1, 2. Acab aune Manasés käkwe kukwe meden ñan ja erebe nuainbare aune kukwe ngwantarita meden meden, ¿nikwe mikai gare jai?

ANI blite reitre nibu kirabe yebätä. Iti käkwe gobranbare Israel, juta keta jätä yebiti aune iti abokän käkwe gobranbare Judá, juta ketebu yebiti. Niaratre ñaka nünanbare ja näirebe, akwa kukwe ja erebe bäsi nuainbare kwetre. Reitre nibu ye käkwe ja mikani Jehová rüere, juta kwetre mikani ja mike ngite kwe, ngöbö ngwarbe mikani täte kwetre aune nitre murie ketani kwe. Kukwe keteitibätä niaratre ñaka ja ngwani ja erebe. Rei iti ye käkwe ja töi mikani kukwe blo nuainne jankunu nememe niara krütadre ye näire, akwa iti ye abokän käkwe ja töi kwitani kukwe blo nuain nämäne kwe yebätä aune ngite kitani tabiti. ¿Nire nirebätä nita blite?

² Rei nämäne gobrane Israelbiti ye kädeka nämäne Acab aune rei nämäne gobrane Judá yebiti ye kädeka nämäne Manasés. Niaratre nibu käkwe ñaka kukwe ja erebe nuainbare ye raba kukwe keta kabre driere nie ja töi kwitata yebätä (Hech. 17:30; Rom. 3:23). ¿Nita ja töi kwite ye dre gärätä aune ni raba bämike ño? Ni rabadre kukwe ye mike gare jai ñobätä ñan aune ni jökrä tä ja mike ngite aune ni tö ngite kitamana jabiti ta Jehová ie. Kukwe ye mikakäre gare jai dre nuainbare reitre nibu yekwe ye ni bike mike gare jai. Reitre nibu ye käkwe dre nuainbare aune dre raba nemen gare niaratre yebätä nie ye nikwe mikai gare jai. Biti, ja töi kwitata yebätä Jesukwe dre driebare ye nikwe mikai gare jai arato.

3. ¿Rei Acab ye ja ngwani ño?

³ Acab ye namani rei ni kükükäre Israel yete. Acab käkwe ja mäkäninte Jezabel, rei Sidón ngängän yebe, juta ye nemenkä ngwitärikri aune nämäne jondron bäkäne krubäte. Niaratre ja mäkäninte yebätä Israel namani jondron bäkäne krubäte, akwa ye köböite niaratre ñaka namani ja kete kwin Jehovabe. Jezabel nämäne Baal mike täte aune nitre jökrä rabadre mike täte ye Jezabel käkwe Acab töi mikani nuainne. Kukwe mika nämäne täte kwe ye käme krubäte, ñobätä  ñan aune nämäne nitre töi mike nemen kämekäme jabe templote aune monsotre kia kukwe. Jezabel nämäne gobrane ngwane, nitre Ngöbö kukwei niekä ye rä ötani krubäte. Niaratre kwati murie keta mananbare kwe (1 Rey. 18:13). Acab “namani kukwe bäri käme nuainne Jehová okwäkänti [reitre] namani niara känenkri ye jökräbiti ta” (1 Rey. 16:30). Acab aune Jezabel nämäne dre nuainne ye nämäne gare kwin Jehová ie, akwa juta kwe mikani tuin bobre kwe jai yebätä Elías ye juani kwe niaratre känti dimikakäre ja töi kwite, nane kä ñaka rabadre ietre nuainkäre mada yebätä. Akwa Acab aune Jezabel käkwe ja dokwä mikani ribi.

4. ¿Acab mikai ja ngie nuin ño niebare ie aune dre nuainbare kwe?

