A3
Kon Paano Nakalab-ot sa Aton ang Biblia
Ang Awtor kag ginhalinan sang Biblia amo man ang nagatipig sini. Sia ang nagpasulat sini nga pinamulong:
“Ang pulong sang aton Dios nagapadayon sa wala sing katubtuban.”—Isaias 40:8.
Matuod ina nga pinamulong bisan pa wala na subong ang orihinal nga manuskrito sang Biblia sa Hebreo kag Aramaiko nga Kasulatan a ukon sa Cristianong Griegong Kasulatan. Pero, paano kita makasiguro nga ang nasulat sa Biblia subong pareho gid sa orihinal nga mga sinulatan?
GINTIPIGAN SANG MGA MANUGKOPYA ANG PULONG SANG DIOS
Natipigan ang Hebreong Kasulatan bangod ang Dios mismo ang nagsugo nga dapat ini kopyahon. b Halimbawa, ginsugo ni Jehova ang mga hari sang Israel nga maghimo sila sang ila kaugalingon nga kopya sang nasulat nga Kasuguan. (Deuteronomio 17:18) Ginhatagan man sang Dios ang mga Levinhon sing responsibilidad nga tipigan ang Kasuguan kag itudlo ini sa mga tawo. (Deuteronomio 31:26; Nehemias 8:7) Sang gintapok ang mga Judiyo sa Babilonia, may grupo na sang mga manugkopya, ukon escriba (Sopherim). (Esdras 7:6, footnote) Pagligad sang tion, nakahimo ini nga mga escriba sing madamo nga kopya sang 39 ka libro sang Hebreong Kasulatan.
Naghalong gid ang mga escriba sa pagkopya sini nga mga libro sa malawig nga tion. Sang mga 500 asta 1500 C.E., ginhimo ini gihapon sang isa ka grupo sang Judiyo nga mga escriba nga ginatawag nga mga Masorete. Ang pinakadaan nga kompleto nga manuskrito sang mga Masorete amo ang Leningrad Codex, nga napetsahan sang 1008/1009 C.E. Pero, sang tungatunga sang ika-20 nga siglo,
nakita ang mga 220 ka manuskrito sang Biblia ukon mga bahin sini upod sa Dead Sea Scrolls. Ini nga mga manuskrito mas nauna sing sobra isa ka libo ka tuig sangsa Leningrad Codex. Sang ginpaanggid ang Dead Sea Scrolls sa Leningrad Codex, napamatud-an ining importante nga punto: Bisan pa lain ang pila ka tinaga nga gingamit sa Dead Sea Scrolls, wala ini nagpabag-o sa mensahe.Kamusta naman ang 27 ka libro sang Cristianong Griegong Kasulatan? Ginsulat ini nga mga libro sang pila ka apostoles ni Jesucristo kag sang iban pa sa una nga mga disipulo. Ginkopya man sang mga Cristiano sadto ini nga mga libro nga ginailog ang ginhimo sang Judiyo nga mga escriba. (Colosas 4:16) Bisan pa gintinguhaan sang Romanong Emperador nga si Diocletian kag sang iban pa nga dulaon ang tanan nga sinulatan sang mga Cristiano sadto, yara pa gihapon subong ang linibo ka dumaan nga manuskrito kag ang mga bahin sini.
Ginbadbad man sa iban nga lenguahe ang mga sinulatan sang mga Cristiano. Una nga ginbadbad ang Biblia sa dumaan nga mga lenguahe pareho sang Armenian, Coptic, Ethiopic, Georgian, Latin, kag Syriac.
MGA BASIHAN PARA SA PAGBADBAD SANG HEBREO KAG GRIEGO NGA MGA TEKSTO
Indi palareho ang mga tinaga nga gingamit sa mga kopya sang dumaan nga mga manuskrito sang Biblia. Gani, paano naton mahibaluan kon ano ang nasulat sa orihinal nga teksto?
Mapaanggid naton ini sa isa ka manunudlo nga nagsugo sa 100 ka estudyante nga kopyahon ang isa ka kapitulo sang libro. Bisan pa madula sa ulihi ang orihinal nga kapitulo, mahibaluan gihapon ang orihinal nga teksto kon ipaanggid ang 100 ka kopya. Bisan pa mahimo magsala sa pagkopya ang kada estudyante, daw imposible nga tanan sila palareho gid ang sala. Gani, kon ipaanggid man sang mga iskolar ang linibo ka bahin kag kopya sang dumaan nga mga libro sang Biblia nga yara sa ila, makita nila ang sala sang mga manugkopya kag mahibaluan nila kon ano gid ang nasulat sa orihinal nga teksto.
