1. ¿Nitre reire Israel aune Siria tö namani kukwe nuain ye ñobätä ñaka namani bare ietre?

SIKLO VIII Kristo känenkri nitre reire Israel aune Siria käkwe mikani gare metre niaratre rüdi Judá ye rüere. Kukwe ye namani bare kä 762 aune 759 näire. ¿Ñobätä nuainbare kwetre? Niaratre tö namani Jerusalén diain jai aune tö namani ni mada ñaka David mräkä kädekai rei Acaz ye täte (Is. 7:5, 6). Rei juta israelkwe rabadre töbike kwin käne rü ye nuainkäre. David mräkä ye aibe rabadi täkäni kürä Jehovakwe yete ye mikani gare känenkri, aune Ngöböta dre niere ye erere tä nemen bare (Jos. 23:14; 2 Sam. 7:16).

2-4. Kukwe nieta Isaías 7:14, 16 namani bare ño a) siklo VIII Kristo känenkri yete. b) siklo kena ye näire.

² Rei Israel aune Siria ja ketabare rükäre ye ngwane niaratre ganain namani tuin bätätre. Nitre 120.000 rükä Acaz yekri murie ketani batibe rüte. Nitre rükä ye ngätäite “rei ngobo” Maaseya nämene siba (2 Crón. 28:6, 7). Kukwe ye Jehová nämene tuin aune kukwe käbämikani kwe David ie ye nämene törö ie, yebätä Isaías ni niara kukwei niekä juani kwe kukwe kwin mike gare.

³ Isaías niebare: “¡Mike ñärärä! Meri ye arabe rabai murore, aune monso brare rabai kwe, aune erametre kädekai Emmanuel”. Niebare kwe arato: “Kukwe meden käme ye ñaka kadre ngäbiti aune kukwe meden kwin abokän kadre ngäbiti ye jämi nemen gare monso yei känenkri, kä rei nibu yekwe [rei Israel aune Siria] tä kä jürä mike krubäte mäbätä ye tuainmetre kärekäre” (Is. 7:14, 16). Kukwe rabai bare niebare texto yekänti ye ketata Mesías däredi yebätä, aune ye metre ni raba niere (Mat. 1:23). Akwa Jesús däredi ye käi namani ja ken ye ngwane, “rei nibu” ñaka namanina kukwe tare nuainne Judá yebätä. Aisete, kukwe rabai bare niebare  Emmanuel yebätä ye namani bare kena Isaías näire.

⁴ Isaías, ni Ngöbö kukwei niekä käkwe kukwe mikani gare ye bitikäre, muko kwe namani murore aune monso namani kwe abokän kädekani Maher-salal-has-baz. Isaías kukwe niebare “Emmanuel” yebätä ye namani bare monso därebare yebätä ni raba niere. * Nitre kirabe kädrieta Bibliabätä yekwe monso nämene nemen angwane nämene kädeke kä keteitibiti mikakäre gare kukwe ütiäte nämene nemen bare, akwa rün, meye aune mräkätre kwe nämene kädeke kä mada yebiti (2 Sam. 12:24, 25). Jesús ye kädekani Emmanuel ye mika ñaka gare jire (mäkwe ñäkä Isaías 7:14; 8:3, 4 yebätä). *

5. ¿Acaz kukwe meden ñaka kwin nuainbare?

⁵ Juta Israel aune Siria nämene okwä mike Judá yebätä, akwa juta Asiria käme krubäte tö nämene kä yei ja kräke arato. Asiria ye nämene juta bäri dite. Asiria jämi rü gainkä Jerusalén rüere ye känenkri rikai “jondron jökrä tä Damasco” aune “jondron tä Samaria ye ngwena”, ye abokän Asiria käkwe juta Siria aune Israel diain jai niebare Isaías 8:3, 4 ye erere. Isaías kukwe Ngöbökwe mikani gare yei Acaz ñaka tö ngwani, ñakare aune niara kukwe ükaninte Asiria yebe, ye köböite Judá namani ja tare nike juta Asiria kisete (2 Rey. 16:7-10). ¡Acaz ñaka Judá jie ngwani kwin! Ni raba ngwentari jai: “¿Kukwe ütiäte tä nemen diandre jai tie ye ngwane nirei tita tö ngwen? ¿Tita tö ngwen Ngöböi o nitre kä tibienbätä ie?” (Prov. 3:5, 6).

