1. ¿Nitre Israel gätä meden nuainbare abokänbätä nibike ja tötike aune kukwe meden ngwantarita?

“NÄIN krö, Jehová Ngöbö munkwe ye käikitekä käre.” Kukwe kwin ne niekäre, nitre levita käkwe nitre Israel ükaninkrö orasion nuainkäre Jehovai ye ngwane orasion nuainbare bäri raire kwetre nieta Bibliabätä (Neh. 9:4, 5). Gätä ye namani bare Jerusalén köbö 24 sö tisri kä 455 kä 1 känenkri, ye sö krä kükükäre nitre Judea yekwe. Kukwe namani bare köbö ütiäte yete yebätä nibike ja tötike angwane, kukwe ngwantarita nete ne mikata gare ño ye rabai gare nie: ¿Nitre Israel nämene dre nuainne käre köböire köbö ye namani ütiäte? ¿Nitre levita orasion nuainbare kwin krubäte ye tä dre driere nie? (Sal. 141:2.)

2. Nitre Israel ki Jerusalén ükaninteta ye bitikäre niaratre ja ükaninkrö, ¿ye ngwane kukwe meden kwin bämikani kwetre ni kräke?

² Nitre Judea ki Jerusalén ye ükaninteta, ye bitikäre sö nikani krati ta angwane gätä ye nuainbare (Neh. 6:15). Sribi ye nuainbare kwetre köbö gre ketebu biti kwäjätä biti kubu aibe te, aune ye bitikäre niaratre tö namani ja töi mikai kwatibe kukwe ja üaire yebätä. Sö tisri köböi kena yete Esdras aune nitre levita mada nämene ñäke Ngöbö Kukweibätä aune kukwe ye mike gare, ye nitre kwati käkwe ja ükaninkrö kukwe nuakäre. Nitre ja mräkäre, “monsotre kia jökrä ie kukwe namanina nüke gare” ye nämene nünaninkä krö “dekä nememe ñänä ruäre” nitre kukwe nuakäre. ¡Kukwe kwin bämikani kwetre ni kräke! Kä nengwane nita ja ükökrö Ju ja Ükarakrö ükaninte kwin te, akwa ruäre ngwane mätä gätäbätä ye ngwane, ¿mä töi tärä niken kukwe mada jiebiti aune kukwe ñaka ütiäte yebätä? Kukwe ye erere nemen bare mäbätä angwane nitre Israel dre nuainbare yebätä mäkwe ja tötikadre ye käkwe mä dimikai krubäte. Kukwe niebare ye matani niaratre brukwäte, ñobätä ñan aune niaratre ñaka Kukwe Jehovakwe ye mikani täte yebätä namanintre ja muaire (Neh. 8:1-9).

3. ¿Kukwe meden niebare nitre Israel ie abokän mikani täte kwetre?

³ Akwa, köbö yete ja mika ngite ye ñaka mika nämene gare nitre kwati ngwärekri. Köbö ye nämene bieta nuainkäre aune Jehová  mikakäre täte kä jutobiti (Núm. 29:1). Ye medenbätä, Nehemías niebare juta yei: “Mun nän, jondron köte aune jondron mane ye kwete, aune nitre kräke jondron sribe ñaka jire yei munkwe jondron juan; ñobätä ñan aune köbö matare ne deme ni Däkien kräke, bätä ja ñaka raba ruin ulire munye, ñobätä ñan aune Jehová tä kä mike juto munbätä köböire mun rabai dite”. ¿Nitre Israel dre nuainbare? Kukwe niebare ietre ye erere nuainbare kwetre aune nämenentre ulire ye abokän erere ñaka namanina, ñakare aune “kä namani juto krubäte bätätre” (Neh. 8:10-12).

4. a) ¿Nitre Israel ji ngwanka mräkätre käne käkwe dre nuainbare aune dre nükani gare ietre? b) ¿Kukwe meden bäri ütiäte nuain nämene bieta Cabaña yete?

⁴ Jetebe se kwrere, nitre jökrä ji ngwanka mräkätre käne ye ja ükaninkrö ja tötikakäre Kukwe biani Ngöbökwe yebätä, ne kwe kukwe biani Ngöbökwe nuaindre ye rabadre nuainne ño bäri kwin ye mikakäre gare jai. Niaratre nämene ja tötike Kukwe biani Ngöbökwe yebätä angwane, juta ye bieta Cabaña nuaindre köbö 15 nemen 22 sö yete gani kwetre, ye ngwane bengwairebe nikanintre kä ükete. Bieta Cabaña ye namani bäri ütiäte Josué käi näire, aune juta yebätä “kä namani juto krubäte”. Ne madakäre, bieta yete kukwe mada bäri ütiäte nuain nämene, “köbö kena yete nememe köbö mrä yete” ñäkä nämene ja dibiti Kukwe biani Ngöbökwe yebätä (Neh. 8:13-18).

