1, 2. a) ¿Kukwe medenbe nitre menteni kwati krubäte tätre ja tuin? (Üai bämikani kena mikadre ñärärä). b) ¿Biblia tä dre ngwen törö nie? c) ¿Kukwe meden meden ngwantarita abokän nibike mike gare?

KÄ NIKANINA 30 biti bäri ta yete, ni brare iti käi Ghana kädekata Osei nikani mento juta kwe yete aune nikani nüne kä Europa yekri ^[1] (kukwe ja tötikara nekänti nota tä mikani mrä ngösöri mikadre ñärärä). Kä ye ngwane, niara jämi nemen testiko Jehovakwe. Kukwe kri keta kabre nämene niara kisete ye törö ie. Tä niere: “Bengwairebe rababa gare tie nitre jökrä bäsi töi ñaka nämä tibätä. Kä tibo krubäte ye ñaka mataba kwin tibätä. Ru kuinta tä mata nemen tibien yekänti ti rikaba mentokwäre aune kä tibo ye mataba kena tibätä ye ngwane, ti jataba muen”. Nitre juta yete nämä blite kukwe medenbiti yebätä niara nämä ja kite ye ñaka namani nuäre kräke, yebätä kä nikani kwati biti bäri ta ye ngwane batibe sribi kwin kwani ie. Aune niara nämene nüne mente krubäte mräkätre ye bäre mento, yebätä nämene mräkätre uliere krubäte bätä ja nämene ruin kaibe ie.

² Ni Osei akräke, ¿nitre ni mikadre tuin ño jai ie ni törbadre? Ni kwata bä ño o ni nüne juta medente, akwa ja mräkätre aune ja ngwaitre Ju Ja Ükarakrö yete käkwe ni kadre ngäbiti töi kwinbiti aune kä jutobiti yebätä erametre nikwe debe biandre ietre. Nikwe nitre “menteni”  kadre ngäbiti kwin nieta Bibliakwe ni kristiano metre ie ye nikwe ñaka käi kwitadrekä jabiti (Hebreos 13:2) (recuadro “¿Dre gärätä?” mikadre ñärärä). Ye medenbätä, kukwe ja tötikara nekänti nibike kukwe ngwantarita ne mike gare: ¿Jehovata nitre menteni ye mike tuin ño jai? ¿Nita nitre menteni mike tuin ño jai yebätä nikwe ja töi kwitadre? ¿Ni raba nitre menteni ye dimike ño ne kwe ja rabadre ruin kwin ietre konkrekasion nikwe yete?

3, 4. Éxodo 23:9 tä niere ye erere, ¿Jehová tö namani nitre israelita tuai nitre menteni mike tuin ño jai aune ñobätä?

³ Nitre israelita nämene klabore ye Jehovakwe mikani kwäre ye ngwane, kukwe keta kabre biani kwe ietre abokän nämene driere ietre niaratre rabadre nitre menteni kä mikaninkä Egipto niaratre ben ye kain ngäbiti kwin (Éxodo 12:38, 49; 22:21). Ruäre ngwane nitre menteni ye ñaka nämene nüne kwin ye nämene gare kwin Jehovai, yebätä nämene niaratre ngübare töi kwinbiti. Ñodre, nura öta nämene ye bitikäre nämene niaratre tuenmetre niken tirete nitre nura ötaka nämene nura bäi mikete ye ükakrökäre ja kräke (Levítico 19:9, 10).

⁴ Nitre israelita rabadre nitre menteni mike tuin ütiäte jai ye ñan aibe Jehovakwe ribebare ietre. Ñakare aune ni menteni yei ja nemen ruin ño ye niaratre rabadre ngwen törö jai ie niara tö namani (ñäkädre Éxodo 23:9 yebätä). * Nitre israelita jämi nemen klabore Egipto ye känenkri, niaratre nämene nüne jene yebätä nitre egipcio ñaka nämene kain ngäbiti (Génesis 43:32; 46:34; Éxodo 1:11-14). Nitre israelita nämene nüne ni menteni kwrere ye ngwane nämene ja tare nike krubäte. Ye medenbätä Jehová tö namani niaratre tuai kukwe ye ngwen törö jai aune tö namani niaratre tuai nitre menteni nämene nüne bentre ye kain ngäbiti kwin (Levítico 19:33, 34).

5. ¿Dre käkwe ni dimikai ja ngwen Jehová erere aune nitre menteni kain ngäbiti kwin?

