Bagatnan nga Aprika

KON maglagaw ka sa masako nga kalye sang siudad sa Bagatnan nga Aprika, makita mo ang nanuhaytuhay nga kolor sang panit sang tawo, halin sa tuman ka itom pakadto sa tuman ka puti. Upod sa magalong nga mga salakyan, mabatian mo ang nanuhaytuhay nga lenguahe. Ang matag-as nga mga bilding sang mga opisina nagahandong sa imo sa nagatagiti nga init samtang nagalabay ka sa mga nagabaligya sing mga prutas, mga dekorasyon, kag mga panapton. Kon luyag mo, mahimo ka makapagunting sa higad sang dalan.

Bangod sa pagkananuhaytuhay sang pumuluyo nga kapin sa 44 milyones, mabudlay kilalahon ang tumandok nga mga taga-Bagatnan nga Aprika. Ang tumandok nga mga itom, nga mga 75 porsiento sang kabug-usan nga populasyon, ginatapuan sang Zulu, Xhosa, Sotho, Pedi, kag Tswana, subong man sang iban pa magagmay nga mga grupo. Ang kalabanan sang puti nga populasyon nagahambal sing Iningles kag Aprikaan. Lakip sa sini ang mga kaliwat sang mga Olandes nga nagpuyo diri sang tungatunga nga bahin sang ika-17 nga siglo nga ginsundan sang mga Huguenot nga Pranses. Ang mga taga-Inglaterra nga nagpuyo diri nag-abot sang maaga nga bahin sang ika-19 nga siglo.

May daku man nga komunidad sang mga Indian nga kaliwat sang mga mamumugon sa katubuhan sang Natal (karon yara sa KwaZulu-Natal). Bangod sini nga pagsinamo sang rasa kag kultura, nagakaigo gid nga tawgon ang Bagatnan nga Aprika nga Rainbow Nation.

Sang una, nangin magamo ang kaangtanan sang mga rasa. Ginpakamalaut sang bug-os nga kalibutan ang pagsulundan nga apartheid ukon pagpainpain sang rasa. Sining karon lang nga  mga tinuig, nalipay ang mga tawo sa pagkarumpag sang apartheid kag sa pagkatukod sang demokratiko nga gobierno.

Sa karon ang tanan nga rasa makainupdanay na sing hilway—makakadto na sila sa mga lugar nga luyag nila, kaangay sang sinehan ukon restawran. Mahimo na makapuyo bisan diin ang bisan ano nga rasa, basta may ikasarang sia.

Apang, sang nagtahaw na ang kakunyag, nag-utwas ang indi malikawan nga mga pamangkot. Tubtob sa ano nga kasangkaron matadlong sang bag-o nga gobierno ang mga inhustisya sang apartheid? Daw ano kadugay ini matuman? Pagligad sang kapin  sa isa ka dekada, yara gihapon ang malubha nga mga problema. Lakip sa mga problema nga ginaatubang sang gobierno amo ang paglala sang krimen, ang 41 porsiento nga wala sing trabaho, kag ang ginabulubanta nga mga lima ka milyon nga positibo sa HIV. Narealisar sang madamo nga tawo nga wala sing tawhanon nga pagginahom ang makasolbar sining mga problema amo nga nangita sila sing iban nga solusyon.

MATAHOM NGA TALAN-AWON

Bisan pa sang mga problema sa pungsod, naganyat gihapon ang mga turista sa duna nga katahom sang lugar. Ang mga lugar  nga pirme ginakadtuan sang mga turista amo ang matahom nga mga baybayon, makahalawhaw nga kabukiran, kag ang madamo gid nga alagyan sa mga bukid. Sa mga siudad, masapwan mo ang primera-klase nga mga balaligyaan kag mga restawran. Nangin makagalanyat pa gid ang kasarangan nga klima sang Bagatnan nga Aprika.

Ang nanuhaytuhay nga mga ilahas nga tinuga amo pirme ang ginakadtuan sang mga turista. Ginapabugal sang pungsod ang 200 ka espesyi sang mamalya, 800 ka espesyi sang pispis, kag 20,000 ka sahi sang nagapamulak nga tanom. Nagapanong ang mga tawo pakadto sa naamligan nga lugar sang ilahas nga mga sapat, subong sang bantog nga Kruger National Park. Diri mo makita ang kinaugali nga pagkabuhi sang “lima ka sahi sang dalagku kag ilahas nga sapat” sang Aprika: ang mga elepante, rhinoceros, leon, leopardo, kag buffalo.

Dulumdumon gid ang pagkadto sa isa sa mga kagulangan sang Bagatnan nga Aprika. Sa naamligan kag malinong nga lugar sa kagulangan, magadayaw ka gid sa tumalagsahon nga mga pako, mga lumotlumot, kag mga bulak, kag subong man ang pinasahi nga mga pispis kag mga insekto. Kon tanglaon mo ang matag-as nga yellowwood, magadayaw ka gid bangod ining tuman kataas nga kahoy naggikan sa diutay nga liso lamang. Ang pila sa sining kahoy nagataas tubtob 50 metros kag nagakabuhi sing halos isa ka libo ka tuig.

Apang, sa sulod sang isa ka siglo, gintanom kag ginsagod ang isa pa ka sahi sang binhi sa sini nga pungsod. Amo ini ang maayong balita sang Ginharian sang Dios, nga gintanom sa tagipusuon sang mga tawo. Ginpaanggid sang salmista ang mabinatunon nga mga tawo sa dalagku nga mga kahoy sang sia nagsulat: “Ang matarong magapamukadkad kaangay sang puno sang palma; magadaku sia kaangay sang sedro sa Libano.” (Sal. 92:12) Ining mga matarong magakabuhi sing mas malawig pa sangsa pinakatigulang nga kahoy nga yellowwood, bangod si Jehova nagsaad sa ila sing kabuhi nga wala sing katapusan.—Juan 3:16.

NAGTUBO GIKAN SA PILA KA BINHI

Sa tion sang ika-19 nga siglo, ang pungsod nangin magamo bangod sang inaway kag politikal nga sinuay. Daku gid ang  epekto sang nadiskobre ang mga diamante kag bulawan sang ulihi nga bahin sina nga siglo. Sa libro nga The Mind of South Africa, si Allister Sparks nagpaathag: “Hinali lang nga nangin industriyal nga lugar ang isa ka uma, ang mga taga-uma nagdugok sa siudad kag nagbalhin ang ila pagkabuhi.”

Sang 1902 ang una nga binhi sang kamatuoran sa Biblia nag-abot sa Bagatnan nga Aprika sa bagahe sang isa ka klerigo nga Olandes. Ang isa sang iya mga karton nagaunod sang pila ka publikasyon sang mga Estudyante sang Biblia, nga amo ang tawag sa mga Saksi ni Jehova sadto. Nabasahan ini  nanday Frans Ebersohn kag Stoffel Fourie, sa Klerksdorp. Narealisar nila nga kamatuoran ang ila nabasahan kag ginbantala nila ini sa iban. Kapin sa 80 ka himata sang pamilya Fourie, nga mga lima ka henerasyon, kag madamo nga kaliwatan sang pamilya Ebersohn ang nangin dedikado nga mga alagad ni Jehova. Nagaalagad subong ang isa sa mga himata sang pamilya Fourie sa Bethel sa Bagatnan nga Aprika.

Sang 1910, si William W. Johnston gikan sa Glasgow, Scotland, nag-abot sa Bagatnan nga Aprika nga ginhatagan sing instruksion nga magbukas sing sanga talatapan sang mga Estudyante sang Biblia. Mga treintahon na si Utod Johnston sa amo nga tion, sinsero kag masaligan gid sia. Ang sanga talatapan nga iya ginbuksan nagahuman sing gamay nga hulot sa isa ka bilding sa Durban. Ini nga talatapan amo ang ginsaligan sa pagtatap sang masangkad nga teritoryo, nga naglakip sa bug-os nga Aprika sa bagatnan nga bahin sang ekuador.

Sa sadto nga tinuig, ang maayong balita una nga nanggamot sa mga komunidad sang mga  puti. Sa sina nga tion, matigayon lamang ang mga literatura sang mga Estudyante sang Biblia sa Olandes kag Iningles nga lenguahe, kag pila pa ka tuig ang nagligad antes ginbadbad sa tumandok nga lenguahe ang pila ka publikasyon. Sang ulihi nag-uswag ang hilikuton sa apat ka grupo—puti, itom, mestiso, kag Indian.

Sugod sang 1911 padayon, suno sa rekord may pag-uswag sa tunga sang mga komunidad sang mga itom sa pungsod. Si Johannes Tshange nagpauli sa iya duog nga natawhan sa Ndwedwe, malapit sa Durban. May ihibalo sia sa kamatuoran sa Biblia, nga iya ginpaambit sa iban. Nagdumala sia sing regular nga mga pagtuon sa Biblia upod sa gamay nga grupo, nga ginagamit ang Studies in the Scriptures. Ini nga grupo amo ang una nga kongregasyon sang mga itom sa Bagatnan nga Aprika.

Natalupangdan sang lokal nga klerigo ini nga grupo. Gin-usisa sila sang mga katapo sang Wesleyan Methodist Chruch agod mahibaluan kon ginasunod nila ang mga panudlo sang simbahan. Nagsabat ang grupo nga ginatudlo nila kon ano ang yara sa Biblia. Sa tapos sang madamo nga diskusyon, ang mga katapo sini nga grupo ginpahalin sa simbahan. Si Utod Johnston nakig-angot sa grupo kag ginduaw sila sing regular agod hiwatan sang mga miting kag buligan. Bisan pa nga diutay lang ang mga Estudyante sang Biblia, masangkad ang ila nahimuan sa pagbantala. Ang report sang 1912 nagpakita nga 61,808 ka tract ang kabug-usan nga napanagtag. Subong man, sang talipuspusan sang 1913, ginbalhag sa apat ka lenguahe sa 11 ka pamantalaan sa Bagatnan nga Aprika ang mga sermon ni C. T. Russell, isa ka kilala nga Estudyante sang Biblia.

 TEOKRATIKONG PAG-USWAG SA TION SANG INAWAY

Ang tuig 1914 importante gid para sa gamay nga grupo sang mga alagad ni Jehova sa Bagatnan nga Aprika, subong man para sa katawhan sang Dios sa bug-os nga kalibutan. Madamo ang nagapaabot nga mabaton na nila ang ila langitnon nga padya sa sina nga tion. Sa tuigan nga report nga ginpadala ni Utod Johnston sa ulong talatapan sa Brooklyn, New York, sia nagsulat: “Sa nagligad nga tuigan nga report, naglaum ako nga didto na kami mareport sa masunod nga tuig sa ulong talatapan sa langit. Ini nga pagpaabot wala matuman.” Apang, nagdugang sia: “Ang tuig 1914 amo ang pinakamasako nga tuig sa maragtas sang pag-ani sa Aprika.” Narealisar sang kalabanan nga may mas madamo pa nga hilikuton, kag nalipay gid sila nga makapakigbahin sa sini. Ang madasig nga pag-uswag ginpakita sa report sang 1915, nga nakapahamtang sing 3,141 ka kopya sang Studies in the Scriptures, doble sangsa nagligad nga tuig.

Ang isa nga nakasapo sang kamatuoran amo si Japie Theron, isa ka lagting nga abogado. Nakabasa sia sing artikulo sa pamantalaan sa Durban nga nagapatuhoy sa literatura nga nabalhag sang mga Estudyante sang Biblia mga pila na ka dekada ang nagligad. Ginpakita sang artikulo sa pamantalaan nga ang mga hitabo sugod sang 1914 ginsaysay na sa serye sang libro nga Studies in the Scriptures, nga ginapaathag sini ang mga tagna sa Biblia. Si Japie nagsulat: “Luyag ko gid makatigayon sini nga mga libro, amo nga ginpanglighot ko ang tanan nga balaligyaan sang mga libro, apang wala gid ako sing may nakita, natigayon ko lamang ang bug-os nga tomo sang libro sang nagsulat ako sa sanga talatapan sa Durban. Daw ano nga kasanagan! Makalilipay gid nga mahangpan ang ‘gintago nga mga butang’ nga narekord sa Biblia!” Sang ulihi, nabawtismuhan si Japie, kag makugi sia nga nagpaambit sang kamatuoran sa Biblia tubtob sang iya hilaw nga kamatayon bangod sang balatian sang 1921.

Sang Abril 1914 ginhiwat sa Johannesburg ang una nga Kombension sang Internasyonal nga mga Estudyante sang Biblia sa Bagatnan nga Aprika. Sa 34 nga nagtambong, 16 ang nabawtismuhan.

Sang 1916 ang “Photo-Drama of Creation” nag-abot kag nalipay gid ang mga tawo sa bug-os nga pungsod sa pagtan-aw sini.  Ang pamantalaan nga Cape Argus nagreport: “Bangod sang kadalag-an sining matahom nga mga serye sang Pelikula sa Biblia, wala gid magsala sa pagpagua sini nga proyekto kag pagdala sini ang International Bible Students Association sa sini nga pungsod.” Ang epekto sang “Photo-Drama” wala dayon namutikan, apang madamo nga mga tawo ang nagtan-aw sang pasalida kag napanaksihan sini sing maayo ang malapad nga teritoryo sa malip-ot nga tion. Si Utod Johnston nakalakbay na sing mga 8,000 kilometros sa bug-os nga pungsod agod ipasalida ini.

Ang kamatayon ni Utod Russell sa amo man nga tuig amo ang ginbangdan sang temporaryo nga pag-untat sang pagbantala sa Bagatnan nga Aprika, kag amo man sa iban nga lugar. Naghinakit ang iban sa mga pagbag-o nga ginhimo sang napatay sia, kag nagtuga ini sing pagbahinbahin sa mga kongregasyon nga ila ginatambungan. Halimbawa, sa Durban ang kalabanan nga kongregasyon nabahin kag naghiwat sing pain nga mga miting. Gintawag nila ang ila kaugalingon nga “Associated Bible Students.” Dose lamang ang nagpabilin sa orihinal nga kongregasyon, kalabanan mga babayi. Nabutang sa isa ka mabudlay nga kahimtangan si Henry Myrdal, isa ka pamatan-on nga bag-o lang nabawtismuhan. Nagbuylog ang iya amay sa oposisyon, samtang ang iya iloy nagpabilin sa naggamay nga kongregasyon. Pagkatapos sang maayo nga pagbinagbinag kag pangamuyo, nagdesisyon si Henry nga mag-unong sa kongregasyon. Subong sang masami nga nagakatabo, ang nagbiya nga grupo wala gid magdugay.

Sang 1917 ginsaylo ang sanga talatapan sa Durban pakadto sa Cape Town. Nangin tayuyon na ang pag-uswag sa kadamuon sang mga manugbantala. Sa amo nga tion, may mga 200 tubtob 300 ka Estudyante sang Biblia nga taga-Europa subong man ang nagauswag nga mga kongregasyon sa tunga sang mga itom.

Sang 1917 ang sanga talatapan sa Bagatnan nga Aprika nagreport: “Bisan pa matuod nga wala kami sing mga literatura sa tumandok nga mga lenguahe, apang dalayawon gid ang paghangop sa presente nga kamatuoran sang lokal nga mga kauturan.  Amo lang ini ang amon mahambal, ‘Hinimuan ini sang Ginuo kag makadalayaw gid ini sa amon mga mata.’” Ang mga utod gikan sa Nyasaland (karon Malawi) nagkadto sa Bagatnan nga Aprika agod magtrabaho kag nakabulig sa madamo nga mga itom nga mangin disipulo. Lakip sa ila amo sanday James Napier kag McCoffie Nguluh.

MAISOG NGA MGA HANGAWAY SANG KAMATUORAN

Sa sadtong mga tuig, ang gamay nga grupo sang mga ebanghelisador maisog nga nagpangapin sang kamatuoran. Duha ka lalaki nga estudyante ang nakabasa sang pulyeto nga What Say the Scriptures About Hell? sa banwa sang Nylstroom, sa Naaminhan nga Transvaal (karon Probinsia sang Limpopo). Nakunyag sila sa ila natun-an nga kamatuoran tuhoy sa mga patay. Ang isa sa ila amo si Paul Smit, a nga nagsiling: “Ang Nylstroom nangin sentro sang kinagubot, nga daw subong bala nga ginbagyuhan, sang maathag nga ginpahibalo ko kag sang isa pa ka estudyante nga lalaki nga sayop ang mga doktrina sang simbahan. Wala magdugay, nangin topiko sang tanan ining bag-o nga relihion. Siempre pa, ang mga klerigo nagpanghikot suno sa pagkakilala sa ila, nga amo ang pagpakalain kag paghingabot sa katawhan sang Dios. Ang ila semanal nga mga sermon sa sulod sang mga binulan, tinuig pa gani, nasentro lang sa sining ginatawag nila nga ‘butig nga relihion.’” Walay sapayan sini, sang 1924 may gamay nga grupo sang 13 ka aktibo nga manugbantala sa Nylstroom.

Sang 1917, si Piet de Jager nagtuon sing teolohiya sa unibersidad sang Stellenbosch. Ang iya masigkaestudyante nagabasa kag nagasugid tuhoy sa literatura nga ginbalhag sang mga Estudyante sang Biblia. Nagpabalaka ini sa mga nagadumala sang simbahan, kag ginpangabay nila si Piet nga hambalon ining estudyante kag agdahon nga magtambong sa semanal nga pagtuon sa Biblia nga gin-organisar sang mga Christian Students Association. Ang resulta kabaliskaran sa ginapaabot sang mga nagadumala. Ginbaton mismo ni Piet ang kamatuoran. Pagkatapos sang wala sing pasingadtuan nga debate sa iya mga propesor tuhoy sa kalag, impierno, kag iban pa nga mga butang, naghalin sia sa unibersidad.

 Sang ulihi, naghiwat sing isa ka publiko nga debate sa tunga ni Piet kag sang isa ka doktor sa teolohiya sang Dutch Reformed nga si Dwight Snyman, nga may nagtambong nga 1,500 ka estudyante. Ginlaragway ni Utod Attie Smit ang debate: “Nabali ni Piet ang pangrason sining hanas nga doktor sa tagsa ka punto kag napamatud-an niya pasad sa Biblia nga ang simbahan nagatudlo sing doktrina nga wala sa Biblia. Ang isa ka estudyante nagsumaryo sang iya pagtamod, ‘Kon wala lang ako nagapati nga sayop si Piet de Jager, tindugan ko gid nga husto sia bangod napamatud-an niya ang tanan pasad sa Biblia!’”

PAGSAB-UG SANG MGA BINHI SA IBAN NGA KOMUNIDAD

Sang nagbisita si Utod Johnston sa gamay nga banwa sang Franschhoek, malapit sa Stellenbosch, ginkadtuan niya ang populasyon sang mga mestiso nga nagapuyo didto. Mga tinuig antes sini, ang isa ka lokal nga manunudlo, nga si Adam van Diemen, naghalin sa Dutch Reformed Church kag nag-organisar sing gamay nga grupo sang relihion. Ginduaw sia ni Utod Johnston, kag nagkuha sing literatura si Mr. van Diemen para sa iya kag sa iya mga abyan.

Ginbaton ni van Diemen kag sang pila niya ka abyan ang kamatuoran kag makugi nga ginpaambit ang ila ihibalo sa iban. Maayo gid ini nga panugod sang paglapnag sang maayong balita sang Ginharian sa mga mestiso. Si G. A. Daniels, nga 17 anyos sadto, nakatuon sang kamatuoran sa sini nga tion kag naghugod sang iya bug-os nga kabuhi sa pag-alagad kay Jehova.

Pila ka tuig sang ulihi, si David Taylor, nga isa ka mestiso nga utod, makugi man nga nagpalapnag sang kamatuoran sa Biblia sa mga mestiso. Nagsugod sia sa pagtuon sing Biblia sa mga Estudyante sang Biblia sang 17 anyos sia. Sang 1950 gintangdo sia subong manugtatap sang sirkito kag gin-asayn sa pagduaw sa  mga kongregasyon sang mga mestiso kag sa nabaw-ing nga grupo sa pungsod, nga sa amo nga tion nag-uswag na sa 24. Nagadalahig ini sing pirme nga pagbiyahe sakay sa tren kag bus.

TEOKRATIKONG PAG-USWAG SA MABUDLAY NGA TION

Sang 1918, si Utod Johnston gin-asayn sa pagdumala sang pagbantala sang Ginharian sa Australia, kag ginpangabay si Henry Ancketill nga mag-alagad subong manugtatap sang sanga sa Bagatnan nga Aprika. Katapo sia anay sang grupo sang lehislatibo sa Natal. Nagretiro na sia, kag bisan may edad na, gintatap gid niya ang iya hilikuton sa sulod sang masunod nga anom ka tuig.

Bisan pa sa kinagubot sang inaway sa sina nga tion kag may mga pagbag-o sa organisasyon, padayon gihapon ang pag-uswag bangod madamo gid ang malangkagon nga nagbaton sang kamatuoran sa Biblia. Sang 1921, si Christiaan Venter, nga amo ang superbisor sang isa ka grupo nga nagamentenar sang riles sang tren, nakasiplat sang naipit nga papel sa riles. Isa ini ka tract nga ginbalhag sang mga Estudyante sang Biblia. Ginbasa niya ini kag nagdalagan pakadto sa iya umagad nga lalaki, nga si Abraham Celliers. Si Christiaan nagsiling, “Abraham, nasapwan ko subong nga adlaw ang kamatuoran!” Nakatigayon sang dugang pa nga pasad sa Biblia nga mga literatura ining duha ka lalaki kag gintun-an nila ini sing maid-id. Lunsay sila nangin dedikado nga mga Saksi kag nagbulig sa madamo nga matun-an ang kamatuoran.  Kapin sa isa ka gatos sang ila himata ang aktibo nga mga Saksi ni Jehova.

DUGANG NGA PAGPASANGKAD

Sang 1924 ginpadala ang isa ka imprintahan sa Cape Town. Subong man, duha ka utod nga lalaki ang nag-abot gikan sa Britanya agod magbulig—sanday Thomas Walder, nga nangin manugtatap sang sanga talatapan, kag George Phillips, b nga nagbulos sa iya bilang manugtatap sang sanga mga pila ka tuig sang ulihi. Nagpangalagad si Utod Phillips sing halos 40 ka tuig sa sini nga katungdanan kag may daku nga bahin sa pag-uswag kag pagsugod sang hilikuton sang Ginharian sa Bagatnan nga Aprika.

Nag-uswag pa gid ang pag-ebanghelyo sang 1931 bangod sang resolusyon nga gamiton ang ngalan nga mga Saksi ni Jehova. Ang pulyeto nga The Kingdom, the Hope of the World ginpagua sa sina nga tion, nga nagasaysay sa kabug-usan sini nga resolusyon. Ginpanagtag ini sa bug-os nga pungsod, kag ginpanikasugan nga mapahamtangan ang tagsa ka klerigo, politiko, kag prominente nga negosyante sa teritoryo.

BAG-O NGA SANGA TALATAPAN

Sang 1933 nag-arkila ang sanga talatapan sang mas daku nga puesto sa Cape Town kag nagsaylo didto tubtob sang 1952. Sa sina nga tion ang panimalay Bethel may 21 ka katapo. Ining una nga mga Bethelite nagadayon sa mga balay sang utod kag nagabiyahe pakadto sa opisina kag sa imprintahan adlaw-adlaw. Antes magtrabaho sa aga, nagatipon sila sa hulot ilislan sang imprintahan agod hinun-anunan ang inadlaw nga teksto. Pagkatapos sina, ginasambit nila sing dululungan ang Pangamuyo sang Ginuo.

Ang iban tama na kalayo sa ila ginapuy-an agod magpauli para manyaga. Ginahatagan sila sing tig-isa ka shilling kag sixpence (15 ka sentimos sa Bagatnan nga Aprika) agod ibakal sang palanyagahon. Sa sina makabakal na sila sing isa ka pinggan nga  linatik nga patatas kag isa ka bilog nga gamay nga soriso sa kalan-an sa estasyon sang tren ukon makabakal sila sing isa ka pan nga tinapay kag pila ka prutas.

Sang 1935, si Andrew Jack, isa ka lantip nga manug-imprinta, ginpadala sa sanga sa Cape Town agod magbulig sa pag-imprinta. Taga-Scotland sia, niwangon, kag palayuhum. Antes sini nag-alagad sia sing bug-os tion sa Baltic sa estado sang Lithuania, Latvia, kag Estonia. Sang nag-abot si Andrew sa Bagatnan nga Aprika, nagbakal pa gid sia sing dugang pa nga mga kagamitan sa pag-imprinta, kag wala magdugay nagpanghikot na gid sing todo ang imprintahan nga ginapaandar sang isa ka tawo. Gin-instalar sang 1937 ang Frontex,  ang una nga awtomatiko nga imprintahan. Sa kapin sa 40 ka tuig, nakaimprinta ini sing minilyon ka handbill kag mga pormas lakip na sang mga magasin sa Aprikaan nga lenguahe.

Nagpangalagad si Andrew sa Bethel sa Bagatnan nga Aprika sa bug-os niya nga kabuhi. Bisan tigulang na, nagpahamtang sia sing maayo nga halimbawa para sa pamilya Bethel, kag regular sia nga nagapakigbahin sa ministeryo sa latagon. Isa ka matutom nga hinaplas nga utod si Andrew kag natapos niya ang iya dutan-on nga kabuhi sang 1984 sa edad nga 89, pagligad sang 58 ka tuig sang makugi nga pag-alagad.

DAKU NGA PAG-USWAG SA MGA TUIG SANG INAWAY

Ang epekto sang ikaduha nga bug-os kalibutan nga inaway sa Bagatnan nga Aprika indi kaangay sa natabo sa Europa, bisan pa nga madamo sang mga taga-Bagatnan nga Aprika ang nagpakig-away sa Aprika kag sa Italya. Ginhatagan sing kapin nga publisidad ang inaway agod madamo ang magsuportar sa sini kag madamo pa gid ang mag-entra. Bisan pa mabaskog ang impluwensia sang patriotismo sa mga tawo sa sina nga tion, sang hingapusan sang 1940 nga tuig sang pag-alagad, 881 ang bag-o nga kataason sa kadamuon sang manugbantala—nga nag-uswag sing 58.7 porsiento nga kataason sangsa nagligad nga tuig nga may kadamuon nga 555!

Sang Enero 1939, ang Consolation (karon Magmata!) ginbalhag sa Aprikaan sa una nga tion. Ini man ang una nga magasin nga gin-imprinta sang mga Saksi ni Jehova sa Bagatnan nga Aprika. Ang type sa sini nga magasin ginplastar sing de-mano, isa ka mauti nga pamaagi. Sang ulihi nagdesisyon nga balhagon Ang Lalantawan sa Aprikaan. Bisan pa nga wala ini mahangpan sang mga utod sadto, husto gid ini nga desisyon bangod sa palaabuton nga mga hitabo sa Europa. Gin-instalar ang Linotype kag ang makina nga nagapilo sang magasin. Ang una nga gua amo ang Hunyo 1, 1940.

Antes sini, ang mga utod nagabaton sing Olandes nga Lalantawan halin sa Netherlands para sa mga Aprikaan nga bumalasa, bangod magkaanggid ang duha ka lenguahe. Apang sang Mayo 1940, bangod sang pagpanalakay ni Hitler sa Netherlands, hinali nga ginsara ang sanga. Apang, ang pag-imprinta sang Ang  Lalantawan sa Aprikaan nga lenguahe nagsugod na sa Bagatnan nga Aprika, amo nga padayon nga nakabaton ang mga utod sang tanan nga gua sang ila magasin. Ang pagpanagtag sang magasin kada bulan nagdamo tubtob sa 17,000 ka kopya.

PAG-USWAG BISAN PA GINASENSOR

Bangod sang pag-ipit sang relihiosong mga lider sang Cristiandad kag sa kabalaka sang gobierno sa aton neutral nga tindog, ginkompiskar sang mga nagapangsensor nga awtoridad ang Lalantawan kag ang Consolation sang 1940. Ginpagua ang isa ka opisyal nga pahibalo nga ginadumilian ini nga mga publikasyon. Ginakumpiskar ang mga magasin kag literatura gikan sa iban nga pungsod.