5. ¿Nitre levita oradre Jehovai ye känenkri nitre Israel dre nuainbare?

⁵ Kä nikani köböbu ta, bieta ye mikani krüte köbö 24 tisri yete, ye bitikäre kä nükani juta yei mikakäre gare nitre jökrä ngwärekri Kukwe biani Jehovakwe ye niaratre ñaka nämene mike täte. Köbö yete ñaka mröbare aune ñaka kä ngwani juto jabätä. Nitre Israel namani ja bäine aune dän käme kite jabätä, ja namani ruin ngite ietre ye bämikakäre. Dekäkri ñäkäbareta Kukwe biani Ngöbökwe yebätä ora krämä te aune derekri abokän “niaratre ja mikani ngite ye mikani gare kwetre aune namanintre ngükodokwäbiti Jehová Ngöbö kwetre ngwärekri”. Köbö yete nitre levita käkwe orasion nuainbare kwin krubäte Jehovai nitre jökrä ütiäre miri gare kena ye erere (Neh. 9:1-4).

6. a) ¿Dre käkwe nitre levita dimikani orasion nuainne kwin? b) ¿Ni raba dre mike gare jai nitre levita yebätä?

⁶ Erametre, nitre levita nämene ñäke käre Ngöbö Kukweibätä ye köböire niaratre namani orasion nuainne kwin krubäte. Jondron sribebare Jehovakwe aune niara töi kwin ye kädekaninte kwetre kena orasionte. Ye bitikäre, nitre Israel ja mikani ngite krubäte ye kädekaninte kwetre jatäri, akwa Ngöbö “ni mike tuin bobre krubäte jai” ye mikani gare bä kabre kwetre, aune kukwe kwin ye ñaka nuain bä niaratre kräke ye nükani gare ietre (Neh. 9:19, 27, 28, 31). Nitre levita ye erere nikwe ñäkäi mantre jetebe Kukwe Ngöbökwe yebätä aune töbikaitaribätä, ye käkwe ni dimikai orasion nuainne kwin. Nikwe nuaindi ye erere angwane nita Jehová tuenmetre blite käne jabe aune kukwe keta kabre kwain nie niekäre ie (Sal.1:1, 2).

7. a) ¿Nitre levita dre ribebare Ngöböi? b) ¿Ni raba dre mike gare jai nitre levita yebätä?

⁷ Nitre levita orasion nuainbare ja töi bobrebiti Jehovai. Orasion jatanina krüte ietre ye ngwane ribebare  kwetre Ngöböi niaratre jökrä nämene ja tare nike ye ngwandre törö kwe jai: “Ye medenbätä, Ngöbö nunkwe, Ngöbö kri, dite aune jürä ngwandre jabätä, aune tä ja kukwei mike nemen bare aune ni tarekä, nun, nitre reire, nitre tä rabadre gobrane aune nitre sacerdote aune nitre kukwe niekä bätä nun mräkätre kira aune juta mäkwe ye jökrä kukwe käme nuainbare, nitre reire Asiria käi näire nükebe matare, ye mäkwe mika tuin jai jondron chi ñaka ütiäte ye kwrere” (Neh. 9:32). ¿Ni raba dre mike gare jai nitre levita yebätä? Orasion nikwe yete, käne nikwe Jehová käikitadrekä bätä debe biandre ie, aune ye bitikäre nita dre dre ribere jai ye mikadre gare ie.

8, 9. a) ¿Nitre levita orasion kömikani ye ngwane töi nämene bobre ye bämikani ño kwetre? b) ¿Nitre levita niebare nitre ükaninte rükäre kä kwinbiti ketebu ye dre gäräbare kwetre?

⁸ Nitre levita dre niedi yebätä töbikabare kwin kwetre, akwa niaratre ja töi mikani bobre aune kukwe niedi kwetre Jehová käikitakakäre ye abokän ñaka rabai debe kräke namani ruin ietre. Ye medenbätä, niaratre ribebare Ngöböi juta Israel tuanemetre kwe ja käikitekä, ye ngwane niebare kwetre Ngöbö kä ütiäte ye tä “jondron jökrä kwin yebiti ta” (Neh. 9:5).

