Latvia

MASAPWAN ang Freedom Monument, nga nagataas sing 42 metros sa Brīvības Street (ukon Kalye Kahilwayan) sa sentro sang Riga, ang kapital sang Latvia. Gin-inagurahan ini sang 1935 kag amo ini ang simbulo sang politikal nga kahilwayan. Apang sugod sang katuigan 1920, gintanyag ang superyor nga sahi sang kahilwayan sa mga pumuluyo sang Latvia—ini nga kahilwayan resulta sang ihibalo sa kamatuoran sa Biblia. Tuhoy sa sining espirituwal nga kahilwayan, ang report nagsiling: “Ang kalabanan nga pumuluyo, . . . mga lalaki kag mga babayi, nagbaton sang mensahe nga may mga luha sang kalipay.” Sa sulod sang mga dekada, ang mga kaaway nagtinguha nga punggan ining hamili nga mensahe, kag medyo nagmadinalag-on sila. Apang subong sang ipakita sini nga kasaysayan, wala sing puersa sa duta ang makapugong sa Labing Gamhanan ukon sa iya Anak, nga ang paggahom nagalabaw sa tanan nga politikal nga mga kagamhanan.—Bug. 11:15.

Sugod sa tion sang Teutonic Knights, nga amo ang nagpatok sang Riga sang 1201 tubtob sa dag-on sang Sobyet nga Komunismo, ginsalakay kag gingamhan ang Latvia sang madamo nga mga kagamhanan, lakip sa sini ang Alemanya, Poland, Rusya, kag Sweden. Sang 1918, gindeklarar sang Latvia ang iya independensia sa una nga tion. Apang, sang 1940 ang Latvia nangin republika sang Sobyet. Sang 1991 nangin independiente sia liwat kag nangin Republika sang Latvia.

Apang, ang politikal nga independensia, wala nagresulta sa matuod nga kahilwayan. Si Jehova lamang ang makahilway sing bug-os sa katawhan, kag ang iya saad nga kahilwayan isa gid ka matahom nga bahin sang maayong balita sang Ginharian sang Dios. (Luc. 4:18; Heb. 2:15) Paano nakalab-ot ang maayong balita  sa Latvia? Ang amon sugilanon nagsugod sa pangamuyo sang isa ka marinero nga si Ans Insberg.

Si Ans nagsulat: “Sang isa ka gab-i nga ang langit puno sing bituon, ginbubo ko ang akon tagipusuon sa Ginuo kag ginpangabay sia nga tuytuyan ako sa mga tawo nga nagasimba sa iya sa espiritu kag kamatuoran. (Juan 4:24) Nakita ko ang tuman nga pagkasalimpapaw sang mga sumilimba sa akon natawhan nga Latvia kag indi ko luyag makig-upod sa ila. Nian sang 1914 sa Cleveland, Ohio, E.U.A., natan-aw ko ang ‘Photo-Drama of Creation,’ isa ka pasad sa Biblia nga pelikula sang Internasyonal nga mga Estudyante sang Biblia, nga amo ang tawag sa mga Saksi ni Jehova sadto. Ginsabat ang akon pangamuyo; nasapwan ko ang kamatuoran! Nabawtismuhan ako sang Enero 9, 1916, kag nagsugod sa pagbantala, kag nagabalik sing makadali bilang marinero kon ginakawad-an.”

 Sang bag-o lang matapos ang Bug-os Kalibutan nga Inaway I, ginpalapnag na ni Ans ang mensahe sang Ginharian sa Latvia. Gingastuhan pa niya ang mga anunsio nga nagabantala sang Ginharian sang Dios sa mga pamantalaan sa Latvia. Sa sining mga anunsio nakatuon sing kamatuoran ang isa ka retirado nga maestro nga si Krastin̗š kag ayhan amo ang una nga Estudyante sang Biblia nga nagapuyo sa Latvia nga nagdedikar kay Jehova. Sang 1922, si Ans nangin katapo sang ulong talatapan sang mga Estudyante sang Biblia sa Brooklyn, New York. Diri regular nga ginduaw niya ang mga pantalan—“ang paborito ko gid nga pulpito,” subong paglaragway niya sa mga pantalan—agod ipaambit ang kamatuoran sang Biblia sa mga marinero. Natapos ang iya dutan-on nga pagkabuhi sang Nobiembre 30, 1962.