“Masiling gid nga wala na sing iban pa nga dumaan nga sinulatan nga napaliton sing eksakto gid”
Paano kita makasiguro nga nakalab-ot sa aton ang eksakto nga mensahe sang orihinal nga mga teksto sang Biblia? Parte sa teksto sang Hebreong Kasulatan, nagsiling ang iskolar nga si William H. Green: “Masiling gid nga wala na sing iban pa nga dumaan nga sinulatan nga napaliton sing eksakto gid.” Parte sa Cristianong Griegong Kasulatan, ukon ang ginatawag nga Bag-ong Katipan,
ang iskolar sa Biblia nga si F. F. Bruce nagsulat: “Mas madamo sing masaligan nga ebidensia ang aton Bag-ong Katipan kon ipaanggid sa mga sinulatan sang mga awtor sadto nga wala gid sing nagduhaduha.” Nagsiling pa sia: “Kon ang Bag-ong Katipan isa lang ka koleksion sang mga sinulatan nga wala sing labot sa relihion, wala gid sing magaduhaduha nga masaligan ini.”Hebreo nga Teksto: Ang New World Translation of the Hebrew Scriptures (1953-1960) ginbase sa Biblia Hebraica, ni Rudolf Kittel. Sugod sadto, ginlakip sa ginbag-o nga mga edisyon sang Hebreo nga teksto, nga Biblia Hebraica Stuttgartensia kag Biblia Hebraica Quinta, ang bag-o nga natukiban sa Dead Sea Scrolls kag ang iban pa nga dumaan nga manuskrito. Makita sa sini nga mga sinulatan sang mga iskolar ang Leningrad Codex kag ang mga footnote nga nagapaanggid sang mga tinaga nga gingamit sa iban pa nga mga sinulatan, lakip ang Samaritan Pentateuch, ang Dead Sea Scrolls, ang Griego nga Septuagint, ang Aramaic Targums, ang Latin Vulgate, kag ang Syriac Peshitta. Antes ginrebisar sining karon lang ang New World Translation, gintun-an anay ang Biblia Hebraica Stuttgartensia kag ang Biblia Hebraica Quinta.
Griego nga Teksto: Sang ulihi nga bahin sang ika-19 nga siglo, ginpaanggid sang mga iskolar nga sanday B. F. Westcott kag F.J.A. Hort ang mga manuskrito sang Biblia kag ang mga bahin sini samtang ginahanda nila ang basihan nga teksto sa Griego, nga para sa ila, amo ang pinakamalapit sa orihinal nga mga sinulatan. Sang tungatunga sang ika-20 nga siglo, gingamit sang New World Bible Translation Committee ining basihan nga teksto sa ila pagbadbad. Gingamit man ang iban pa nga papiro nga mahimo napetsahan sang ikaduha kag ikatlo nga siglo C.E. Madamo pa nga papiro ang natigayon sugod sadto. Makita man sa mga basihan nga teksto nga ginhimo nanday Nestle kag Aland kag sang United Bible Societies ang bag-o nga mga natun-an sang mga iskolar. Ang pila sa sini gingamit sa ginrebisar nga New World Translation.
Maathag sa sining mga basihan nga teksto nga ang iban nga mga bersikulo sang Cristianong Griegong Kasulatan sa nauna nga mga badbad, pareho sang King James Version, gindugang lang sang mga manugkopya sang ulihi kag indi gid ini bahin sang Kasulatan. Apang, bangod ginbahinbahin na sa mga bersikulo ang mga badbad sang Biblia sang ika-16 nga siglo, blangko na ini nga mga bersikulo sa kalabanan nga Biblia. Ini nga mga bersikulo amo ang Mateo 17:21; 18:11; 23:14; Marcos 7:16; 9:44, 46; 11:26; 15:28; Lucas 17:36; 23:17; Juan 5:4; Binuhatan 8:37; 15:34; 24:7; 28:29; kag Roma 16:24. Sa sini nga edisyon, footnote lang ang ginbutang sa sini nga mga bersikulo.
Wala man nalakip sa orihinal nga mga manuskrito ang malawig nga konklusion sang Marcos 16 (bersikulo 9-20), ang malip-ot nga konklusion sang Marcos 16, kag ang nasulat sa Juan 7:53–8:11. Gani, wala ginlakip ini nga mga teksto sa sini nga edisyon.Ginbag-o ang pila ka tinaga para ilakip ang ginapatihan sang mga iskolar nga pinakamalapit sa orihinal nga mga sinulatan. Halimbawa, suno sa pila ka manuskrito, ang Mateo 7:13 nagasiling: “Magsulod kamo sa makitid nga gawang, kay masangkad ang gawang kag malapad ang dalan nga nagapadulong sa kalaglagan.” Sa una nga mga edisyon sang New World Translation, wala nalakip sa teksto “ang gawang.” Pero sang gintun-an sing maayo ang mga manuskrito, yara sa orihinal nga teksto “ang gawang.” Gani, gindugang ini sa sini nga edisyon. May iban pa nga pagbag-o pareho sini. Pero gamay lang ini kag wala nagpabag-o sa panguna nga mensahe sang Pulong sang Dios.
a Patuhuyan ini nga Hebreong Kasulatan sugod diri.
b Ang isa ka rason kon ngaa dapat kopyahon ang orihinal nga mga manuskrito kay nasulat ini sa madali maguba nga materyales.
c Mabasa sa mga footnote sang New World Translation of the Holy Scriptures—With References, nga ginbalhag sang 1984, ang dugang nga detalye kon ngaa ini nga mga bersikulo sala kag gindugang lang sang iban.