⁹ Orasion nuainbare kwetre yete tä niere jankunu: “Mä ye Jehová, mä aibe itibe, kä kwinta aune kä bäri mente kwinta sribekä, aune muke jökrä tä te ye mäkwe sribebare, kä tibien aune jondron jökrä tä te, mren aune jondron jökrä tä te ye mäkwe sribebare; aune mätä jondron jökrä ye tuenmetre nire; aune angeletre kä kwinbiti ye tä nemen ngükodokwäre mä ngwärekri” (Neh. 9:6). Ye erere Jehovakwe jondron jökrä kä kwinbiti sribebare; ñodre muke kwati krubäte sribebare kwe aune galaxias, abokän nitre ükateta rükäre ye kwrere. Jondron jökrä tä kä tibienbätä ye sribebare kwe arato. Kä tibien yete jondron keta kabre nire tä nüne aune jondron ye ño ño ye ererebätä tä därere jatäri. Ne madakäre, angeletre Ngöbökwe tä ükaninte nitre rükäre ye kwrere, jondron jökrä sribebare ye niaratre tuani (1 Rey. 22:19; Job 38:4, 7). Ngöbö tö dre dre ie ye erere nitre üaire tä nuainne töi bobrebiti aune tä ni ngite “rabadre dianintari” ye dimike (Heb. 1:14). Nikwe ja töi mikadre bobre niaratre erere aune nikwe sribidre gwairebe Jehová kräke nitre ükaninte rükäre ye kwrere (1 Cor. 14:33, 40).

10. ¿Jehovakwe Abrahán mikani tuin ño jai yebätä ni raba dre mike gare jai?

¹⁰ Ye bitikäre, Ngöbökwe Abrán mikani tuin ño jai yebätä nitre levita ja töi mikani. Sara niara muko yekwe monso ñaka nämene nemen. Akwa, kä namani 99 niarabiti ye ngwane Jehovakwe niara kä kwitani aune kädekani kwe Abrahán, ye abokän niara rabadi nitre “kwati ja täritäri” rüne (Gén. 17:1-6, 15, 16, Jändrän Kena). Ne madakäre, Ngöbökwe kukwe käbämikani ie, niara monsoi yekwe kä Canaán ye rabai. Ni kä nebätä tä kukwe käbämike biti tä käi kwitekä jabiti, akwa Jehová ñaka nuainne ye erere. Ye medenbätä, nitre levita niebare: “Mä ye Jehová Ngöbö metre, mäkwe Abrán dianinkä aune mä nikani ngwena juta Ur nitre Caldeo käi ye bäre mento aune mäkwe niara kädekani Abrahán. Niara brukwä kwani metre mäi, ye medenbätä mäkwe kukwe ükaninte ben ne kwe nitre Canaán, [...] käi ye rabadre niarakwe aune monsoitre yekwe, aune mäkwe kukwe niebare ye erere  mäkwe nuainbare, ñobätä ñan aune mä abokän kukwe kwin nuainkä” (Neh. 9:7, 8). Nikwe ja töi mikadre Ngöbö töi kwin ye erere aune nita ja kukwei kitekä ye nikwe mikadre täte käre (Mat. 5:37).

11, 12. a) ¿Jehová kä ye abokän dre gärätä? b) ¿Ngöbökwe bämikani ño niara aibe kädekadre kä kwe yebiti?

¹¹ Jehová kä ye “Niara Töita Ño ye erere Tä Nuainne” meden gärätä. Ne tä mike gare bätärekä jatäri Ngöböta dre käbämike ye erere tä mike nemen bare. Kukwe ye erere nuainbare kwe Abrahán monsoitre nämene klabore Egipto ye kräke. Niaratre mikadre kwäre aune jänrikadre Kä Käbämikani ietre yekänti ye abokän ñaka namani tuin nuäre nuaindre ietre. Akwa, Jehovakwe kukwe keta kabre nuainbare jatäri yebiti kukwe käbämikani kwe ye erere mikani nemen bare kwe. Kukwe nuainbare kwe ye bämikani niara aibe kädekadre kä ütiäte yebiti.