Sang 1925, ang Talatapan sa Naaminhan nga Europa ginbuksan sa Copenhagen, Denmark. Gindumalahan sini ang hilikuton sa tatlo ka Estado sa Baltic—nga amo ang Estonia, Latvia, kag Lithuania—subong man sa Denmark, Finland, Norway, kag Sweden. Sang Hulyo 1926, si Rees Taylor, nga gikan sa Britanya, ang gin-asayn sa pagdumala sang hilikuton sa Latvia. Gintukod niya ang talatapan sa Riga kag gin-organisar ang isa ka gamay nga kombension. Sa 20 ka tumalambong, 14 ang nakigbahin sa una nga pag-alagad sa latagon sa pungsod. Nakatigayon sing pahanugot ang kauturan gikan sa kapulisan nga makahiwat sing mga miting, kag 975 ka tumalambong ang nakabati sing mga pamulongpulong sang Biblia sa mga siudad sang Riga, Liepaja, kag Jelgava. Ginpahayag ang pamulongpulong sa Aleman, ang ikaduha nga lenguahe sang madamo nga taga-Latvia. Naghingyo ang madamo nga dugangan pa ang mga miting nga pagahiwaton.

“KAHILWAYAN PARA SA MGA TAWO”

Sang Septiembre 1927, mga 650 ka delegado nga naggikan sa Estonia, Latvia, kag Scandinavia ang nagtipon sa Copenhagen agod mamati kay Joseph F. Rutherford nga gikan sa ulong talatapan nga nagpahayag sing pamulongpulong nga may tig-ulo “Kahilwayan Para sa mga Tawo.” Sang masunod nga tuig isa ka pulyeto nga may kaangay nga tig-ulo ang ginbadbad sa Latviano, kag ang mga colporteur, ukon mga payunir, ang nanguna sa pagpanagtag sini.

 Ang una nga mga payunir naglakip sa indi magkubos pulo ka utod nga lalaki gikan sa Alemanya ang nagkadto sa Latvia agod magbulig sa hilikuton. Ang isa sa ila amo ang 22-anyos nga si Johannes Berger. Nagsulat sia: “Naghiwat gilayon sing pamulongpulong publiko ang una nga mga payunir pag-abot nila sa siudad nga gin-asayn sa ila. Amo nga nagpamulongpulong kami sa halos tanan nga siudad sang Latvia. Sa siudad sang Sloka, nag-arkila kami sing sinehan, kag nagpamulongpulong ako tagsa ka Lunes sang tigtulugnaw. Ang mga tawo naggikan pa sa malayo nga mga lugar sakay sa ila gagmay nga mga kabayo.” Ginhinumdom yadtong tion, sia nagdugang: “Madamo ako sing pribilehiyo nga natigayon sa pag-alagad sa Dios, bisan pa sang limitado ko nga naeskwelahan.”

Mga 40 ka manugbantala sing Ginharian ang nagbuylog sa pagbantala nga hilikuton sang 1928, kag 15 sa ila ang bawtismado. Sang 1929, ginsaylo ang talatapan sa Šarlotes Street, sa Riga, kag may siam pa nga nabawtismuhan, kag kapin sa 90,000 ka mga libro kag pulyeto ang napahamtang sa latagon.

Sang maaga nga bahin sang tuig 1927, ginbawtismuhan ang isa ka lamharon nga lalaki nga si Ferdinand Fruck kag ang iya iloy nga si Emilie. Pagligad sing apat ka tuig, nasapwan ni Ferdinand  ang iya mangin kaupod sa pagpayunir samtang nagabantala sia sa isa ka panaderya sa iya natawhan nga banwa, sa Liepaja. Nagdalidali kadto ang panadero sa pihak balay sa iya magulang nga lalaki nga may barberya. “Heinrich! Dali ka!” siling niya. “May isa ka tawo sa akon balaligyaan nga nagapamulong sing mga butang nga daw indi mapatihan.” Ang barbero nga si Heinrich Zech, wala gid mabudlayan nga patihan ang kamatuoran sang Biblia kag wala madugay nabawtismuhan sia. Nag-upod sia kay Ferdinand, kag nagbisikleta sila sa madamo nga mga banwa agod ibantala ang Ginharian.