⁵ Jehová ñaka ja töi kwite. Aisete nitre menteni rükadre konkrekasion nikwe yete angwane, Jehová töita niaratre yebätä ye nikwe ngwandre törö jai (Deuteronomio 10:17-19; Malaquías 3:5, 6). Kukwe medenbe niaratre tä ja tuin raba ruin nie yebätä ni rabadre töbike. Ñodre, kukwe medenbiti nita blite ye ñaka nüke gare ietre aune nitre ruäre ñaka tä kukwe kwin nuainne niaratre yebätä raba ruin nie. Nikwe töbikai kukwe ye jökräbätä angwane, ni töi mikai kwe ja di ngwen niaratre dimike aune kain ngäbiti kwin (1 Pedro 3:8).

6, 7. ¿Nitre kristiano judío jatani nitre jökrä kain ngäbiti kwin ye dreta bämike?

⁶ Nitre judío kwati krubäte ñaka nämene nitre menteni kain ngäbiti kwin akwa nitre kristiano judío abokän jatani nitre jökrä kain ngäbiti kwin (recuadro “¿Dre gärätä?” mikadre ñärärä). Fiesta Pentecostés kä 33 ye näire, nitre kristiano juta Jerusalén yete käkwe nitre menteni ye kwati krubäte ja mikani krire kristiano ye kani ngäbiti kwin aune kä jutobiti (Hechos 2:5, 44-47). Ye tä mike gare “ni menteni [...] ka[dre] ngäbti kuin” ye abokän dre gärätä ye nämene nüke gare kwin ietre.

⁷ Akwa kä ye näire, ja mräkätre aune ja ngwaitre ruäre nämene blite griegore ye namanintre ñäke rubune ñobätä ñan aune meritre kän muko  krütani ye kräke ñaka kukwe kwin nuain nämene (Hechos 6:1). Nitre apóstol käkwe nitre brare ni kükü kädeka nämene kukwe griego yebiti ye juani kukwe ye ükatekäre. ¿Ñobätä niaratre käkwe nitre brare kädeka nämene kukwe griego yebiti ye dianinkä? Meritre blite griegore yei ja rabadre ruin kwin yekäre niaratre dianinkä kwetre raba ruin nie (Hechos 6:2-6).

8, 9. a) ¿Nita nitre jökrä kain ngäbiti o ñakare ye kukwe meden meden ngwantarita käkwe ni dimikai mike gare jai? b) ¿Nikwe dre diandrekä ja töite? (1 Pedro 1:22).

⁸ Nita nüne ño ye ererebätä nita ja ngwen abokän ni ñaka gain jabätä (Romanos 12:2). Ne madakäre, nitre nünanka kä madakänti, nitre nüne ño aune nitre kwata bä ño yebätä nitre nünanka ni bäre aune nitre sribi muko nikwe o nitre nänkä kwelate nibe ye raba kukwe ñaka kwin niere. ¿Nita töbike niaratre erere? Nita nüne juta medente o nita nüne ño yebätä ni iti tä ni kötaire ye ngwane, ¿nita ja töi mike ño?

⁹ Apóstol Pedro ñaka nämene nitre ñaka judío kain ngäbiti ye bämikani bati kwe. Akwa ja känenkäre ja töi kwitani kwe kukwe yebätä (Hechos 10:28, 34, 35; Gálatas 2:11-14, TNM). ¿Aune ni? Ja ruin bäri ütiäte nie nitre kwata bä jene yebätä o ni ñaka nitre jökrä kain ngäbiti ye rükadre gare jabätä nie angwane, ¿nikwe dre nuaindre? Nikwe ja di ngwandre ja töi kwitakäre kukwe yebätä (ñäkädre 1 Pedro 1:22 yebätä). ¿Dre käkwe ni dimikai nuainne? Nita nüne juta meden erere te, akwa ni jökrä ngite aune ni mika ñaka bä kwäre ye nikwe ngwandre törö jai ye käkwe ni dimikai nuainne (Romanos 3:9, 10, 21-24, TNM). Aisete ja ñaka raba nemen ruin ütiäte nie nitre madabätä (1 Corintios 4:7). Ja rabadre ruin nie apóstol Pablo ye erere. Niarakwe niebare nitre kristiano ie niaratre ñaka namanina ni menteni ye kwrere, ñakare aune “Ngöbö ngäbriänkätre kwrere” (Efesios 2:19). Ni töita ñaka ni mada ka ngäbitikäre ye nikwe ja di ngwandre denkä ja töite. Ye köböire nikwe ja ngwain ni kristiano ye erere (Colosenses 3:10, 11).

10, 11. ¿Jehovata nitre menteni mike tuin ño jai ye erere Boaz nämene mike tuin jai ye bämikani ño kwe?