¹² Nehemías tikani erere, nitre levita namani orare jankunu Jehovai aune niebare kwetre: “Nun mräkätre kira nämene ja tare nike Egipto ye mäkwe tuani, niaratre namani mren Tain kräbätä angwane ja muaibare kwetre ye mäkwe kukwe nuabare. Ye ngwane mäkwe jondron ñan tuabare nuainbare Faraón rüere aune nitre jökrä sribikä ben aune nitre nünanka niara käite ye rüere, ñobätä ñan aune nitre ye namani bike kri niaratre yebätä ye namanina gare mäi; aune mäkwe ja kä ye mikani ütiäte, mätä nuainne matare ye kwrere. Aune niaratre okwäbiti mäkwe mren ñäkäninbiti, ye köböire niaratre nikani mrente ta kä nötare yebiti; aune ñö nen dite te jä kitata ye kwrere mäkwe nitre rüere ye kitani mren kri yete”. Jehovakwe dre dre nuainbare mada nitre lsrael kräke ye nitre levita namani kädekete jankunu: “Nitre Canaán nämene nüne kä yekänti yebe mäkwe kukwe ükaninte niaratre okwäbiti [...]. Aune juta nämene ketaninkä kibiti aune kä kwin krubäte ye niaratre namani den jai, aune jondron kwin nämene ju teri, ñö okwä muani, vid aune olivo nämene nökani bätä kri ngwä kwetadre nämene krubäte ye jökrä niaratre namani den jai, namanintre kwete aune ja namani ruin kwin ietre bätä jatani nemen köte aune jondron kwin biani ngwarbe ietre mäkwe yebiti niaratre namani nüne” (Neh. 9:9-11, 24, 25).

13. a) ¿Jehovakwe dre biani nitre Israel ie kukwe ja üairebiti? b) ¿Nitre Israel dre nuainbare?

¹³ Ngöbökwe kukwe mada keta kabre nuainbare ja töi ye mikakäre nemen bare. Ñodre, nitre Israel mikani kwäre Egipto ye bitikäre kä nikani braibe ta angwane niaratre nämene kukwe ja üaire ribere jai ye Jehovakwe biani ietre: kukwe biani kwe niaratre ie ne kwe mikadre ño täte kwetre ye rabadre gare ietre. Nitre levita niebare: “Mä nükani ngutuä Sinaí yebiti, aune kä kwinbiti mäkwe blitabare niaratre ben, mäkwe kukwe ükaninte nuaindre jai ye mäkwe biani ietre aune mäkwe kukwe keta kabre metre biani nuaindre ietre, mäkwe kukwe biani aune nuaindre ño kwetre ye mäkwe mikani gare ietre aune mäkwe kukwe kwin niebare mikadre täte” (Neh. 9:13). Nitre ie Kä Käbämikani yei Jehovakwe diribare ne kwe niara kä rabadre mikani deme. Akwa, kukwe driebare ietre ye jötrö ngwarbe niaratre käi kwitaninkä jabiti (mäkwe ñäkä Nehemías 9:17 yebätä). *

14, 15. a) ¿Nitre Israel ja mikani ngite akwa Jehovakwe ngübabare ño? b) ¿Jehovakwe juta kwe ngübabare ño ye tä dre driere nie?

¹⁴ Ngöbökwe Kukwe biani ye nitre Israel mikai täte ye käbämikani kwetre ngutuä Sinaí yekänti, akwa kä nikani braibe ta angwane niaratre kukwe ketebu käme krubäte nuainbare, ye nitre levita kädekaninte orasionte. Niaratre ja mikani ngite krubäte, aisete jerekäbe murie ketadre, akwa Jehovakwe ja töi mikani ngübare jankunu. Yebätä nitre levita niara käikitakabare: “Mä ni mike tuin bobre krubäte jai yebätä mäkwe ñaka niaratre tuanimetre kaibe kä ngwarbe nötare yekänti. [...] Aune kä gre ketebu [...] mäkwe mrö biani ietre. Ñaka jondron täi nikabare kwetre. Dän kwetre ye ñaka nikani ngwarbe, aune niaratre ngoto ñaka namani nüen” (Neh. 9:19, 21). Kä nengwane, nita dre ribere jai ja ngwankäre metre ye erere Jehovata bien nie arato. Nitre Israel  kwati ja mikani ngite aune ñaka tödekani kwetre yebätä krütani kä ngwarbe nötare yekänti, ye erere nikwe ñaka ja ngwandre. “Kukwe nakaninkä jökrä kore nitre israelita kirakirabtä ja töikrä nie, yebtä nikwe töbikadre ja käne, abkokäre tä tikani Ngöbö Kukweibtä”, kukwe ye nikwe ngwandre törö jai (1 Cor. 10:1-11).

