Walimenyere Si?
Olekere Ebiblia, Bindi Bichi Biyemezeze Oku Abaizraeli Baliri Omu Buja Emisiri?
Ebiblia eyerekene oku Abamidiyani bamalire kuheka Yusufu Emisiri, Yakobo n’omulala gwage goshi nabo barhenga Ekanana baja Emisiri. Balama omu eneo y’Emisiri yaliyirikirwe Gosheni, ah’olwinji Nile lushandalire embere luchikabule omu nyanja. (Mwa. 47:1, 6) Abaizraeli “barhondera kuyongezeka n’okuba buko buherhe emisi.” Abamisiri babwene ntyo, bahwanza kuyubaha Abaizraeli n’okuhigirira kubaheba omu buja.—Kut. 1:7-14.
Bantu baguma b’omu siku za buno banaderha kubi n’okurukuza eju y’eyola ngani ye Biblia n’okuderha oku luli lugano l’obubeshi. N’obola, hali echiyemezeze oku Abasemiti * baliri baja omu Misiri ya mira.
Rhurhole si omufano; abavuluzi bavulwire ebiguka by’amarhegeko ma mira omu Misiri y’enoro. Dr. John Bim-son ayerekene oku hali byemezo 20 changwa kurhalusa biyerekene oku Abasemiti balilamire mw’eyola eneo y’Emisiri y’enoro. Olekere nantyo, Omuvuluzi w’Emisiri oyirikirwe James Karl Hoffmeier, ashambere ntya: “Oku bilolere echihe cha hofi-hofi n’emyaka ya 1800 kugera ku 1540 M.K. (Mbere ya Kristu), Emisiri haliri hantu hasimisize oku bantu baliri baderha echisemiti bahamiraga Emazikiro (ouest) me Asia.” Ayongerere ntya: “Echola chihe ch’esiku chipatene n’echihe ch’abalume baliri bera ba Mungu mira, chinapatene n’echihe chilolere ebi rhunasoma omu Mwanzo.”
Hali echindi chemezo chilolere Emisiri y’eside. Ehatikunjo (papyrus) yakurhenga 2000–1600 M.C.C. (Mbere ye Chihe Cherhu) eherhe amazino m’abaja baliri bakola omu maju omu Misiri y’eside. Mazino marhalwise 40 mw’amola, mayandikirwe omu Chisemiti. Abola baja, baliri bakolera omu mafiga, bayunuzi (bantu banayunula emigozi n’amauzi, n’okuluka) n’abandi bakozi babonererwe. Hoffmeier aderhere ntya: “Omu Misiri y’eside, hofi Basemiti barhalwise 40 baliri bakola mu nju nguma; Abasemiti balirhengerere oku mupaka kugera oku gwindi gw’Emisiri, bibonekene oku ahanene oku chamashinji ch’olwinji Nile.”
Omuvuluzi David Rohl ayandikire oku, mazino maguma m’abaja bali kw’elyola peru (liste), “kweri mali kuguma n’amazino manasomwa omu Biblia.” Rhurhole omufano: Olunda lw’echola chitabu luli kw’amazino mali kuguma n’amazino rhuyirika nka Isakari, Asheri, Shifra. (Kut. 1:3, 4, 15) Rohl amalirize ntya: “Echola chiyemezeze oku Abaizraeli baliri omu buja Emisiri.”
Dr. Bim-son abalire ntya: “Engani y’Ebiblia elolere obuja bw’Emisiri n’Olubungo, eli ngani y’okuli enaherhe ech’eyumangireko.”
^ mus. 4 Ezino Musemiti lirhengerere omu zino Shemu, muguma w’omu bagala basharhu ba Nowa. Okuderha okuli, Abaelamu, Abaashuru, Abakaldayo b’oburhanzi, Abaebraniya, Abasiriya, na banene omu buko bw’Abaharabu; barhengereraga omu chishokuliza cha Shemu.