6. ¿Ñobätä Ezequías ñaka gobranbare Acaz erere?

⁶ Acaz krütani kä 746 kä 1 känenkri, ye bitikäre ngobo kwe Ezequías namani gobrane Judá yebiti, juta ye nämene bobre aune ñaka nämene kwin kukwe ja üairebiti. ¿Ja töi mikani dre nuainne käne kwe? ¿Ja töi mikani kwe ngwian ükökrö? Ñakare. Ezequías ye nämene kukwe ja üaire mike ütiäte jai, aisete niara namani ni obeja ngübaka kwin kwrere juta ye kräke. Niara namani gobrane ye ngwane, käne nitre töi mikaninta kwe kukwe metre Ngöbökwe nuainne aune nitre dimikaninta kwe ja mäke kwin Jehovabe. Ngöbö nämene dre ribere niarabätä ye nükani gare ie angwane, drekebe ngwarbe ja töi mikani kwe nuainne. ¡Kukwe kwin krubäte bämikani kwe ni kräke! (2 Crón. 29:1-19.)

7. ¿Ñobätä nitre levita namani rei mrä ye tuai ja dimike?

⁷ Kukwe metre Ngöbökwe nuaindre ye sribi ütiäte namani nuaindre nitre levita yei, ye medenbätä Ezequías ja ükaninkrö nitre yebe mikakäre gare ietre niarakwe dimikai arato. Ani bämike ja töite, nitre levita ja mikaka täte metre ye okwä ñöi namani nen kukwe niebare reikwe ne kukwe nuara kwärä: “Mun abokän Jehovakwe dianinkä ne kwe mun tädre niara ngwärekri aune sribikäre kräke” (2 Crón. 29:11). Nitre töi mikadreta kukwe metre Ngöbökwe nuainne ye sribi ütiäte nämene nitre levita kisete.

8. a) ¿Ezequías kukwe meden nuainbare nitre mikakäreta dite kukwe ja üairebiti? b) ¿Ezequías kukwe nuainbare ye köböire dre namani bare?

⁸ Ezequías, nitre nünanka Judá bätä Israel nübaibare bieta Paskwa käi ngwen juto jabätä. Bieta Paskwa ye bitikäre, bieta Ban ñaka Mritani Levadurabe ye nitre käi ngwani juto jabätä, ye nuainbare köbö kükü te. Bieta ye namani kwin krubäte nitre kräke yebätä nuainbare kwetre köbö mada kükü te. Biblia tä mike gare: “Jerusalén yekänti kä namani juto krubäte, ñobätä ñan aune David rei israelkwe monsoi Salomón ye käi näire kukwe ye kwrere ñaka nämene nemen bare Jerusalén” (2 Crón. 30:25, 26). ¡Mrö  ja üaire käi ngwani juto jabätä ye käkwe nitre jökrä nünanka Judá dimikani krubäte! Tärä 2 Crónicas 31:1 tä niere: “Köbö ye nikani ta angwane, [...] üra dite mikani ngöbö ngwarbe kräke bätä kri ngwarbe mika nämene ütiäte jai ye niaratre dikaninte”. Kukwe ye köböire nitre nünanka Judá namaninta nökrö Jehová kokwäre. Niaratre mikaninta dite kukwe ja üairebiti ye namani ütiäte krubäte, ñobätä ñan aune ja känenkäre niaratre ja tuadi kukwe mada tare ben.

9. a) ¿Juta Israel tö namani kukwe nuaindi ye ñobätä ñaka namani bare ietre? b) ¿Senaquerib rübare Judá rüere ye ngwane dre namani bare?