¹⁵ Nitre Israel namanina Kä Käbämikani ietre yete angwane, nitre Canaán nämene ja mike gure käme aune monsotre nire kukwe ngöbö kwetre yei, ye erere nitre Israel namani nuainne arato. Ye medenbätä, Jehovakwe nitre Israel tuanimetre juta mada mada kisete ne kwe mikadre ja tare nike krubäte kwetre. Akwa, nitre Israel ye nämene ja töi kwiteta angwane, Jehová nämene ja töi kwinbiti ngite juen ta niaratre yebiti aune nämene kriemike rüe yebätä. Kukwe ne nämene nemen bare “batire batire” (mäkwe ñäkä Nehemías 9:28, 31 yebätä). * Nitre levita ie namani gare metre Jehovakwe niaratre mikani tuin bobre jai “kä kwati krubäte te” aune niebare kwetre: “Mäkwe kukwe mikani gare ietre mä üai yebiti aune nitre mä kukwei niekä yebiti, niaratre ñaka mä kukwei nuabare. Ye bitikäre mäkwe tuanimetre juta mada mada ye kisete” (Neh. 9:30).

16, 17. a) ¿Ñobätä nitre Judea nämene ngite mikaninta kwäre ye ñaka namanina nüne mräkätre kira ye erere? b) ¿Dre nükani gare nitre Israel ie aune dre käbämikani kwetre?

¹⁶ Nitre Israel nämene ngite Babilonia mikaninta kwäre, ye bitikäre niaratre namaninta ñaka Jehová kukwei mike täte. ¡Niaratre ñaka namanina nüne mräkätre kira ye erere! Nitre levita orasion nuainbare jankunu: “Matare nunta klabore; aune mäkwe kä biani nun mräkätre kira ie ne kwe niaratre kri ngwä aune jondron kwin jökrä kwetadre, ¡mike ñärärä!, kä yekänti nunta klabore, aune nunkwe ja mikani ngite yebätä mäkwe nitre mikani reire nunbiti ye kräke jondron ngwä kwetadre ye tä krubäte, aune niaratre tä nun gobraine, bätä jondron nire nunkwe yebätä niaratre tö dre nuain ye erere tä nuainne, [...] aune nunta ja tare nike krubäte” (Neh. 9:36, 37).

¹⁷ Jehovakwe niaratre tuanimetre ja tare nike krubäte, ¿yebätä ngite kitani kwe niarabiti? Ñakare. Mäträdre niaratre yebätä ye nükani gare ietre: “Kukwe tare namani bare nunbätä yebätä mä ñaka ngite, ñobätä ñan aune mäkwe kukwe metre nuainbare, akwa nun ara käkwe kukwe käme nuainbare” (Neh. 9:33). Orasion yete juta ye käkwe käbämikani Kukwe biani Ngöbökwe ye niaratre mikai täte (mäkwe ñäkä Nehemías 9:38 yebätä; * 10:29). Kukwe ye nuainkäre, tärä tikani abokän nitre 84 ji ngwanka nitre Judea ye käne käkwe sello mikanibätä (Neh. 10:1-27).

18, 19. a) ¿Nita dre ribere jai ne kwe nikwe nünandre kä mrä kwin yete? b) ¿Nikwe dre ribedre jankunu, aune ñobätä?

¹⁸ Jehovakwe ni jie ngwandre aune mäträdre nibätä ye nita ribere jai ne kwe ni raba nemen kä kwin mrä yete. Apóstol Pablo kukwe ne mikani gare krörö: “¿Mun ñan tä mäträre ngäbäkre munkwebtä ya?” (Heb. 12:7). Nita Ngöbö mike täte metre aune nita ja tuenmetre töi ükadrete kwin üai deme kwe yei angwane yebiti nita bämike nita ja tuenmetre jie ngwandre ie. Nane nikwe ja mikadre ngite krubäte angwane, Jehová raba ngite nikwe ye juen ta nibiti yei nikwe tö ngwandre aune nikwe ja töi kwitadre ja brukwä tätebiti bätä tä mäträre nibätä ye nikwe kadre ngäbiti töi bobrebiti.

¹⁹ Nitre Israel nämene klabore Egipto ye Jehovakwe mikani kwäre, ye erere niara köböra ja kä ye mike bäri ütiäte (Ezeq. 38:23). Kirabe nitre Israel ie Kä käbämikani kwe ye namani kwetre, ye erere arato ni kristiano ja ngwain metre nememe mrä yekwe kä mrä kwin rabai aune yete kukwe metre aibe nuain rabai (2 Ped. 3:13). ¡Kukwe kwin krubäte käbämikata nie! Yebätä nikwe oradre jankunu ne kwe niara kä ye rabadre mikani deme. Orasion mada nuainbare abokän raba ni dimike ne kwe Jehovakwe ni kadre ngäbiti kä nengwane aune kärekäre ye rabai gare nie ja tötika mada yekänti.