¹⁰ Ni brare iti ja ngwani metre kädeka nämene Boaz yebätä Biblia tä blite. Jehovata nitre menteni mike tuin ño jai ye erere nämene mike tuin jai ye bämikani kwe. ¿Nuainbare ño kwe? Bati, nura öta nämene ye näire nikani tire kwe mike ñärärä. Ye ngwane meri kädeka nämene Rut nünanka juta Moab yekänti ye jutuabare ie. Niara nämene sribire krubäte nura ngwä tibienta ye ükakrökäre. Ngöbökwe kukwe biani Moisés ie nämene kukwe niere ye ererebätä niara rabadre nura bäi ükökrö jai, akwa jämi nuainne ye känenkri ngwanintari kwe (recuadro “¿Dre gärätä?” mikadre ñärärä). Kukwe ye namani gare Boaz ie angwane, niara töi namani ñan krütare yebätä nitre sribikä kwe käkwe nura ngwä ötani ye Rut tuanimetre kwe ükökrö jai arato (ñäkädre Rut 2:15, 16 yebätä). *

¹¹ Ye ngwane, Boaz kukwe nuainbare yebiti bämikani metre kwe Rut ni menteni yebätä töi nämene aune nämene ja tuin kukwe kri ben yebätä töi nämene arato. Rut nübaibare kwe nemen keteitibe meritre bati sribikä niara kräke yebe ne kwe nitre sribikä tirete niara kräke ye ñaka Rut mikadre tuin ngwarbe jai. Ne madakäre, nitre sribikä kwe yekwe mrö aune ñö nämene ye erere tädre debe näre Rutkwe ye mikani gare kwin kwe jai. Boazkwe meri menteni bobre ye mikani tuin ütiäte jai aune dimikani kwe (Rut 2:8-10, 13, 14).

12. Nikwe ja töi mikadre kwin nitre menteni kräke angwane, ¿dre raba nemen bare?

¹² Rut bie Noemí tarebare erametre yebätä Boaz ja töi mikani kwin kräke. Akwa Rut jatani  Jehová mike täte aune jatani Ngöbö känene ja kriemikakäre yebätä ja töi mikani kwin kwe kräke arato. Boaz ja töi mikani kwin Rut kräke ye ngwane, Jehová ni tarere erametre ye erere nämene ja ngwen (Rut 2:12, 20; Proverbios 19:17). Ye erere tä nemen bare kä nengwane. Nikwe ja töi mikadre kwin “ni jökrä” kräke angwane, ni raba niaratre dimike kukwe metre mike gare jai aune niaratre tare krubäte Jehovakwe ye raba nüke gare ietre (1 Timoteo 2:3, 4, Ngöbö Täräe [NGT], tärä okwä ükaninte).

13, 14. a) ¿Ñobätä nikwe kise ngökadre nitre menteni tä nüke Ju Ja Ükarakrö yete ie? b) Nitre nüne ño yebe nikwe blitadre ye ngwane, ¿dre raba ni dimike ne kwe ja rabadre ruin kwin nie?

¹³ Nikwe nitre menteni kadre ngäbiti kä jutobiti Ju Ja Ükarakrö yete yebiti nita ja töi mike kwin niaratre kräke ye ni raba bämike ietre. Nitre tä nüke krire juta keteiti känti ye ruäre ngwane kä jürätä nemen bätätre yebätä ñaka tätre niken nitre mada kokwäre. Niaratre nüne jene, nüne bobre, kwata bä jene o nüne juta madate yebätä ja ñaka ruin ütiäte ietre raba ruin nie arato. Aisete nikwe ja töi mikadre bökän niaratre yebätä aune nikwe ja töi mikadre kwin kräketre. JW Language ye tärä nikwe angwane, yebiti ni raba ja kite niaratre kukwei yebätä köbö kwin niekäre ietre (ñäkädre Filipenses 2:3, 4 yebätä).

¹⁴ Nitre nüne ño yebe nikwe blitadre ye ngwane ruäre ngwane ja ñaka raba nemen ruin kwin nie. Akwa, ¿dre käkwe ni dimikai ne kwe ja rabadre ruin bäri kwin nie? Nita nüne ño yebätä ni raba blite bentre. Ye ngwane raba nemen gare nie kukwe keta kabrebätä ni töita ja erebe niaratre yebe. Kä jene jene yekänti jondron jene jene nuainta ye nikwe ngwandre törö jai.

15. ¿Dre ni dimikai nitre tä ja töi mike nüne ni juta madate tä nüne ño erere ye töi mike nüke gare jai?