⁴ Akwa ye bitikäre Jehová ñaka namani niaratre ngübare bätärekä jankunu. Jehovakwe Acab aune Jezabel ye mikai ja ngie nuin ño ye Elías juani kwe mike gare ietre. Mräkätre jökrä kwe murie ketai. Ni Ngöbö kukwei niekä ye käkwe dre niebare yebätä ja namani ruin käme Acab ie. Ye medenbätä, batibe kore ni bikaka kri ye käkwe ja töi kwitani (1 Rey. 21:19-29).

5, 6. ¿Rei Acab ñaka ja töi kwitani bökän ye ñokänti gare nie?

⁵ Ye ngwane Acab käkwe bikabare tidrä, akwa ye bitikäre kukwe meden nuainbare kwe, yebiti niara ñaka ja töi kwitani bökän bämikani metre kwe. Israel yete Baal mika nämäne täte ye ñaka dianinkä kwe aune ñaka juta ye töi mikani kwe Jehová mike täte. Ne madakäre, kukwe mada mada nuainbare kwe yebiti bämikani metre kwe niarakwe ñaka ja töi kwitani bökän.

⁶ Ye bitikäre, niarakwe ja di käräbare rei töi kwin Jehosafat gobranka Judá yebiti ye ie ne kwe rabadre rüre nitre sirio ye rüere ben. Aune niaratre käkwe blitadre ni Ngöbö kukwei niekä iti ben ribebare Jehosafatkwe ie. Kenanbe, kukwe ye ñan namani tuin bä Acab ie aune niebare kwe: “Ni itibiti nun raba blite Jehovabe ye tärä, akwa ti mätäta kräke, ñobätä ñan aune kukwe kwin ye ñaka mikata gare jire kwe tibätä, tä kukwe käme aibe mike gare tibätä”. Akwa yebiti ta, niaratre kukwe ngwanintari ni Ngöbö kukwei niekä Micaya ye ie aune kukwe tare rabai bare Acabbätä ye mikani gare kwe ie. Niarakwe ja töi kwitadre aune ngite kita manandre jabiti ta Jehová ie näre. Rei Acab töi käme ye käkwe Micaya kitani ngite (1 Rey. 22:7-9, 23, 27). Ni Ngöbö kukwei niekä ye kitani ngite kwe, akwa dre rabai barebätä ye mikani gare Jehovakwe ye ñaka ketaninbätä kwe. Niara nikani rübätä ngwane kämikani (1 Rey. 22:34-38).

7. ¿Acab krütani ye bitikäre Jehovakwe dre niebarebätä?

⁷ Acab krütani ye bitikäre, Jehová töi nämäne ño niara kräke ye mikani gare metre kwe. Jehosafat ñaka juruainbare aune nükaninta kwin ja gwirete, ye bitikäre Jehovakwe Jehú juani mäträrebätä ñobätä ñan aune kukwe ükaninte kwe Acab ben yebätä. Aune niebare kwe ie: “¿Nitre töi käme aune mätä Jehovabätä ye dimikadre aune taredre ye kwin ya?” (2 Crón. 19:1, 2). Ani töbike kukwe nebätä: Acab käkwe ja töi kwitadre bökän akräke, nitre käme aune moto nämäne Jehová kräke ye ni Ngöbö kukwei niekä käkwe niebare ngwane, ye ngätäite niara ñaka kädekadrete kwe. Aisete Acab käkwe ja töi kwitani kukwe ruärebätä, akwa niarakwe ñaka ja töi kwitani bökän ye nemen gare metre nie.

8. ¿Kukwe namani bare Acabbätä ye tä dre driere nie ja töi kwitadre yebätä?

⁸ ¿Kukwe nuainbare Acab yekwe yebätä dre nemen gare nie? Kukwe tare rabai bare Acab mräkätre yebätä ye Elías käkwe mikani gare ie ngwane, ja töi kwitani kwe. Kukwe ye nuainbare kwe ye namani kwin. Akwa dre dre nuainbare kwe ja känenkäre, yebiti niara ñaka ja töi kwitani bökän ye bämikani kwe. Aisete nita ja töi kwite bökän ngwane, kukwe meden nuainbare nikwe yebätä ja ruin ngite nie ye ñan aibe nikwe niedre, ye kukwe ne tä mike gare nie. Ani blite ni itibätä, yebiti nikwe kukwe ye mikai gare bäri kwin jai.