Walay sapayan, nagabaton gihapon ang mga utod sang espirituwal nga pagkaon sa husto nga tion. Ang kopya sang Ang Lalantawan sa Ingles makaabot pirme sa sanga talatapan, sa diin gina-typeset ini kag ginaimprinta. Si George Phillips nagsulat: “Samtang may pagdumili pa, natigayon namon . . . ang dalayawon nga ebidensia sang mahigugmaon nga pag-ulikid kag pag-amlig ni Jehova sa iya katawhan. Wala gid kami sing may nawasi bisan isa ka gua sang Ang Lalantawan. Masami nga isa lang ka kopya sang gua sang magasin ang makalusot sa amon. Kon kaisa ang nagasuplay sang mga kinahanglanon nagahalin sa isa ka nag-subscribe nga taga-Rhodesia [karon Zambia kag Zimbabwe] ukon sa Portuguese East Africa [karon Mozambique] ukon sa nabaw-ing nga uma sa Bagatnan nga Aprika ukon sa isa ka bisita sakay sa nagahapit nga sakayan sa Cape Town.”

Sang Agosto 1941 ginakuha nga wala sing paathag sang mga nagapangsensor nga awtoridad ang tanan nga ginapadala nga sulat sang sanga talatapan. Sang ulihi sina nga tuig, ang minister of the interior nagmando nga kompiskahon ang tanan nga publikasyon sang organisasyon sa pungsod. Nagkadto sa sanga talatapan ang Criminal Investigation Department (CID) mga alas dies sang isa ka aga nga may dala nga mga trak agod hakuton ang tanan nga literatura. Gin-usisa ni Utod Phillips ang mando kag nasapwan niya nga wala gid ini nahisuno sa mga regulasyon. Wala malista ang tig-ulo sang mga libro nga kuntani ila hakuton, nga amo ang ginapatuman suno sa Government Gazette.

 Ginpangabay ni Utod Phillips ang mga opisyal sang CID nga maghulat anay kay iya tawgan ang isa ka abogado agod mag-apelar gilayon sa korte suprema para punggan ang minister of the interior sa pagpahakot sang mga literatura. Nagmadinalag-on ang iya ginhimo. Pagkaudto, natigayon ang papeles nga dumilian ang pagpanghakot, kag naglakat ang mga pulis nga wala sing dala. Lima ka adlaw sang ulihi, ginbawi sang ministro ang mando kag ginbayaran ang amon gasto sa abogado.

Ang kasuhanay tuhoy sa pagdumili sang aton mga literatura nagpadayon sing pila ka tuig. Ginatago sang mga utod ang literatura sa ila mga puluy-an. Bisan pa nga diutay lang ang literatura nga ginagamit nila sa latagon, ginapanginpuslan gid nila ini sing maayo. Ginapahulam nila ang mga libro sa mga luyag magtuon sang Biblia. Madamo ang nagbaton sang kamatuoran sa sini nga tion.

Sang hingapusan sang 1943, ginbuslan ang minister of the interior. Ginsumiter ang aplikasyon agod kuhaon ang pagdumili kag nagmadinalag-on ini. Sang maaga nga bahin sang 1944 ginkuha ang pagdumili kag gin-uli sa sanga talatapan ang madamo nga literatura nga nakumpiskar sang mga awtoridad.

Nagmadinalag-on bala ang manugpamatok sa ila panikasog  nga punggan ang pagbantala sang Ginharian? Ang estadistika sang 1945 nga tuig sang pag-alagad nagpakita sang pagpakamaayo ni Jehova sa mahugod nga pag-alagad sang iya matutom nga katawhan, kag nag-uswag gid ang hilikuton. Ang promedyo nga 2,991 ka manugbantala nakapahamtang sing 370,264 ka literatura kag nagdumala sing 4,777 ka pagtuon sa Biblia. Maayo gid ini nga pag-uswag gikan sa kataason nga 881 ka manugbantala sang 1940.

MGA KAPUSLANAN SANG TEOKRATIKONG PAGHANAS

Ang pagsugod sang Kurso sa Teokratikong Ministeryo (ginatawag karon nga Teokratikong Eskwelahan Para sa Ministeryo) sang 1943 naghanas sa mga utod nga lalaki agod mangin sangkol nga humalambal sa publiko. Nagbulig man ini agod mangin epektibo pa gid sa ministeryo sa latagon. Sang 1945 may bastante  na nga hanas nga humalambal, kag ginsugdan ang kampanya para sa mga Miting Publiko. Ang mga utod nagpahibalo sang mga pamulongpulong, nga nagagamit sang mga handbill kag mga plakard.

Si Piet Wentzel c isa ka lamharon nga payunir sa sina nga tion. Nagahinumdom sadto nga mga tuig, sia nagsaysay: “Ginsaylo ako sa Vereeniging, upod kay Frans Muller subong amo ang akon kaupod nga payunir. Antes kami magsugod sa amon Miting Publiko sang Hulyo 1945, ginhanda ko ang duha sa apat ka pamulongpulong. Kada udto nagadulhog ako sa suba, kag sa sulod sang isa ka oras ginasugilanon ko ang suba kag mga kahoy, nga nagaensayo sang akon pamulongpulong para sa bug-os nga bulan agod nga makatigayon ako sing kompiansa nga makahambal sa mga tumalambong.” Sa akon una nga pamulongpulong sa Vereeniging, 37 ka interesado ang nagtambong. Gikan sa sini nagsugod ang kongregasyon nga naporma sang ulihi.

Pagkatapos sang malawig nga tinuig subong manugtatap sang sirkito, si Piet kag ang iya asawa nga si Lina gin-agda sa Bethel. Karon katapo sia sang Komite sang Sanga kag nahuptan niya ang iya kakugi sa ministeryo kag mapisan gihapon sia nga estudyante sang Biblia. Napatay si Lina sang Pebrero 12, 2004, pagkatapos sang 59 ka tuig nga pag-alagad sing bug-os tion kay Jehova.

GIN-AMAN ANG MAHIGUGMAON NGA BULIG

Ang isa pa ka pag-uswag paagi sa pagtuytoy sang ulong-talatapan sa Brooklyn amo ang pagtangdo sang mga lalaki subong mga alagad para sa mga kauturan. Amo ini ang tawag sang una sa mga manugtatap sang sirkito. Ang mga gintangdo amo ang di-minyo nga mga lalaki nga mapagros kag makasarang sa pagsunod sa masako nga eskedyul.

Sang una, ang dalagku nga mga kongregasyon ginaduaw sing duha ukon tatlo ka adlaw; samtang ang gamay nga kongregasyon isa lang ka adlaw. Busa, pirme nagabiyahe ang tinangdo nga mga utod. Sa masami nagasakay sila sa pangpubliko nga mga  salakyan kag pirme nagahingagaw sa mga tren kag mga bus sa di-kombeniente nga mga tion. Sa tion sang ila pagduaw maid-id nila nga ginausisa ang mga rekord sang mga kongregasyon. Apang, ang ila panguna nga tulumuron amo ang paghinguyang gid sing tion upod sa mga utod sa latagon kag paghanas sa ila sa ministeryo.

Ang isa sa mga alagad sang mga kauturan nga gintangdo sang 1943 amo si Gert Nel, nga nakasapo sing ihibalo sa kamatuoran sang 1934 samtang nagamaestro sa Naaminhan nga Transvaal. Nabuligan niya ang madamo nga manugbantala, kag madamo gihapon ang nakadumdom sang iya matutom nga pag-alagad. Lantyog sia kag daw estrikto tulukon, apang makugi sia nga nagpakig-away para sa kamatuoran. Kilala sia bangod sang iya maayo gid nga memorya, apang mahigugmaon gid sia sa mga tawo. Nagapanghikot sia pirme sugod alas siete sa aga asta alas siete ukon alas otso sa gab-i, nga wala pulupahuway. Sa iya paglakbay subong manugtatap sang sirkito, nagasakay sia sa tren sa  bisan anong oras sang adlaw ukon gab-i; nagahinguyang sing pila ka adlaw sa kongregasyon, depende sa kadakuon sini; kag nian masaylo na naman sa masunod nga kongregasyon. Ano sina ang ginahimo niya sa tagsa ka semana. Ginpatawag sia sa Bethel sang 1946 subong manugbadbad sang Aprikaan nga lenguahe, kag padayon sia nga nag-alagad sing matutom tubtob sa iya kamatayon sang 1991. Sia ang katapusan nga utod nga hinaplas nga nag-alagad sa Bethel sa Bagatnan nga Aprika. Sugod sang 1982 tubtob 1985, ang iban pa nga matutom nga mga hinaplas nga nakatapos sang ila dutan-on nga kabuhi amo sanday George Phillips, Andrew Jack, kag Gerald Garrard.

HANDA GID SILA SA PAGBULIG SA IBAN

Ginaapresyar sang mga alagad ni Jehova ang mga pagpangalagad sang mga nagalakbay nga manugtatap kag sang ila mga asawa, nga wala nagadingot sang ila kaugalingon sa pagpalig-on sa mga kongregasyon. Halimbawa, si Luke Dladla gintangdo nga manugtatap sang sirkito sang 1965 kag regular payunir karon. Sia nagsiling: “Karon nga 2006, 81 anyos na ako kag ang akon asawa 68 anyos, apang makasarang gihapon kami magtaklad kag magdulhog sa mga bukid kag magtabok sa mga suba agod magbantala sang maayong balita sa amon teritoryo. Naghinguyang kami sing kapin sa 50 ka tuig sa latagon.”

Si Andrew Masondo gintangdo subong manugtatap sang sirkito sang 1954. Nagsiling sia: “Sang 1965, gin-asayn ako sa Botswana, kag daw kaangay ini sa misyonero nga asaynment. May tiggulutom sa pungsod bangod wala mag-ulan sing tatlo ka tuig. Naeksperiensiahan namon sang akon asawa nga si Georgina nga matulog nga wala sing  panihapon kag magkadto sa ministeryo sa latagon pagkaaga nga wala sing pamahaw. Sa udto lang kami pirme makakaon.

“Sang nagpauli ako sa Bagatnan nga Aprika, gintangdo ako nga manugtatap sang distrito kag ginhanas ni Ernest Pandachuk. Ang iya pamilinbilin sa akon amo, ‘Indi ka magpakataas sa imo utod, apang mangin kaangay ka sang uhay nga nagadungok kon luto na, nga nagakahulugan nga matinggas ini.’”

UNANG SIRKITO NGA ASAMBLEYA

Sang Abril 1947, ang unang sirkito nga asambleya sa Bagatnan nga Aprika ginhiwat sa Durban. Si Milton Bartlett, nga naggradwar sa ika-lima nga klase sang Gilead kag una nga misyonero nga nag-abot sa Bagatnan nga Aprika, naglaragway sang iya pagtamod sa mga utod nga nagtambong sa asambleya: “Makalilipay gid nga eksperiensia nga makita ang panimuot sang mga itom nga mga Saksi. Tuman gid katinlo, kahim-ong, kahipid sang ila pamustura, sinsero kag interesado gid nga magtuon sing dugang pa nga kamatuoran, nga makugi gid sa pag-alagad sa latagon.”

Samtang padayon nga nagauswag ang interes sa itom nga populasyon, gin-amanan sila sing dugang nga bulig. Ang unang gua sang Ang Lalantawan sa Zulu amo ang Enero 1, 1949. Gin-imprinta ini sa gamay nga de-mano nga makina sa pagpangopya sa sanga talatapan sa Cape Town. Indi ini maduagon ukon matahom kon ipaanggid sa magasin karon, apang nag-aman ini sing mapuslanon nga espirituwal nga pagkaon. Sang 1950, naghiwat sing mga klase agod magtudlo sa pagbasa kag pagsulat sa anom ka lenguahe. Ini nga mga klase nagbulig sa ginatos ka interesado nga mga utod nga mabasa ang Pulong sang Dios.

Samtang nagauswag ang pag-ebanghelyo, nagakinahanglan man sing presentable nga mga duog tilipunan. Sang 1948 gin-asayn ang isa ka payunir sa Strand, malapit sa Cape Town, kag nakapribilehiyo sia sa pag-organisar sa pagpatindog sang una nga Kingdom Hall sa Bagatnan nga Aprika. Isa ka lokal nga utod nga babayi ang nagasto sa proyekto. Si George Phillips nagsiling, “Daw luyag ko butangan sing ruweda ang bag-o nga Kingdom Hall kag ipalibot ini sa bug-os nga pungsod agod mapalig-on ang mga utod nga magpatindog sing dugang pa gid nga mga Kingdom  Hall.” Pila pa ka tuig ang nagligad antes maorganisar sa bug-os nga pungsod ang pagpatindog sang mga Kingdom Hall.

MAKAPALIG-ON NGA REAKSION SA MGA KOMUNIDAD SANG MGA INDIAN

Sugod sang 1860 tubtob 1911, ang mga sakada halin sa India gindala sa katubuhan sa Natal agod magtrabaho. Madamo ang nagpabilin pagkatapos sang ila mga kontrata, kag madamo sa ila mga Indian—nga karon kapin na sa isa ka milyon—nga nagapuyo sa pungsod. Sa una nga bahin sang katuigan 1950, madamo ang nangin interesado sa kamatuoran sa Biblia sa mga komunidad sang mga Indian.

Si Velloo Naicker natawo sang 1915, ikap-at sia sa siam ka mag-ulutod sa pamilya. Nagatrabaho ang iya mga ginikanan sa katubuhan kag debotado nga mga Hindu. Ang mga klase tuhoy sa Biblia sa eskwelahan nagpukaw sang iya interes, kag sang lamharon pa si Velloo, may naghatag sa iya sing Biblia. Ginabasa niya ini adlaw-adlaw, kag natapos sa sulod sang apat ka tuig. Sia nagsulat: “Naganyat gid ako sa Mateo 5:6. Sang nabasa ko ini, narealisar ko nga nalipay ang Dios kon ginagutom ang isa sa kamatuoran kag pagkamatarong.”

Nasapwan sang ulihi sang mga Saksi si Velloo kag gintun-an sa Biblia. Isa sia sa una nga Indian sa Bagatnan nga Aprika nga nabawtismuhan sang 1954. Ang komunidad sang mga Hindu nga iya ginapuy-an sa Actonville, Gauteng masupog gid  nga nagapamatok sa mga Saksi ni Jehova, kag ginpahog pa gani si Velloo sang isa ka prominente nga tawo nga patyon. Nadula ni Velloo ang iya trabaho subong manedyer sa negosyo nga dry-cleaning bangod sang iya di-mationg nga tindog sa kamatuoran sa Biblia. Apang, padayon sia nga nag-alagad sing matutom kay Jehova tubtob sa iya kamatayon sang 1981. Nagbunga ang iya maayong halimbawa, kay kapin sa 190 (lakip ang mga tapik) ka katapo sang iya pamilya sa apat ka henerasyon ang nagaalagad karon kay Jehova.

Si Gopal Coopsammy 14 anyos sang una niya mabatian ang kamatuoran sa iya tiyo nga si Velloo. “Ginsugiran ni Velloo ang pila sa amon nga mga lamharon tuhoy sa Biblia, apang wala ako nagtuon sa Biblia,” saysay niya. “Bilang isa ka Hindu, indi ako pamilyar sa Biblia. Apang ang pila sang nabasahan ko rasonable gid. Isa ka adlaw nakita ko si Velloo nga manugkadto sa Pagtinuon Sang Kongregasyon sa Libro. Namangkot ako kon mahimo ako makaupod sa iya. Nagpasugot sia, kag sugod sadto nagtambong na ako sa mga miting. Luyag ko pa gid madugangan ang  akon ihibalo sa Biblia, amo nga nagkadto ako sa publiko nga librarya kag nasapwan ko ang pila sa mga publikasyon sang mga Saksi ni Jehova. Masupog gid ang pagpamatok sang akon pamilya, apang pirme ko ginadumdom ang mga pinamulong sa Salmo 27:10: ‘Kon magbiya sa akon ang akon amay kag akon iloy, nian si Jehova magasapopo sa akon.’ Nabawtismuhan ako sang 1955 sa edad nga 15.”

Si Gopal amo ang nagadumala nga manugtatap sa ila kongregasyon subong, upod sa iya asawa nga si Susila. Nabuligan nila ang halos 150 ka tawo nga mangin dedikado nga alagad ni Jehova. Sang ginpamangkot kon paano nila ini nahimo, sia nagpaathag: “Madamo sing magparentihanay nga nagapuyo malapit sa amon ginaistaran, kag napanaksihan ko sila. Madamo sa ila ang nagbaton. Ako ang nagadumala sang amon negosyo, kag may tion ako nga makahinguyang sa ministeryo. Nagpayunir ako sing apat ka tuig. Nagkugi gid ako sa ministeryo kag maukod nga ginabalikan ang bisan sin-o nga interesado.”

ANG GUGMA KAG PAGPAILOB NAGPATUBAS SING BUNGA

Si Doreen Kilgour naggradwar sa Gilead sang 1956 kag si Isabella Elleray naggradwar sang 1957. Lunsay sila nag-alagad sing 24 ka tuig sa komunidad sang mga Indian sa Chatsworth, isa ka duog sa dulunan sang Durban.

Ginlaragway ni Doreen ang kahimtangan sa pagpanghikot sa teritoryo: “Dapat magpailob kami. Ang iban wala pa gid nakabati tuhoy kay Adan kag Eva. Maabiabihon ang mga tawo. Para sa mga Hindu indi maayo nga indi ka pagpasudlon sa ila puluy-an. Pirme sila nagasiling, ‘Tsa kamo anay antes maghalin,’ buot silingon nga mag-inom anay kami sing tsa antes kami magkadto sa masunod nga balay. Sang ulihi daw mahubog na kami sang tsa. Para sa amon, isa ka milagro kon ang isa ka Indian magbiya sa iya nanggamot nga relihiosong mga pagpati kag mangin sumilimba ni Jehova.”

Si Isabella nagpanugiron sini nga eksperiensia: “Samtang nagapakigbahin sa ministeryo, nasugilanon ko ang isa ka lalaki nga nagbaton sing mga magasin. Ang iya asawa nga si Darishnie, nga bag-o lang nagsampot halin sa simbahan nagtupad sa iya. Ginakugos niya ang ila lapsag. Masadya ang amon paghambalanay,  kag nagsugtanay kami nga duawon ko sila liwat. Apang, si Darishnie pirme wala sa ila balay. Sang ulihi, nanugid sia sa akon nga ang ila pastor nagsiling nga maglakat sia kon magduaw ako. Ang pastor nangatarungan, nga mahimo ako maghunahuna nga indi sia interesado. Nagbakasyon ako sa Inglaterra agod duawon ang akon pamilya. Samtang didto ako, indi madula sa akon pensar si Darishnie. Sang nagbalik ako sa Bagatnan nga Aprika, ginduaw ko sia. Luyag niya mahibaluan kon sa diin ako nagkadto. Sia nagsiling: ‘Abi mo siguro indi gid ako interesado. Nalipay gid ako nga makita ka liwat.’ Nagtuon kami, apang ang iya bana wala nag-upod sa amon. Makugi gid sia nga estudyante kag sang ulihi nabawtismuhan.

“Ginatudlo sang iya relihion nga ang minyo nga babayi dapat mangulintas sing kulintas nga dalag nga may huluyason nga bulawan. Ginatawag ini nga tali. Mahukas lamang niya ini kon mapatay na ang iya bana. Sang luyag na ni Darishnie nga makigbahin sa pagbantala, nahangpan niya nga kinahanglan na nga hukson ang tali. Ginpamangkot niya ako kon ano ang iya himuon. Ginlaygayan ko sia nga hambalon anay ang iya bana kag tan-awon ang iya reaksion. Ginpangabay niya ang iya bana, apang wala ini nagpasugot. Ginhambalan ko sia nga magpailob, nga maghulathulat kag, kon maayo na ang modo sang iya bana, pangabayon niya ini liwat. Nagpasugot sia sang ulihi nga hukson ini. Ginapalig-on namon ang amon mga estudyante sa Biblia nga mangin mataktikanhon kag tahuron ang mga panudlo sang Hindu samtang nagapanindugan sa kamatuoran sang Biblia. Sa amo nalikawan nila ang pagsaklaw sa balatyagon sang ila mga abyan kag mga himata, kag nian mangin mas mahapos para sa ila nga batunon ang pagbalhin sang relihion sang estudyante sa Biblia.”

Sang ginpamangkot kon ano ang nakabulig sa ila nga makabatas sa malawig nga tinuig subong misyonera, si Doreen nagsiling: “Nagtubo ang amon gugma sa mga tawo. Ginhugod namon ang amon kaugalingon sa amon asaynment kag nalipay gid kami sing bug-os sa sini.” Si Isabella nagdugang: “Madamo kami sing nangin suod nga abyan. Nasubuan gid kami  nga bayaan ang amon asaynment, apang indi na makasarang ang amon lawas. Mapinasalamaton gid kami nga ginbaton ang pangagda nga mag-alagad sa Bethel.” Napatay si Isabella sang Disiembre 22, 2003.

Subong man sini ang kahimtangan sang iban nga misyonero nga nag-alagad sa Chatsworth nga bangod sang katigulangon, indi na makapadayon sa ila mga asaynment subong man sa pagdumala sang puluy-an sang mga misyonero, amo nga gin-asayn man sila sa Bethel. Ini sila amo sanday Eric kag Myrtle Cooke, Maureen Steynberg, kag Ron Stephens, nga patay na karon.

ISA KA DAKU NGA PROYEKTO

Sang sanday Nathan Knorr kag Milton Henschel, nga nagapangalagad sa ulong talatapan sa Brooklyn, nagbisita sa Bagatnan nga Aprika sang 1948, gindesisyunan nga magbakal sing lote para sa puluy-an Bethel kag para sa imprintahan sa Elandsfontein, malapit sa Johannesburg. Natapos ang proyekto sang 1952. Sa una nga higayon, ang katapo sang pamilya Bethel mahimo makapuyo sing ululupod sa isa ka bilding. Dugang pa nga makina sa pag-imprinta ang gin-instalar, lakip na ang flatbed nga imprintahan. Ginbalhag Ang Lalantawan sa walo ka lenguahe, kag ang Magmata! sa tatlo ka lenguahe.

Sang 1959 ginpasangkad ang puluy-an Bethel kag ang talatapan sang imprintahan. Ang gindugang mas daku pa sangsa una nga bilding. Ang bag-o nga Timson nga imprintahan gin-instalar, amo ini ang una nga rotary press sa sanga.

Gin-agda ni Utod Knorr ang apat ka lamharon nga utod nga lalaki nga taga-Canada nga mabalhin sa Bagatnan nga Aprika agod magbulig sa pag-imprinta: sanday Bill McLellan, Dennis Leech, Ken Nordin, kag John Kikot. Nag-abot sila sang Nobiembre 1959. Sanday Bill McLellan kag ang iya asawa nga si Marilyn, nagapangalagad gihapon sa Bethel sa Bagatnan nga Aprika, samtang sanday John Kikot kag ang iya nga asawa nga si Laura, nagapangalagad subong sa Brooklyn Bethel, sa New York. Sanday Ken Nordin kag Dennis Leech nagpabilin sa Bagatnan nga Aprika, nagminyo, kag may mga  kabataan na. Daku gihapon ang ila ginabulig sa pagpauswag sang mga intereses sang Ginharian. Nagapangalagad ang duha ka bata ni Ken sa Bethel sa Bagatnan nga Aprika.

Ang ginpasangkad nga Bethel kag ang bag-o nga makina sa pag-imprinta gingamit sing bug-os sa pag-atipan sa nagadugang nga interes sa pungsod. Sang 1952 kapin sa 10,000 ang kadamuon sang manugbantala sa Bagatnan nga Aprika. Sang 1959, ini nga kadamuon nakalab-ot sa 16,776.

PAGHUPOT SANG CRISTIANONG PAGHIUSA SA IDALOM SANG APARTHEID

Agod mahangpan ang problema sang mga kauturan sa idalom sang apartheid nga sistema, hibaluon anay naton kon paano ini ginapatuman. Nagapahanugot ang kasuguan nga ang mga itom, puti (nga kaliwat sang mga Europeanhon), mestiso, kag mga Indian magtrabaho sa mga siudad sa pareho nga mga bilding, kaangay sang mga pabrika, mga opisina kag mga restawran. Apang kada gab-i, ang tagsa ka rasa dapat magpauli sa ila tagsa ka duog. Sa amo ang mga rasa napainpain sa ila mga ginapuy-an. Ang tanan nga bilding dapat may napain nga kalan-an kag banyo para sa puti kag para sa tuhay nga mga rasa.

Sang ginpatindog ang una nga sanga sa Elandsfontein, wala nagpahanugot ang awtoridad nga ang mga itom, mga mestiso, kag mga Indian nga kauturan magpuyo sa isa lang ka bilding upod sa mga puti nga kauturan. Sa amo nga tion, ang kalabanan nga Bethelite mga puti bangod mabudlay ang pagkuha sing mga permiso para sa iban nga rasa nga magtrabaho sa siudad. Apang, may 12 ka itom kag mestiso nga kauturan sa Bethel, kalabanan mga manugbadbad sang lokal nga mga lenguahe. Ang gobierno naghatag sing permiso nga makapatindog sing lima ka kuarto sa likod nga separado sa mayor nga residensia agod nga dayunan sini nga mga kauturan. Sang ulihi ginbawi ang permiso sang nangin mas estrikto ang pagpatuman sang pagsulundan nga apartheid, kag ang aton kauturan kinahanglan nga magbiyahe sa pinakamalapit nga banwa sang mga Aprikano, nga mga 20 kilometros ang kalayuon, kag magdayon sa mga dalayunan nga para sa mga lalaki. Nagdayon ang duha ka itom nga utod nga babayi sa mga puluy-an sang mga Saksi sa banwa.

 Ang kasuguan wala nagapahanugot sa sining mga Bethelite nga magkaon upod sa ila kauturan nga mga puti sa mayor nga hulot kalan-an, kag ginabantayan sila sang inspektor gikan sa lokal nga munisipyo kon may nalapas sila nga kasuguan. Apang, indi komporme ang mga puti nga kauturan nga magkaon sing pain. Busa gin-islan nila ang silangon nga kristal nga bintana sa hulot kalan-an sing malubog nga kristal agod nga makakaon sila sing dululungan nga wala sing isturbo.

 Sang 1966, nasapwan ni George Phillips nga kinahanglan sila maggua sa Bethel bangod sang maluya nga panglawas sang iya asawa nga si Stella. Si Harry Arnott, nga isa ka sangkol nga utod, amo ang gintangdo subong manugtatap sang sanga, kag nagpangalagad sia sa sini nga katungdanan sing duha ka tuig. Sugod sang 1968 padayon, si Frans Muller d amo ang nangin manugtatap sang sanga kag sang ulihi nangin manugpahituhog sang Komite sang Sanga.

PAG-USWAG BANGOD SA ASUL NGA BOMBA

Ang libro nga Ang Kamatuoran nga Nagadul-ong sa Kabuhi nga Dayon ginpagua sa distrito nga kombension sang 1968. Ginhayuan ini nga asul nga bomba kag may mabaskog gid ini nga epekto sa latagon. Nagapadala ang Shipping Department sing mga 90,000 sini nga libro sa latagon kada tuig, kag sang 1970 nga tuig sang pag-alagad, nakapadala sing 447,000.

Sang 1971, nagduaw liwat si Utod Knorr sa Bagatnan nga Aprika. Sa sining tion, nangin gutok na naman ang Bethel. May 68 na ini ka katapo. Ginplano ang pagpatindog sing ekstension, kag handa ang mga utod sa pagtrabaho ukon sa pag-amot sang pundo para sa proyekto. Nahuman ang konstruksion sang Enero 30, 1972. Ang isa naman ka ekstension nahuman sang 1978. Ini tanan nga pagpasangkad nagapakita gid sang makapalig-on nga pasalig sang pagsakdag ni Jehova, kay sa sina nga tion nagabaskog  ang pag-ipit sang mga awtoridad sa katawhan sang Dios.