NAGSUGOD ANG PAGPAMATOK

Bisan pa nga diutay lang ang kauturan, ang ila kakugi nagpaakig sa klero. Sa pagkamatuod, isa ka prominente nga klero sa Riga ang nagpamahog nga sikwayon ang bisan sin-o nga nagtambong sa mga miting sang mga Estudyante sang Biblia. Sa Liepaja, ang klero nagpanagtag sing mga pampleta nga nagasumbong sa mga kauturan nga wala sila nagapati kay Jesucristo kag ginhambalan ang mga tawo nga indi pagbatunon ang ila literatura. Gingamit pa gani nila ang kilala nga pamantalaan sang simbahan agod mulayon ang mga Estudyante sang Biblia.

Sang 1929 nagpauyon ang gobierno sa pag-ipit sang simbahan kag ginpagua sa Latvia ang taga-Alemanya nga mga colporteur. Sang 1931 gindumilian ang halos tanan nga mga bulig sa pagtuon sing Biblia. Napauntat bala sining mga pag-atake ang kauturan? “Ang pagpamatok sang Yawa,” sulat sang talatapan sang Latvia, “nagpalig-on sa amon nga magamatutom pa gid. Labi gid ang kalipay nga may bahin sa hilikuton diri . . . , kag determinado kami nga magpadayon sa pagbantala nga hilikuton.”

Sang 1931 pila ka payunir gikan sa Britanya ang nagbaton sing pangagda nga magsaylo sa mga pungsod sa Baltic. Ang pila sining kauturan nagbulig nga mapasulod ang espirituwal nga pagkaon sa Latvia gikan sa malapit nga Estonia kag Lithuania. Si Edwin Ridgewell 18 anyos sadto sang gin-asayn sa Lithuania. Si Utod Ridgewell nga mga 90 anyos na sa karon, naghinumdom: “Ako kag ang akon duha ka kaupod nga sanday Andrew Jack kag John Sempey nakabaton sing pinasahi nga asaynment—amo ang pagdala sang literatura pasulod sa Latvia. Nagabiyahe kami sa panggab-i nga tren pakadto sa Riga kag ginaputos ang literatura  nga makaigo sa mga bulutangan sing habol kag ulunan kon adlaw sa idalom sang mga pungkuan. Antes magpanaug, ginabutang namon ang mga pinutos upod sa mga bayo sa puede padakuon nga mga maleta. Sa tapos sang tagsa ka makakululba nga pagdul-ong, nagaselebrar kami. Si Percy Dunham, nga nagadumala sang hilikuton, amo ang nagapangagda sa amon nga magkaon sa restawran sa Riga.”

Si Ferdinand Fruck ang pirme nagapakigkita sa mga kauturan sa dulunan sang Lithuania. Ginahatagan nila sia sing literatura, kag ginatabunan niya sa idalom sang dagami sa ibabaw nga papag sang iya bodega. Apang sang natalupangdan sang mga awtoridad ang iya ginahimo, pirme na gin-usisa ang gindumilian nga mga publikasyon sa iya propiedad. Sa isa ka pag-usisa, ang opisyal indi luyag nga magsaka sa papag, amo nga si Ferdinand na lang ang iya ginpasaka! Agod nga makumbinsi ang opisyal, ginpapanaug kag ginhatag ni Ferdinand ang pila ka daan nga Lalantawan. Nakumbinsi ang opisyal kag naglakat.

PAG-USWAG BISAN MAY PAGHINGABOT

Si Percy Dunham nga taga-Scotland, nga ginhinambitan bag-o lang, amo ang gin-asayn nga magdumala sa Latvia sang 1931. Si Percy isa na ka Estudyante sang Biblia antes pa sang 1914, kag may eksperiensia nga mapuslanon gid sang ulihi. Sang talipuspusan nga bahin sang 1931, ang talatapan sang Latvia nagsulat: “Ginatuman ang hilikuton sa idalom sang mga kabudlayan sang mga imol sa sining kalibutan apang manggaranon sa pagtuo sa Dios. . . . Madamo ang nagapakita sing interes sa amon mensahe. . . . Tagsa ka semana nagakadto ang mga tawo sa talatapan, agod makakuha sing mga libro kag nagapamangkot kon san-o matigayon ang iban nga mga libro.” Kag, tuhoy sa tuman ka importante nga teokratikong pag-uswag, nagdugang ang report: “Sa bag-o lang natapos nga miting sa Riga, nahiusa nga nagpasar kami sing isa ka resolusyon nga malipayon kami nga nagbaton sang bag-o nga ngalan [mga Saksi ni Jehova], nga ginhatag sang Ginuo sa iya katawhan.”