9. ¿Rei Manasés ye käkwe ja ngwanbare ño?

⁹ Kä 200 nikani ta ye bitikäre, Manasés namani gobrane Judá yebiti. Manasés ye käkwe kukwe  bäri käme krubäte nuainbare Acab kräke. Biblia tä niere: “Kukwe käme krubäte Jehová okwäkänti ye nuainbare kwe, brukwä mikakäre rubun” (2 Crón. 33:1-9). Kä jondron kukwakäre sribebare kwe ngöbö ngwarbe ie aune templo deme Jehovakwe yete jondron üai sribebare mikani kwe, yebiti ni nemen kämekäme jabe ye mika nämäne deme jai raba ruin nie. Ja di käräbare kwe choka aune sukia ie, ja mikani kwrare kwe aune nitre kwati ñaka ja mikaka ngite ye kämikani kwe aune “monsotre kwe kukwani kwe” ngöbö ngwarbe ie (2 Rey. 21:6, 7, 10, 11, 16).

10. ¿Jehovakwe Manasés töi ükaninte ño aune rei ye käkwe dre nuainbare?

¹⁰ Acab erere, Jehovakwe kukwe niebare ye Manasés ñaka kukwei mikani täte. Mrä mada, “nitre rükä jie ngwanka rei Asiria yekwe ye tuanimetre kite niaratre rüere”, ye abokän Judá rüere. “Garfio yebiti Manasés kani kwetre, grillete cobrere krobu kitanibätä aune jänikani kwetre Babilonia”. Niara nämäne kitani ngite Babilonia yete ngwane, dre nuainbare kwe yebätä jatani töbike. “Ngöbö mräkätre kira yekwe ie niara bikabare tidrä”. Akwa kukwe mada nuainbare kwe: “Ja muaibare kwe Ngöbö Jehová ngwärekri” aune “orabare jankunu kwe”. Ni ja ngwanka käme ye jatani ja töi kwite. Jehová ye Ngöbö metre nükani gare ie aune nämäne orare bati bobu ie (2 Crón. 33:10-13).

11. ¿Manasés käkwe ja töi kwitani bökän ye bämikani ño kwe? (2 Crónicas 33:15, 16).

¹¹ Kä nikani ta ye bitikäre, Manasés nämäne dre ribere Jehovai ye Jehovakwe mikani nemen bare. Niara jatani ja töi kwite ye jutuabare ie aune orasion nuain nämäne kwe yebiti namani gare. Manasés nämäne ja muaire Jehovabätä ye namani tuin bobre ie aune mikaninta kwe gobrane. Manasés käkwe ja töi kwitabare bökän ye ja di ngwani kwe bämikakäre. Manasés nämäne dre nuainne yebätä ja töi kwitabare kwe, ngöbö ngwarbe mika nämäne täte ye dianinkä kwe aune juta ye töi mikaninta kwe Jehová miketa täte aune ye erere Acab ñaka nuainbare (ñäkädre 2 Crónicas 33:15, 16 yebätä). * Ja ngwan dite aune tödeka ye niara nämäne ribere jai raba ruin nie, ñobätä ñan aune kä kwati te niarakwe kukwe käme nuainbare mräkätre, nitre sribikä ben aune juta kwe ye okwäbiti. Akwa, namanina umbre ye ngwane, dre dre käme nuainbare kwe ye niarakwe ja di ngwani üketeta. Bräi chi kwe Josías, abokän ja känenkäre namani reire, ye käne niarakwe kukwe kwin bämikani raba ruin nie (2 Rey. 22:1, 2).

12. ¿Kukwe namani bare Manasesbätä ye tä dre driere nie ja töi kwitata yebätä?