PAGTILAW SA NEUTRALIDAD

Nagbulag ang Bagatnan nga Aprika sa British Commonwealth kag nangin republika sang Mayo 1961. Nangin tion ini sang kinagamo sa politika kag pagsagsag sang kasingki sa pungsod. Sa panikasog nga makontrol ang kahimtangan, ginpukaw sang nagagahom nga panguluhan ang espiritu sang nasyonalismo, kag nagpabudlay gid ini sa mga Saksi ni Jehova sa masunod nga mga tuig.

Sa sulod sang madamo nga tinuig wala ginaobligar ang mga Saksi ni Jehova nga magsoldado. Nagbag-o ini sang ulihi nga bahin sang katuigan 1960 sang ang pungsod nadalahig sa operasyon-militar sa Namibia kag Angola. Ang bag-o nga kasuguan nagapatuman nga ang tagsa ka pamatan-on nga puti, nga mapagros nga lalaki, dapat magsoldado. Ang mga utod nga lalaki nga nagadumili ginapriso sa mga kampo sang militar sing 90 ka adlaw.

Kaupod si Mike Marx sa grupo sang mga utod nga ginpriso kag ginmanduan nga magsuksok sang uniporme kag helmet sang soldado. Nagsaysay sia: “Bangod indi namon luyag nga kilalahon subong miembro sang militar, nagbalibad kami. Ang nagadumala nga opisyal, nga isa ka kapitan, nagsugo nga pinahan kami, bartolinahon, kag pakan-on sing hawothawot.” Nagakahulugan ini nga indi makapadala ukon makabaton sing sulat ang mga utod, ni maduaw, ukon makatigayon sing bisan anong balasahon luwas sa Biblia. Ang hawothawot nga pagkaon—nga para lamang kuntani sa balingag gid nga mga priso—amo ang tubig kag tunga sa pan nga tinapay kada adlaw sa sulod sang duha ka adlaw kag sa masunod nga isa ka semana normal na naman nga rasyon para sa mga soldado kag nian tinapay kag tubig na naman sa madason nga duha ka adlaw. Bisan pa ang ginatawag  nila nga normal nga pagkaon masami nga indi ini masustansia kag hawothawot gihapon.

Ginahimo gid ang tanan nga panikasog agod mabungkag ang integridad sang mga utod. Ginpriso sila sing isaisa sa gamay nga selda. May tion nga wala sila ginatugutan nga makapaligo. Sa baylo, ang kada utod ginahatagan sing isa ka balde para mangin arinola kag ang isa para panghinawan. Sang ulihi, gintugutan liwat sila nga makapaligo.

“Isa ka adlaw sang tigtulugnaw,” panaysayon ni Keith Wiggill, “pagkatapos makapaligo sing matugnaw nga tubig, ginkuha sang mga guardia ang kutson sang amon kama kag mga habol. Wala nila kami gintugutan nga magsuksok sang amon pangsibilyan nga mga bayo, gani puroy kag kamiseta lang ang amon ginsuksok. Naghigda kami sa humog nga tualya sa tuman ka tugnaw nga semento. Pagkaaga ang sarhento-mayor nakibot gid nga malipayon kami kag mapagsik. Ginbaton niya nga gintatap gid kami sang amon Dios sa sadtong tuman ka tugnaw nga gab-i.”

Sang madali na lang matapos ang 90-ka adlaw nga sentensia, ginkasuhan liwat ang mga utod bangod indi sila magsuksok sing uniporme ukon maghanas upod sa iban nga priso sang militar. Nian prisuhon liwat sila. Maathag nga tuyo sang mga awtoridad nga palawigon ang sentensia sang mga kauturan tubtob nga mag-edad sila sing 65 anyos, ang edad nga indi na sila kalipikado para sa pagsoldado.

Sang 1972, pagkatapos sang mabaskog nga pag-ipit sang publiko kag politika, ginligwat ang kasuguan. Ginsentensiahan ang mga utod nga mapriso sing makaisa gid lang nga pareho lamang kadugay sa paghanas sa militar. Sang primero ang sentensia 12 tubtob 18 ka bulan lamang. Sang ulihi, ginpasakaan ini sa tatlo ka tuig kag sang ulihi pa gid nangin anom ka tuig. Sang ulihi nangin matinuguton ang awtoridad, kag gintugutan nga makahiwat ang mga utod sing semanal nga miting.

Samtang ginapriso sa kampo, ginadumdom gid sang mga utod ang sugo ni Cristo nga maghimo sing disipulo. (Mat. 28:19, 20) Ginasugilanon nila ang ila masigkapriso, mga opisyal, kag iban pa nga ila masugilanon. Sa pila ka tion, gintugutan sila kon  Sabado sang hapon sa pagpaambit sang maayong balita paagi sa sulat.

Isa ka bes, nagmando ang mga opisyal sang militar sa 350 ka Saksi nga magkaon upod sa 170 ka priso nga militar. Ang prisuhan nga kampo sang militar amo ang lamang nga teritoryo nga may proporsion nga 2 ka Saksi sa 1 ka di-Saksi, kag sang ulihi nagdesisyon ang mga opisyal nga painon ang mga utod sa pagkaon.

CRISTIANDAD KAG NEUTRALIDAD

Ano ang reaksion sang Cristiandad sa isyu tuhoy sa obligado nga pagsoldado? Ang South African Council of Churches (SACC) nagpasar sang resolusyon tuhoy sa pagpangindi bangod sang relihiosong pagtuo sang Hulyo 1974. Apang, sa baylo nga mag-ukot sa isyu tuhoy sa relihion, ang resolusyon may lakot nga politika. Nagsakdag ini sa pagpangindi bangod sang relihiosong pagtuo sa rason nga ang mga militar nagapangapin sa “di-makatarunganon kag nagapang-ihig-ihig nga katilingban” kag sa amo nagapakig-away sing di-makatarunganon. Wala nagsugot ang mga simbahan nga Aprikaan, subong man ang iban nga grupo sang simbahan, sa resolusyon sang SACC.

Ang Dutch Reformed Church nagsakdag sa gobierno sa ila militar nga mga hilikuton. Ginsikway sini ang resolusyon sang SACC kay naglapas ini kuno sa Roma kapitulo 13. Ang isa pa ka grupo nga nagpamatok sa SACC amo ang mga kapelyan nga nagpangalagad sa South African Defense Force, nga nagalakip sa mga klerigo sang relihion nga katapo sang SACC. Sa ila gintingob nga mensahe, ang mga kapelyan nga nagagamit sing Iningles nga lenguahe sa ila mga simbahan nagpakamalaut sang resolusyon kag nagsiling: ‘Ginapalig-on namon ang tanan nga katapo sang amon mga simbahan ilabi na ang mga pamatan-on nga makigbahin sa pagpangapin sa pungsod.’

Dugang pa, wala sing maathag nga panindugan tuhoy sa neutralidad ang indibiduwal nga simbahan nga katapo sang SACC. Nagsiling ang libro nga War and Conscience in South Africa: “Ang kalabanan nga simbahan . . . napaslawan sa pagpaathag sang ila tindog sa ila mga miembro, kag wala gid nila ginpalig-on  ang ila mga katapo nga magpangindi bangod sa relihiosong pagtuo.” Ginpakita sang libro nga ang mabaskog nga reaksion sang gobierno sa resolusyon sang SACC, nga ginsakdag sang estrikto nga kasuguan, amo ang nagpaduhaduha sa mga simbahan nga ipabutyag ang ila mga pagpati: “Napaslawan ang mga pagtinguha nga pahulagon ang simbahan sa pagsakdag sini nga panindugan.”

Sa kabaliskaran, ginbaton sini nga libro: “Ang kadamuan gid nga napriso bangod sang ila relihiosong pagtuo amo ang mga Saksi ni Jehova.” Nagdugang ini: “Gintalupangod gid sang mga Saksi ni Jehova ang kinamatarong sang kada isa nga dumilian ang tanan nga inaway pasad sa konsiensia.”

Relihioso gid ang rason sang mga Saksi. Bisan pa ginakilala nila nga “ang nagaluntad nga mga awtoridad ginbutang sang Dios sa ila relatibo nga mga posisyon,” nagpabilin ang mga Saksi nga neutral sa politika. (Roma 13:1) Ang ila katutom para lang kay Jehova, nga nagpadayag sa iya Pulong, ang Biblia, nga ang iya matuod nga mga sumilimba indi makigbahin sa undanon nga mga inaway.—Isa. 2:2-4; Binu. 5:29.

Pagligad sang madamong tinuig sining padihot nga pagpriso, maathag nga indi gid pag-ikompromiso sang mga Saksi ni Jehova ang ila neutral nga tindog agod malikawan ang malain nga pagtratar. Luwas pa, gutok ang mga kampo nga prisuhan kag indi maayo ang pagtamod sini sang publiko. Ginaipit sila sang iban nga mga opisyal sang gobierno nga ipadala ang mga kauturan sa prisuhan para sa mga sibilyan.

Ang pila ka maayo nga opisyal sang militar wala nagsugot. Ginatahod nila ang aton pamatan-on nga kauturan bangod sang ila mataas nga mga talaksan sa moral. Kon isaylo ang mga utod sa prisuhan para sa mga sibilyan, may rekord na sila nga nakahimo sing krimen. Madayag man sila sa mga kriminal sa katilingban kag mahimo man sila hingalitan. Busa, naghimo sing kahimusan para sa ila nga magpangalagad sa komunidad sa mga departamento sang gobierno nga wala sing kahilabtanan sa militar. Sang nagbag-o ang kahimtangan sa politika sang pungsod sang 1990, gin-untat ang obligado nga pagsoldado.

 Ano ang epekto sa aton pamatan-on nga mga kauturan sang ila madugay nga pagkapriso sa tion sang ila pagsinultero? Madamo ang may maayong rekord sang mainunungon nga pag-alagad kay Jehova kag maalamon nga naghingalit sa pagtuon sa Pulong sang Dios kag nag-uswag sa espirituwal. “Ang akon pagkapriso sa mga kampo sang militar amo ang nagpabag-o gid sing daku sang akon kabuhi,” siling ni Cliff Williams. “Ang maathag nga pamatuod sang proteksion kag pagpakamaayo ni Jehova sa tion sang akon pagkapriso nagpahulag sa akon nga himuon pa gid ang pagpasangkad sang mga intereses sang Ginharian. Wala magdugay sang ginhilway ako sang 1973, nagregular payunir ako, kag pagkadason nga tuig nangin katapo ako sang Bethel tubtob karon.”

Si Stephen Venter nga 17 anyos sang ginpriso sa mga kampo sang militar, nagsiling: “Di-bawtismado nga manugbantala ako sadto nga may diutay lamang nga ihibalo sa kamatuoran. Nakabatas ako bangod sang espirituwal nga pagpalig-on nga akon natigayon gikan sa inadlaw nga paghinun-anon sang teksto sa Biblia—nga ginahiwat namon kada aga samtang nagapahining sang salog—sa regular nga mga miting, kag sa pagdumala sing pagtuon sa Biblia sa akon sang mas eksperiensiado nga utod. Bisan pa may mga tion nga mabudlay ang kahimtangan, makatilingala gid nga halos indi ko na ini madumduman! Sa katunayan, ang tatlo ka tuig ko sa kampo ayhan amo ang pinakamaayo nga mga tuig sa akon kabuhi. Ini nga inagihan nakabulig sa akon nga maghamtong gikan sa pagkapamatan-on. Nakilala ko si Jehova, kag amo ini ang nagpahulag sa akon nga mag-alagad sing bug-os tion.”

Ang di-makatarunganon nga pagpriso sa aton mga utod may nangin maayo nga epekto. Si Gideon Benade, nga nagduaw sa mga utod sa mga kampo sang militar nagsulat, “Kon panumdumon naton, ang isa makarealisar nga isa gid ka epektibo nga panaksi ang nahimo.” Ang pagbatas sang aton mga utod kag ang madamong balita tuhoy sa ila mga kasaba kag mga sentensia halos indi gid malipatan nga rekord sang neutralidad sang mga Saksi ni Jehova, nga nagpadayaw gid sa mga militar kag sa bug-os nga pungsod.

 ANG INTEGRIDAD SANG ITOM NGA MGA UTOD

Sang primero nga tuig sang apartheid nga paggahom, wala naeksperiensiahan sang itom nga mga utod ang naagihan sang puti nga mga utod. Halimbawa, wala ginaobligar ang mga itom agod magsoldado. Apang, sang ginpamatukan na sang grupo sang mga itom ang paggahom nga apartheid, nakasumalang sang grabe nga mga pagtilaw ang itom nga mga Saksi. Ang iban ginpatay, ang iban ginkulata, ang iban nagpalagyo samtang ang ila mga balay kag mga pagkabutang ginsunog—bangod indi nila pag-ikompromiso ang ila neutralidad. Huo, determinado gid sila sa pagtuman sa sugo ni Jesus nga ‘indi mangin bahin sang kalibutan.’—Juan 15:19.

Ginapilit sang iban nga politikal nga mga grupo ang tanan sa ila duog sa pagbakal sing kard sang ila partido politika. Ang mga tiglawas sini nga mga grupo nagapamalaybalay kag nagapangayo sing kuarta agod ibakal sing armas ukon igasto sa pagpalubong sang ila mga kaupod nga napatay sa inaway batok sa puersa sang mga puti. Bangod matinahuron nga namalibad ang itom nga mga utod sa paghatag sing kuarta, ginpatupatuan sila nga mga espiya sang panguluhan nga apartheid. Samtang nagaalagad sa latagon, ang pila ka mga utod ginaatake kag ginasumbong nga nagapalapnag sing propaganda sang puti nga mga Aprikaan.

Binagbinaga ang halimbawa ni Elijah Dlodlo, nga nag-untat sa iya maayong karera sa isport agod mangin dedikado nga alagad ni Jehova. Duha ka semana antes sang unang demokratiko nga eleksion sa Bagatnan nga Aprika, natabo ang grabe nga kinagubot sa tunga sang magkaribal sa politika sa mga komunidad sang mga itom. Nagdesisyon ang kongregasyon nanday Elijah nga tuptupan ang ila teritoryo nga talagsa lang mabantalaan, nga nahamtang sing pila ka kilometro gikan sa ila duog. Si Elijah, nga duha pa lang ka bulan nga bawtismado, gintangdo nga mag-upod sa duha ka bata nga lalaki nga mga di-bawtismado nga manugbantala. Samtang nagasugilanon sa isa ka babayi sa puluy-an sini, ginkomprontar sila sang isa ka grupo sang mga pamatan-on nga katapo sang isa ka politikal nga partido. Ang lider nagabitbit sing sjambok, isa ka madamol nga  latigo nga human sa panit. “Nagaano kamo diri?” pamangkot niya.

“Nagahambalanay kami tuhoy sa Biblia,” sabat sang tagbalay.

Wala ginsapak ang babayi, nagsiling ang akig nga tawo kay Elijah kag sa iya duha ka kaupod: “Buylog kamo sa amon. Indi karon tion para sa Biblia; tion karon sa pagpakig-away para sa aton mga kinamatarong.”

Malig-on nga nagsabat si Elijah, “Indi namon ina mahimo bangod nagapanghikot kami para kay Jehova.”

Gintiklod sang tawo si Elijah kag ginlapdusan sang sjambok. Sa tagsa ka lapdus, ang tawo nagasinggit, “Buylog kamo sa amon!” Pagkatapos sang una nga lapdus, wala na nakabatyag sing sakit si Elijah. Napalig-on gid sia sa ginpamulong ni apostol Pablo, nga nagsiling nga ang tanan nga matuod nga Cristiano “pagahingabuton.”—2 Tim. 3:12.

Sang ulihi kinapoy ang tawo kag nag-untat. Nian ang isa sa mga manug-atake nagmulay sa nanglapdus, nga nagasiling nga si Elijah indi halin sa ila komunidad. Nabahin ang grupo kag nag-ilinaway sila kag nalapdusan pa ang lider sang iya kaugalingon nga sjambok. Sa amo sini nga kahimtangan nakapalagyo si Elijah kag ang iya duha ka kaupod. Ini nga pagtilaw nagpabakod sang pagtuo ni Elijah, kag nag-uswag pa gid sia subong isa ka maisugon nga manugbantala sang maayong balita. Karon, may asawa na sia kag kabataan, kag isa ka gulang sa ila kongregasyon.

Ang aton itom nga utod nga mga babayi nagpakita man sing kaisog bisan pa ginaipit nga mag-untat sa pagbantala. Binagbinaga ang halimbawa ni Florah Malinda. Ang iya bawtismado nga bata nga babayi nga si Maki, ginsunog sang grupo sang mga pamatan-on kag napatay bangod sang iya pagtinguha nga apinan ang iya magulang nga lalaki nga nagadumili sa pagbuylog sa ila politikal nga partido. Bisan  pa sa sini nga trahedya, wala naghinakit si Florah kundi nagpadayon sia sa pagpalapnag sang Pulong sang Dios sa ila komunidad. Isa ka adlaw, ang mga tiglawas sang politikal nga partido nga amo ang nagpatay sa iya bata nagpilit sa iya nga mag-entra sa ila partido kay kon indi may malain nga matabo sa iya. Gin-apinan sia sang iya mga kaingod, nga nagapaathag nga wala sia sing ginadampigan sa politika kag masako sia sa pagbulig sa mga tawo sa pagtuon sing Biblia. Bangod sini nagbinais ang mga aktibista, kag sang ulihi ginpahalin nila si Florah. Sa sinang mabudlay nga tion tubtob karon, matutom gihapon si Florah subong regular payunir.

Ginlaragway sang isa ka regular payunir nga utod nga lalaki ang natabo sa iya samtang nagasakay sa bus pakadto sa iya teritoryo. Gintiklod sia sang isa ka pamatan-on nga aktibista sa politika kag namangkot kon ngaa may dala sia nga literatura nga ginbalhag sang mga Afrikaner kag nagabaligya sini sa mga itom. Ginlaragway sang utod ang masunod nga natabo: “Ginpilit niya ako nga ipahurabog ang mga literatura sa gua. Bangod nangindi ako, gintampa niya ako kag ginnuno ang iya nagasiga nga sigarilyo sa akon apipingig. Wala ako nagbalos. Nian ginsabnit niya ang akon bag nga may literatura kag ginpahurabog ini sa gua. Ginbutong man niya ang akon kurbata, nga nagasiling nga amo ini ang pamayo sang mga puti. Padayon niya ako nga ginainsulto kag ginayaoyao, nga nagasiling nga ang mga tawo kaangay ko dapat sunugon sing buhi. Ginluwas ako ni Jehova bangod nakapanaug ako sa bus nga wala na nahalitan. Ini nga inagihan wala nag-upang sa akon sa pagpadayon sa pagbantala.”

Nakabaton sang madamo nga sulat ang sanga sa Bagatnan nga Aprika gikan sa mga indibiduwal kag sa mga kongregasyon nga nagasugid tuhoy sa integridad sang itom nga mga utod. Ang isa sa kaangay sa sini nga sulat naghalin sa isa ka gulang sang isa ka kongregasyon  sa KwaZulu-Natal. Nagasiling ini: “Nagsulat kami sa pagpahibalo sa inyo sa pagkapatay sang aton hinigugma nga utod nga si Moses Nyamussua. Nagapangwelding kag mekaniko sia. Isa ka bes ginsugo sia sang isa ka politikal nga grupo nga weldingon ang ila paltik nga mga pusil, apang wala sia nagtuman. Nian sang ika-16 sang Pebrero, 1992, ang mga katapo sining politikal nga grupo naghiwat sing politikal nga rally, nga sa diin nakig-away sila sa ila kontra nga grupo. Sa sina nga gab-i, sa ila pagpauli gikan sa inaway, nakita nila ang utod nga nagapakadto sa shopping center. Ginbangkaw nila sia kag napatay. Sa ano nga rason? ‘Wala mo ginwelding ang amon mga pusil, amo nga ang amon mga kaupod nagkalamatay sa inaway.’ Nahinalian gid sa sini ang mga utod, apang nakapadayon gihapon kami sa amon ministeryo.”

PAGPAMATOK SA MGA ESKWELAHAN

Nagtuhaw man ang mga problema sa eskwelahan sa mga banwa bangod ang Saksi nga kabataan wala nagapakigbahin sa mga pangamuyo kag pagkanta sing relihioso nga mga himno sa mga pagtilipon sa aga. Wala sing problema sa sini ang mga estudyante nga mga puti. Nagasulat lang ang mga ginikanan nga nagapaathag sang ila tindog, kag ginhatagan sing eksempsion ang ila kabataan. Apang sa eskwelahan sang mga itom, ang pagpangindi sa pagpakigbahin sa relihiosong seremonya ginatamod nga isa ka pagrebelde batok sa tagdumalahan sang eskwelahan. Wala naanad ang mga manunudlo sa sini nga pagpangindi. Kon kadtuan gani sang mga ginikanan agod ipaathag ang tindog sang mga Saksi, nagahambal ang mga manunudlo nga wala sing eksempsion nga ihatag.

Ginpilit sang mga tagdumalahan sang eskwelahan nga ang kabataan sang mga Saksi ni Jehova dapat presente para sa pagtilipon kon aga bangod ginapahibalo ang mga hilikuton sa eskwelahan. Ang kabataan nagatambong apang nagatindog sing mahipos sa tion sang ambahanon kag pangamuyo kag wala nagapakigbahin.  Ang pila ka manunudlo nagalakat sa mga raya sa pag-usisa kon nagapiyong ang mga estudyante sa tion sang pangamuyo kag nagakanta sa tion sang relihioso nga mga himno. Makalilipay gid mahibaluan nga ini nga kabataan, ang pila sa ila mga lamharon pa, maisugon nga naghupot sang ila integridad.

Sang madamo na nga kabataan ang ginpahalin sa eskwelahan, nagdesisyon ang mga utod nga iapelar ini sa husgado. Sang Agosto 10, 1976, ang Korte Suprema sang Johannesburg nagdesisyon tuhoy sa isa ka importante nga kaso nga nagadalahig sa 15 ka estudyante sa isa ka eskwelahan. Ang rekord sang desisyon nagasiling: “Ang tagdumalahan nga nagpahalin sa mga estudyante . . . nagaugyon sa kinamatarong sang mga kabataan nga indi makigbahin sa pangamuyo kag mag-amba sang mga himno, kag . . . nagabaton man nga ang pagsuspende kag pagpahalin . . . supak sa kasuguan.” Isa ini ka importante nga kadalag-an sa korte, kag nasolbar ini nga problema sang ulihi sa tanan nga nadalahig nga eskwelahan.

ANG IBAN NGA KABUDLAYAN SA MGA ESKWELAHAN

Madamong kabataan nga Saksi nga nagaeskwela sa mga eskwelahan sang mga puti ang nagaatubang sang tuhay nga pagtilaw sa integridad nga nagresulta sa pagpahalin sa ila sa mga eskwelahan. Luyag palig-unon sang apartheid nga panguluhan ang mga puti nga kabataan nga sakdagon ang ila ideolohiya. Sang 1973 ginsugdan sang gobierno ang programa nga Youth Preparedness. Nagalakip ini sa pagmartsa, pagdepensa sa kaugalingon, kag iban pa patriotiko nga hilikuton.

Ang pila ka ginikanan nga mga Saksi namangkot sa mga abogado, kag ang problema ginpalab-ot sa ministro sang edukasyon apang wala ini nagmadinalag-on. Gintindugan gid sang ministro nga ang programa nga Youth Preparedness edukasyonal lamang. Nagpalapnag sing negatibo nga publisidad ang gobierno batok sa mga Saksi ni Jehova sa sini nga isyu. Ang mga prinsipal sa pila ka eskwelahan matinuguton kag nagahatag sing eksempsion sa mga kabataan tuhoy sa di-Makasulatanhon nga bahin sang programa, apang sa iban nga eskwelahan ginpahalin ang mga kabataan.

 Pila lamang ka Cristianong mga ginikanan ang makasarang sa pagpaeskwela sang ila kabataan sa pribado nga mga eskwelahan. Ang iban nga ginikanan nagpaeskwela sa ila kabataan paagi sa sulat. Ang mga Saksi nga manunudlo nagtanyag sing pag-eskwela sa balay. Apang, madamo sa mga ginpahalin nga kabataan ang wala nakatapos sa panguna nga edukasyon sa hayskul. Apang, nakabenepisyo gid sila sa Makasulatanhon nga paghanas sa ila balay kag sa kongregasyon. (Isa. 54:13) Madamo sa ila ang nangin bug-os tion nga alagad. Ining maisugon nga mga kabataan nalipay gid nga nakabatas sa pagtilaw, nga nagasalig sing bug-os kay Jehova. (2 Ped. 2:9) Sang ulihi, nagbag-o ang kahimtangan sang politika sa pungsod, kag wala na ginapahalin ang amon kabataan bangod sa pagdumili nga makigbahin sa patriotiko nga mga hilikuton.

ANG APARTHEID KAG ANG AMON MGA KOMBENSION

Sa pagsunod sa kasuguan sang Bagatnan nga Aprika, ginahiwat sang mga utod ang tuhay nga mga kombension para sa tagsa ka grupo sang rasa. Ang una nga tion nga nakatipon sing tingob ang tanan nga rasa sa isa ka tilipunan amo ang sa nasyonal nga asambleya nga ginhiwat sa Wembley Stadium, Johannesburg, sang 1952. Sa sina nga tion, ginduaw nanday Utod Knorr kag Henschel ang Bagatnan nga Aprika kag namulongpulong sa sini nga kombension. Sa pagsunod sa mga pagsulundan nga apartheid, naglingkod sing pain ang mga grupo sang rasa. Ang mga puti naglingkod sa katundan nga bahin sang stadyum, ang mga itom sa sidlangan nga bahin, ang mga Mestiso kag mga Indian  sa naaminhan nga bahin. Ginpain man ang kapiterya sang tagsa ka rasa. Bisan pa sa sini nga mga pagdumili, nagsulat si Utod Knorr tuhoy sa kombension: “Ang makalilipay gid nga bahin amo nga nakatipon kami tanan sa isa lang ka stadyum sa pagsimba kay Jehova.”

Sang Enero 1974 may tatlo ka kombension sa Johannesburg, isa para sa mga itom, isa sa mga Mestiso kag mga Indian, kag isa sa mga puti. Apang, naghimo sing pinasahi nga kahimusan sa ulihi nga adlaw sang kombension: Ang tanan nga rasa magtingob sa Rand Stadium sa Johannesburg para sa hapon nga sesyon. May kabug-usan nga 33,408 ang nagdugok sa stadyum. Makalilipay gid ini nga okasyon! Sa sini nga tion ang tanan nga rasa hilway nga nagaistoryahanay kag tuparay sa paglingkod. Madamo man sing bisita gikan sa Europa, amo nga halos indi ini malipatan. Paano ini nangin posible? Lipod sa ila ihibalo, ang iskedyul nga nakuha sang mga manug-organisar sang kombension sa stadyum napartiniser para sa hilikuton nga pang-internasyonal kag sang magkatuhay nga rasa, amo nga indi na kinahanglan ang permiso para sa sini nga sesyon.

PAGTILIPON WALA SAPAYAN SANG PAG-IHIG-IHIG

Mga pila ka tuig antes sini, naghimos sing nasyonal nga kombension sa Johannesburg. Apang, ang tiglawas sang gobierno gikan sa Pretoria nagduaw sa mga opisina sang gobierno sa Johannesburg nga nagapangusisa sa hilikuton sang mga Bantu (itom nga mga tawo) kag nakatalupangod sa ila pagahambalan sa miting nga ang Mofolo Park nakuha sang mga Saksi ni Jehova agod hiwatan sang ila kombension para sa itom nga mga utod.