Sang 1932 ang talatapan ginbalhin sa Cēsu Street, sa Riga. Sa amo man nga tuig, si Margaret (Madge) Brown, isa ka taga-Scotland nga nagapayunir sa Ireland kag nabawtismuhan sang 1923, nagsaylo sa Latvia kag nakapamana kay Percy Dunham.  Samtang, nagbaskog pa gid ang pagpamatok sa hilikuton. Si Madge nagsulat: “Sang Pebrero 9, 1933, isa ka pamantalaan sa Riga ang nagsumbong nga mga Komunista kami. Pagkaaga sang ginbuksan ko ang nagtimbre, may mga pulis nga may mga pistola nga gulpi nagsulod kag nagsinggit, ‘Ibayaw ang inyo mga kamot!’ Sa sulod sang pito ka oras, ginpinangita nila ang gindumilian nga mga libro. Sang tigpalanyaga na ginhatagan ko sila sing tsa, nga ginbaton man nila.

“Natago sa hulot sa alibungan ang madamo nga suplay sang literatura para sa mga kauturan. Sang temprano pa, sang ginrekisa sang opisyal ang bulsa sang akon bana, nasapwan niya ang pila ka yabi. ‘Para ini sa diin?’ pamangkot niya. ‘Sa hulot sa alibungan,’ sabat ni Percy. Apang, wala magsaka ang mga pulis didto. Ang natabo, sang manuglakat na sila, gin-uli sang opisyal ang mga yabi kay Percy! Bisan pa nga ginbaluskay nila ang pila ka literatura, nagsiling sila nga wala sila sing rason nga kompiskahon ini.

“Apang, ginkompiskar gid nila ini, lakip na ang mga sulat, diutay nga kantidad sang kuarta, isa ka nagakopya nga makina, kag isa ka makinilya. Naghimo man sing kaangay nga mga pag-usisa ang kapulisan sa anom pa gid ka puluy-an sang mga Saksi sa Latvia apang wala sila sing may nasapwan nga ebidensia sang paglapas kag wala sing ginpasaka nga kaso.”

Kubos pa sa 50 ka manugbantala sang Ginharian sa bug-os nga pungsod sa amo nga tion. Apang, agod nga mangin legal ang ila tindog, nag-aplay ang kauturan para sa rehistrasyon. Handurawa kon daw ano nga kalipay nila nga sang Marso 14, 1933, ang Internasyonal nga Asosasyon sang mga Estudyante sang Biblia opisyal na nga narehistro! Bisan pa nga wala sila makabaton sing pahanugot sa importasyon sing literatura, ginhingalitan sang mga kauturan ang ila legal nga tindog agod nga lokal nga maimprinta ang pila ka pulyeto. Ang ila manugbadbad sa Latviano amo si Aleksandrs Grīns, isa ka bantog nga manunulat kag puno nga editor sang pamantalaan nga Rīts.

WALA MAGDUGAY ANG REHISTRASYON

May nagtinguha nga pukanon ang gobierno sang Mayo 1934 amo nga ginpatuman ang kasuguan militar. Naghingalit sa nagalala nga kahimtangan sa politika, ang mga kaaway sang  kamatuoran nagsumbong nga mga Komunista ang katawhan sang Dios. Sang Hunyo 30, ang minister of the interior nagpasira sang talatapan sang Internasyonal nga Asosasyon sang mga Estudyante sa Biblia kag ginkumpiskar ang kapin sa 40,000 ka mga libro kag mga pulyeto lakip na ang diutay nga kantidad sang kuarta. Ang mga klero ang gintangdo nga amo ang responsable kon ano ang himuon sa mga butang nga ginkompiskar! Wala ginbaton ang mga aplikasyon agod marehistro liwat.

Sang 1939, nagsugod ang Bug-os Kalibutan Inaway II, kag sang Hunyo 1940, nagsulod sa Latvia ang kasuldadusan sang Rusya. Sang Agosto, nangin ika-15 nga republika ang Latvia sang USSR kag ginhingalanan ini nga Latvian Soviet Socialist Republic. Sang Oktubre 27, kinahanglan sang mga Dunham nga bayaan ang Latvia kag ang ila pinalangga nga kauturan sa Latvia. Gin-asayn sila liwat sa sanga sang Australia, sa diin natapos ang dutan-on nga pagkabuhi ni Percy sang 1951 kag ni Madge sang 1998.