¹² ¿Kukwe meden raba nemen gare nie Manasés yebätä? Niarakwe bikabare tidrä, orabare kwe, Jehovakwe mikadre tuin bobre jai ye ribebare kwe ie aune dre nuain nämäne kwe yebätä ja töi kwitani kwe. Ne madakäre, kukwe käme krubäte nuainbare kwe ye niarakwe ja di ngwani üketeta, ja di ngwani kwe Jehová mike täte aune nitre mada töi mikani kwe ye erere nuainne arato. Ni  kukwe bäri käme nuainkä ye kräke kukwe kwin tärä, ye nemen gare metre nie kukwe namani bare Manasesbätä yebiti. Ngöbö ye töi kwin aune tä juto biare ngite juankäre ta nibiti ye kukwe ne tä bämike metre ta (Sal. 86:5). Nireta ja töi kwite bökän ye Jehovata ngite juen tabiti.

13. ¿Kukwe bämikata meden tä kukwe ütiäte driere nie ja töi kwitadre yebätä?

¹³ Nibira gare nie erere, ja namani ruin ngite Manasés ie kukwe käme nuainbare kwe yebätä, akwa ye ñan aibe nuainbare kwe. Kukwe ne tä kukwe ütiäte driere nie. Kukwe ye mikakäre gare bäri kwin jai ani kukwe bämikata ne mike ñärärä. Mä niki tienda keteiti känti aune mäkwe pan kärädre ye bämike ja töite. Akwa ni tienda bökänkä käkwe pan biandre mäi näre, harina be biandre bolsa chi te kwe mäi. ¿Ye rabadre debe mä kräke? Ñakare. Harina ye ütiäte krubäte pan sribekäre niedre ni tienda bökänkäkwe mäi, ¿ye rabadre debe mä kräke arato? Ñakare jire raba ruin nie. Ye erere arato, ni iti tä ja mike ngite ye käkwe ja töi kwitadre bökän ye Jehovata ribere ie. Ni ja mikaka ngite ye ie jata nemen ruin käme kukwe nuainbare kwe yebätä ye ütiäte krubäte ja töi kwitakäre. Akwa ye ñan aibe nuaindre kwe. Dre dre mada nuaindre ye mikakäre gare jai Jesukwe kukwe ütiäte bämikani yebätä ani blite mada.

14. ¿Monsobätä blitabare Jesukwe ye jatani ja töi kwite bämikani ño kwe?

¹⁴ Lucas 15:11-32 yete monso iti nianinte yebätä Jesukwe blitabare. Monso bati käkwe ja mikani rün kwe rüere, kämikaninkä gwi kwe aune nikani kä mente kokwäre. Yete kukwe käme nuainbare kwe. Akwa kukwe tare jatani nemen barebätä ngwane, dre nuainbare kwe yebätä jatani töbiketari aune nämäne nüne kwin rün kwe gwirete ye nükani gare kwe. Jesukwe niebare erere, kä nükani ruinta monso yebiti, yebätä ja töi mikaninta kwe nikenta ja gwirete aune ngite kitamana ta jabiti rün kwe ie. Monso ye käkwe kukwe ñaka kwin diani nuaindre jai nükani gare ie ye ütiäte krubäte, akwa ye ñan aibe nämäne nuaindre ie. Kukwe mada madabätä nämäne ja töi kwitadre ie.