⁹ Isaías mikani gare ye erere, nitre Asiria käkwe juta Israel nämene ngwitärikri Judá yekri ye diani jai aune nikani nitre nünanka yete ngwena ngite. Ye medenbätä, nitre Israel tö nämene ni iti ñaka David mräkä diainkä gobrankäre kürä Davidkwe yete, ye ñaka namani bare. ¿Nitre Asiria tö namani dre nuain? Niaratre ja okwä mikani Judá yebätä. Biblia tä niere: “Kä kwäjätä biti kobokä rei Ezequías nämene gobrane, ye ngwane Senaquerib rei Asiria nikani rükäre juta Judá nämene ketaninkä kwin kibiti ye jökrä rüere aune diankäre jai”. Kä 46 nämene Judá yete ye Senaquerib diani jai. Mä tädre nüne Jerusalén kä ye näire angwane, juta ketare ketare ye nitre Asiria rükä rabadre juen ngwarbe mä okwäbiti, ye tuadre mäkwe angwane ja rabadre ruin ño mäi ye bämike ja töite (2 Rey. 18:13).

10. ¿Ñobätä kukwe nieta Miqueas 5:5, 6 ye Ezequías dimikani?

¹⁰ Kukwe tare namanina ja ken ye nämene gare Ezequías ie. Akwa, niara ñaka ja töi mikani rün Acaz ye erere ja di käräkäre jötrö ngwarbe juta mada ñaka Ngöbö mike täte yei, ñakare aune tö ngwani kwe Jehovai (2 Crón. 28:20, 21). Miqueas, ni Ngöbö kukwei niekä käkwe kukwe mikani gare ye nämene gare niarai raba ruin nie: “Nitre asirio rükai [...] ye ngwane nikwe nitre obeja ngübaka ni kükü diainkä, aune nitre ji ngwanka ni kwä diainkä nitre ngätäite niara rüere. Ngitra rükrä yebiti niaratre kä Asiria [...] ngübaibiti” (Miq. 5:5, 6). Jehová kukwe niebare ye Ezequías dimikani. Kukwe niebare Jehovakwe ye mikani gare, nitre mada rüdi nitre Asiria ganainkäre.

11. Nitre obeja ngübaka ni kükü aune nitre ji ngwanka ni kwä yebätä kukwe mikani gare, ¿ye ñongwane rabai bare metrere?

¹¹ Nitre obeja ngübaka ni kükü aune nitre ji ngwanka ni kwä, yebätä kukwe niebare ye rabadi bare Jesús däredi ye bitikäre, niara ye rabai “gobrankäre Israel yebiti, niara käkwe nünanbare  kirabe” (mäkwe ñäkä Miqueas 5:1, 2 yebätä). * Ni “asirio” kä nengwane käkwe rü gaikä ja känenkäre nitre Jehová mikaka täte rüere ye ngwane kukwe niebare ye rabai bare. ¿Nitre rükä meden jie ngwandi Jesukwe abokänbiti Jehovakwe rüe ye ganaindi? Kukwe ne mikadre gare jai känenkri, nitre Asiria käkwe ja mikani Judá rüere ye ngwane Ezequías dre nuainbare aune kukwe nuainbare kwe ye tä dre driere nie ye ani mike gare jai.

12. ¿Ezequías aune nitre abokän ie niara nämene tö ngwen dre nuainbare juta Ngöbökwe kriemikakäre?

¹² Dre abokän ni ñaka raba nuainne kaibe ye Jehová tä juto biare ni dimikakärebätä, akwa dre raba nemen bare nie ye nikwe ja di ngwandre nuainne ye tä ngübare nibätä. Ezequías ja di käräbare “nitre ji ngwanka aune nitre dite” yei aune gwairebe ja töi mikani kwetre “ñö nämene juta bäre ye rötö [...]. Ne madakäre, ja ngwani dite kwe aune ki nikani tibien ye jökrä niarakwe ükaninteta, niarakwe torre mikani bäre ta, aune ki mada mikani bäreta kwe [...] aune jondron rükare bätä escudo ye sribebare krubäte kwe” (2 Crón. 32:3-5). Nitrebätä kä jürä ñaka nämene ye Jehová dianinkä juta kwe kriemikakäre aune jie ngwankäre, ñodre, Ezequías, nitre ji ngwanka aune nitre Ngöbö kukwei niekä ja mikaka täte metre yebiti nuainbare kwe.