Ginreport niya ini sa ila ulong talatapan sa Pretoria, kag ang Bantu Affairs Department gilayon nga nagkanselar sang amon iskedyul, nga nagasiling nga ang mga Saksi wala “ginakilala nga relihion.” Nakapaiskedyul man ang puti nga mga utod para sa ila kombension sa amo man nga tion sa Milner Park Show Grounds sa sentro sang Johannesburg, kag ang mga mestiso nga mga utod sa Union Stadium, sa nakatundan nga dulunan sang siudad.

Ginkadtuan sang duha ka utod gikan sa Bethel ang tiglawas sang gobierno, nga isa gali anay ka klerigo sang Dutch  Reformed Church. Ginsilingan nila sia nga madamong tuig na nga nagahiwat ang mga Saksi sang kombension sa Mofolo Park kag ang mga puti kag mestiso nga mga utod magahiwat na sang ila kombension, gani ngaa dumilian ang itom nga mga utod sang ila kinamatarong sa pagtipon sing tingob? Wala gid nagbag-o ang pensar sang tiglawas.

Sanglit ang Mofolo Park yara sa katundan nga bahin sang Johannesburg, ining duha ka utod nagdesisyon nga tinguhaan nga maghiwat sing kombension sa sidlangan nga bahin sang Johannesburg, nga sa diin may daku man nga banwa sang mga itom. Nasugilanon nila ang direktor, apang wala nila sia ginsugiran tuhoy sa ila pagpakigsugilanon sa tiglawas sang Pretoria. Mainayuhon gid sia sang ginpangabay nila ang duog para sa kombension. Ginhikutar niya para sa ila nga magamit ang Wattville Stadium. Ini nga pasilidad may mga raya sang pulungkuan, nga wala sa Mofolo Park.

Ginpahibalo gilayon ang tanan nga utod sa pagbag-o sang tilipunan. Nagmadinalag-on ang ila kombension kag mga 15,000 ang nagtambong kag wala ini sing tublag gikan sa Pretoria. Mga pila ka tuig pagkatapos sini, padayon nga nagahiwat ang mga utod sang kombension sa Wattville Stadium nga wala sing problema.

GINTUKOD ANG ISA KA LEGAL NGA ASOSASYON

Sang Enero 24, 1981, sa panuytoy sang Nagadumala nga Hubon, naporma ang legal nga asosasyon nga ginatapuan sang 50 ka utod: Mga Saksi ni Jehova sa Bagatnan nga Aprika. Ining legal nga asosasyon nagbulig sa pagpasangkad sang espirituwal nga mga intereses sa nanuhaytuhay nga paagi.

Sa sulod sang mga tuig, ang mga utod sa sanga wala gid nagmadinalag-on sa pagkuha sing lisensia para sa mga manugkasal nga mga Saksi ni Jehova. Nagsaysay si Frans Muller: “Sa tagsa ka tion, nga ang mga opisyal sang gobierno wala nagahatag sa amon sing lisensia para sa manugkasal, ginahambalan nila kami sang ila pagpati nga ang amon relihion wala sing kinamatarong ukon ikasarang nga magtigayon sang kaugalingon nga mga manugkasal.”

 Dugang pa, imposible gid nga makakuha sing permiso sa pagtukod sang Kingdom Hall sa banwa sang mga itom bangod wala kami sing legal nga asosasyon. Ginadis-ayrihan pirme ang mga utod bangod nagasiling ang mga opisyal: “Wala kamo ginakilala nga relihion.”

Apang, wala magdugay pagkaporma sang asosasyon, ginhatagan sing lisensia para sa manugkasal ang mga utod. Gintugutan man sila nga makapatindog sing mga Kingdom Hall sa mga banwa sang mga itom. Kapin na karon sa 100 ka gulang ang manugkasal sa Bagatnan nga Aprika. Makahiwat na sila sing seremonya sa kasal sa Kingdom Hall, gani indi na kinahanglan pa sang mga magnobyahanay nga magkadto sa korte para sa sibil nga seremonya.

DAKU NGA PAGBAG-O SA IMPRINTAHAN

Hinali nga nagbag-o ang mga pamaagi sa pag-imprinta, kag dinumaan na ang paggamit sing letterpress. Dugang pa, malaka kag tuman ka mahal ang piyesa sini. Busa namat-od nga tion na ini nga bag-uhon kag maggamit sing de-kompyuter nga phototypesetting kag offset nga imprintahan. Nagbakal sang stand-alone nga mga kompyuter para sa pagrekord sang mga impormasyon kag phototypesetting, kag sang 1979 isa ka TKS rotary offset nga imprintahan ang gin-instalar—isa ka maalwan nga regalo gikan sa sanga sa Japan.

Bangod madamo nga lenguahe ang literatura nga ginabalhag sang mga Saksi ni Jehova, nahantop nila nga mas may bentaha kon magahimo sila sang ila kaugalingon nga phototypesetting nga sistema. Sang 1979, ang mga utod sa Brooklyn, New York, nagsugod sa paghimo sang ginatawag naton nga MEPS (buot silingon multilanguage electronic phototypesetting system). Gin-instalar ang MEPS sa Bagatnan nga Aprika sang 1984. Ang paggamit sang kompyuter sa pagbadbad kag sang phototypesetting amo ang nagpaposible nga mabalhag ang mga literatura sing dungan sa nanuhaytuhay nga lenguahe.

ABANSE NGA PLANO PARA SA DUGANG NGA PAG-USWAG

Sang maaga nga bahin sang katuigan 1980, nangin gutok na ang pasilidad sang Bethel sa Elandsfontein para sa nagauswag  nga mga kinahanglanon sa latagon. Amo nga nagbakal sang duta sa banwa sang Krugersdorp, mga 30 minutos ang biyahe gikan sa Johannesburg. Ang 87 ektaryas nga propiedad isa ka makagalanyat, bulubakulod nga duog, nga napalibutan sang matahom nga suba. Madamo nga utod ang nag-untat sa ila trabaho agod magbulig sa pagpatindog sang bilding, kag ang iban naggamit sang ila bakasyon sa pagbulig. Nag-abot man ang pila ka boluntaryo gikan sa iban nga pungsod, kaangay sang New Zealand kag Estados Unidos, kag natapos ang konstruksion pagligad sang anom ka tuig.

Mabudlay gid para sa mga itom nga Saksi ang pagkuha sing permiso, kalabanan mga manugbadbad, agod makapuyo sa propiedad. Ginhatag ang permiso, apang para lamang sa 20 ka tawo, kag nagpatindog na lang sing tuhay nga dalayunan para sa ila. Apang, sang ulihi naghaganhagan ang gobierno tuhoy sa ila pagsulundan nga apartheid, kag ang mga utod sa bisan anong rasa mahimo na makapuyo sa bisan diin nga hulot sang Bethel.

Nalipay gid ang pamilya sa matahom nga Bethel kag sa maligwa kag maayo nga mga kuarto. Ang tatlo ka panalgan nga bilding nga may dingding nga pula nga tisa, ginpalibutan sang matahom nga mga hardin. Sang nagsugod ang konstruksion sa Krugersdorp, may 28,000 ka aktibo nga Saksi sa Bagatnan nga Aprika. Sa tion sang dedikasyon, sang Marso 21, 1987, nagdamo ini sing 40,000. Wala sapayan, ang iban nagapalibog kon bala kinahanglanon gid ang pagpatindog sang amo sini kadaku nga pasilidad. Ang isa ka panalgan para sa opisina wala nagamit, kag ang isa ka bahin sang residensia wala sing nagaistar. Gintinguhaan gid sang mga utod nga magplano sing abanse kag nagasalig gid nga nagapreparar sila para sa palaabuton nga pag-uswag.

KINAHANGLANON GID ANG MGA MITING

Kinahanglan gid ang dugang nga mga Kingdom Hall bangod sang pagdamo sang kongregasyon. Ang mga utod sa mga duog nga madamo sing mga itom nagahiwat sang ila mga miting sa di-komportable nga mga hulot. Nagahiwat sila sing mga miting sa mga garahe, bodega, kag hulot-klasehan sa eskwelahan, nga sa diin nagalingkod sila sa mga pulungkuan para  sa gagmay nga kabataan. Dapat man nila agwantahon ang kagalong sang iban nga relihioso nga mga grupo nga nagagamit sang hulot-klasehan sa amo man nga eskwelahan, nga nagakinanta sing matunog kag nagatambor.

Sa ulihi nga bahin sang katuigan 1980, gintilawan sang mga Regional Building Committee ang bag-o nga pamaagi sa pagtukod agod mapadasig ang pagpatindog sang mga Kingdom Hall. Sang 1992, 11 ka Saksi nga taga-Canada nga eksperiensiado sa madasig nga pagpatindog ang nagboluntaryo sa pagbulig sa pagpatindog sang isa ka bilding nga may duha ka Kingdom Hall—duha sing panalgan nga tinukod—sa Hillbrow, Johannesburg. Ini nga mga lalaki nagpaambit sang ila kalantip sa lokal nga mga utod kag nagbulig sa ila sa pagpauswag sang ila pamaagi sa konstruksion.

Ang una nga napatindog sing madasig amo ang Kingdom Hall sa Diepkloof, Soweto, sang 1992. Gintinguhaan sang mga utod sugod pa sang 1962 nga makatigayon sang lote sa sini nga duog para sa Kingdom Hall. Si Zechariah Sedibe, nga isa sa mga nagtinguha nga makatigayon sing lote sa sini nga duog, nagtambong sa dedikasyon sang Kingdom Hall sang Hulyo 11, 1992. Nagayuhum sia nga nagsiling: “Abi namon indi gid kami makatigayon sing Kingdom Hall. Pamatan-on pa kami sadto. Karon tigulang na ako, apang may tilipunan na kami, ang una sa Soweto nga gintukod sa pila lang ka adlaw.”

Sa karon may 600 ka Kingdom Hall sa pungsod nga ginatatap sang sanga sa Bagatnan nga Aprika. Ini nga mga tilipunan amo ang sentro sang putli nga pagsimba kay Jehova. Apang, may mga 300 pa ka kongregasyon sang tig-30 ukon kapin pa ka manugbantala ang nagakinahanglan sang ila kaugalingon nga Kingdom Hall.

Nagapanghikot sa pagdumala sang sanga talatapan, ang 25 ka Regional Building Committee naghatag sing praktikal nga bulig sa mga kongregasyon nga luyag magpatindog sang ila tilipunan. Makahulam ang mga kongregasyon nga wala sing saka agod igasto sa ila proyekto. Si Peter Butt, nga nakabulig sa pagpatindog sing mga Kingdom Hall sing kapin na sa 18 ka tuig, amo ang tsirman sang Regional Building Committee sa Gauteng.  Nagsiling sia nga ang mga utod sa sini nga mga komite masami nga may trabaho kag pamilyado, apang malipayon sila nga nagsakripisyo para sa ila mga kauturan.

Nagpaathag si Jakob Rautenbach, nga katapo sang komite sang rehiyon, nga ang mga katapo sang komite masami nga nagatrabaho mismo sa duog nga ginapatindugan sa tion sang konstruksion. Dugang pa, nadalahig man sila sa tanan nga plano antes ang konstruksion. Malangkagon niya nga ginlaragway ang kalipay kag pagbinuligay sa tunga sang mga boluntaryo. Nagabiyahe sila pakadto sa ginapatindugan, nga kon kaisa tuman kalayo, sa ila kaugalingon nga gasto.

Nagsiling si Jakob nga madamo nga utod ang malipayon nga naghatag sang ila tion kag pagkabutang sa pagpatindog sang Kingdom Hall kag yari ang halimbawa: “Duha ka mag-utod nga babayi nga may kompanya para sa pagpanghakot ang nagahikutar pirme sa pagsaylo sang amon 13-metros [40-pie] nga suludlan sang mga kagamitan sa duog nga patindugan sa bug-os nga pungsod—kag bisan pa sa kaingod nga mga pungsod—kag ginahimo nila ini sugod pa sang 1993. Daku gid ini nga donasyon! Madamo nga kompanya nga amon napakig-angutan ang napahulag sa paghatag sing donasyon ukon diskuento kon mahibaluan nila ang amon ginahimo.”

Pagkatapos nga makaplano sing maayo kag maorganisar ang mga grupo nga magtrabaho, masami nga matapos sang mga utod ang tilipunan sa tatlo ka adlaw. Bangod sini ginatahod gid sila sang madamo nga nakaobserbar. Sang kahapunanon na sang una nga adlaw nga konstruksion sa isa ka ginpatindugan, duha ka tawo nga nakainom sing madamo nga serbesa sa ilimnan nga yara sa malapit ang nagpamangkot sa mga utod. Ginpaathag nila nga masami sila nagaagi sa sining bakante nga lote pauli apang karon may tinukod na. Namangkot sila sang alagyan, kay abi nila nagtalang sila.

PAGSAKRIPISYO SA KAUGALINGON

Wala gid natigayon ang paghidait kag kalig-unan sang nagbag-o ang politika sa maaga nga bahin sang katuigan 1990. Sa baylo, naglala pa gid ang kasingki. Mabudlay gid ang kahimtangan,  kag madamo ang rason sang mga tawo sa paglala sang kasingki, ang kalabanan sini bangod sang pagribalay sa politika kag kapigaduhon.

Apang, nagpadayon gihapon ang pagpatindog sang Kingdom Hall. Ang mga boluntaryo sa nanuhaytuhay nga rasa nagsulod sa mga banwa, nga ginaupdan sang lokal nga mga utod. Ang iban nga boluntaryo ginaatake sang maakigon nga hubon. Sa tion sang konstruksion sang isa ka tilipunan sa Soweto sang 1993, ginbato sang masingki nga hubon ang tatlo ka puti nga utod samtang nagabiyahe sila pakadto sa ginapatindugan sang Kingdom Hall dala ang mga materyales. Ginpangbuka nila ang salaming sang salakyan, kag nasamaran ang mga utod. Nakapadayon pa sila sa pagbiyahe kag nakaabot sa ginapatindugan. Gindala sila gilayon sang mga utod didto sa ospital nga nagaagi sa mas luwas nga dalan.

Wala naatrasar ang pagtrabaho sa proyekto. Ginhimo ang mga pagpangaman, kag sang masunod nga talipuspusan sang semana ginatos gikan sa tanan nga rasa ang nagtrabaho sa proyekto. Ang lokal nga mga payunir nagapakigbahin sa pagpanaksi sa kalye sa palibot sang tinukod. Kon may mamutikan sila nga katalagman, ginapahibalo nila ang mga utod sa duog sang konstruksion. Pila ka adlaw sang ulihi, masarangan na sang nasamaran nga mga utod nga magtrabaho sa tilipunan.

Gin-apresyar gid sang mga kongregasyon ang dedikasyon kag pagsakripisyo sang mga utod nga nagboluntaryo sa pagpatindog sang Kingdom Hall. Kapin na sa 15 ka tuig nga pirme nagabiyahe sing malayo sa ila kaugalingon nga gasto sanday Fanie kag Elaine Smit kag nakabulig sa 46 ka kongregasyon sa pagpatindog sang ila Kingdom Hall.

Nagsulat ang isa ka kongregasyon sa KwaZulu-Natal sa Regional Building Committee: “Ginsakripisyo ninyo ang inyo pagtulog, ang kalipay nga makaupod ang inyo pamilya, ang inyo paglingawlingaw—kag madamo pa—agod magkari kag magpatindog sang isa ka tilipunan para sa amon. Luwas sina, nahibaluan namon nga daku man nga kuarta ang inyo ginsakripisyo agod magmadinalag-on ang proyekto. Kabay pa nga dumdumon kamo ni Jehova ‘sa kaayuhan.’—Nehemias 13:31.”

 Kon may Kingdom Hall na ang kongregasyon, maayo ang epekto sini sa mga kaingod. Ang halimbawa sini amo ang masunod nga komento gikan sa isa ka kongregasyon: “Daku gid ang pag-uswag sa kadamuon sang tumalambong pagkatapos nga natukod ang Kingdom Hall amo nga ang kongregasyon dapat na tungaon sa duha ka grupo sa pamulongpulong publiko kag Pagtinuon sa Ang Lalantawan. Sa indi madugay mahimo na kami makaporma sang isa pa ka kongregasyon.”

Ang diutay nga mga kongregasyon sa mga uma nabudlayan kon kaisa sa paggasto para sa isa ka tilipunan. Apang, madamo ang nakahimo sing medyos agod makasupot sing kuarta. Sa isa ka kongregasyon, nagbaligya ang mga utod sing mga baboy. Sang kinahanglan pa nila ang dugang nga kuarta, nagbaligya sila sing isa ka baka kag isa ka kabayo. Nian nagbaligya sila sing 15 ka karnero, isa pa ka baka, kag isa pa ka kabayo. Isa ka utod nga babayi ang nagtanyag nga magbakal sang tanan nga pintura, ang isa naman alpombra, kag ang isa amo ang nagbayad sa mga kurtina. Sa katapusan, isa pa ka baka kag lima pa ka karnero ang ginbaligya agod ibakal sang mga bangko.

Pagkahuman sang ila Kingdom Hall, ang kongregasyon sa Gauteng nagsulat: “Mga duha ka semana pagkahuman sang tilipunan, ginakadtuan namon ini pagkatapos sang pag-alagad sa latagon sa pagdayaw sa sini. Indi kami magpauli gikan sa pag-alagad sa latagon kon indi namon anay makita ang amon Kingdom Hall.”

NATALUPANGDAN MAN SANG IBAN

Masami nga matalupangdan sang mga kaingod ang panikasog sang mga Saksi ni Jehova nga makatigayon sing komportable nga mga duog sang pagsimba. Ang kongregasyon sa Umlazi, KwaZulu-Natal, nakabaton sing sulat nga sa bahin sini nagasiling: “Ang Keep Durban Beautiful Association nagaapresyar sa inyo pagtinguha nga huptan ang inyo duog nga matinlo kag ginapalig-on man namon kamo nga ipadayon ninyo ini. Ang inyo kapisan amo ang nagpatahom sa sini nga duog. Ang amon asosasyon nagahupot sang katinlo sa palibot kag nagapamatok gid sa paghigko sini. Nagapati kami nga ang matinlo nga duog nagaamot  sa kapagros sang mga tawo sa duog. Amo ini ang rason nga ginpasalamatan gid namon ang amon mga banwahanon sa ila paghupot sa aton duog nga matinlo. Salamat gid sa inyo maayong halimbawa. Ginapalig-on namon kamo bisan ano man ang inyo ginahimo nga huptan nga matinlo ang Umlazi.”

Ang isa ka kongregasyon nagsulat: “Sang ang bantog nga kawatan nangawat sa amon bag-o nga Kingdom Hall, ginpulihan sia sang mga tawo nga nagapuyo sa palibot sang tilipunan. Nagsiling sila nga ginaguba niya ang ‘ila simbahan’ sanglit amo lamang ini ang relihioso nga tinukod sa sini nga duog. Ginkulata nila sia antes gintugyan sa mga pulis.”

PAGTUKOD SANG KINAHANGLANON NGA MGA KINGDOM HALL SA APRIKA

Sang 1999, naghimos ang organisasyon ni Jehova nga mapatindugan sang mga Kingdom Hall ang pigado nga mga pungsod. Ginpahamtang ang Regional Kingdom Hall Office sa sanga sa Bagatnan nga Aprika agod mag-organisar sini nga hilikuton sa pila ka pungsod sa Aprika. Isa ka tiglawas gikan sa talatapan ang ginapadala sa tagsa ka sanga agod magbulig sa mga utod sa pagpahamtang sang Kingdom Hall Construction Desk. Ini nga talatapan amo ang responsable sa pagbakal sang lote kag pag-organisar sang mga Kingdom Hall Construction Group. Ginpadala man sa pagbulig kag paghanas sa lokal nga mga utod ang mga internasyonal nga alagad.

Ang Regional Office sa Bagatnan nga Aprika nakatukod sing 25 ka Kingdom Hall Construction Desk sa Aprika, nga amo ang nagatatap sa pagpatindog sang Kingdom Hall sa 37 ka pungsod. Sugod sang Nobiembre 1999, mga 7,207 na ka Kingdom Hall ang napatindog sa mga pungsod nga ginapanghikutan sini nga kahimusan. Sang tungatunga sang 2006, nahibaluan nga kinahanglan pa gid ang dugang pa nga 3,305 ka Kingdom Hall sa sini nga mga pungsod.

MGA EPEKTO SANG PAGBAG-O SA POLITIKA

Ang paglapnag sang pagkadikontento sa pagsulundan tuhoy sa rasa sang nagligad nga gobierno amo ang gintunaan sang rebelyon kag kasingki, kag ang pila sa mga Saksi ni Jehova  direkta nga naapektuhan sa sini. Ang malapuyot nga pag-ilinaway nagakatabo sa mga banwa sang mga itom kag madamo nga tawo ang nagkalamatay. Apang sa kalabanan nga duog, nagahalong gid ang mga utod kag nakapadayon sa pag-alagad kay Jehova sing matutom sa tion sang kagamo. Isa ka tungang gab-i, isa ka sulo nga may gasolina ang ginhaboy sa balay sang isa ka utod samtang sia kag ang iya pamilya nagakatulog. Nakagua sila, kag sang ulihi ini nga utod nagsulat sa sanga: “Karon, nagbakod pa gid ang pagtuo ko kag sang akon pamilya. Nadula ang tanan namon materyal nga pagkabutang, apang nagsuod pa gid kami kay Jehova kag sa iya katawhan. Ginbuligan kami sang mga utod sa materyal. Ginapaabot gid namon ang katapusan sining sistema sang mga butang kag nagapasalamat kay Jehova sa aton espirituwal nga paraiso.”

Sang Mayo 10, 1994, nagpanumpa ang unang itom nga presidente nga si Nelson Mandela. Sia man ang unang ginpili sing demokratiko nga presidente sang pungsod, kag amo ini ang una nga tion nga ginhatagan sing kahigayunan ang mga itom nga makabotar. Nagbaskog ang nasyonalismo kag nangibabaw ang sobra nga kalipay. Nagtuga ini sing tuhay na naman nga problema sa pila ka kauturan.

Makapasubo nga ang pila sa katawhan ni Jehova nagkompromiso sang ila Cristianong neutralidad, apang madamo ang nagpabilin nga matutom. Madamo sang mga nagkompromiso ang nakamarasmas sang ila mga sayop, nagpakita sang sinsero nga paghinulsol, kag nagbaton sang Makasulatanhon nga pagpalig-on.

PAG-USWAG SA TAGIPUSUON

Ang pagpatindog sang dugang pa nga Kingdom Hall nagapamatuod sang pagpakamaayo ni Jehova, apang ang matuod nga milagruso nga pag-uswag natabo sa tagipusuon sang mga tawo. (2 Cor. 3:3) Ang mga tawo gikan sa nanuhaytuhay nga ginhalinan naganyat sa kamatuoran. Binagbinaga ang pila ka halimbawa.

Napriso si Ralson Mulaudzi sang 1986 kag ginsentensiahan sing kamatayon bangod sang pagpatay. Nasapwan niya ang adres  sang sanga sa isa sang aton mga brosyur kag nagsulat nga buligan sia nga makatuon sa Biblia. Ang isa ka espesyal payunir nga si Les Lee gintugutan sa pagduaw sa iya kag nagtuon sing Biblia sa iya. Ginsugid ni Ralson ang iya mga natun-an sa iban nga priso kag sa mga guardia. Nabawtismuhan sia sa prisuhan sang Abril 1990. Regular nga ginaduaw sang mga katapo sang lokal nga kongregasyon si Ralson kag ginatugutan sia nga makagua sa iya selda sing isa ka oras kada adlaw. Ginhinguyang niya ini nga tion sa pagbantala sa iban nga priso. Nabuligan ni Ralson nga mabawtismuhan ang tatlo ka priso kag karon nagadumala sing duha ka pagtuon sa Biblia. Ang iya sentensia nga kamatayon ginpanubuan sa bug-os kabuhi nga pagkapriso nga may posibilidad pa nga mahatagan sing parol.

Ang iban nga nabuyok kay Jehova may tuhay gid nga gindak-an. Ang interesado nga si Queenie Rossouw nagtambong sa Pagtinuon Sang Kongregasyon sa Libro kag nangabay sa manugtatap sang pagtinuon sang libro nga tawgan ang iya 18-anyos nga anak nga lalaki, nga nagahanas agod mangin katekista. Maayo ang paghinun-anon sang utod sa pamatan-on, nga nag-upod gilayon sa iya iloy sa pagtambong sa mga miting. Nian ginpangabay sang iloy ang utod nga tawgan ang iya bana, nga si Jannie, nga isa ka gulang sa Dutch Reformed Church kag tsirman sang hubon sang simbahan; luyag sang bana nga magpautwas sing pila ka pamangkot. Ginsugilanon sang utod ang bana kag nagpasugot sia sa pagtuon sa Biblia.

Semana sadto sang distrito nga kombension, kag gin-agda sang utod si Queenie Rossouw nga magtambong. Nakibot gid ang utod kay nagtambong man si Jannie sa bug-os nga apat ka adlaw. Nagdayaw gid ang bana sa programa sang kombension kag sang gugma sa tunga sang mga Saksi. Ang ila 18-anyos nga bata nga lalaki kag ang subang nga lalaki, nga isa ka deakono sa simbahan, nagtambong na sa pagtuon sa Biblia.

Tanan sila nagbiya sa simbahan kag gilayon nga nagtambong sa mga miting. Nagtambong man sila sa miting para sa pag-alagad sa latagon. Ginpaathag sang utod kay Jannie nga indi pa sia puede makapakigbahin sa pag-alagad sa latagon upod sa mga Saksi bangod indi pa sia kalipikado subong  di-bawtismado nga manugbantala. Nagatululagay ang iya luha nga nagasiling nga ginpangita niya ang kamatuoran sa bug-os niya nga kabuhi, kag luyag na gid niya ini isugid sa iban.

May isa pa ka 22 anyos nga anak nga lalaki ang mag-asawa Rossouw, nga ikatlo na ka tuig nga estudyante sa teolohiya. Ginsulatan ni Jannie ang iya anak nga magpauli, bangod wala na sia sing ibayad pa sa pagtuon sang iya anak. Sa ikatlo nga adlaw sang pag-abot sang iya anak, nagboluntaryo si Jannie kag ang iya tatlo ka anak nga lalaki upod sa kongregasyon sing isa ka adlaw sa Bethel sa Krugersdorp. Nagdayaw gid ang estudyante sa teolohiya sa iya nakita sa Bethel amo nga nagsugot sia sa pagtuon sa Biblia upod sa iya mga utod. Pagkatapos sang pagtuon  sa pila ka tion, nagsiling sia nga mas madamo sia sing natun-an sa Biblia sa isa ka bulan sangsa duha ka tuig kag tunga sa unibersidad.

Ang bug-os nga pamilya nabawtismuhan sang ulihi. Ang amay isa na karon ka gulang, kag ang pila sang iya kabataan mga gulang ukon ministeryal nga alagad. Regular payunir ang isa ka anak nga babayi.

 “PALABAA ANG IMO MGA BANTING SANG TOLDA”

Bisan pa sa temprano nga mga panikasog agod mapreparahan ang palaabuton nga pagpasangkad sang Bethel, kinahanglan na naman ang daku nga ekstension pagligad sang 12 ka tuig sa tapos nga nadedikar ang tinukod sa Krugersdorp. (Isa. 54:2) Sa sina nga tion, may 62 porsiento nga pag-uswag sang mga manugbantala sa Bagatnan nga Aprika kag sa mga pungsod nga ginadumalahan sang sanga. Isa ka bodega kag tatlo ka bag-ong residensia ang gintukod. Gindugangan man ang hulot-lalabhan, hulot-kalan-an kag ang mga opisina. Sang Oktubre 23, 1999, ini tanan nga ekstension gindedikar kay Jehova. Si Daniel Sydlik sang Nagadumala nga Hubon amo ang nagdiskurso para sa dedikasyon.

