut 2:20a).  ¡Noemí ñaka namanina töbike käne erere! Käne nämäne ja tare nike yebätä kukwe ne niebare kwe: “Jehová ja mikani ti rüere”. Akwa ne ngwane kä jutobiti nieta kwe: “Jehová, ni ja tare metre bämikaka”. ¿Ñobätä namani töbike jene?

²³ Jehová nämäne Noemí dimike ye jatani tuin Noemí ie. Noemí nämäne dre ribere jai rikakäreta Judá ye ngwane, Jehovakwe Rut yebiti dimikani (Rut 1:16). Boaz, “ni kä ni mräkäkwe kökaka”, * käkwe ja töi mikani mentamä aune meritre nibu ye tarebare kwe yebiti Jehová nämäne Noemí dimike ye jutuabare Noemí ie (Rut 2:19, 20b). Nämäne töbike ne kwrere raba ruen nie: “Jehová ñaka ti tuenmetre jire känerabe nüke matare tä käre tibe. Nüke gare tie” (ñäkädre Salmo 136:23, 26 yebätä). * Rut aune Boaz ñaka ja di ngwani nekä aune niaratre käkwe dimikani jankunu. Yebätä debe biani kwe ja brukwä ngöibiti raba ruen nie. Noemibätä kä nämäninta juto aune namaninta dite ye käi namani juto krubäte niaratre nimäbätä raba ruin nie.

24. ¿Ñobätä ni tö ja tare metre bämikabätä jankunu ja mräkätre ie?

²⁴ ¿Tärä Rut yebätä dre nibi gare nie ja tare metre yebätä? Ja tare metre ye tä ni töi mike ja mräkätre tä di nekä ye dimike jankunu aune ñaka ja di ngwen nekä jötrö ngwarbe. Tä ni töi mike ja di ngwen ja mräkätre dimikakäre arato. Ja mräkätre meden tä ja tare metre bämike ja mräkätre madai, ye ie nitre umbre ji ngwanka kukwe kwin niedre dimikakäre. Ja mräkätre tä di nekä tä nementa dite sribikäre Jehová kräke ye käita nemen juto krubäte nibätä (Hech. 20:35). Ne madakäre, kukwe bäri ütiätebätä nita ja tare metre ye bämike ye abokän ni tö Jehová, “ja tare metre bämikaka” ye erere ja ngwanbätä aune kä mikabätä jutobätä (Éx. 34:6; Sal. 33:22).