15. Monsobätä blitabare Jesukwe ye käkwe ja töi kwitani bökän, ¿ye bämikani ño kwe?

¹⁵ Monso nianinte ye käkwe ja töi kwitabare bökän, ¿ye bämikani ño kwe? Nänbare mente kwe rikakäreta ja gwirete. Aune nükaninta rün kwe känti ngwane niebare kwe ie: “Tata, tikwe ja mikani ngite Ngöbö rüere amne ma rüere, aisete ti ma ngobo makwe, ye makwe niedre ñakare mda ruen tie” (Luc. 15:21). Kukwe niebare kwe ja brukwä tätebiti, yebiti niara tö namani ja ketaita Jehovabe ye bämikani kwe. Aune dre nuainbare kwe ye köböite kukwe tare mikani nemen bare kwe rün kwe yebätä ye nükani gare ie. Aune rünkwe mikadre tuin jai ni sribikä kwe ye erere yekäre nämäne juto biare ne kwe rünkwe kadre ngäbitita yekäre (Luc. 15:19). Kukwe ye ñaka jerekäbe kukwe bämikakäre, ñobätä ñan aune kukwe ye tä kukwe ja jie ngwankäre ütiäte krubäte driere nitre umbre ji ngwanka ie, ni iti tä ja mike ngite tä ja töi kwite bökän o ñakare niaratre tö mikai gare jai ye ngwane.

16. ¿Ni iti tä ja töi kwite bökän o ñakare ye ñobätä ñaka tä nemen nuäre nitre umbre ji ngwanka kräke mikakäre gare jai?

 ¹⁶ Ni iti tä ja mike ngite krubäte ye tä ja töi kwiteta o ñakare ye ñaka tä nemen nuäre nitre umbre ji ngwanka kräke mikakäre gare jai. ¿Ñobätä? Ñobätä ñan aune ni umbre ji ngwanka ye ñaka raba ni brukwä mike ñärärä. Ye medenbätä ja mräkä ja mikaka ngite ye tä ja töi kwite bökän aune kukwe blo nuainbare kwe ye kräke brukwäta nemen bämikata kwe, ye nitre umbre ji ngwanka tä mike gare kwin jai. Ruäre ngwane, ni iti tä kukwe blo krubäte nuainne yebätä nitre umbre ji ngwanka tä ja ükökrö ben ngwane, ni ye tä ja töi kwite bökän o ñakare ñaka tä nemen gare nitre umbre ji ngwanka ie.

17. a) ¿Ni iti ja mikaka ngite ie ja ruin käme akwa ñaka tä ja töi kwite bökän ye bämikata kukwe medenbiti? b) ¿Ni ja töi kwitaka bökän ye käkwe dre nuaindre? (2 Corintios 7:11).

¹⁷ Ani bämike kukwe keteitibiti. Ja mräkä iti gure tädre nemen kämekäme ni madabe kä kwati krubäte te. Niarakwe ja di kärädre näre, jerekäbe tä kukwe ye üke muko kwe, ja ketamukotre kwe aune nitre umbre ji ngwanka yebätä. Akwa batibe kore dre nuainta ni yekwe ye rabadre gare nitre umbre ji ngwanka ie. Ni ye nämene nemen kämekäme ni madabe ye kukwe keta kabre tä bämike, ye nitre umbre ji ngwanka käkwe niedre niarai aune kukwe ye metre niedre kwe aune ja rabadre ruin käme krubäte ie. ¿Ni ye tä ja töi kwite ye bämikata kwe ya? Ñakare. Erametre, nitre umbre ji ngwanka rabadre kukwe keta kabre mada mada mike ñärärä. Ni ye ñaka kukwe blo ye nuainbare batibe, ñakare aune kukwe blo krubäte ye nuainbare bä kabre kwe aune kä kwati krubäte te. Ne madakäre, ni ye ñaka ja töi mikani kukwe ye niere ja töi jeñebiti, ñakare aune ni mada käkwe kukwe ye gabare aune mikani gare kwe nitre umbre ji ngwanka ie. Ye medenbätä ni ja mikaka ngite ye niena töbike jene, ja ngwen jene aune ja ruin jene ie ye kukwe keta kabre rabadre bämike ye nitre umbre ji ngwanka rabadre mike ñärärä (ñäkädre 2 Corintios 7:11 yebätä). * Ni ja mikaka ngite ye tä ja töi kwite ye bämikakäre tä kä ribere kwati krubäte jai. Aisete ni ye kitaka raba kukwebätä raba ruin nie (1 Cor. 5:11-13; 6:9, 10).