13. ¿Ezequías kukwe meden bäri ütiäte ükaninte juta ye mikakäre juto biare rüe rakaikä ye kräke?

¹³ Ezequías ñö rötani aune ki juta bäreta ye ükaninteta, akwa kukwe nuainbare kwe ja känenkäre ye namani bäri ütiäte. Niara ye ni obeja ngübaka kwin, ye medenbätä nitre ükaninkrö keteitibe kwe aune nitre ye dimikani kwe kukwe ja üairebiti, kukwe ne niebare kwe ietre: “Munkwe ja ngwan dite aune ñaka kä jürä ngwan jabätä. Munkwe ñaka ja töibika krubäte aune ñaka kä jürä ngwan jabätä rei Asiria yebätä, aune nitre kwati tä ben yebätä; ñobätä ñan aune nibe nita bäri kwati nitre tä niarabe ye kräke. Ni kä nebätä tä niarabe, akwa Ngöbö nikwe Jehová tä nibe ni dimikakäre aune rükäre ni kräke”. Jehová nämene rüre nitre nünanka Jerusalén yekri ye Ezequías ngwani törö ietre. Kukwe ye niaratre dimikani tödeke Ngöböi aune ñaka kä jürä ngwen jabätä. Ezequías aune nitre ji ngwanka aune nitre dite, arato Miqueas aune Isaías, ye jökrä käkwe bämikani niaratre ye obeja ngübaka kwin Jehovakwe käbämikani ye erere (2 Crón. 32:7, 8; mäkwe ñäkä Miqueas 5:5, 6 yebätä). *

14.  ¿Rabsaqué dre nuainbare? b) ¿Nitre nünanka yete ja töi mikani ño?

¹⁴ Rei juta Asiria ye namani nünentubu kä Lakís yekänti, kä mötörikri aune nedrinkri Jerusalén ye ngätäite kä Lakís ye nämene. Kä yekänti, nitre nimä juani kwe Jerusalén yekänti kukwe niekäre ne kwe nitre juta yete ñaka rüdre bentre. Ni kukwe mikaka gare metrere kädeka nämene Rabsaqué ye käkwe niebare juta yei rabadre ja mike Ezequías rüere aune rabadre ja mike nitre Asiria yekri, ne kwe niaratre jänrikadre nüne kä bäri kwin yekänti akwa kukwe ngwarbe niebare kwe (2 Rey. 18:31, 32). Niebare kwe ngöbö juta mada mada yekwe ye ñaka nitre mikaka täte kriemikani, ye erere arato Jehovakwe ñaka nitre nünanka Judá ye kriemikai nitre Asiria ye kisete. Kukwe ngwarbe niebare ye nitre Judá ñaka kani ngäbiti jire, ye erere nitre Jehová mikaka täte kä nengwane tä nuainne arato (mäkwe ñäkä 2 Reyes 18:36 yebätä). *

15. a) ¿Nitre Jerusalén käkwe dre nuaindre? b) ¿Jehovakwe juta ye mikani ño kwäre?

 ¹⁵ Kukwe keta kabrebätä Ezequías rabadre töbike krubäte, akwa ye ñan aibätä nikani juta mada bäri dite yei ja di kärere, ñakare aune ni juani kwe Isaías ni Ngöbö kukwei niekä ye kärere. Isaías ni Ngöbö kukwei niekä käkwe niebare Ezequías ie: “Ñaka rikai juta yete, ñaka buko kitai jire kwe kä yekänti, ñaka rikai escudo ngwena jabe, ñaka juta ye ketaikä jire kwe” (2 Rey. 19:32). Nitre Jerusalén ye jökrä rabadre kwekebe ja täte, Jehova ja mikani rükäre Judá yekri. ¡Aune ye erere nuainbare kwe! “Köbö deu yete ángel Jehovakwe jatani käkwe nitre asirio 185.000 murie ketani. Ni iti nükani ngwäte dekä angwane, yete nitre ngwaka aibe nämene kä yekänti.” (2 Rey. 19:35.) Ezequías ñö rötani aune ki juta bäreta ükaninteta, akwa ye ñan ai köböire Judá mikani kwäre, ñakare aune Jehovakwe rübare niaratre yekri.

