Skip to content

Shimbukira oku mukololo gw'ebili mo

Ninawi yaliri vile egwerhe enju zizibu-zibu amamonima masomeze

Walimenyere Si?

Walimenyere Si?

Bichi byahikiraga e vile ye Ninawi enyuma y’esiku za Yona?

OMU MWAKA gwa 670 ntya M.K.Y., Ashuru bwabaga bwabere burhegesi bugalihire bwenene oku gulu, “kurhenga emazikiro (Ouest), k’okuderha, e Chypres kugera emahulukiro (Est) k’okuderha, e Iran, na mango maguma kugera e Misri,” intyo kw’esite ye Enternete ya British Museum eyerekene. Obwikalo bwabo bukulu bwaliri Ninawi, yaliri vile nzibu-zibu bwenene. Yaligwerhe amabustani makwirire, enju zizibu-zibu, n’enju z’okubikiramo ebitabu zizibu-zibu. Emyandiko yaliri oku bibambazi bye Ninawi ya mira eyerekene oku Mwami Assurbanipal, kuguma n’abandi bami be Ashuru, naye aliri achiyirika “mwami w’egulu.” Amango m’obola burhegesi, byalibonekene oku ntaye wakahimire e Ashuru ne Ninawi.

Oburhegesi bwe Gulu bwe Ashuru bugwerhe emisi, b’obwaliri burhegesi bugalihire bwenene oku gulu mw’agola mango

Aliko, amango oburhegesi bwe Ashuru bwali bwamakomera bwenene, Yehova ayerekeza omulebi wage Sefania alebe ntya: “[Yehova] . . . Nj’alimbula Ashuru, nj’anahindamula Ninawi biguka, nka rungu likamire.” Oku bwindi omulebi wa Yehova Nahumu, alilebere ntya: “Munyege e arja, munyege e oro! . . . Evile eli busha, ntacho chichilimo, yalimbwirwe! . . . Buli muntu wakubona nj’akulibirha n’okuderha, ‘Ninawi yalimbwirwe!’” (Sef. 2:13; Na. 2:9, 10; 3:7) Nkabaga abantu balichibazize ntya amango bayunva obola bulebi: ‘K’echola chakagalikana? Ka hali omuntu chiro n’omuguma wakahima e Ashuru?’ Byalibonekene nka birhakagalikana.

Ninawi yabere hantu harhakachilama bantu!

Aliko chiro akaba ntyo, yahimwa! Oku buzinda bw’emyaka ya 600 M.K.Y., Ashuru yahimwa n’Abababiloni n’Abamedi. Abantu barhachilamaga omu Ninawi, na buzinda yayibagirwa loshi! Echitabu chiderhere oku bintu bichorerwe bya mira bibikirwe omu Metropolitan Museum of Art y’omu New York, chiderhere ntya: “Kugera omu Bihe by’Ahagarhi (Moyen-Age) aha e Ninawi yaliri habaga halekerwe n’okuyibagirwa loshi, na nta handi yalishamberwe olekere omu Biblia monyine.” Esosyete y’Ebintu Byavulwirwe Biderherwe omu Biblia eyerekene oku kugera oku murhondero gw’emyaka ya 1800 “ntaye chiro walimenyere akaba obwikalo bukulu b’oburhegesi bwe Ashuru bwachigerere kubaho.” Aliko omu mwaka gwa 1845, omuvuluzi Austen Henry Layard ahwanza kuchimba ebiguka by’evile ye Ninawi. Eby’avululaga mw’ebyola biguka byayerekana bwinja obukuze e Ninawi yaligwerhe mira.

Okuyenezwa bwinja-bwinja k’obulebi oku bilolere e Ninawi kukomeze obwizere bwerhu oku, obulebi bwe Biblia oku bilolere obuzinda bw’amarhegesi ma zene, nabo nji bwayenera.—Da. 2:44; Ufu. 19:15, 19-21.