Ang pagpasira sang talatapan, ang pagtapok sang kauturan nga nagapanguna, ang mga kabudlayan sang inaway, kag ang pila ka dekada sang mapintas nga paggahom sang Komunista, ini tanan may makahalanusbo nga epekto sa hilikuton. Huo, sang maaga nga bahin sang 1990 lamang nahukas ang mapintas nga gapos sang mapiguson nga paggahom.

NAGALUGPAY SI JEHOVA SA MGA MAINUNUNGON SA IYA

Sa tion sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, wala sing pakig-angot sa ulong talatapan ang gamay nga grupo sang mga Saksi sa Latvia. Apang, padayon nga buhi ang ila pagtuo “paagi sa lugpay gikan sa Kasulatan.” (Roma 15:4) Sang talipuspusan sang 1940 pagkatapos sang inaway, ang sanga sa Alemanya nakapadala sing sulat sa pila ka kauturan sa banwa sang Jelgava, kag Kuldīga, kag siudad sang Riga, kag Ventspils.

Sa Kuldīga, isa ka banwa nga 160 kilometros sa nakatundan sang Riga, si Ernests Grundmanis, nga yara sa kamatuoran sa sulod sang 20 ka tuig na, nakabaton sia sing mga sulat gikan Alemanya nga nag-unod gid sing espirituwal nga pagkaon sa nagakaigo nga tion. “Sa tanan nga butang,” siling sa isa ka sulat, “magsalig kay Jehova nga Dios, ang aton maayo nga Amay. Sakdagon kag pabakuron niya kamo sa nagakaigo nga tion.” Nagkutlo  dayon ang sulat sa 2 Cronica 16:9: “Tuhoy kay Jehova, ang iya mga mata nagapanghulonghulong sa bug-os nga duta agod ipakita ang iya kusog para sa ila nga ang tagipusuon himpit sa iya.” Suno gid sa tion kag makapalig-on gid yadtong mga sulat!

Ginhingalitan sang kauturan ang tagsa ka kahigayunan nga makapanaksi sing di-pormal. Halimbawa, si Marta Baldone, isa ka masahista sa isa ka sentro sa Ventspils, ang nagbantala sa iya mga kliyente, ang isa amo si Alexandra Preklonskaya (karon Rezevskis). Hinumdom ni Alexandra: “Gintudluan ako ni Marta nga ang ngalan sang Dios amo si Jehova, kag ginhigugma ko gid ina nga ngalan.”

Ang amay ni Alexandra nga si Peter, nga natawo sang 1880, nakatuon man sang kamatuoran sa Biblia. And iya anak nga babayi nagsulat: “Nagbuylog si Tatay sa partido sang Komunista antes sang rebolusyon sang 1917 kag nagpuyo sa St. Petersburg [gintawag Petrograd sugod sang 1914 tubtob 1924 kag Leningrad sugod sang 1924 tubtob 1991]. Apang, ang resulta sang rebolusyon indi amo ang ginpaabot ni Tatay, gani gin-uli niya ang iya kard subong miembro sang partido kag ginpahalin sia sa siudad. Nagkadto sia sa Latvia, sa diin ginpakilala ko sia kay Marta. Isa ka bunayag kag mabuot nga tawo si Tatay amo nga ginbaton niya gilayon ang kamatuoran. Sang 1951 nagbalik sia sa Rusya, apang subong isa ka bilanggo bangod sang iya pagtuo. Napatay sia sa Siberia sang 1953.”

MGA PAGTAPOK SA SIBERIA

Sa Latvia, kasubong man sa iban nga kadutaan nga napaidalom sa Sobyet, ang bag-o nga gobierno nag-amat-amat balhin sang tanan nga kultura kag politikal nga mga institusyon suno sa mga talaksan sang Sobyet. Ginpaidalom man sang mga Komunista ang pribado nga mga uma sa pagkontrol sang Estado. Angot sa sining lihok, pila ka hinali kag asud-asod nga mga pagtapok, kag ang pinakadamo natabo sang 1949, nga nagresulta sa mga 100,000 ka taga-Latvia nga gintapok sa naaminhan nga Rusya, lakip sa Siberia. Duha ka tuig sang ulihi, ang mga Komunista nagpuntariya sa mga Saksi ni Jehova, gintapok ang linibo gikan sa ila ginapanag-iyahan nga kadutaan, lakip na ang indi magkubos 20 sang ginabulubanta 30 ka manugbantala nga nabilin sa Latvia.

