Skip to content

EMISOLE ENABAZA

Bwira Si Konyine Changwa Hali n’Echindi?​—Chigabi cha 2: Bichi Inanjira Byakayerekana Nkandi Nasimirana?

Bwira Si Konyine Changwa Hali n’Echindi?​—Chigabi cha 2: Bichi Inanjira Byakayerekana Nkandi Nasimirana?

 Onasima kuchiha akasanzi amango omwira alonzeze akuderhese. Na buzinda wanaba eyi waganirire n’oyola mwira yon’oyola bwenene. Echibazo, arhali mpu wenyu munyere changwa mpu wenyu musole. Wanachibwira mpu ‘rhuli bera konyine,’ ey’oli wabirhola oku n’owenyu naye ntyo kw’anabibwene. Wakashiba wayubaha si?

 Bichi byakaba

 Kurhali kubi omusole okugwarha omwira w’omunyere changwa omunyere akagwarha omwira w’omusole. Aliko si bichi byakaba nka wamagera ahawahwanza kusima oyola muntu muguma y’onoyola kulusha abandi? Amango byamaba ntyo yewe akarhondera kubirhola okuhali echindi si burhali bwira konyine.

 Kweri si, intyo kon’okola k’onali walonza omuyereke? Waza oku njira ziguma zagarhuma byaba ntyo, n’obola chiro nkabaga y’orhamenyere ku by’oli wajira.

  •   Wavire walaga oku muntu bwenene.

     “Bulala orhakagala kumenya gurhe owindi yachiyunva, orhakwanene ohire esanse omu muliro omu kuchiderhesa mpu bwira konyine nobo onahamagala n’okuganira n’oyola muntu bwenene buli kasanzi.”​—Sierra.

  •   Wayemerere nawe omuntu ave akulagako bwenene.

     “Arhali nyinahwanzisaga okuyandikirana emesaje, aliko nahanza nashubiza oku mesaje kamama munyere muguma aliri antumira. Enyuma w’aho, nagambwa kumufasiria oku kweri inamubona nka mwira konyine.”​—Richard.

  •   Wahirire omuntu omurhima akulageko bwenene.

     “Hali abantu banabona nk’okusimirana omu by’okushambazana masharha konyine. Banafi hanza basharhisa abandi aliko eyi kurhali kuderha mpu kweri bali balonza bashambaze nya kushambaza. Nachibwenere bwenene gurhe byaba kanenene, tena binazigana kujira eyibyababaza.”​—Tamara.

 Eby’okwanene omenye: Okuganira n’omuntu bwenene oku kahunda kwakayerekana nka kulonza kushambazana.

 Bulagurhe bili by’engenzi rhubiderheko

  •   Bulala binaluma abandi bantu.

     Ebiblia ederhere: “Ech’omuntu alingirize chalegamire chinalwaza omurhima.” (Mezali 13:12) Bichi woyo wakalingiriza nka hali oli wkuyereka orhuntu rhuli nka rhwakuyerekana oku akufirire?

     “Haba oluderho luguma luderhere, ‘Kulek’ofarhisize omuntu oku sibwe.’ Chiba chiyerekene okuntu wakafarha efi oku sibwe, aliko orhayikulula mp’oyikule omu menji changwa mp’ove wayilikula. Byakaba ntyo n’omu bwira namo. Akaba orhalonzeze kushambazana n’omuntu aliko wanayorha omunanizize oku sibwe, omenye oku wamubabaza bwenene.”​—Jessica.

  •   Byakakuzingisiza erenge.

     Ebiblia ederhere: “Murhalonzaga enyungu zenyu mwenyine, s’ahubwe n’enyungu z’abandi.” (Wafilipi 2:4) Gurhe woyo wakabona omuntu w’okulwira oku nyungu zage yenyine? Bichi eyola ngeso yakashiga oku renge lyage?

     “Omusole osima kushambaza-shambaza abanyere arhansimisa chiro. N’okola kusimira-simira ntyo chakaba chintu chibere chayerekana oku arhakaba mwimana omu bunyumpa. Kuli nka kujira owindi nka chikoleso ch’okuchisimisa konyine, bunali buchilwira.”​—Julia.

 Eby’okwanene omenye: Abantu banaba nka bali basimira abandi oku basimire babaganize nobo barhaherhe muhigo g’okugendereza kushambaza banababaza abandi bwenene banachibabaze nabo bowe bonyine.

 Ebiwakajira

  •   Ebiblia ederhere eju y’okukolera “abasole nka bene-berhu ,abanyere nka bali-berhu, omu kuchiheka bwinja loshi.” (1 Timoteo 5:1, 2) Nk’okoleseze akola kanuni wanalanga obwira bwawe haguma n’abantu barhali ba chirumbu chiguma ch’obuzere nawe.

     “Nkanalishabirwe, intakashubire hanza nasimira abandi balume. Echola chinantabala na mumanola mango obola nchili mulamba, ingwarhe olugero omu kuntu inanchiheka haguma n’abantu b’echindi chirumbu ch’obuzere.”​—Leah.

  •   Ebiblia ederhere: “Amango ebinwa byalugire, omuntu arhakafunda kugoma.” (Mezali 10:19) Eyola mpanulo erhali y’okukolesa oku nganiro yonyiine si n’omu kuyandika emesaje; biheberwe mu kangana gurhe onayandika emesaje, aliko na bichi biguma onayandika.

     “Omu bukweri inta mpanvu eliho y’okuhanza wayandikira omunyere buli lusiku kurhali kulonza kumushambaza.”​—Brian.

  •   Ebiblia ederhere: “Obwengehe burhengerere enyanya ech’oburhanzi buba buchere.” (Yakobo 3:17) Omuntu akahobera owindi eyi ntanachibazo; aliko kandi kwakaba kuyerekana ok’omuntu afirire owabo.

     “Inanjira okuntu koshi rhuganire nka bera aliko buzira kupima rhwayegezana amaboko; amaboko nya maboko, n’am’omufano.”​—Maria.

 Eby’okwanene omenye: Ololereze bwinja okuntu onachiheka n’abantu b’echindi chirumbu ch’obuzere. “Obwira bwinja buba bukomere okubugerako,” Ku munyere muguma mpu ye Jennifer aderhere, “orhakanasima okabuyirha omu kuhanza warhuma emesaje zichangene mw’eby’okusimirana.

 Amahano

  •    Ochilange n’ebimuli mwaganira. Nk’owenyu amagera ahakubaza mpu, “ntya na ntya, ooh o ooh, hali ey’onashambazana naye si?” Echola chakayerekana oku mwajanene emubiri bwenene.

  •    Ochilange bwinja n’obwira bwawe haguma n’abantu b’echindi chirumbu ch’obuzere. Orharholaga muguma kwage-kwage n’okumulagako kulusha abandi.

  •   Ochilange n’okuyandikirana emesaje; biheberwe m’oluganjo lw’emesaje onayandika, ebinwa biziba mo, na saa zinga onazirhuma. “Birhahemere mp’obe oli wayandikirana n’omuntu ebudufu bukulu,” Intyo k’omunyere mpu ye Alyssa aderhere.