¹⁵ ¿Ni raba nitre mada ye dimike ño ne kwe ja rabadre ruin kwin ietre konkrekasionte? Nikwe kukwe ne ngwandretari bökän jai: “Ti tädre nüne  juta madate akräke, ¿nitre mada ti mikadre tuin ño jai ie ti törbadre?” (Mateo 7:12). Nitre tä ja töi mike nüne ni juta madate tä nüne ño erere ye nikwe ngübadre bätärekä. Niaratre tä töbike ño o tätre dre nuainne ye erametre ñaka raba nüke gare täte kenanbe nie. Akwa nitre ni käite tä nüne ño ye erere niaratre rabadre töbike aune ja ngwen ye nikwe ñaka ngübadre bätätre. Bäri kwin nikwe niaratre töi mikadre nüke gare jai aune tätre nüne ño ye nikwe kadre ngäbiti (ñäkädre Romanos 15:7 yebätä).

16, 17. a) ¿Nitre menteni tä nüne ño ye ni raba mike gare ño bäri kwin jai? b) ¿Nitre menteni tä konkrekasion nikwe yete ye ni raba dimike ño?

¹⁶ ¿Nitre menteni tä nüne ni bäre ye ni raba mike gare ño bäri kwin jai? Nikwe kä diandrekä kukwe mikakäre gare bäri jai juta kwetre aune tätre nüne ño yebätä. Nikwe Ngöbö mikadre täte ni mräkäbe ye ngwane, nitre menteni tä konkrekasion nikwe yete ye nüne ño o nita nüne yekänti nitre tä nüne ño yebätä ni raba kukwe känene. Nikwe niaratre nübaidre mröre ja gwirete yebiti ni raba niaratre mike gare bäri kwin jai arato. Jehovakwe “kä biani nitre [...] ie tödekakrä” (Hechos 14:27, NGT). Nitre menteni “tä tödeke nibe” ye nikwe kadre ngäbiti kwin ja gwirete yebiti nikwe ja ngwandre Jehová erere (Gálatas 6:10, TNM; Job 31:32).

¹⁷ Nitre menteni ja mräkäre ben ni tädre keteitibe ye käkwe ni dimikai niaratre tä ja di ngwen nünankäre nita nüne ño erere ye mike nüke gare jai aune mike tuin ütiäte jai. Niaratre tä ja di ribere ja kitakäre blite kukwe nikwe yebiti ye raba nemen  tuin nie. O ni raba niaratre dimike ne kwe nitre tä ja ükaninte braibe jene jene sribikäre ye käkwe dimikadre sribi o ju kwin känene. Nikwe kukwe ye erere nuaindre ye raba ja mräkätre aune ja ngwaitre dimike krubäte (Proverbios 3:27).

18. ¿Nitre menteni ye raba ja ngwen nire erere?

¹⁸ Erametre, nitre menteni ye rabadre ja di ngwen nüne nitre juta madate tä nüne ño ye erere. Niaratre rabadre ja ngwen Rut erere. Kena, juta madate niara namani nüne yekänti nitre nämene dre dre nuainne ye nämene mike ütiäte jai. ¿Mikani ño ütiäte kwe? Niara rabadre tirete nura bäi ükökrö jai o ñakare ye ngwanintari kwe (Rut 2:7). Niara raba nura bäi ükökrö jai ye nämene gare kwin ie akwa ngwanintari kwe aune nitre mada rabadre niara dimike ye ñaka ngübabare kwe. Aune ketebukäre, nitre ja töi mikani kwin kräke yebätä debe biani kwe (Rut 2:13). Rut ja ngwani töi kwin ye erere nitre menteni käkwe ja ngwandre angwane, ja mräkätre aune ja ngwaitre bätä nitre mada juta yete raba niaratre mike ütiäte jai.

19. ¿Ñobätä nikwe nitre menteni dimikadre ne kwe ja rabadre ruin kwin ietre ni känti?

¹⁹ Kukwe kwin ñaka nuain bä ni kräke akwa nuainta Jehovakwe nitre jökrä kräke aune tä kukwe kwin Bibliabätä mike gare nitre ie ye tä kä mike juto krubäte nibätä. Nitre menteni ye kwati krubäte kräke ñaka nämene nuäre ja tötikakäre Bibliabätä o nänkäre gätäbätä juta kwetre yete. Akwa nengwane niaratre raba ja ükökrö nibe, yebätä ni rabadre niaratre dimike ne kwe ja ñaka rabadre ruin ni menteni kwrere ietre ni ngätäite. Ngwian ñaka krubäte nikwe o ni ñaka raba niaratre dimike krubäte raba ruin nie. Akwa nikwe ja töi mikai kwin niaratre kräke angwane, Jehovakwe niaratre tare ye erere nikwe ja ngwain. Ye medenbätä, nikwe jankunu ja ngwandre Jehová erere aune nikwe ja di ngwandre nitre menteni ka ngäbitikäre kä jutobiti (Efesios 5:1, 2).