Sining karon lang, gindugang ang isa ka 8,000-metros kuadrado nga ekstension sang talatapan sang imprintahan. Nagpaposible ini nga mainstalar ang bag-ong MAN Roland Lithoman rotary nga imprintahan. Nakatigayon man ang sanga sing awtomatiko nga makina sa pagtabas, pag-isip, kag pagbugkos sang mga magasin. Nagdonar man ang sanga sa Alemanya sing isa ka bindery line amo nga makapatubas ang Bagatnan nga Aprika sing mahumok sing hapin nga mga libro kag mga Biblia para sa bug-os nga sub-Saharan Africa.

KOMPORTABLE NGA MGA TILIPUNAN PARA SA MGA ASAMBLEYA

Ginplano ang dugang pa nga mga konstruksion agod makapatindog sang mga Assembly Hall. Ang una gintukod sa Eikenhof,  bagatnan sang Johannesburg, kag gindedikar sang 1982. Ang isa pa ka Assembly Hall gintukod sa Bellville, Cape Town, kag ang nagdiskurso sa dedikasyon sang 1996 amo si Milton Henschel. Sang 2001 isa na naman ka tilipunan ang nahuman sa Midrand, nga yara sa dulunan sang Pretoria kag Johannesburg.

Ang mga kaingod nga sang primero nagapamatok sa proyekto nga pagpatindog sa Midrand nagbag-o sang ila panimuot sang nakilala nila ang mga utod kag sang nakita kon ano ang ila ginahimo. Ang isa ka kaingod naghatag sang kinahon nga mga prutas kag utanon kada duha ka semana sa sulod sang isa ka tuig. Ang iban nga kompanya napahulag sa pag-amot. Ang isa naghatag sang organiko nga abono para sa hardin, nga wala sing bayad. Ang isa naghatag sa mga utod sing tseke nga nagabalor sing 10,000 rand (mga $1,575, U.S.) para sa proyekto. Siempre pa, maalwan man nga nag-amot ang mga utod para sa Assembly Hall.

Matahom kag maayo ang pagkadesinyo sang bilding. Si Guy Pierce, nga katapo sang Nagadumala nga Hubon nga amo ang nagahatag sang pamulongpulong sa dedikasyon, nagpatalupangod sa matuod nga katahom sang tilipunan—ang paggamit sini sa pagpadungog sa aton Dalayawon nga Dios, si Jehova.—1 Hari 8:27.

WALA NAPAIN SANG HIMO-TAWO NGA MGA KASUGUAN

Sa sulod sang madamong tinuig mabudlay gid makatigayon sing maayo nga tilipunan para hiwatan sang mga asambleya sa mga duog nga mas madamo ang mga itom. Sa Probinsia sang Limpopo, ang mga utod nagapuyo sa ginatawag nga reserve, nga sa sina nga tion, ginadilian ang mga puti sa pagsulod. Ang manugtatap sang distrito nga si Corrie Seegers, indi makakuha sing permiso sa pagsulod sa sini nga duog, kag indi sia makatigayon sing tilipunan para hiwatan sang asambleya.

Ginpalapitan ni Utod Seegers ang isa ka tawo nga may uma malapit sa reserve, apang indi luyag sang tawo nga magtipon sila sa iya duta. Apang, gintugutan niya si Utod Seegers nga magparking sang iya caravan (treyler) didto. Sang ulihi, ang mga utod nga itom naghiwat sang ila asambleya sa isa ka wayang sa reserve. Ini nga duog yara sa tupad sang duta sang mangunguma, nga ginautlan sang kudal nga barbed-wire. Ginparking ni Utod Seegers  ang iya caravan sa duta sang mangunguma sa tupad sang wayang kag namulongpulong didto. Napain ang mga utod sa “plataporma” sang isa ka kudal, apang nakahiwat sila sang ila programa sang asambleya, kag nakapamulongpulong si Utod Seegers nga wala nagalapas sa kasuguan.

ISA KA PAGBAG-O NGA MAPUSLANON SA LATAGON

Nagmando ang Nagadumala nga Hubon nga sugod sang 2000, ang tanan nga kongregasyon sa Bagatnan nga Aprika magsunod sa kahimusan nga pagpanagtag sing literatura nga wala sing bayad sa mga matuod nga interesado. Nagabaton ang mga manugbantala sa mga indibiduwal sing diutay nga donasyon para sa aton bug-os kalibutan nga pagbantala nga hilikuton.

Ining boluntaryo nga donasyon napamatud-an nga mapuslanon indi lamang sa latagon kundi pati man sa mga utod. Sang una, madamo ang indi makasarang sa pagbayad sang ginagamit nga publikasyon para sa Pagtinuon sa Ang Lalantawan kag Pagtinuon Sang Kongregasyon sa Libro. Sa pila ka kongregasyon nga may mga 100 ka manugbantala, mga 10 lamang ang may kaugalingon nga kopya sang Ang Lalantawan. Karon ang tanan may iya na kaugalingon nga kopya.

Nagdugang ang hilikuton sang Export Department sa Bethel sining karon lang nga mga tinuig. Sang Mayo 2002 may kabug-usan nga 432 ka tonelada sang materyal ang ginpadala sa mga pungsod sa Aprika, ang kalabanan mga literatura sa Biblia.

Ang sanga sa Bagatnan nga Aprika amo na karon ang ginbutangan sang mga literatura para sa mga sanga sa Malawi, Mozambique, Zambia, kag Zimbabwe. Nagalakip ini sang tanan nga literatura sa nanuhaytuhay nga lenguahe nga ginapamulong sa sini nga mga pungsod. Ang mga order sang tagsa ka kongregasyon ginakarga sa mga salakyan agod nga kon madul-ong na sa mga sanga, ang mga order isaylo na direkta sa salakyan sang sanga agod idul-ong sa mga depot.

Bangod ginpatuman ang kahimusan sa donasyon, nagdamo gid ang kinahanglanon nga literatura. Ang ginabalhag nga magasin sa Bagatnan nga Aprika nagdugang gikan sa isa ka milyon pakadto sa 4.4 milyones kada bulan. Nagdugang man ang mga  order sa literatura sing 3,800 toneladas kada tuig, kon ipaanggid sa 200 toneladas sang 1999.

Ginpadala man ang mga materyales para sa konstruksion sa iban nga pungsod sa Aprika. Dugang pa, nag-organisar ang Bagatnan nga Aprika sing mga materyal nga bulig agod ihatag sa mga utod nga nagakinahanglan. Pirme ginahatagan sing bulig ang mga utod nga taga-Malawi nga nagpalagyo sa ila duog kag nagtukod sing mga kampo bangod sang grabe nga paghingabot sa ila. Nagpadala man sing bulig sa Angola, nga gin-agyan sang madugay nga tigpalamangag sang 1990. Ang inaway sibil sa sina nga pungsod amo ang rason nga namigado gid ang mga utod, kag ginpadal-an sila sang madamo nga pagkaon kag panapton. Sang 2000, ginbuligan ang mga kauturan nga nabahaan sing grabe sa Mozambique. Kapin sa 800 toneladas nga mais ang ginpadala sa mga utod sa Zimbabwe nga naapektuhan sang grabe nga tigpalamangag sang 2002 kag sang maaga nga bahin sang 2003.

PAG-USWAG SA PAGBADBAD

Ang sanga sa Bagatnan nga Aprika may daku nga Translation Department. Sang nagligad nga pila ka tuig ginpasangkad ini agod matatap ang nagadamo nga kinahanglanon sa pagbadbad sang Biblia. Karon may 102 ka manugbadbad ang nagapanghikot agod nga makapatubas sang literatura sa 13 ka lenguahe.

Ang New World Translation of the Holy Scriptures matigayon na karon sa pito ka lokal nga lenguahe. Tuhoy sa sining Tswana nga Biblia, ang isa ka utod nagsiling: “Mas mahapos ini mahangpan kag manami basahon kag pamatian. Luyag ko gid pasalamatan si Jehova kag ang iya ginatuytuyan sang espiritu nga organisasyon sa pagtatap sa amon sa espirituwal.”

Ang moderno nga teknolohiya mapuslanon gid nga bulig sa mga manugbadbad. Samtang ang mga utod sa Bagatnan nga Aprika nagdesinyo sang software agod mabuligan ang mga manugbadbad, ang  departamento nga may subong man sini nga tulumuron ginpatok sa Brooklyn. Ang mga programa sa kompyuter nga nahimo gintingob sang ulihi kag gintawag nga Watchtower Translation System. Ang mga programmer sa Bagatnan nga Aprika nakabulig gid sing daku sa paggamit sang software sa sini nga sistema.

Wala naghimo ang mga utod sang mga programa sa kompyuter nga amo ang aktual nga magbadbad, nga amo ang ginatinguhaan sang sekular nga kompanya nga wala gid magmadinalag-on. Sa baylo, nagkonsentrar sila sa pag-aman sang kagamitan para sa mga manugbadbad. Halimbawa, ang Biblia ginhimo nga elektroniko. Mahimo man makatipon ang mga manugbadbad sang ila kaugalingon nga elektroniko nga mga diksionaryo para sa pagbadbad. Mapuslanon gid ini bangod ang pila sang lokal nga lenguahe wala sing bastante nga mga diksionaryo.

PAGSAB-OG SA MAHIPOS NGA LATAGON

Ang mga manugbantala sang mensahe sang Ginharian nagatinguha nga mabantalaan ang tanan. Ang pagpakig-angot sa mga apa nangin isa ka hangkat, apang makaalayaw gid ang resulta. Sang katuigan 1960, gintun-an sa Biblia ni June Carikas ang isa ka apa nga babayi. Sia kag ang iya bana, nga isa man ka apa, nag-uswag kag nabawtismuhan.

Sugod sadto, madamo nga mga apa ang nagbaton sang kamatuoran, kag natukod sa mga siudad sa bug-os nga pungsod ang mga grupo sang mga apa. Naanad na ang mga utod nga makita nga may seksion para sa sign-language sa mga kombension. Makatalandog gid nga eksperiensia nga makita ang mga nagatambong nga nagaamba nga nagagamit sing sign language sa ila pag-amba kag “nagapamalakpak” upod sa iban nga tumalambong paagi sa pagwagayway sang ila kamot.

Ang unang grupo sang mga apa gintukod sa Kongregasyon sang Brixton sa Johannesburg sa pagdumala sang bana ni June nga si George, nga isa ka gulang. Ginahanas ang mga utod sa kongregasyon nga luyag makatuon sing sign language, lakip na ang pila ka Bethelite. May isa na karon ka kongregasyon nga sign-language kag lima ka grupo nga ginatatap sang sanga sa Bagatnan nga Aprika.

 MGA BUNGA SANG GINHARIAN SA IBAN NGA PUNGSOD

Ginatatap sang sanga sa Bagatnan nga Aprika ang pag-ebanghelyo sa lima pa ka pungsod. Ang masunod amo ang malip-ot nga laragway sang pag-uswag sang hilikuton sang Ginharian sa sini nga mga latagon.

Namibia

Nagalapad ini nga pungsod halin sa Atlantic Ocean tubtob sa katundan nga dulunan sang Botswana. Pagkatapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I, ang Namibia gingamhan sang Bagatnan nga Aprika suno sa mando sang Liga de Nasyones. Sang ulihi, pagkatapos sang grabe nga kinagamo kag pagpamatay, sang 1990 nangin independiente ang Namibia. Samtang ang kalabanan nga bahin sang pungsod kigas kag malaka ang mga pumuluyo sini, may mga duog man ini nga matahom tan-awon kag may bugana nga mga ilahas kag di-kinaandan nga mga pananom. Madamo sang nagakadto sa Namib Desert ang mahimo nga magdayaw gid sa pagtan-aw sang nanuhaytuhay nga mga ilahas nga nakalampuwas sa mabudlay nga mga kahimtangan. Ang talalupangdon nga katahom sang palibot sang Namibia pareho man sa maduagon nga mga tawo sini nga nagapamulong sing siam ka pungsudnon nga lenguahe.

Nagsugod ang pagtinguha nga ipalapnag ang mensahe sang Ginharian sa Namibia sang 1928. Sa sina nga tuig ang sanga sa  Bagatnan nga Aprika nagpadala paagi sa koreo sang madamo nga literatura sa Biblia sa mga tawo nga indi masugilanon sing personal. Sa sini nga tion, ang una nga nangin dedikado nga Cristiano sa Namibia nakatuon sang kamatuoran sa di-kinaandan nga paagi. Si Bernhard Baade nagbakal sing mga itlog nga naputos sa mga pinanid sang isa sa aton publikasyon. Ginbasa niya sing maayo ining mga pinanid, nga wala nakahibalo kon sa diin naghalin. Sang ulihi, ang isa sa mga itlog naputos sang katapusan nga  pahina sang publikasyon, nga nasulatan sang adres sang sanga sa Alemanya. Nagsulat sia sa pagpangabay sing dugang pa nga literatura. Ang manugtatap sang sirkito nga nagaduaw sang ulihi sa kongregasyon nanday Bernhard nagsiling nga sang buhi pa si Bernhard, wala gid sia nakapalta bisan isa lang ka bulan sa ministeryo.

Sang 1929, si Lenie Theron ginpadala sa Windhoek, ang kapital sang Namibia. Ining payunir nga utod nga babayi nagpanaksi sa dalagku nga mga banwa sa Namibia, nga nagalakbay sakay sa tren kag salakyan sang koreo. Sa sulod sang apat ka bulan nakapahamtang sia sing 6,388 ka libro kag bukleta nga Aleman, Aprikaan, kag Iningles. Bisan pa nagabantala sing panalagsa ang mga payunir sa Namibia, wala sing nagtener didto agod tatapon ang interes. Nagbag-o ini sang 1950 sang nag-abot ang pila ka misyonero. Lakip sa ila amo sanday Gus Eriksson, Fred Hayhurst, kag George Koett, nga nakatigayon sing matutom nga rekord sa pag-alagad tubtob sa ila kamatayon.

Sang 1953, may walo ka misyonero sa pungsod, lakip si Dick Waldron kag ang iya asawa nga si Coralie. e Dapat nila atubangon ang mabaskog nga pagpamatok sang mga klerigo sang Cristiandad subong man sang lokal nga mga awtoridad. Bisan pa luyag sang mag-asawa Waldron nga ipaambit ang mga mensahe sa Biblia sa mga tumandok, dapat sila magkuha sing permiso sa gobierno agod makasulod sa mga duog sang mga itom. Nagkuha sing permiso si Dick apang wala sia ginhatagan.

Sang nabun-ag ang ila bata nga babayi sang 1955, nag-untat sa pagmisyonero ang mag-asawa Waldron, apang nagpayunir gihapon si Dick sing makadali. Sang 1960, ginhatagan gid man si Dick sing permiso nga makasulod sa banwa sang mga itom, sa Katutura. Nagsaysay sia, “Madamo gid sing mga interesado.” Sa malip-ot lang nga tion, ang pila gikan sa sini nga banwa nagtambong na sa mga miting. Karon, kapin na sa 50 ka tuig ang nakaligad, sanday Dick kag Coralie matutom gihapon sa pag-alagad sa Namibia. Daku gid ang ila nabulig sa pagpasangkad sang intereses sang Ginharian sa sini nga duog.

 Mabudlay gid ang pagpaambit sang kamatuoran sa Biblia sa nanuhaytuhay nga grupo sang rasa sa Namibia. Wala sing mga literatura sa Biblia nga matigayon sa lokal nga lenguahe, subong sang Herero, Kwangali, kag Ndonga. Sang primero, ginbadbad sang pila ka edukado nga mga tawo nga nagatuon Biblia ang pila ka tract kag brosyur sa panuytoy sang lokal nga mga Saksi. Ang anay espesyal payunir nga si Esther Bornman nagtuon sang Kwanyama, kag sang ulihi makapamulong na sia sa sini nga lenguahe kag sang iban pa lokal nga lenguahe. Sia kag ang isa pa ka utod nga babayi nga nagapamulong sing Ndonga nga si Aina Nekwaya nagbadbad sang Ang Lalantawan, nga ang iban nga artikulo ginbalhag sa Kwanyama kag ang iban sa Ndonga. Ining duha ka lenguahe lunsay ginapamulong sa Ovamboland kag mahangpan sang kalabanan nga tawo diri.

Sang 1990, ang isa ka kompleto sing kagamitan nga talatapan sa pagbadbad ginpahamtang sa Windhoek.  Gindugangan ang mga manugbadbad, kag karon dugang pa sa ginhinambitan nga lenguahe, ginabadbad na ang mga literatura sa Herero, Kwangali, Khoekhoegowab, kag Mbukushu. Sanday André Bornman kag Stephen Jansen amo ang nagadumala sa sini nga talatapan.

Ang Namibia amo ang panguna nga ginakuhaan sang diamante. Ang Lalantawan nga Hulyo 15, 1999, nagpatuhoy sa sini sa artikulo nga “May Buhi nga mga Hiyas sa Namibia!” Ginapaanggid sini ang mga bunayag sa “buhi nga mga hiyas” kag nagasiling nga samtang masako ang pag-ebanghelyo, ang pila ka duog sang pungsod halos wala gid napanaksihan. Ang artikulo nangagda: “Makasarang ka bala sa pag-alagad sa mga duog nga may daku nga kinahanglanon sang makugi nga manugbantala sang Ginharian? Nian, palihug, kadto ka sa Namibia kag buligi kami nga masapwan kag mapahining ang dugang pa nga espirituwal nga mga hiyas.”

Makalilipay gid ang sabat. Nangusisa ang 130 ka utod gikan  sa nanuhaytuhay nga pungsod, lakip na sa Australia, Alemanya, kag Japan, kag ang iban sa Bagatnan nga Amerika tuhoy sa sini. Subong resulta, 83 ka Saksi ang nagkadto sa Namibia kag sa sini, 18 ang nagpabilin. Disiseis sa ila ang regular payunir sang nag-abot, kag sang ulihi, ang pila gintangdo subong espesyal payunir. Makalalaton gid ang panimuot sini nga mga boluntaryo. Bisan karon, ang sanga talatapan makabaton sing mga sulat nga nagapamangkot tuhoy sa imbitasyon nga mabasahan sa Ang Lalantawan. Sanday William kag Ellen Heindel nagaalagad subong misyonero sa naaminhan nga Namibia sugod sang 1989. Nakatuon sila sing Ndonga nga ginapamulong sang Ovambo, nga nagapuyo sa sina nga duog. Ang ila pagbatas kag pagpangabudlay sa sining di-kinaandan nga teritoryo nagresulta sing bugana nga mga padya. Nagsiling si William: “Nakita namon ang mga bata, ang pila sa ila mga estudyante namon sa Biblia, nga naghamtong sa espirituwal. Ang iban mga gulang kag mga ministeryal nga alagad na sa kongregasyon. Ginapabugal gid namon kon makita sila nga nagapamulongpulong sa mga asambleya kag mga kombension.”

Sining karon lang nga tuig ang pila ka gradwado sa Ministerial Training School ginpadala sa Namibia, kag daku gid ang ila nahimo sa pagtatap sang mga interesado kag sa pag-alagad sa mga kongregasyon. Sang 2006, may 1,264 ka manugbantala sa Namibia, 3 porsiento nga pag-uswag sangsa nagligad nga tuig.

Lesotho

Ang diutay nga pungsod sang Lesotho nga may pumuluyo nga 2.4 milyones, yara sa tunga sang Bagatnan nga Aprika. Nahamtang ini sa Drakensberg Mountains, nga sa diin mahimo makakita sing dalayawon nga talan-awon ang mapagros nga mga manugtaklad.

Bisan pa kinaandan na nga malinong diri, nakaeksperiensia man ang pungsod sang politikal nga kinagamo. Sang 1998, nag-inaway ang mga army kag mga pulis sa kapital, ang Maseru, bangod sang kinagubot sa eleksion. Si Veijo Kuismin kag ang iya asawa nga si Sirpa, amo ang mga misyonero diri sa sina nga tion. Nagsaysay sia: “Makalilipay gid nga pila lamang ka utod ang nahalitan sa tion sang pag-inaway, kag ginbuligan namon ang mga nagakinahanglan sing pagkaon kag mga suplay nga gatong.  Nagpabakod ini sa higot sang paghiusa sang kongregasyon, kag nagdamo ang nagtambong sa mga miting sa bug-os nga pungsod.”

Halos panguma lang ang ginasaligan sang Lesotho. Bangod sang kapigaduhon, madamo nga tawo ang nagkadto sa mga minahan sa Bagatnan nga Aprika agod magtrabaho. Bisan pa pigado sa materyal ang pungsod, may espirituwal nga manggad nga masapwan sa sining ginharian nga nahamtang sa bukid, kag madamo nga tawo ang nagbaton sang kamatuoran sa Biblia. Sang 2006, may 3,101 ka manugbantala sang Ginharian diri, 2 porsiento nga pag-uswag sangsa nagligad nga tuig. Ang tatlo ka mag-asawa nga misyonero—ang Hüttinger, Nygren, kag ang Parises—nagaalagad karon sa Maseru.

Si Abel Modiba amo ang manugtatap sang sirkito sa Lesotho sang 1974 tubtob 1978. Nagaalagad sia karon sa Bethel sa Bagatnan nga Aprika upod sa iya asawa nga si Rebecca. Sa iya kalma kag relaks nga paagi, masaysay niya ang pila ka kahimtangan sa Lesotho: “Kalabanan sa uma, wala sing karsada. Nagalakat lang ako, kon kaisa sing pito ka oras, agod nga makaabot sa naligwin nga grupo sang mga manugbantala. Masami nga nagadala sing mga kabayo ang mga utod, isa agod sakyan ko kag ang isa kargahan sang akon mga bagahe. Kon kaisa, nagadala kami sang isa ka slide projector kag 12-ka-boltahe nga baterya. Kon nagabaha sa suba, nagahulat kami sing pila ka adlaw tubtob magkulpa ini. Sa pila ka baryo ang lider nagaagda sa ila mga kasimaryo agod magtambong sa pamulongpulong publiko.

“Ang pila nagalakat sing madamong oras agod makatambong sa mga miting, kag bangod sa sini ang mga yara sa malayo kinaandan na nga nagadayon sa mga utod nga nagapuyo malapit sa Kingdom Hall sa semana sang duaw sang manugtatap sang sirkito. Amo nga nangin pinasahi gid ini nga okasyon. Sa mga gab-i, nagatipon sila sa pagpaambitanay sang mga eksperiensia kag nagaamba sang mga ambahanon sang Ginharian. Pagkaaga, nagagua sila sa pagministeryo sa latagon.”

Sanday Per-Ola kag Birgitta Nygren amo ang mga misyonero sa Maseru sugod sang 1993. Nagsaysay si Birgitta sini nga eksperiensia sa pagpakita sang kapuslanan sang mga magasin sa pagbulig  sa iban: “Sang 1997, gintun-an ko ang isa ka babayi nga si Mapalesa. Nagtambong dayon sia sa mga miting. Apang sa tion sang pagtuon wala sia pirme sa ila balay, kag masami nga ginapanaguan niya kami. Gin-untatan ko ang pagtuon sa iya apang padayon ko sia nga ginadul-ungan sang mga magasin. Mga tinuig sang ulihi, nagtambong sia sa isa sang amon mga miting. Nagpaathag sia nga isa ka adlaw ginbasa niya ang isa ka artikulo sa Ang Lalantawan tuhoy sa pagkontrol sang kaakig. Nagbatyag sia nga amo na ini ang sabat ni Jehova sa iya problema, bangod sia kag ang iya mga himata pirme nagabangigay. Ginpadayon ang pagtuon, kag wala na gid sia nagpalta sa mga miting sugod sadto. Nagpakigbahin man sia sing aktibo sa ministeryo sa latagon.”

Sa sulod sang madamong tuig ang mga Kingdom Hall nga ginagamit sang mga utod sa Lesotho temporaryo lamang. Apang, sining karon lang nga tinuig, ang sanga sa Bagatnan nga Aprika nagbulig sa mga kongregasyon sa Lesotho sa paggasto para sa pagpatindog sang Kingdom Hall.

Sa kataason nga mga 3,000 metros, ang Kingdom Hall sa banwa sang Mokhotlong amo ang pinakamataas sa Aprika. Agod mapatindog ini nga tilipunan, nag-abot ang mga boluntaryo gikan sa Australia kag California, E.U.A. Ang mga utod gikan sa Probinsia sang KwaZulu-Natal sa Bagatnan nga Aprika nag-amot sing kuarta agod isakdag kag nag-aman man sing mga salakyan sa pagsaylo sang mga kagamitan kag mga materyal sa duog sang konstruksion. Simple lamang ang pangabuhi sang mga nagboluntaryo. Nagadala sila sang ila kaugalingon nga kagamitan sa pagtulog kag pagluto. Ang tinukod natapos sa sulod sang napulo ka adlaw. Ang isa ka tigulang na nga utod didto, nga nabun-ag sang 1910, nagakadto sa duog nga ginapatindugan kada adlaw agod tan-awon ang mga nagakatabo. Nagahandum gid sia sang isa ka tilipunan sugod pa sang nangin alagad sia ni Jehova sang katuigan 1920, kag nalipay gid sia sa pag-uswag sang “iya” Kingdom Hall.

Natabo ang tiggulutom sa Lesotho sang 2002. Ang mga mais kag iban pa nga kinahanglanon ginkarga sa salakyan kag gindul-ong sa mga Saksi sa apektado nga mga duog. Ang isa ka sulat sa pasalamat nagasiling: “Sang nagsampot ang mga utod sa amon  balay sa pagdul-ong sang mais, nakibot gid ako. Ngaa nahibaluan nila ang amon ginakinahanglan? Nagpasalamat gid ako kay Jehova sa bulig nga wala ko gid ginapaabot nga mabaton. Nagpabakod gid ini sang akon pagtuo kay Jehova nga Dios kag sa iya organisasyon, kag determinado gid ako nga alagaron sia sing bug-os kalag.”

Botswana

Ang kalabanan nga sakop sini nga pungsod amo ang Kalahari Desert kag may pumuluyo ini nga kapin sa 1.7 milyones. Ang klima diri sa kabug-usan mainit kag magin-ot. Madamo sing mga parke kag wildlife reserve diri nga ginakadtuan sang mga bisita. Bantog gid ang matahom nga Okavango Delta bangod wala pa ini matandog kag bugana ini sing ilahas nga kabuhi. Ang tradisyunal nga baruto nga nagaagi sa delta amo ang mokoro, isa ka bangka nga human sa daku nga kahoy. Mainuswagon ang ekonomiya sang Botswana, bangod sang minahan sang diamante. Sugod sang nadiskobrehan ang diamante sa Kalahari Desert sang 1967, ang Botswana isa sa mga nagapanguna sa pag-eksport sang diamante sa bug-os nga kalibutan.

Ginahaumhaom nga nakaabot ang mensahe sang Ginharian sang Dios sa Botswana sang 1929, sang ang isa ka utod nagbantala diri sing pila ka bulan. Gintangdo nga manugtatap sang sirkito si Joshua Thongoana sa Botswana sang 1956. f Nagsaysay sia nga sa sina nga tion, ang literatura nga ginaimprinta sang mga Saksi ni Jehova ginadumilian.

Ang makugi nga mga misyonero nakatigayon man sing maayong mga resulta sa sining mabungahon nga teritoryo. Sanday Blake kag Gwen Frisbee upod kanday Tim kag Virginia Crouch nagpangabudlay gid agod makatuon sing Tswana nga lenguahe. Sa aminhan, sanday Veijo kag Sirpa Kuismin malangkagon nga nagbulig sa espirituwal sa mga pumuluyo didto.

Sa nabagatnan nga bahin sang pungsod, sanday Hugh kag Carol Cormican nagpakita sang makugi nga espiritu sang pagmisyonero. Nagsaysay si Hugh: “May isa ka 12 anyos nga utod nga lalaki nga ginahingalanan nga si Eddie sa amon kongregasyon.  Sugod pa sa pagkabata, luyag na gid niya nga makatuon sa pagbasa agod makapalista sia sa Teokratikong Eskwelahan Para sa Ministeryo kag makapakigbahin sa ministeryo sa latagon. Sang nangin kalipikado sia subong di-bawtismado nga manugbantala, naghinguyang gid sia sing madamo nga tion sa latagon kag gintun-an niya sa Biblia ang isa niya ka klasmeyt. Sugod sang iya bawtismo, pirme nagaauxiliary payunir si Eddie.”