16. ¿Nitre nünanka Jerusalén, ni “asirio”, nitre obeja ngübaka ni kükü aune nitre ji ngwanka ni kwä ye kätä nire nire bämike?

¹⁶ Nitre obeja ngübaka ni kükü aune nitre ji ngwanka ni kwä, yebätä kukwe mikani gare ye nemen bare metrere ni näire. Kirabe nitre asirio käkwe rü ganinkä nitre nünanka Jerusalén ye rüere. Juta Jehovakwe ñan raba ja kriemike rabai tuinbätä, aune “asirio” kä nengwane törbai juta ye gainte täte, yebätä gwäune rü gaikä kwe rüere. Biblia tä niere kukwe ye rabai bare. “Gog kä Magog yekänti”, “rei ngwitärikri”, “jrei kä jökräbti” käkwe rü gaikä ye Biblia tä niere arato (Ezeq. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Apoc. 17:14; 19:19). ¿Rü ye nuaindi jene jene? Ñaka gare kwin nie. Rü ye ja erebe akwa Biblia tä kädekete jene jene. Miqueas mikani gare erere, ¿Jehovakwe nire mikai rüre “asirio” ye rüere? Nitre abokän ñan raba tuin rükä ye mikai kwe rüre: “nitre obeja ngübaka ni kükü aune nitre ji ngwanka ni kwä” yebiti nuaindi kwe (Miq. 5:5). Nitre obeja ngübaka aune nitre ji ngwanka abokän ñaka raba tuin rükä ye abokän nitre umbre konkrekasionte (1 Ped. 5:2). Kä nengwane Jehová tä nitre brare kwati mike obeja ütiäte kwe ngübarebiti, ne kwe rabadre juta kwe ye dimike ja tuakäre “asirio” kä nengwane yebe. * Ni Ngöbö kukwei niekä Miqueas tä mike gare “ngitra rükrä yebiti niaratre kä Asiria [...] ngübaibiti” (Miq. 5:6). Erametre, “jändrän bti [...] tä[tre] rüre” ye abokän ngätäite “ngitra üaire” o kukwe Ngöbökwe yebiti tätre nuainne (2 Cor. 10:4; Efes. 6:17).

17. ¿Kukwebätä nikwe ja tötiri ye tä kukwe meden ketabokä driere nitre umbre yei?

¹⁷ Nitre umbre konkrekasionte, nikwe ja tötiri nete ne tä kukwe ütiäte driere munye. 1) Ni “asirio” käkwe rü gaikä ye känenkri ja ükadrete biare, ye medenbätä mäkwe tödeka mäkwe ye mika dite aune ja mräkätre dimike nuainne erere arato. 2) Ni “asirio” käkwe rü gaikä ye ngwane Jehovakwe ni mikai kwäre yei nitre umbre rabadre tö ngwen metre. 3) Köbö ye ngwane, juta Jehovakwe kukwe niedi mäträkäre nibätä ye ruäre ngwane ñan rabai nemen tuin kwin nie, akwa ni jökrä tädre juto biarebe mikakäre täte, ñobätä ñan aune ye köböire ni rabaite nire. 4) Ja tötika kwela krite, jondron tua tö krubäte jakwe o nitre tä jondron nuainne kä nebätä yei nire tä tö ngwen, ye rabadre ja töi kwite gwäune. Ye medenbätä, nitre abokän tödeka kwe tä di nekä ye jökrä nitre umbre rabadre dimike.

18. ¿Kukwebätä nikwe ja tötire yebätä töbikadretari angwane ni dimikai ño kwe ja känenkäre?

¹⁸ Nitre Judea nämene nüne Jerusalén Ezequías näire, ye erere juta Ngöbökwe kä nengwane rabai arato. Köbö ye ngwane ütiäte krubäte nikwe ñaka ja di ngwandre nekä aune rei ja mikaka täte metre käkwe kukwe niebare ye tädre ni töibätä. Ni rüe yebe “ni kä nebätä tä, akwa Ngöbö nikwe Jehová tä nibe ni dimikakäre aune rükäre ni kräke” ye nikwe ngwandre törö jai (2 Crón. 32:8).