18. ¿Ni kitaninkä kukwebätä tä ja töi kwite bökän ye bämikata ño kwe aune ye köböire dre raba nemen bare?

¹⁸ ¿Ni kitaninkä kukwebätä tä ja töi kwite bökän ye bämikata ño kwe? Rabadre niken käre gätäbätä. Nitre umbre ji ngwanka tä mäträrebätä ne kwe rabadre orare aune ja tötike Bibliabätä ye mikadre täte kwe. Ne madakäre, dre dre raba niara ngwen ngoto ritete yebätä rabadre ja ngübarebiti. Ja mräkä ye käkwe ja di ngwain ja ketakäreta Jehovabe ngwane, Jehovakwe ngite juain tabiti aune nitre umbre ji ngwanka käkwe niara dimikai jatakäreta konkrekasionte ye tädre gare metre ie. Akwa kukwe jökrä ñaka nemen bare ja erebe ye  gare kwin nitre umbre ji ngwanka ie, ye medenbätä kukwe meden nemen bare ye mikai gare kwin kwetre jai aune kukwe ükaite töi kwinbiti kwetre.

19. ¿Ni ja mikaka ngite ye tä ja töi kwite bökän ngwane rabadre dre nuainne? (Ezequiel 33:14-16).

¹⁹ Nikwe mirira gare jai erere, ni ja mikaka ngite ye ie ja rabadre ruin käme ye ñan aibe nuaindre kwe, ñakare aune ja ruin ño ie, töita ño aune dre nuainta kwe yebiti tä ja töi kwite rabadre bämike. Rabadre kukwe käme nuainta kwe ye tuenmetre aune Jehovata dre ribere ye mikadre täte kwe (ñäkädre Ezequiel 33:14-16 yebätä). * Ja ketadreta Jehovabe ye rabadre bäri ütiäte kräke.

20, 21. ¿Ni iti ja mikaka ngite krubäte ye ni raba dimike ño?

²⁰ Jesús nämäne kukwe driere ngwane, kukwe meden bäri ütiäte ye mikani gare kwe kukwe nebiti: “Ti jatani ni käme käräkrä [...] ja töi kwitadre kwetrekäre” (Luc. 5:32, NGT). Ye erere arato ni töi tädre. Aisete ja ketamuko iti nikwe käkwe ja mikadre ngite krubäte rabadre gare nie ngwane, ¿nikwe dre nuaindre?

²¹ Nikwe kukwe ye ükai siba ngwane, nikwe kukwe tare mikai nemen bare ja ketamuko nikwebätä. Ne madakäre, ngwarbe nikwe kukwe ye ükai ñobätä ñan aune kukwe jökrä tuin Jehovai (Prov. 5:21, 22; 28:13). Nitre umbre ji ngwanka tö ja ketamuko nikwe dimikai ye nikwe niedre ie yebiti nikwe niara dimikai. Niara ñaka tö kukwe ye mikai gare nitre umbre ji ngwanka ie ngwane nikwe nuaindre. Nikwe ye erere nuaindi ngwane, ni tö ja ketamuko nikwe dimikai erametre ye nikwe bämikai ie. Kukwe blo nuainta kwe ye köböite ñaka raba ja kete jankunu Jehovabe.

22. ¿Nikwe dre mikai gare jai kukwe ja tötikara ja känenkärebätä?

²² Akwa ni iti ja mikaka ngite krubäte kä kwati te ye nitre umbre ji ngwanka käkwe kitadrekä konkrekasionte ngwane, ¿nitre umbre ji ngwanka ñaka mikani tuin bobre jai ye nie raba? Ni ja mikaka ngite yebätä Jehovata mäträre ngwane, tä mike tuin bobre jai aune ni raba ja ngwen ño niara erere ye nikwe mikai gare jai kukwe ja tötikara ja känenkärebätä.