Madamo nga kongregasyon sa Botswana ang yara ukon malapit lang sa mainuswagon nga kapital sini, ang Gaborone, nga  nahamtang malapit sa dulunan sa sidlangan nga bahin. Madamo gid sing pumuluyo sa sini nga rehiyon. Ang iban nga pumuluyo nagaistar sa mga baryo sa katundan kag sa Kalahari Desert, sa diin ang pila ka pamilya sang mga San nagasaylosaylo gihapon diri sa pagpangita sing pagkaon kag nagapangayam nga nagagamit sing pana kag baslay. Ginapanghikutan gid sang mga manugbantala ang mga nabaw-ing nga teritoryo sa tion sang pinasahi nga mga kampanya, nga nagalakbay sing linibo ka milya agod ibantala ang kamatuoran sa Biblia sa nagasaylosaylo nga mga manugsagod sing baka sa mga uma. Masako ini nga mga tawo sa pagsagod sang ila pananom, pagtukod sang ila puluy-an nga human sa lokal nga mga materyal, kag pagpangahoy. Daw halos wala na sila sing tion para sa iban nga hilikuton. Apang, sang mag-abot ang mga estranghero nga may dala nga makapaumpaw nga mensahe sa Biblia, handa gid sila sa pagtipon sa wayang sa mapino nga balas sang desyerto para sa miting.

Si Stephen Robbins, isa sa anom ka temporaryo nga espesyal payunir, nagsiling: “Pirme nagasaylo sa iban nga duog ang mga tawo diri. Daw nagatabok lang sila sa dalan kon magtabok sa mga dulunan. Nakasakay namon ang isa sa amon ginatun-an sa Biblia nga si Marks, sa isa ka lantsa sang nagtabok kami sa Okavango River. Nalipay gid kami nga mabatian nga naga-off sia sa iya trabaho agod makabiyahe kag mapaambit ang kamatuoran sa Biblia sa iya mga abyan kag mga paryente. Ginahinguyang ni Marks ang tion sang iya pagpahuway sa pag-ebanghelyo.”

Makapalig-on gid ang reaksion sa maayong balita. Sang 2006, may 1,497 nga nakigbahin sa pagbantala nga hilikuton, 6 porsiento nga pag-uswag sangsa nagligad nga tuig.

Swaziland

Ining diutay nga monarkiya may pumuluyo nga mga 1.1 milyon. Halos isa ini ka komunidad sang mga mangunguma, apang madamo ang nagpangita sing trabaho sa Bagatnan nga Aprika. Isa ka matahom nga pungsod ang Swaziland kag may pila ka naamligan nga ilistaran sang mga ilahas. Mainabyanon ang mga tawo nga Swazi kag madamo gihapon ang nagasunod sa ila mga tradisyon.

Naluyagan sang anay hari nga si Sobhuza II, ang mga Saksi ni Jehova kag nakatigayon sang madamo naton nga literatura. Kada  tuig ginaagda niya sa iya puluy-an indi lamang ang mga klerigo kundi pati man ang mga Saksi ni Jehova agod magpamulong tuhoy sa Biblia. Sang 1956 ang gin-agda nga Saksi nagpamulongpulong tuhoy sa doktrina nga pagkadimamalatyon sang kalag subong man ang paggamit sang nagapadungog nga mga titulo sang relihiosong mga lider. Pagkatapos sini, ginpamangkot sang hari ang relihiosong mga lider kon matuod ini. Indi nila mabali ang ginsiling sang utod.

 Dapat nga manindugan gid ang aton mga utod batok sa kinabatasan tuhoy sa paglalaw pasad sa pagsimba sa mga katigulangan. Sa iban nga bahin sang Swaziland, ginatabog sang lider sang mga tribo ang mga Saksi ni Jehova gikan sa ila puluy-an bangod nagadumili sila sa pagsunod sa mga kinabatasan sa paglalaw suno sa ila tradisyon. Pirme sila ginaatipan sang ila espirituwal nga mga utod sa iban nga duog. Ang Swaziland High Court nagdesisyon pabor sa mga Saksi ni Jehova sa sini nga kaso kag nagmando nga dapat sila tugutan nga makapauli sa ila balay kag duta.

Sanday James kag Dawne Hockett amo ang misyonero sa Mbabane, ang kapital sang Swaziland. Naggradwar si James sa Gilead sang 1971 kag si Dawne sang 1970. Ginsaysay ni James ang masunod nga halimbawa agod ipakita kon paano ang mga misyonero dapat magpahisuno sa nanuhaytuhay nga kinabatasan: “Nagpanghikot kami sa wala natangdo nga teritoryo, kag luyag sang lider nga maghatag ako sing pamulongpulong publiko. Gintipon niya ang mga tawo. Nagalingkod kami sa duog nga ginapatindugan sang isa ka tinukod, kag may nahantal nga mga bloke sang semento. Basa ang duta, gani nagpungko ako sa isa ka bloke sang semento, kag naglingkod si Dawne sa akon tupad sa bloke. Ang isa ka utod nga babayi nga Swazi nagpalapit kay Dawne kag nagsiling nga magtupad sa iya. Nagsiling si Dawne nga komportable na sia sa iya ginapungkuan, apang ginpilit sia sang utod. Pagkatapos sini, ginpaathag sa amon nga bangod ang pila ka lalaki nagalumpagi sa duta, indi puede nga maglingkod ang mga babayi nga mas mataas sa mga lalaki. Amo ini ang kinabatasan sa kaumhan.”

Ginduaw nanday James kag Dawne ang isa ka eskwelahan agod istoryahon ang isa ka maestra nga interesado sang una. Ginsugo sang maestra ang isa ka bata nga hambalon sila nga indi ini kombeniente nga tion agod magsugilanon sila. Gin-istorya na lang nila ang bata nga si Patrick, kag ginpamangkot sia kon nahibaluan niya ang rason sang ila pagkari. Pagkatapos sang paghinun-anon, ginhatagan nila sia sang libro nga Questions Young People Ask—Answers That Work kag gintun-an sia sa Biblia. Ilo molumulo na si Patrick kag nagapuyo sa isa ka palayas sa balay  sang iya tiyo. Sia na ang nagaprekurar para sa iya kaugalingon, sa pagdigamo, kag nagatrabaho sing part-time agod ibayad sa iya pag-eskwela. Nag-uswag gid sia, nabawtismuhan, kag karon gulang na sa kongregasyon.

Makapalig-on gid ang resulta sang pag-ebanghelyo sa Swaziland halin sang ginsuguran ini sang katuigan 1930. Sang 2006, may 2,292 ang nagapakigbahin sing aktibo sa pagpalapnag sang maayong balita sang Ginharian sang Dios sa sini nga teritoryo, kag 2,911 ka pagtuon sa Biblia ang ginadumalahan.

St. Helena

Ining diutay nga isla, 17 kilometros ang kalabaon kag 10 kilometros ang kasangkaron, yara sa katundan sang bagatnan-katundan nga baybayon sang Aprika. Sa kabilugan ang klima diri kasarangan kag maayo. Mga 4,000 ang pumuluyo sang St. Helena, kag salakot ang tawo diri nga naghalin pa sa Europa, Asia, kag Aprika. Ingles ang ginapamulong nga may nanuhaytuhay nga tono. Wala sing erport diri; ang isa ka kompanya sang barko nga nagabiyahe amo ang ginasakyan pakadto kag pabalik sa Bagatnan nga Aprika kag Inglaterra. Ang estasyunan sang telebisyon nagpalayag lamang sang tungatunga sang katuigan 1990, paagi sa isa ka satelayt.

Ang maayong balita sang Ginharian sang Dios una nga ginbantala sa St. Helena sang maaga nga bahin sang katuigan 1930, sang makadali nga nagduaw ang duha ka payunir diri. Ang isa ka pulis kag deakono sang Baptist nga si Tom Scipio, nakakuha sang pila ka literatura gikan sa ila. Nagsugod sia sa pagsugid tuhoy sa iya natun-an, kag gikan sa pulpito ginapaathag niya nga wala sing Trinidad, wala sing kalayuhon nga impierno, kag wala sing dimamalatyon nga kalag. Sia kag ang iban pa nga nanindugan sa kamatuoran sa Biblia ginpahalin sa simbahan. Sang ulihi si Tom kag ang diutay nga grupo nagpakigbahin sa ministeryo sa latagon, nga nagagamit sang tatlo ka ponograpo. Nagalakat sila kag nagasakay sa asno sa pagtuptop sang isla. Napalig-on man ni Tom sa kamatuoran ang iya daku nga pamilya nga ginatapuan sang anom ka kabataan.

Sang 1951, ginpadala gikan sa Bagatnan nga Aprika si Jacobus van Staden agod palig-unon ang grupo sang mainunungon nga mga Saksi sa isla. Ginbuligan niya sila nga mangin mas epektibo  sa ministeryo kag nag-organisar sang regular nga mga miting sa kongregasyon. Si George Scipio, g isa sa mga anak nga lalaki ni Tom, naghinumdom sang isa ka kabudlayan nila sa pagtambong sa mga miting: “Duha lamang ang salakyan sa tanan nga mga interesado. Ang alagyan batsihon kag subidahon, kag malaka lang ang maayo nga karsada sa sina nga tion. . . . Ang iban nagalakat sing aga pa. Ginapasakay ko ang tatlo sa akon gamay nga salakyan kag pag-abot sa mga pila ka kilometro papanaugon ko sila kag palakton. Padayon sila sa paglakat. Balikan ko naman ang tatlo kag pasakyon sing pila ka kilometro, papanaugon sila, kag mabalik naman. Ang tanan nakatambong sa sini nga paagi.” Sang ulihi, bisan pa may asawa kag apat ka kabataan si George, nasarangan pa niya nga makapayunir sing 14 ka tuig. Ang tatlo niya ka bata mga gulang na karon.

Ginduaw ni Jannie Muller ang St. Helena subong manugtatap sang sirkito sing pila ka beses sang katuigan 1990, upod sa iya asawa nga si Anelise. Nagsiling sia: “Kon updan mo ang manugbantala sa latagon, isugid niya sa imo kon sin-o ang nagapuyo sa masunod nga balay kag kon ano ang mahimo nga reaksion nila. Sang nagduaw kami sa isla kag nanagtag sang Kingdom News nga natig-uluhan “Maghigugmaanay Pa Ayhan ang Tanan nga Tawo?” natuptupan ang bug-os nga isla sa isa lang ka adlaw, sugod alas 8:30 sa aga tubtob alas 3:00 sa hapon.”

Nadumduman pa ni Jannie ang ila pag-abot kag pagbiya sa St. Helena. Nagsiling sia: “Sang nagdungka ang barko, ang kalabanan nga mga utod nagakadto sa pantalan agod abiabihon kami. Ginlaragway nila ang adlaw sang amon pagbiya subong makasulubo gid, kag amo gid sini ang amon nakita sa ila tanan nga nagatindog sa pantalan nga nagababay sa amon.”

Sang 2006, may 125 ang nakigbahin sa pagpalapnag sang kamatuoran sa Biblia sa bug-os nga isla. May 239 nga nagtambong sa Memoryal. Ang isla may manugbantala-sa-pumuluyo  nga proporsion nga 1 sa 30 kag amo ini ang pinakamaayo sa bug-os nga kalibutan.

PAG-USWAG SA PALAABUTON

Bisan pa sa pagbinangig sang rasa sa Bagatnan nga Aprika, ang mga Saksi ni Jehova nga halin sa tanan nga rasa may isa ka pinasahi nga “higot sang paghiusa.” (Col. 3:14) Nagkomento ang iban sa sini. Sang 1993 madamo nga bisita gikan sa iban nga pungsod ang nagtambong sa internasyonal nga mga kombension. Mga 2,000 ka Saksi ang nagkadto sa erport sang Durban agod abiabihon ang mga delegado gikan sa Estados Unidos kag Japan. Nagaamba sila sang mga ambahanon sang Ginharian sang nakita ang mga bisita. Mainit nga nagtamyawanay kag naghaksanay ang mga utod. Lakip sa mga nakakita amo ang isa ka prominente nga politiko. Sang nakigsugilanon sia sa pila ka utod, nagsiling sia, “Kon subong lang sa inyo ang amon paghiusa, sang una pa kuntani nasolbar ang amon mga problema.”

Ang 2003 “Himayaa ang Dios” Internasyonal nga Kombension nagpalig-on gid sa tanan nga tumalambong. Ginhiwat sa mga dalagku nga siudad sang Bagatnan nga Aprika ang mga internasyonal nga kombension, subong man ang madamong magagmay nga distrito nga mga kombension. Ang duha ka katapo sang Nagadumala nga Hubon, sanday Samuel Herd kag David Splane, amo ang nagpangalagad sa internasyonal nga kombension. Ang mga delegado nga nagtambong naghalin pa sa 18 ka pungsod. Ang iban nagasuksok sang ila tradisyunal nga bayo, amo nga nangin mas internasyonal pa gid ang kahimtangan. Ang nagtambong sa tanan nga kombension may kabug-usan nga 166,873, kag 2,472 ang nabawtismuhan.

Si Janine, nga nakatambong sang internasyonal nga kombension sa Cape Town, nagpabutyag sang pasalamat sa pagpagua sang publikasyon nga Magtuon Gikan sa Daku nga Manunudlo: “Indi ko gid malaragway kon daw ano ang akon pagpasalamat sa sini nga regalo. Gindesinyo ini nga libro agod malab-ot ang tagipusuon sang amon kabataan. Nahibaluan gid ni Jehova  ang kinahanglanon sang iya katawhan, kag si Jesus, ang Ulo sang kongregasyon, nakahibalo sang kabudlayan namon sa sining di-diosnon nga kalibutan. Bug-os tagipusuon ko nga ginapasalamatan si Jehova kag ang iya mga alagad diri sa duta.”

Kon aton balikan ang kasaysayan sang mga Saksi ni Jehova sa Bagatnan nga Aprika sang nagligad nga siglo, malipay gid kita bangod sang pagbatas kag sang malig-on nga rekord sang mga matutom. Sang 2006, may 78,877 ka manugbantala ang nagadumala sang 84,903 ka pagtuon sa Biblia. May 189,108 ang nagtambong sa Memoryal sang 2006. Nagapakita nga aplikado gihapon ang ginsiling ni Jesus sa sining bahin sang bug-os kalibutan nga latagon: “Yari karon! Nagasiling ako sa inyo: Tuluka ninyo kag tan-awa ang kaumhan, nga maputi na ini agod anihon.” (Juan 4:35) Madamo pa sing hilikuton ang dapat himuon. Ang bugana nga pamatuod sang panuytoy ni Jehova magapahulag sa aton nga magtuaw, upod sa aton mga utod sa tanan nga bahin sang kalibutan: “Magsinggit sing kadalag-an kay Jehova, tanan kamo nga katawhan sang duta. Alagda si Jehova nga may kasadya”!—Sal. 100:1, 2.

[Mga Footnote]

[Blurb sa pahina 174]

Ang St. Helena may manugbantala-sa-pumuluyo nga proporsion nga 1 sa 30 kag amo ini ang pinakamaayo nga rekord sa bug-os kalibutan

[Kahon sa pahina 68]

Ano ang Apartheid?

Ang tinaga nga “apartheid” literal nga nagakahulugan sing “pagpain” kag una ini nga ginpatuman sang Nasyonal nga Partido sa tion sang eleksion sa politika sang 1948. Nagdaug ini nga partido sa eleksion sina nga tuig, kag nangin opisyal nga pagsulundan sang gobierno ang estrikto nga pagpain sa nanuhaytuhay nga grupo sang rasa sa Bagatnan nga Aprika kag ini ginsakdag gid sang Dutch Reformed Church. Ini nga pagsulundan, nga resulta sang determinasyon sang mga puti nga mangin labaw, nagresulta sa pagbalay sing mga kasuguan tuhoy sa panguna nga kinahanglanon sang kabuhi—puluy-an, trabaho, edukasyon, publiko nga mga pasilidad, kag politika.

Ang daku nga mga grupo sang rasa ginbahinbahin sa masunod: puti, Bantu (itom nga mga Aprikano), mga mestiso, kag mga taga-Asia (Indian). Ang mga sumalakdag sang apartheid nagdeklarar nga ang mga rasa dapat may kaugalingon nga mga duog nga para lang sa ila, nga ginatawag dutang-natawhan, kag diri sila magpuyo kag mag-uswag suno sa ila kultura kag kinabatasan. Bisan pa daw maayo ini nga teoriya para sa iban, apang wala ini nagmadinalag-on sa katunayan. Bangod nahadlok sa mga armas, tear gas, kag nagangurob nga mga ido, madamo nga mga itom ang napilitan nga maghalin sa ila mga puluy-an nga dala ang ila diutay nga mga pagkabutang kag nagpuyo sa iban nga mga duog. Sa kalabanan nga publiko nga pasilidad, subong sang mga bangko kag opisina sang koreo, may tuhay nga seksion para sa mga puti kag sa mga indi puti. Ang mga restawran kag mga sinehan para lamang sa mga puti.

Manubo ang ginasueldo sang mga puti sa mga itom nga trabahador, katimbang man sa negosyo ukon sa balay. Nagresulta ini sa pagbulagay sang mga pamilya. Halimbawa, ginatugutan ang itom nga mga lalaki nga magkadto sa mga siudad sa pagtrabaho sa minahan ukon pabrika kag magadayon sa barato nga mga dalayunan sang mga lalaki samtang ang ila mga asawa nagapabilin sa ila duog. Nagpabudlay ini sa pagkabuhi sang pamilya kag nagresulta sa tuman nga imoralidad. Ang mga itom nga suluguon sang mga puti masami nga nagatener sa hulot nga ginapanag-iyahan sang ila amo. Ang ila pamilya indi makapuyo sa duog sang mga puti, busa indi makita sang mga ginikanan ang ila kabataan sa madugaydugay nga tion. Dapat dal-on pirme sang mga itom ang ila mga identity passbook.

Daku gid ang halit sang apartheid sa madamong bahin sang pagkabuhi, nagalakip sa edukasyon, pag-asawahay, trabaho, kag pagpanag-iya sang pagkabutang. Samtang ang mga Saksi ni Jehova kilala sa ila paghiusa bisan ano man nga rasa, ginasunod nila ang mga kasuguan sang gobierno kon indi ini makaupang sa ila sagrado nga pag-alagad sa Dios. (Roma 13:1, 2) Ginakalitan gid nila ang kahigayunan nga makapakig-upod sa mga masigkasumilimba sang nanuhaytuhay nga rasa.

Sang tungatunga nga bahin sang katuigan 1970, madamo sing kasuguan ang ginbag-o sang gobierno, indi na estrikto ang mga pagsulundan tuhoy sa rasa. Sang Pebrero 2, 1990, gin-anunsio sang anay presidente nga si F. W. de Klerk ang pila ka tikang nga pagahimuon sa pagbungkag sang apartheid, subong sang opisyal nga pagkilala sa politikal nga mga organisasyon sang mga itom kag ang paghilway kay Nelson Mandela gikan sa prisuhan. Sang 1994, opisyal nga natapos ang apartheid sang ang mga itom amo ang nangin mayoriya nga naggahom sa gobierno paagi sa eleksion sa sina nga tuig.

 [Kahon/Mga Mapa sa pahina 72]

LARAGWAY—Bagatnan nga Aprika

Pungsod

Ang higad sang baybay sang Bagatnan nga Aprika may makitid nga duta nga yara sa ubos sang mga bukid nga ginapalibutan sini. Sa ibabaw sini nga mga bukid amo ang malapad nga kapatagan nga amo ang nagahuman sa halos bug-os nga pungsod. Ini nga kapatagan sa ibabaw sang bukid amo ang pinakamataas sa nasidlangan malapit sa Indian Ocean, nga sa diin ang Drakensberg Mountain nagataas sing halos 3,400 metros. Mas malapad ang Bagatnan nga Aprika sing mga apat ka pilo sangsa British Isles.

Mga tawo

May nanuhaytuhay nga ginhalinan ang 44 milyones nga pumuluyo sini. Sang 2003 nagbalhag ang gobierno sing resulta sa sensus nga sa sini ginbahin ang mga banwahanon sa apat ka grupo: itom nga Aprikano, 79 porsiento; puti, 9.6 porsiento; mestiso, 8.9 porsiento; kag Indian ukon taga-Asia, 2.5 porsiento.

Lenguahe

May 11 ka opisyal nga lenguahe bisan pa madamo ang nagapamulong sing Iningles. Ang pasunod nga ginlista suno sa kadamuon sang nagapamulong amo ang Zulu, Xhosa, Aprikaan, Sepedi, Ingles, Tswana, Sesotho, Tsonga, Siswati, Venda, kag Ndebele.

Palangabuhian

Madamo sing duna nga manggad ang pungsod kag amo ini ang pinakadamo nga ginakuhaan sing bulawan kag platinum sa bug-os nga kalibutan. Minilyon ka taga-Bagatnan nga Aprika ang nagatrabaho sa mga minahan, sa uma, ukon sa mga pabrika sang pagkaon, salakyan, makina, tela, kag iban pa nga produkto.

Klima

Ang klima sa dulunan sa bagatnan sang pungsod, lakip na ang Cape Town, kaangay sang klima sa Mediteraneo nga may pag-ulan kon tigtulugnaw kag tingadlaw. Ang mataas nga kapatagan sa suludlon nga bahin may tuhay nga klima; ang mabunok nga ulan amo ang nagapabugnaw sa tion sang tingadlaw, samtang sa tigtulugnaw, indi tanto katugnaw kon adlaw kag wala sing gal-om ang kalangitan.

 [Mga Mapa]

(For fully formatted text, see publication)

NAMIBIA

NAMIB DESERT

Katutura

WINDHOEK

BOTSWANA

KALAHARI DESERT

GABORONE

SWAZILAND

MBABANE

LESOTHO

MASERU

Teyateyaneng

SOUTH AFRICA

Kruger National Park

Nylstroom

Bushbuckridge

PRETORIA

Johannesburg

Klerksdorp

Dundee

Ndwedwe

Pietermaritzburg

Durban

DRAKENSBERG MTS.

Strand

Cape Town

PRETORIA

Midrand

Krugersdorp

Kagiso

Johannesburg

Elandsfontein

Soweto

Eikenhof

Heidelberg

[Mga Retrato]

Cape Town

Cape of Good Hope

 [Kahon/Mga Retrato sa pahina 80]

Ang Akon Una nga Panikasog nga Mangin Saksi

ABEDNEGO RADEBE

NATAWO 1911

NABAWTISMUHAN 1939

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Nag-alagad sa una nga kongregasyon sang mga itom sa Pietermaritzburg, KwaZulu-Natal, kag matutom nga napatay sang 1995.

NATAWO kag nagdaku ako malapit sa Pietermaritzburg. Isa ka Metodista nga manugwali ang akon amay. Sa tungatunga nga bahin sang katuigan 1930, nakatigayon ako sing pila ka literatura nga ginbalhag sang mga Saksi ni Jehova. Bisan pa nagapati ako sa akon nabasahan, wala ako sing kahigayunan nga makapakig-upod sa mga Saksi.

Sa akon ginapuy-an, nga isa ka daku nga dalayunan nga bilding, may naghatag sa akon sang bukleta nga Heaven and Purgatory. Wala pa gid ako sing nabasa kaangay sini. Nabuligan ako sini nga mahangpan ang ginasiling sang Biblia tuhoy sa pagkabanhaw kag sa dutan-on nga paglaum. Nagsulat ako sa sanga talatapan sa Cape Town kag nag-order sang pila ka libro.

Nagapangalag-ag ako sa pagpalapit sa mga Saksi nga makita ko sa banwa. Lakip sa kinabatasan sang amon tribo amo, “Indi mag-una palapit sa mga puti. Hulata sila nga amo ang mag-una.”

Isa ka gab-i sang nagpauli ako gikan sa trabaho, nakita ko ang isa ka salakyan nga may trompa sang mga Saksi nga yara sa gua sang akon ginaistaran. Sang yara na ako sa gawang, ang isa ka mabukod nga may edad na nga tawo nga nagasuksok sang pangtig-ilinit nga bayo nagpalapit sa akon. Ginpakilala niya ang  iya kaugalingon nga si Daniel Jansen. Naghinakop ako nga amo na ini ang kahigayunan nga makilala ko ang mga Saksi, gani nangabay ako nga pamatian ang isa sa mga diskurso ni Utod Rutherford. Nagdugok ang mga tawo. Sang natapos ang diskurso, ginhatag ni Jansen ang mikropono sa akon kag nagsiling, “Isugid sa mga tawo sa Zulu nga lenguahe kon ano ang ginsiling sang ginpatokar agod nga makabenepisyo man sila.”

Nagsabat ako, “Indi ko madumduman ang tanan nga ginsiling sang humalambal.”

Nagsabat si Jansen, “Isugid lang ang imo madumduman.”

Nagapalangurog ang akon kamot, nagautol-utol ang akon tingog sa mikropono. Amo ini ang una ko nga panikasog nga manaksi para kay Jehova. Nian gin-agda ako ni Jansen nga mag-upod sa iya sa pagpanaksi. Una, gin-usisa niya ang akon nahangpan sa panguna nga mga pagtuluuhan agod nga mapat-od kon nahisanto gid ini sa mga panudlo sang Biblia. Kumbinsido gid sia nga nahisanto ini. Nakig-upod ako sa kampanya ukon kongregasyon, sang mga puti sing apat ka tuig kag ako lang ang itom. Diutay lang kami, kag nagatipon kami sa balay sang isa ka utod.

Sa sadto nga mga adlaw, ang tagsa ka manugbantala ginahatagan sang isa ka testimony card sa pagpahibalo sang mensahe sa Biblia sa tagbalay. Nagadala man kami sing ponograpo, pila ka rekording sa apat ka minuto nga diskurso, kag isa ka bag sang literatura.

Agod indi mauyang ang tion, ang manugbantala naga-rewind na nga daan sang ponograpo kag nagahanda sang bag-o nga dagom sini. Kon buksan na sang tagbalay ang ila puertahan, ginatamyaw sia sang manugbantala kag ginatanyagan sang kard, nga nagapahibalo sang narekord nga diskurso. Kon kapin na sa katunga ang mapatokar, ginapagua gilayon sang manugbantala ang isa ka libro may kaangtanan sa diskurso agod matanyag ini sa tagbalay pagkatapos sang pagtokar.

 [Kahon/Mga Retrato sa pahina 88]

Isa ka Matutom nga Huwaran

 GEORGE PHILLIPS

NATAWO 1898

NABAWTISMUHAN 1912

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Nagregular payunir sang 1914. Nangin manugtatap sang sanga sa Bagatnan nga Aprika sing halos 40 ka tuig kag napatay nga matutom sang 1982.

SI GEORGE PHILLIPS natawo kag nagdaku sa Glasgow, Scotland. Nagpayunir sia sang 1914 sa edad nga 16. Sang 1917 napriso sia bangod sa paghupot sang Cristianong neutralidad. Sang 1924, personal sia nga gin-agda ni Utod Rutherford nga mag-alagad sa Bagatnan nga Aprika. Nagsiling sia, “George, mahimo nga isa lang ka tuig, ukon medyo madugaydugay.”

Yari ang komento ni George sang nag-abot sia sa Bagatnan nga Aprika: “Kon ipaanggid sa Britanya, ang mga kahimtangan tuhay gid katama kag ang tanan nga butang nga may kaangtanan sa hilikuton tuman gid ka diutay. Sa sina nga tion, 6 lamang ang nagaalagad sing bug-os tion kag halos 40 lamang ang nagaalagad sing diutay sa hilikuton. Ang amon teritoryo halin sa Cape tubtob sa Kenya. Paano ini matuptupan kag mapanaksihan sing epektibo sa sulod sang isa ka tuig? Ngaa paligban ko gid ini? Ang punto amo nga ang hilikuton dapat magpadayon, gamiton ang matigayon nga mga kagamitan, kag si Jehova na ang bahala.

“Isa ka masibod nga pungsod ang Bagatnan nga Aprika nga may nanuhaytuhay nga rasa kag lenguahe. Makalilipay gid nga makilala ini nga mga tawo. Mabudlay gid ang pag-organisar kag pagsugod sang hilikuton sa sining malapad nga teritoryo.

“Sa sulod sang mga tinuig, makita gid ang mahigugmaon nga pag-aman ni Jehova sang tanan ko nga kinahanglanon, proteksion, panuytoy, kag pagpakamaayo. Natun-an ko nga ang ‘pagkadiosnon upod ang pagkakontento isa gid ka daku nga daug’ kag agod makapabilin sa “tago nga duog sang Labing Mataas,” ang isa dapat magpabilin sa iya organisasyon kag mangabudlay gid sa paghimo sang iya hilikuton sa iya pamaagi.”—1 Tim. 6:6; Sal. 91:1.

 [Kahon/Retrato sa pahina 92]

Pagbulig sa Akon Pamilya sa Espirituwal

JOSEPHAT BUSANE

NATAWO 1908

NABAWTISMUHAN 1942

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Pamilyado nga nakatuon sang kamatuoran samtang nagatrabaho sa Johannesburg, malayo sa ila puluy-an sa Zululand, KwaZulu-Natal.

NATAWO ako sa Zululand, Bagatnan nga Aprika, sang 1908. Bisan pa kontento ang akon pamilya sa simple nga pangabuhi sa uma, sa edad nga 19, nagtrabaho ako subong tindero sa banwa sang Dundee. Sang ulihi, nabalitaan ko nga madamo nga pamatan-on ang nakatipon sing daku nga kuarta sa Johannesburg, ang sentro sang minahan sang bulawan sa Bagatnan nga Aprika. Gani nagsaylo ako didto kag nagtrabaho sing madamo nga tuig sa pagpanapik sing mga poster para sa pasayod sa publiko. Naganyat gid ako sa makawiwili nga mga duog, mga kalingawan kag mga oportunidad, apang sang ulihi narealisar ko nga ang kabuhi sa siudad nagapahuyang sa moral nga tradisyon sang amon tribo. Bisan pa nalimtan sang madamo nga pamatan-on nga lalaki ang ila pamilya nga nabilin sa ila duog, wala ko nalimtan ang akon pamilya kag regular ako nga nagapadala sing kuarta sa ila. Sang 1939, ginpangasawa ko si Claudina nga taga-Zululand. Bisan pa may asawa na, nagatrabaho gihapon ako sa Johannesburg mga 400 kilometros gikan sa balay. Amo man sini ang ginahimo sang kalabanan ko nga katubotubo. Bisan pa masakit nga mabiyaan ko ang akon pamilya sa malawig nga tion, nagabatyag ako sing obligasyon nga buligan sila agod mag-ayuhan ang ila pangabuhi.

Samtang yara sa Johannesburg, nagdesisyon kami sang akon amigo nga si Elias nga pangitaon ang matuod nga relihion. Nagsimba kami sa mga simbahan sa amon komunidad apang wala kami naayawan sa ila. Nian nasugilanon ni Elias ang mga Saksi ni Jehova. Nagbuylog ako kay Elias sa pagpakig-upod sing regular sa unang kongregasyon  sang mga itom nga mga Saksi ni Jehova sa Johannesburg. Sang 1942, sang nadedikar ko na ang akon kabuhi kay Jehova, nabawtismuhan ako sa Soweto. Kon magpauli ako sa Zululand, ginatinguhaan ko gid nga ipaambit ang akon mga pagpati kay Claudina, apang debotado gid sia sa mga hilikuton sa simbahan.

Apang, ginpaanggid niya ang aton literatura sa iya Biblia, kag amat-amat nga nagtudok ang kamatuoran sang Pulong sang Dios sa iya tagipusuon. Nabawtismuhan sia sang 1945. Nangin makugi sia nga Cristianong ministro, nga nagapaambit sang kamatuoran sa Biblia sa amon mga kaingod kag nagpatudok sini sa tagipusuon sang amon kabataan. Sa amo man nga tion, nakapribilehiyo ako nga mabuligan ang iban nga makatuon sang kamatuoran sa Biblia sa Johannesburg. Sang 1945 may apat ka kongregasyon sang mga itom sa Johannesburg, kag ako ang alagad sang kampanya (nagadumala nga manugtatap) sa Kongregasyon nga Small Market. Sang ulihi, ginhatag ang Makasulatanhon nga panuytoy sa mga bana nga nagatrabaho malayo sa ila pamilya nga magpauli na kag tungdan sing maayo ang ila responsibilidad subong ulo sang pamilya.—Efe. 5:28-31; 6:4.

Gani sang 1949, ginbiyaan ko ang akon trabaho sa Johannesburg agod matatap ang akon pamilya suno sa luyag ni Jehova. Sang nakapauli na ako, nagtrabaho ako bilang kabulig sang isa ka manugsayasat sang mga sapat. Ako ang manugtum-oy sang mga sapat sa isa ka tangke sang bulong. Diutay lang ang akon sueldo gani nabudlayan gid ako sa pagsakdag sa akon asawa kag anom ka bata. Busa agod nga makapiyanpiyan sa amon galastuhon, nagbaligya man ako sing mga utanon kag mais nga amon tinanom. Bisan pa imol ang amon pamilya sa materyal, may espirituwal kami nga manggad bangod sa pagtuman sa panuytoy ni Jesus sa Mateo 6:19, 20.

Ang pagtigayon sining espirituwal nga manggad nagakinahanglan sing lakas nga pagpangabudlay, kaangay sa pagkutkot sing bulawan sa minahan sa Johannesburg. Kada gab-i ginabasahan ko sing isa ka teksto sa Biblia ang akon kabataan kag isaisa ko sila nga ginapamangkot kon ano ang ila nahangpan. Sa talipuspusan sang semana ginabulosbulos ko sila nga iupod sa pagbantala. Samtang nagalakat kami sa mga kaumhan, ginahinun-anunan ko sa ila ang Makasulatanhon nga mga butang kag ginatinguhaan ko gid nga mapatudok ang mataas nga talaksan sa moral sang Biblia sa ila tagipusuon.—Deut. 6:6, 7.

Sa sulod sang madamong tuig, ang amon pamilya lang ang makasarang sa pagpadayon sa mga nagalakbay nga manugtatap. Maayo gid ang impluwensia sini nga mga utod kag sang ila asawa sa amon kabataan amo nga nagtubo ang ila handum nga mangin bug-os tion nga mga ebanghelisador. Ang amon anak, lima ka lalaki kag isa ka babayi. Dalagku na sila karon kag malig-on sa espirituwal. Nagapasalamat gid ako sa panuytoy sang organisasyon ni Jehova nga nagpalig-on sa kaangay ko nga atipanon sing maayo ang kinahanglanon sang akon pamilya! Ang pagpakamaayo sini mas maayo pa sangsa bisan ano nga butang nga mabakal sang kuarta.—Hulu. 10:22.

Si Utod Josephat Busane nagpadayon sa pag-alagad kay Jehova nga matutom tubtob sa iya kamatayon sang 1998. Ang iya mga kabataan nagpadayon sa pagpakabahandi sang ila espirituwal nga palanublion. Ang isa niya ka bata, nga si Theophilus, nangin nagalakbay nga manugtatap. Ang dugang pa nga detalye tuhoy kay Utod Busane mabasa sa “Magmata!” nga Oktubre 8, 1993, pahina 19 tubtob 22.

 [Kahon/Retrato sa pahina 96]

“Ang Pag-alagad sa Ginharian Nagpasuod sa Akon kay Jehova”

THOMAS SKOSANA

NATAWO 1894

NABAWTISMUHAN 1941

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Nagtuon sing lima ka lenguahe agod mabuligan niya sa espirituwal ang mga tawo sa iya mga asaynment subong payunir.

SANG 1938 ginhatagan ako sang isa ka maestro sang pila ka bukleta nga ginbalhag sang mga Saksi ni Jehova. Sa sini nga tion, isa ako ka manugwali sa simbahan sang Wesleyan sa Delmas, mga 60 kilometros sa sidlangan sang Johannesburg. Madugay na nga interesado gid ako sa Biblia. Ginatudlo sang simbahan nga dimamalatyon ang kalag kag ang malauton paantuson sa impierno. Apang, ginpakita sadtong bukleta pasad sa Biblia nga indi ini matuod. (Sal. 37:38; Ezeq. 18:4) Nahangpan ko man nga sa baylo nga makadto sa langit, ang kalabanan nga katawhan sang Dios makatigayon sing kabuhi nga walay katapusan sa duta.—Sal. 37:29; Mat. 6:9, 10.

Nalipay gid ako nga natun-an ini nga mga kamatuoran kag luyag ko nga iwali ini sa kongregasyon sa akon simbahan, apang nagpamatok ang akon kaupod nga manugwali kag nagbuko sa pagpahalin sa akon. Busa naghalin ako sa simbahan kag nagpakig-upod sa diutay nga grupo sang mga Saksi ni Jehova sa Delmas. Nabawtismuhan ako sang 1941 kag nagpayunir sang 1943.

Nagsaylo ako sa Rustenburg, sa diin nagakinahanglan sang manugbantala sang Ginharian. Bangod estranghero, nagkadto ako sa lider sini nga duog agod mag-aplay sing maistaran kag permiso nga makatener. Nagsiling sia nga dapat ako magbayad sing 12 ka pound para sa permiso. Indi ko ini masarangan, apang ang isa ka  mainayuhon nga puti nga utod nga yara sa amo nga duog nagbayad para sa akon kag nagbulig sa akon sa pinansial agod nga makapadayon ako sa pagpayunir. Nag-uswag ang isa ka lalaki nga akon gintun-an, kag sang nagbiya ako sa sini nga duog, gintangdo sia nga alagad sa kongregasyon.

Nian nagpa-katundan ako sa Lichtenburg. Sa sini nga tion dapat ako mag-aplay agod nga makatener sa duog sang mga itom sa amo nga banwa sa isa ka puti nga superintendente. Wala niya ako ginhatagan sing permiso. Nagpabulig ako sa isa ka puti nga payunir sa Mafikeng, nga malapit lang sa sini nga banwa. Ginkadtuan namon ang superintendente, apang nagsiling sia: “Indi ko luyag nga mag-istar ka diri. Ginatudlo ninyo nga wala sing impierno. Busa paano mangin mabuot ang mga tawo kon indi sila mahadlok sa kalayuhon nga impierno?”

Bangod sa sini nga pagdumili, nagsaylo ako sa Mafikeng, sa diin nagaalagad gihapon ako subong regular payunir. Zulu ang akon lenguahe, apang sang natun-an ko ang kamatuoran, nagdesisyon ako nga magtuon sing Ingles agod mabasa ko ang tanan nga publikasyon sang mga Saksi ni Jehova. Nagbulig ini agod mag-uswag ako sa espirituwal.

Agod mangin epektibo sa akon ministeryo, nagtuon man ako sang lenguahe nga Sesotho, Xhosa, Tswana, kag diutay nga Aprikaan. Sa sulod sang mga tinuig, nakapribilehiyo ako sa pagbulig sa madamo nga magdedikar sang ila kabuhi kay Jehova, lakip na sa apat nga nangin mga gulang na karon. Ang bug-os tion nga pag-alagad mapuslanon man sa akon panglawas.

Nagapasalamat gid ako kay Jehova nga gintugutan niya ako nga makalab-ot sa katigulangon sa pag-alagad sa iya. Indi sa akon kusog nga nakatigayon ako sing ihibalo kag nagmadinalag-on sa latagon. Ginbuligan ako ni Jehova paagi sa iya balaan nga espiritu. Labaw sa tanan, ang regular kag bug-os tion nga pag-alagad sa Ginharian nagbulig sa akon nga mangin suod kay Jehova, kag nakatuon ako nga magsalig sa iya.

Ini nga interbyu ginhimo sang 1982. Subong isa ka hinaplas sang Dios, nagpadayon si Utod Skosana sa iya matutom nga dalanon. Napatay sia sang 1992.

 [Kahon/Mga Retrato sa pahina 100]

Ang Unang Manugtatap Sang Distrito sa Bagatnan nga Aprika

MILTON BARTLETT

NATAWO 1923

NABAWTISMUHAN 1939

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Nahauna nga misyonero nga ginhanas sa Gilead nga naasayn sa Bagatnan nga Aprika. Nangabudlay gid sia sa pagpasangkad sang mga intereses sang Ginharian, ilabi na sa mga komunidad sang mga itom.

SANG Disiembre 1946, nag-abot si Milton Bartlett sa Cape Town subong amo ang nahauna nga ginhanas sa Gilead nga misyonero agod mag-alagad sa Bagatnan nga Aprika. Ang iya asaynment amo ang pagsugod sa hilikuton sa sirkito kag distrito, nga iya gid ginhimo. Sa sina nga tion, si Utod Bartlett lamang ang manugtatap sang distrito sa pungsod. Sa pagligad sang mga tuig, daku gid ang nabulig sang mga nagalakbay nga manugtatap sa pagpasanyog sang mga intereses sang Ginharian sa Bagatnan nga Aprika, ilabi na sa itom nga pumuluyo.

Palangga gid sang mga kauturan sa Bagatnan nga Aprika si Milton. Mapailubon gid sia nga nagapamati sing maayo kon ginasugid sang mga utod sa iya ang ila mga problema. Busa, detalyado kag sibu gid ang iya report sa sanga sa Bagatnan nga Aprika tuhoy sa mga problema sang mga kauturan sa kabug-usan. Nakabulig ini agod mas suod nga mapahisuno sang mga kauturan ang ila paggawi kag pamaagi sang pagsimba sa mga prinsipio sa Biblia.

Mabuligan gid ni Milton ang iya mga kauturan bangod madamo sia sing nahibaluan sa Kasulatan kag lantip man sia nga manunudlo. Determinado kag pursigido man sia, mga kinaiya nga kinahanglanon gid niya, nga isa ka puti, agod makakuha sing permiso sa mga opisyal sang apartheid sa pagsulod sa banwa sang mga itom. Ang dimakatarunganon nga mga opisyal masami nga  wala nagahatag sa iya sing permiso, amo nga ginapalapitan ni Milton ang mas mataas nga opisyal, subong abi sang konsehal sang banwa, agod magpabulig. Nian hulaton niya nga hiwaton na naman ang masunod nga sesyon sang konseho agod matigayon ang paborable nga mga desisyon. Sa ano man nga kahimtangan, nakasulod sia sa kalabanan nga duog sang mga itom.

Sang ulihi, ginapadala ang mga sekreta agod obserbahan ang kaundan sang mga pamulongpulong ni Milton. Ini bangod butig nga ginaakusar sang mga ministro sang Cristiandad ang mga Saksi ni Jehova subong mga manuggamo nga Komunista. Ang isa ka itom nga pulis ginpatambong sa asambleya agod magkuha sing nota. “Mapuslanon gid ini,” sulat ni Milton mga 20 ka tuig sang ulihi, “kay ini nga pulis nagbaton sang matuod nga pagsimba bangod sang iya nabatian sadtong talipuspusan nga semana kag matutom gihapon tubtob karon.”

Sang nag-abot si Milton sa pungsod subong isa ka 23-anyos nga soltero, may 3,867 ka manugbantala. Sang nakaalagad na si Milton sing 26 ka tuig sa Bagatnan nga Aprika nakalab-ot ini sing 24,005. Sang 1973, si Milton kag ang iya asawa nga si Sheila, kag ang ila isa ka tuig nga bata nga si Jason, nagbalik sa Estados Unidos agod atipanon ang tigulang na nga mga ginikanan ni Milton. Makita sa retrato sa sini nga pahina sanday Milton kag Sheila sang nagbalik sila sa Bagatnan nga Aprika sang 1999, sa pagtambong sa dedikasyon sang ginpasangkad nga sanga sa Bagatnan nga Aprika. Malipayon gid sila—pagligad sang 26 ka tuig—nga makaupod liwat ang madamo nga madugay na sa pag-alagad nga nakadumdom sang ila pagpangabudlay tungod sa gugma!

[Retrato]

Sanday Milton kag Sheila Bartlett, 1999

[Kahon/Retrato sa pahina 107]

Isa ka Pinasahi nga Danyag

Ang Table Mountain, isa ka talalupangdon nga palatandaan, amo ang nagpatahom sa siudad sang Cape Town. Ang iban nagakabig sa Cape Town subong amo ang labing matahom nga siudad sa Aprika.

Kon tig-ilinit ang mataas nga kapatagan ginakulapan sang madamol nga panganod nga daw “mantil” gid kon tan-awon. Bangod ini sang mabaskog nga hangin nga nagapasaka sa ibabaw nga mga nalupyakan, nga ang alisngaw nagatipon kag mangin madamol nga panganod nga nagakulap sa ibabaw sang Table Mountain.

 [Kahon/Mga Retrato sa pahina 114]

Paghupot Sing Integridad sa Tion Sang Pagkapriso

INTERBYU KAY ROWEN BROOKES

NATAWO 1952

NABAWTISMUHAN 1969

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Napriso sang Disiembre 1970 tubtob Marso 1973 bangod sang Cristianong neutralidad. Nagregular payunir sang 1973 kag nangin Bethelite sang 1974. Karon katapo sang Komite Sang Sanga.

Ano ang kahimtangan sa prisuhan sa mga kampo?

Ang prisuhan nagakubay nga mga hulot, nga ang tagsa may tigduha ka raya sang 34 ka selda nga nagaatubangay kag sa tunga amo ang pasilyo nga may tarog pakadto sa tunga. Ang bartolina, may kalaparon nga 2 metros por 1.8 metros. Ginapagua kami sa selda duha ka beses sa isa ka adlaw: sa aga sa pagpanghilam-os, pagpamarbas, kag pagtinlo sang amon arinola kag sa hapon sa pagpaligo. Indi kami makapadala ukon makabaton sing sulat. Wala kami ginatugutan nga makatigayon sing mga libro luwas sa Biblia kag wala sing mga bolpen ukon mga lapis. Indi kami puede duawon.

Antes mapriso sa mga kampo, ang kalabanan nga mga utod may Biblia nga gintingob sa iban nga libro, subong abi sang Aid to Bible Understanding. Wala ini namutikan sang mga guardia bangod daw kaangay ini sang ila daku, dumaan nga Aprikaan nga Biblia ukon Biblia sang Olandes nga pamilya.

Nakatigayon ka bala sang literatura sa Biblia?

Huo, ginapalapaw namon ang mga literatura kon makatsansa. Ang amon tanan nga pagkabutang ginabutang sa maleta nga yara sa isa ka bakante nga selda. Nagalakip ini sang mga kagamitan sa banyo. Ginatugutan kami sang guardia isa ka bes sa isa ka bulan nga kadtuan ang amon maleta agod magkuha sang mga suplay para sa banyo. May mga literatura man kami sa amon mga maleta.

 Samtang ang isa sa amon nagapakigsugilanon sa guardia agod bangahon sia, ginatago sang isa ka utod ang libro sa iya puroy ukon sa kamiseta. Pagbalik sa selda, ginabahin namon ang libro sa mga seksion sini agod mahapos taguon. Ginapasapasa namon ini agod mabasa sang tanan. Madamo kami sing talaguan. Indi na maayo ang kondisyon sang iban nga selda, kag bisan diin lang may mga buslot.

Pirme ginausisa ang amon selda, kon kaisa sa tungang gab-i. Masami nga masapwan sang mga guardia ang mga literatura pero indi tanan. Ang isa ka mainawaon nga soldado masami nga nagapaandam sa amon kon may yara sing pagpangusisa. Ginaputos gilayon namon sa plastik ang amon mga literatura kag ginasuok ini sa mga tarog. Isa ka adlaw nagbagyo sing mabaskog, kag kinulbaan gid kami kay ang isa ka bugkos sini naglutaw sa kanal sa sulod sang selda. Ginsipasipa ini sang pila ka napriso nga soldado. Hinali nga nag-ulhot ang guardia kag nagmando sa ila nga magbalik sa ila mga selda. Naumpawan gid kami kay wala na sing may nagsapak sa binugkos, kag nakuha namon ini sang ginpagua kami sa amon selda wala magdugay pagkatapos sini.

Natilawan bala ang inyo integridad samtang yara kamo sa kampo?

Pirme. Gintinguhaan pirme sang mga opisyal sang prisuhan nga bungkagon ang amon integridad. Halimbawa, ginaayuhan gid nila kami—nagahatag sa amon sing ekstra nga pagkaon, ginapaupod kami sa pag-ehersisyo, kag ginatugutan pa gani kami nga makapainit-init sa adlaw. Nian, pagligad sang pila ka adlaw, manduan nila kami nga isuksok ang uniporme sang militar. Kon mangindi kami, maltratuhon kami liwat.

Pagkatapos sina, manduan kami nga mangalo sing plastik nga helmet sang militar apang nangindi kami. Naakig gid sa sini ang kapitan amo nga sugod sadto, wala na gani niya kami gintugutan nga maligo. Ginahatagan kami sang tig-isa ka balde nga tubig agod makapanghilam-os kami sa sulod sang selda.

Wala kami sing sapatos. Ang tiil sang pila ka utod nagadugo, busa naghimo kami sing sapatos. Nagtipon kami sang daan nga mga habol nga amon ginagamit sa pagpahining sang salog. Nian nakakita kami sang pila ka saway nga alambre, gintapan ang isa ka punta, kag ginpataliwis ang pihak nga punta. Ginbuhuan namon  sang lansang ang matapan nga punta kag gingamit ini subong dagom. Ginabadbad namon ang mga hilo sang habol kag nagahimo sang sapatos nga human sa mga habol.

Isa ka bes hinali lang nga ginmanduan kami nga mag-updanay sing tig-tatlo sa isa ka selda. Bisan pa nga gutok, may bentaha ini sa amon. Ginapaupod namon ang mga mahuyang sa espirituwal nga mga utod sa mga eksperiensiado. May mga pagtuon kami sa Biblia kag pag-ensayo sa pag-alagad sa latagon. Nadismaya ang kapitan, bangod naglig-on pa gid kami.

Nahantop nga napaslawan ini nga pahito, nagmando ang kapitan nga iupod ang isa ka Saksi sa duha ka di-Saksi sa isa ka selda. Bisan pa ginmanduan sila nga indi gid kami pag-istoryahon, nagpinamangkot sila sa amon, kag daku gid ang amon kahigayunan sa pagpanaksi. Subong resulta, ang isa ukon duha sa sini nga priso nagdumili sa pagpakigbahin sa mga hilikuton sa militar. Ginbalik na lang kami sang ulihi sa tig-isa lang sa kada selda.

Nakahiwat bala kamo sang mga miting?

Regular kami nga nagahiwat sang amon mga miting. Sa ibabaw sang puertahan sang tagsa ka selda may bintana nga may screen nga alambre kag pito ka nagapatindog nga kabilya. Ginahigot namon ang punta sang habol sa duha ka kabilya kag nagahimo sang gamay nga duyan nga sarang namon mapungkuan. Gikan sa sini makita namon ang mga utod sa selda nga yara sa atubang namon, kag makasinggit kami nga mabatian sang iban sa ila mga selda. Nagateksto kami kada adlaw kag kon may magasin kami, nagahiwat kami sing Pagtinuon sa Ang Lalantawan. Ginahinakpan namon ang adlaw paagi sa bulosbulos nga pagpangamuyo sa publiko. Naghiwat pa gani kami sang amon kaugalingon nga programa sa asambleya.

Wala kami makasiguro kon hatagan sang permiso ang isa ka gulang nga makaduaw kag makasaulog sang Memoryal upod sa amon. Busa naghanda kami. Naghimo kami sang alak paagi sa paghulom sang pasas sa tubig, kag gintapan kag ginpauga namon ang pila sang amon rasyon nga tinapay. Isa ka bes ginhatagan kami sing permiso nga makabaton sing diutay nga alak kag pila ka walay lebadura nga tinapay gikan sa mga kauturan sa gua.

 Nagbag-o bala ang kahimtangan sang ulihi?

Sang ulihi, nag-ayo-ayo ang kahimtangan. Naligwat ang kasuguan, kag ang amon grupo ginhilway. Sugod sadto, ang nagadumili bangod sang relihion ginasentensiahan na lang sing isa ka bes suno sa kalawigon sini, nga wala na ginasentensiahan liwat. Sang ulihi, sang ginhilway ang amon grupo nga may 22 ka utod, ang nabilin nga 88 ka utod nga napriso ginhatagan sing mga pribilehiyo nga kinaandan sa mga priso. Mahimo sila maduaw isa ka bes sa isa ka bulan kag makapadala kag makabaton sing mga sulat.

Nabudlayan bala kamo sa pagpahisuno sang nahilway na kamo?

Huo, medyo madugay pa kag nakapahisuno kami sa pagsinalayo sa gua. Halimbawa, ginakulbaan kami sa pagpakig-upod sa kadam-an. Mainayuhon nga ginbuligan kami sang amon mga ginikanan kag mga kauturan agod nga amat-amat namon nga matungdan ang kapin pa nga responsibilidad sa kongregasyon.

Samtang yara sa sining mabudlay nga mga kahimtangan, nakapanginpulos gid kami gikan sa amon inagihan. Ang mga pagtilaw sa pagtuo nagpabakod sa amon sa espirituwal kag nagtudlo sa amon sing pagbatas. Naapresyar pa gid namon sing labi ang Biblia, kag natun-an namon ang balor sa pagbasa kag pagpamalandong sini kada adlaw. Kag nakatuon gid kami sa pagsalig kay Jehova. Pagkatapos sang pagsakripisyo nga magmatutom kay Jehova, namat-od kami nga magbatas, nga ihatag ang amon bug-os nga masarangan sa iya, paagi sa bug-os tion nga pag-alagad.

 [Kahon/Retrato sa pahina 126]

Nagsalig Kami kay Jehova sa Mabudlay nga mga Tion

ZEBULAN NXUMALO

NATAWO 1960

NABAWTISMUHAN 1985

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Katapo sang Rastafarian nga relihion antes nakatuon sang kamatuoran. Pagkatapos sang iya bawtismo, nagsugod sia sa bug-os tion nga pag-alagad. Manugtatap sang sirkito karon, upod sa iya asawa nga si Nomusa.

PAGKATAPOS makabulig sa pagpatindog sang Bethel sa Krugersdorp, ako kag ang akon kaupod nga payunir gin-asayn sa pag-alagad sa duog nga may daku nga kinahanglanon sa banwa sang KwaNdengezi nga malapit sa pantalan sang siudad sang Durban. Pila ka adlaw pag-abot namon, ang isa ka politikal nga grupo nagpadala sang lima ka pamatan-on sa amon puluy-an para mangusisa. Ginhambalan nila kami nga sakdagon sila sa pag-amlig sa banwa batok sa karibal nga politikal nga grupo. Ang kaugot sa tunga sining duha ka grupo nga nagapamulong sing Zulu amo ang kabangdanan sang madamong pagpamatay sa sini nga rehiyon sang Bagatnan nga Aprika. Ginpamangkot namon sila kon ano sa banta nila ang solusyon sa sini nga kasingki. Nagsiling sila nga ang panguna nga kabangdanan amo ang paggahom sang mga puti. Ginhinambitan namon ang iban nga pungsod sa Aprika nga may inaway kag nangin imol ang mga banwahanon sini. Nian ginpahanumdom namon sa ila ang halambalanon nga, Sulitsulit lang ang mga nagakatabo sa maragtas. Nag-ugyon sila nga ang krimen, kasingki, kag balatian magapabilin gihapon bisan pa mga itom na ang maggahom sa pungsod. Nian ginbuksan namon ang Biblia kag ginpakita sa ila nga ang Ginharian sang Dios amo lamang ang gobierno nga makasolbar sang mga problema sang katawhan.

Mga pila ka gab-i sang ulihi, nabatian namon ang hubon sang pamatan-on nga nagakinanta sing mga ambahanon tuhoy sa kahilwayan  kag nakita namon ang mga tawo nga nagahakyaw sang mga pusil. Ginpanunog ang mga balay, kag ginpamatay ang mga tawo. Bangod sa kahadlok, nangamuyo kami kay Jehova para sa kusog nga indi niya pagtugutan nga ang mga pagpamahog ukon kakulba magpaluya sa amon ukon magbungkag sang amon integridad. Nadumduman man namon ang mga martir nga wala nagpanghiwala kay Jesus sa kaangay sini nga mga kahimtangan. (Mat. 10:32, 33) Hinali lang, ang isa ka grupo sang mga pamatan-on kag mga hamtong nanuktok sa amon puertahan. Wala na sing pangatahoran, nangayo sila sing kuarta agod ibakal sang intelezi, sa Zulu isa ini ka anting-anting gikan sa mga manughiwit. Nangabay kami sa ila nga maghulat anay kag namangkot, “Sa banta ninyo husto bala ang ginahimo sang manughiwit sa pagbulig sa pagpatay paagi sa pagpanghiwit?” Namangkot pa gid kami, “Halimbawa ang inyo hinigugma nga himata mangin biktima sang manughiwit. Ano ang batyagon ninyo sini?” Nag-ugyon sila tanan nga malain gid ini. Nian ginbuksan namon ang Biblia kag ginpangabay ang ila lider nga basahon ang pagtamod sang Dios tuhoy sa pagpanghiwit nga narekord sa Deuteronomio 18:10-12. Pagkatapos niya mabasa ini nga mga bersikulo, ginpamangkot namon sila kon ano ang ila pagpati sa sini. Naghipos sila tanan. Ginkalitan namon ini nga kahimtangan kag namangkot kon sa banta nila maalamon bala nga pamatian namon si Jehova ukon sila. Naghalin sila nga wala sing may ginsiling.

Nakalampuwas kami sa madamong kahimtangan kaangay sini kag kumbinsido gid kami nga ginsakdag kami ni Jehova. Halimbawa, isa ka gab-i isa naman ka grupo ang nag-abot sa amon balay nga nagapangayo sing kuarta agod ibakal sing armas agod “protektahan” ang mga pumuluyo. Nagreklamo sila nga wala sila sing kalig-unan bangod sang kontra nga grupo sa politika kag nagsiling nga ang solusyon amo ang pagbalos nga may mas de-kalibre nga mga armas. Ginpahog nila kami nga maghatag sing kuarta ukon kahalitan. Ginpahanumdom namon sila nga ang ila organisasyon nagpirma sa isa ka kasugtanan nga nagagarantiya sing tawhanon nga kinamatarong kag pagtahod sa konsiensia sang iban. Ginpamangkot namon sila kon bala dapat nga mangin handa ang isa ka tawo nga mapatay sa baylo nga lapason ang konstitusyon nga ila ginapatihan. Nagsabat sila nga huo. Ginpaathag namon sa ila nga iya na kami sang organisasyon ni Jehova, nga ang amon konstitusyon amo ang Biblia, kag nga ginakondenar sang Biblia ang pagpatay. Sang ulihi, nagsiling ang lider sa iya mga kaupod: “Nahangpan ko ang tindog sini nga mga tawo. Gin-athag nila nga kon ang kuarta para sa pagpauswag sang aton banwa—subong sang pagpatindog sang bilding para sa mga tigulang—ukon kon kinahanglan sang ila kaingod ang kuarta para ipaospital, handa sila sa paghatag. Apang indi sila handa sa paghatag sing kuarta para sa pagpatay.” Sa sina, nagtindog ang grupo kag nagkamustahanay kami, nga nagapasalamat sa ila pagpasensia.

 [Kahon/Mga Retrato sa pahina 131]

Di-minyo nga mga Utod nga Babayi nga May Kabilugan nga 100 ka Tuig sa Pagbadbad

Madamong kauturan nga lalaki kag babayi sa pamilya Bethel sa Bagatnan nga Aprika ang naggamit sang ila pagkadi-minyo sa hamili nga pag-alagad sa Ginharian. (Mat. 19:11, 12) Naghinguyang sing kabilugan nga 100 ka tuig sa pagbadbad sang espirituwal nga pagkaon gikan sa “matutom kag mainandamon nga ulipon” ang masunod nga tatlo ka utod nga babayi.—Mat. 24:45.

Maria Molepo

Natawo ako sa isa ka duog sa Molepo sa Probinsia sang Limpopo, Bagatnan nga Aprika nga ginadumalahan sang isa ka chief. Gintudluan ako sang akon magulang nga si Aletta sang kamatuoran samtang nagaeskwela pa ako. Sang nakatapos ako sa pag-eskwela, ang isa ko ka magulang nga babayi nga indi Saksi ni Jehova, nagtanyag nga bayaran niya ang tatlo ka tuig nga kurso para sa akon sa kolehiyo agod mangin maestra. Gindis-ayrihan ko ang iya mainayuhon nga tanyag bangod luyag ko nga alagaron si Jehova kag nag-upod ako sa akon duha ka magulang nga payunir, nga sanday Aletta kag Elizabeth. Nabawtismuhan ako sang 1953 kag kon kaisa nagareport ako sang oras nga iya sang mga payunir sa sulod sang anom ka tuig antes mag-aplay kag pormal nga gintangdo subong regular payunir sang 1959.

Sang 1964 gin-agda ako sang sanga sa Bagatnan nga Aprika nga magbadbad sing part-time sang espirituwal nga pagkaon sa Sepedi nga lenguahe. Ginhimo ko ini samtang padayon nga ginabuligan ang mga bag-uhan sa akon pagpayunir. Nian sang 1966, gin-agda ako nga mangin katapo sang pamilya Bethel sa Bagatnan nga Aprika. Wala gid sa hunahuna ko nga mag-alagad sa Bethel. Nahidlaw gid ako sa paggua sa pag-alagad sa latagon kada adlaw. Apang, sang ulihi napahisuno ko ang akon pagtamod paagi sa pagkabig sa talipuspusan nga semana, sugod sa Sabado sang hapon tubtob Domingo sang gab-i,  subong tion sa pagpayunir, bisan pa indi ko malab-ot ang oras sang payunir. Nalipay gid ako sa pag-alagad sa latagon kada talipuspusan nga semana amo nga halos tungang gab-i na ako makapauli para manihapon kon Sabado ukon Domingo. Sang nagbag-o ang kahimusan nga ang medyo may edad na nga mga utod nga babayi nga Bethelite mahimo na maka-off sa Sabado sang aga, nalipay gid ako sa paggamit sina nga tion sa pag-alagad sa latagon.

Sa akon unang walo ka tuig sa Bethel, upod ko sa kuarto ang isa ka manugbadbad sa isa ka bilding nga separado sa panimalay Bethel. Sang primero ang mga opisyal sang apartheid nagpasugot sa amon nga magpuyo malapit sa amon puti nga mga utod, apang sang 1974 wala na kami gintugutan. Ang itom nga mga manugbadbad kaangay ko napilitan sa pagpuyo sa mga duog nga para lamang sa mga itom. Nagdayon ako sa isa ka pamilya nga Saksi sa Tembisa kag nagabiyahe sing malawig pakadto kag pauli gikan sa Bethel kada adlaw. Sang ginpatindog ang bag-o nga Bethel sa Krugersdorp, indi na kaayo estrikto ang gobierno nga apartheid sa ila mga pagsulundan, kag mahimo na naman ako makapuyo upod sa mga Bethelite.

Nagapasalamat gid ako kay Jehova nga gintugutan niya ako nga makapadayon sa akon hilikuton subong manugbadbad sa Bethel tubtob karon. Sa pagkamatuod, ginpakamaayo gid niya ako sa paggamit sang akon pagkadi-minyo sa pag-alagad sa iya kay ang akon manghod nga si Annah, nagpabilin man nga di-minyo kag nag-alagad man sing bug-os tion sa pag-ebanghelyo sa sulod na sing 35 ka tuig.

Tseleng Mochekele

Natawo ako sa banwa sang Teyateyaneng sa pungsod sang Lesotho. Relihiosa gid si Nanay kag ginapilit niya kami nga mag-utod nga magsimba upod sa iya. Naugot gid ako kon magsimba. Nian ang akon tiya nangin Saksi ni Jehova, kag ginpaambit niya kay Nanay ang iya pagtuo. Nalipay gid ako nga wala na sige simba si Nanay, apang wala ko ginsapak ang kamatuoran bangod mas gusto ko ang pamaagi kag ang kalingawan sa kalibutan.

 Sang 1960, nagkadto ako sa Johannesburg para tapuson ang akon pag-eskwela. Sang naghalin ako sa balay, nakitluoy si Nanay sa akon, “Palihug, Tseleng, kon ato ka na sa Johannesburg, pangitaa gid ang mga Saksi kag tinguhai gid nga mangin isa sa ila.” Sang pagsampot ko gid sa Johannesburg, nagdayaw gid ako sa mga kahigayunan nga makalingawlingaw. Apang, sang gintalupangod ko sing maayo ang pagkabuhi sang mga tawo, nakibot gid ako kay ang seksuwal nga imoralidad kinaandan na lang. Nian nadumduman ko ang ginsiling ni Nanay kag nagtambong ako sa mga miting sang mga Saksi ni Jehova sa Soweto. Sa una ko nga pagtambong, nadumduman ko pa nga nangamuyo ako: “Buligi ako, Jehova, bangod luyag ko nga mangin Saksi mo.” Sang ulihi nagpakigbahin na ako sa ministeryo kag nabawtismuhan sang Hulyo sa amo man nga tuig. Sang nakatapos ako sa pag-eskwela, nagpauli ako kay Nanay sa Lesotho. Sa sini nga tion bawtismado na sia.

Sang 1968 gin-agda ako sang sanga sa Bagatnan nga Aprika agod mangin bug-os tion nga manugbadbad sa Sesotho nga lenguahe. Sa madamo nga tuig, ginhimo ko ini nga asaynment samtang nagapuyo sa balay ni Nanay. Sa tion sang kapurauton ginahambal ko sa akon pamilya nga ayhan mauntat na ako sa bug-os tion nga pag-alagad kag mangita sing trabaho agod makabulig sa ila. Apang, ang akon iloy kag ang amon kinagot nga babayi nga si Liopelo, indi mapasugot. Ginaapresyar gid nila ang pribilehiyo sa pagsakdag sa akon sa akon asaynment subong bug-os tion nga manugbadbad.

Sang 1990, nangin bahin ako sang pamilya Bethel sa Bagatnan nga Aprika sa bag-o nga pasilidad sa Krugersdorp, sa diin ginpadayon ko ang akon pribilehiyo sa pagbadbad. Wala gid ako naghinulsol nga magpabilin nga di-minyo. Sa baylo, nagapasalamat gid ako kay Jehova sa pagpakamaayo sa akon sa sining malipayon kag makaalayaw nga kabuhi.

Nurse Nkuna

Natawo ako sa naaminhan-sidlangan nga bahin sang Bagatnan nga Aprika sa banwa sang Bushbuckridge. Subong isa sa mga Saksi ni Jehova, ginpadaku ako ni Nanay sa kamatuoran samtang nagatrabaho sing bug-os tion agod makapiyanpiyan sa kita ni Tatay. Gintudluan ako ni Nanay sa pagbasa antes ako  mag-eskwela. Nakabulig ini sa akon nga makapakigbahin sa pagbantala sa sulod sang semana upod sa isa ka may edad na nga utod nga babayi nga regular payunir. Mapigaw ang iya panulok, gani ang akon ikasarang sa pagbasa nakabulig sa iya sa ministeryo. Bisan pa nagaeskwela na ako nagpadayon gihapon ako sa pagpakigbahin sa pag-alagad sa latagon upod sa iya kon hapon. Ang akon pagpakig-upod sa bug-os tion nga mga alagad nagpatudok sa akon nga higugmaon ang ministeryo. Nagpahalipay gid sa akon nga makita ang mga tawo nga nagpanindugan sa kamatuoran. Sang mga dies anyos na ako, nangamuyo ako kay Jehova tuhoy sa akon handum nga hinguyangon ang akon kabuhi sa bug-os tion nga pagbantala. Nabawtismuhan ako sang 1983 kag naghinguyang sing pila ka tuig sa pagtrabaho agod makabulig sa akon pamilya sa ila pisikal nga mga kinahanglanon. Agod mapat-od nga indi ako mahulog sa gugma sa kuarta nga mahimo mag-upang sa akon sa paglab-ot sang akon tulumuron nga mag-alagad sing bug-os tion, ginpangabay ko si Nanay nga sia ang magkinot sang akon sueldo. Nian sang 1987, nag-untat ako sa pagtrabaho sang ginbaton ang akon aplikasyon para mangin manugbadbad sang Zulu nga lenguahe upod sa pamilya Bethel sa Bagatnan nga Aprika.

Daku gid nga kalipay ang akon nabatyagan sa pag-alagad subong di-minyo sa Bethel. Ang mga komento sa morning worship nakabulig sa akon nga mapauswag ang akon ministeryo. Ang pag-alagad sing suod upod sa mga masigkasumilimba sang nanuhaytuhay nga ginhalinan nakabulig sa akon nga mapauswag ang akon Cristianong personalidad. Matuod, wala ako sing kabataan, apang madamo ako sing espirituwal nga kabataan kag mga apo nga wala ko gid naangkon kon namana ako kag nagpamilya.

Samtang maukod nga nagatrabaho sa ila asaynment subong manugbadbad sa Bethel, ining tatlo ka diminyo nga utod nakabulig sa 36 ka indibiduwal nga mangin dedikado, bawtismado nga sumilimba ni Jehova.

[Kahon/Mga Retrato sa pahina 146]

Dalayawon nga Bukid

Ang Drakensberg Mountain nagalawig sing mga 1,050 kilometros sa bug-os nga Bagatnan nga Aprika. Apang, ang duog nga amo ang kinaugali nga dulunan sang KwaZulu-Natal kag Lesotho amo ang labing talalupangdon nga bahin sang bukid. Masami ini ginatawag nga Switzerland sang Bagatnan nga Aprika.

Mabudlay ang pagtaklad sa mga putukputukan sini—subong sang daku gid nga Sentinel; ang madanlog kag delikado nga Monk’s Cowl; kag ang malalangon nga Devil’s Tooth nga tama gid ka kantilado—nagaganyat sa mga adbenturero. Peligruso gid ang pagtaklad sa sini nga mga bukid. Apang, ang kalabanan nga alagyan sa sining mga pil-as, medyo tindugon apang indi peligruso kag indi na kinahanglan ang pinasahi nga mga kagamitan sa pagtaklad. Siempre pa, importante gid nga tumanon ang mga pagsulundan sa mga bukid. Importante gid ang madamol nga bayo, tolda, kag pagkaon. Puerte katugnaw sa mga pil-as, nga may mamadlos nga hangin sa gab-i.

Kada tuig linibo nga mga hiker, camper, kag mga mountaineer ang nagakadto diri agod makapulupahuway sa kahuol kag sa polusyon sang mga siudad kag makahaklo sing preska nga hangin sa bukid, makaparepresko sa mabugnaw nga tubig sa bukid, kag sa dalayawon nga matag-as nga mga bukid.

[Retrato]

Mga dibuho sa bato sang mga Bushman

 [Kahon/Mga Retrato sa pahina 158]

Ginluwas Gikan sa Espiritismo kag Poligamya

ISAAC TSHEHLA

NATAWO 1916

NABAWTISMUHAN 1985

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Nalugaw-an sa Cristiandad, isa ka manggaranon nga siruhano antes makatuon sang kamatuoran.

SI Isaac kag ang iya tatlo ka abyan—sanday Matlabane, Lukas, kag Phillip—nagdaku sa Sekhukhune Mountains nga nahamtang sa naaminhan-sidlangan nga bahin sang Bagatnan nga Aprika. Ining apat ka pamatan-on nagdesisyon nga maghalin sa Apostolic Church bangod sang pagkasalimpapaw sang mga katapo sang simbahan. Updanay sila nga nangita sang matuod nga relihion. Sang ulihi, nagbulagay sila.

Tatlo sa apat ka mag-abyan ang nangin Saksi ni Jehova sang ulihi upod sa ila mga asawa. Apang ano ang natabo kay Isaac? Gin-ilog niya ang iya amay, nga isa ka bantog nga siruhano. Ang motibo ni Isaac amo ang pagpanguarta, kag nangin manggaranon sia. Nakatigayon sia sing isa ka gatos ka baka kag daku nga kantidad sa bangko. Subong sang kinaandan nga mapaabot sa isa ka manggaranon nga tawo, si Isaac may duha man ka asawa. Sa amo man nga tion, ginpangita ni Matlabane si Isaac agod isugid sa iya nga nasapwan na sang iya anay tatlo ka abyan ang matuod nga relihion.

Nalipay gid si Isaac nga makita liwat si Matlabane kag nalangkag nga mahibaluan kon ngaa nangin Saksi ni Jehova ang iya anay mga abyan. Gintun-an sa Biblia si Isaac sa brosyur nga Agoma ang Kabuhi sa Duta Sing Dayon! Ang laragway numero 17 sa ila lenguahe nga edisyon nagapakita sang isa ka Aprikano nga siruhano nga nagasabwag sang mga tul-an sa duta agod pakton ang sabat sa pamangkot sang iya kliyente. Nakibot gid si Isaac nga matun-an gikan sa ginsambit nga teksto, ang Deuteronomio 18:10, 11, nga ini nga espiritistiko nga buhat ginkangil-aran sang Dios. Natublag gid sia sa laragway numero 25 tuhoy sa isa ka lalaki nga madamo sing asawa. Ginsambit man sa laragway ang 1 Corinto 7:1-4 sa pagpakita nga ang matuod nga Cristiano indi puede mangasawa sing kapin sa isa.

Ginsunod gid ni Isaac ang Kasulatan. Sa edad nga 68, ginbulagan niya ang iya ikaduha nga asawa kag ginparehistro ang ila pag-asawahay sang iya una nga asawa nga si Florina. Nag-untat man sia subong isa ka siruhano kag ginhaboy niya ang mga tul-an nga ginagamit niya sa pagpamakot. Isa ka bes samtang nagatuon sa Biblia si Isaac, duha ka kliyente ang nag-abot nga naghalin pa sa malayo nga duog. Nagkari sila agod magbayad sa iya sing 550 rand ($140, U.S., sa sina nga tion) nga ila utang sa iya pagserbisyo subong siruhano. Gindis-ayrihan ni Isaac ang kuarta kag ginpanaksihan ang mga tawo, nga nagapaathag nga nag-untat na sia sa iya anay ginabuhat kag karon nagatuon na sa Biblia sa tuyo nga mangin isa ka Saksi ni Jehova. Nalab-ot man gid ni Isaac ang iya tulumuron sang ulihi. Sang 1985 sia kag si Florina nabawtismuhan, kag sa nagligad nga pila ka tuig, si Isaac, nga karon 90 anyos, nagaalagad subong gulang sa Cristianong kongregasyon.

 [Chart/​Graph sa pahina 124, 125]

IMPORTANTE NGA MGA HITABO​—Bagatnan nga Aprika

1900

1902 Nag-abot ang pasad sa Biblia nga mga literatura sa Bagatnan nga Aprika.

1910 Ginbuksan ni William W. Johnston ang sanga talatapan sa Durban.

1916 Nag-abot ang “Photo-Drama of Creation.”

1917 Ginsaylo ang sanga talatapan sa Cape Town.

1920

1924 Ginsaylo ang imprintahan sa Cape Town.

1939 Gin-imprinta ang una nga Consolation sa Aprikaan.

1940

1948 Ginpatindog ang una nga Kingdom Hall malapit sa Cape Town.

1949 Gin-imprinta ang Lalantawan sa Zulu.

 1952 Nahuman ang Bethel sa Elandsfontein.

1979 Gin-instalar ang TKS nga rotary offset nga imprintahan.

1980

1987 Gintukod ang bag-ong Bethel sa Krugersdorp; ginpasangkad sang 1999.

1992 Ginpatindog ang una nga ginhimo sing madasig nga Kingdom Hall sa Soweto.

2000

2004 Ginpasangkad ang opisina sang imprintahan. Nagaimprinta na ang MAN Roland Lithoman nga imprintahan.

2006 78,877 ang pinakamadamo nga manugbantala.

[Graph]

(See publication)

Kabug-usan nga Manugbantala

Kabug-usan nga Payunir

80,000

40,000

1900 1920 1940 1980 2000

 [Chart/Mga Retrato sa pahina 148, 149]

Madamong Lenguahe

Ang imprintahan sa Bagatnan nga Aprika nagapatubas sang “Ang Lalantawan” sa 33 ka lenguahe.

Nanuhaytuhay nga uso

Sa Aprika masapwan mo ang nanuhaytuhay nga maduagon nga etniko nga panapton, huluyason, kag mga desinyo sang tela.

Zulu

PANAMYAW “Sanibona”

LENGUAHE SANG 10,677,000 h

MANUGBANTALA 29,000 i

Sesotho

PANAMYAW “Lumelang”

LENGUAHE SANG 3,555,000

MANUGBANTALA 10,530

Sepedi

PANAMYAW “Thobela”

LENGUAHE SANG 4,209,000

MANUGBANTALA 4,410

Tsonga

PANAMYAW “Xewani”

LENGUAHE SANG 1,992,000

MANUGBANTALA 2,540

 Xhosa

PANAMYAW “Molweni”

LENGUAHE SANG 7,907,000

MANUGBANTALA 10,590

Aprikaan

PANAMYAW “Hallo”

LENGUAHE SAG 5,983,000

MANUGBANTALA 7,510

Tswana

PANAMYAW “Dumelang”

LENGUAHE SANG 3,677,000

MANUGBANTALA 4,070

Venda

PANAMYAW “Ri a vusa”

LENGUAHE SANG 1,021,800

MANUGBANTALA 480

[Footnote]

 [Full-page retrato sa pahina 66]

[Retrato sa pahina 71]

Kahoy nga Yellowwood

[Retrato sa pahina 74]

Si Stoffel Fourie

[Retrato sa pahina 74]

“Studies in the Scriptures”

[Retrato sa pahina 74]

Ang Kongregasyon sang Durban upod si William W. Johnston, 1915

[Retrato sa pahina 75]

Si Johannes Tshange kag ang iya pamilya

[Retrato sa pahina 75]

Ang unang sanga talatapan isa ka diutay nga hulot sa sini nga bilding

[Retrato sa pahina 77]

Si Japie Theron

[Retrato sa pahina 79]

Si Henry Myrdal

[Retrato sa pahina 79]

Si Piet de Jager

[Retrato sa pahina 82]

Si Henry Ancketill, 1915

[Retrato sa pahina 82]

Sanday Grace kag David Taylor

[Retrato sa pahina 82]

Ining pulyeto sang 1931 nagaunod sing resolusyon tuhoy sa pagbaton sang ngalan nga Saksi ni Jehova

[Mga Retrato sa pahina 84]

Ang pamilya Bethel sang 1931 sa Cape Town, upod sanday George kag Stella Phillips

[Retrato sa pahina 87]

Rekording sa lenguahe nga Xhosa

[Retrato sa pahina 87]

Si Andrew Jack kag ang Frontex nga imprintahan, 1937

[Retrato sa pahina 87]

Ang una nga “Consolation” kag “Ang Lalantawan” sa Aprikaan

[Retrato sa pahina 90]

Mga delegado sang asambleya sa Johannesburg, 1944

[Retrato sa pahina 90]

Mga plakard nga nagapahibalo sang pamulongpulong, 1945

[Retrato sa pahina 90]

Sanday Frans Muller kag Piet Wentzel nga may mga ponograpo, 1945

[Retrato sa pahina 95]

Si Gert Nel, alagad sang mga kauturan, 1943

[Retrato sa pahina 95]

Pagbantala sa mga uma, 1948

[Retrato sa pahina 99]

Sanday Andrew Masondo kag ang iya ikaduha nga asawa nga si Ivy

[Retrato sa pahina 99]

Sanday Luke kag Joyce Dladla

[Retrato sa pahina 99]

Unang “Lalantawan” sa Zulu nga lenguahe

[Retrato sa pahina 102]

Ang halimbawa ni Velloo Naicker nagbulig sa 190 ka katapo sang iya pamilya nga batunon ang kamatuoran

[Retrato sa pahina 102]

Si Gopal Coopsammy sa edad nga 21 kag karon upod sa iya asawa nga si Susila. Nabuligan nila ang 150 ka tawo nga magdedikar

[Mga Retrato sa pahina 104]

Si Isabella Elleray

Si Doreen Kilgour

[Retrato sa pahina 108]

orihinal, 1952

Bethel, Elandsfontein, 1972

 [Mga Retrato sa pahina 110]

Talalupangdon nga mga Hitabo sa Kombension

(Ibabaw) Pagpagua sang libro nga “Children,” 1942; (tunga) mga kandidato sa bawtismo, 1959; (ubos) ginaabiabi sang mga manug-amba nga Xhosa ang mga delegado, 1998

3,428 ang nabawtismuhan sang nagligad nga tuig!

[Retrato sa pahina 120]

Ginbatas ni Elijah Dlodlo ang paglapdus sa iya

[Retrato sa pahina 121]

Si Florah Malinda, isa ka regular payunir. Ang iya bata nga babayi mapintas nga ginpatay

[Retrato sa pahina 122]

Si Moses Nyamussua ginpatay sang akig nga hubon

 [Mga Retrato sa pahina 140]

Ang Madasig nga Pagpatindog Sing Kingdom Hall

Ginbuligan ang kongregasyon sa Kagiso nga makapatindog sang ila bag-ong duog sang pagsimba

Antes

Sang ginapatindog

Pagkatapos

Nanamian gid ang Kongregasyon sang Rathanda sa Heidelberg sa ila bag-o nga Kingdom Hall

Sa 37 ka pungsod sa Aprika, 7,207 ka tilipunan ang nahuman, 3,305 pa ang palatindugon!

[Retrato sa pahina 147]

Ang pamilya Rossouw karon

[Retrato sa pahina 150]

Assembly Hall sa Midrand

[Retrato sa pahina 155]

Bulig para sa Zimbabwe, 2002

[Retrato sa pahina 155]

Gin-aman ang software sang kompyuter agod mabuligan ang mga manugbadbad

 [Mga Retrato sa pahina 156]

Sanga sa Bagatnan nga Aprika, 2006

Residensia kag opisina, bag-o nga imprintahan, kag Shipping Department

[Mga Retrato sa pahina 156]

Komite Sang Sanga

Si Piet Wentzel

Si Loyiso Piliso

Si Rowen Brookes

 Si Raymond Mthalane

Si Frans Muller

Si Pieter de Heer

Si Jannie Dieperink

[Mga Retrato sa pahina 161]

Namibia

Sanday William kag Ellen Heindel

Sanday Coralie kag Dick Waldron, 1951

Talatapan sa pagbadbad sa Namibia

[Mga Retrato sa pahina 167]

Lesotho

(Pinakaibabaw) Si Abel Modiba sa hilikuton sa sirkito; (ibabaw) ang mga nagapuyo sa kueba nagapalibot sa isa ka misyonero; (wala) sanday Per-Ola kag Birgitta Nygren

 [Mga Retrato sa pahina 168]

Botswana

Ang mag-asawa nga Thongoana nagapanaksi sa nagabaligya sa higad-dalan

Pagbantala sa payag pa payag

[Mga Retrato sa pahina 170]

Swaziland

Sanday James kag Dawne Hockett

Pagpaambit sang kamatuoran sa isa ka balaligyaan, Mbabane

[Mga Retrato sa pahina 170]

St. Helena

Natapos ang kampanya sang “Kingdom News” sa isa lang ka adlaw; (ubos) pantalan nga siudad sang Jamestown

[Retrato sa pahina 175]

1993 internasyonal nga kombension