 Bisan pa nga di-bawtismado, si Valija Lange, gikan sa Ventspils, isa sa mga gin-aresto sang KGB (Soviet State Security Committee) sa tion sang mga pagpangdakop sang Septiembre 1950. Sang gin-usisa sia sang tungang gab-i sa isa ka gab-i nga interogasyon sa Riga, ginpamangkot sia: “Ngaa ikaw nga pumuluyo sang Unyon Sobyet nagapanghikot kontra sa Estado?” Kalmado kag matinahuron nga nagsabat si Valija, “Ang akon lamang tuyo amo nga alagaron si Jehova nga Dios, kag mahangpan ang iya mga panudlo, kag mapaambit ini sa iban.”

Upod sa 19 ka mga Saksi, yara ang ngalan ni Valija sa isa ka dokumento nga napetsahan sa Oktubre 31, 1950. Ang tanan nga yara sa listahan ginsentensiahan sang napulo ka tuig nga pagtrabaho sing lakas sa Siberia, kag ginkompiskar ang ila propiedad. Ang iban gintugutan nga magpauli apang ginsumbong liwat. Isa ka halimbawa, si Paulīne Serova gintapok liwat sa Siberia sing dugang nga apat ka tuig sang nasapwan sang mga awtoridad nga nagabaton sia sing literatura sa Biblia paagi sa sulat.

Sa mga kampo konsentrasyon, ang mga utod nagpadayon sa pagbantala kag paghimo sing mga disipulo, ang isa ka nangin disipulo amo si Jānis Garšk̗is. Nabawtismuhan sang 1956 kag nagapuyo karon sa Ventspils, sia nagsiling, “Mapinasalamaton ako sa Dios nga ginpahanugutan niya nga itapok ako sa kampo sang pangabudlay kay kon wala, wala ko gid matun-an ang kamatuoran.” Makadalayaw gid nga panimuot!

Si Tekla Onckule, tumandok sa Latvia, gin-akusar bangod sa politikal nga pagpanggamo kag gintapok sa Siberia. Sa nabaw-ing nga siudad sang Omsk, nabatian niya ang kamatuoran gikan sa gintapok nga mga Saksi. “Indi ko gid malipatan ang akon bawtismo,” siling ni Tekla. “Natabo ini sa kagab-ihon sa tuman ka tugnaw nga suba. Nagakurog ako sa katugnaw, apang nalipay gid ako.” Sang 1954, napamana ni Tekla si Aleksei Tkach, nga nabawtismuhan sang 1948 sa Moldavia (karon Moldova) kag sang ulihi gintapok sa Siberia. Sang 1969, ining magtiayon upod ang pila ka mga Saksi nagbalik sa Latvia. Makapasubo nga ang kalabanan  sang iban nga mga taga-Latvia nga gintapok nagkalamatay sa mga kampo konsentrasyon.

NAGPAULI, GINALIKAWAN ANG KGB

Pila ka mga Saksi ang wala madakpan. “Nalikawan ko nga matapok paagi sa pagsaylosaylo, nagatrabaho sa lainlain nga uma, kag ginalikawan ang KGB. Subong man, nagpadayon ako sa pagbantala sa tanan nga masugilanon ko. Nagapamati ang mga tawo, kag ang pila sa ila nakasulod sa kamatuoran,” sulat ni Alexandra Rezevskis. Wala untat ang panglighot sang mga katapo sang KGB sa pila nga nag-alaplaag nga mga Saksi nga nagpabilin sa Latvia, nagasumbong sa ila nga nagakontra sa Sobyet. Nagpanagtag pa gani ang gobierno sang brosyur nga binutig nga  nagapakalain sa mga Saksi nga mga espiya sila sang Amerika. Bangod nga maid-id nga ginbantayan sila sang mga espiya sang Komunista, ang mga utod nagbantala nga may paghalong kag naghiwat sang mga miting sing patago kag sa nanuhaytuhay nga mga duog.

Sa tapos sang pagpakasal nanday Kārlis Rezevskis kag Alexandra nagsaylo sila sa balay nga iya sang ginikanan ni Kārlis. Tago sa kagulangan nga malapit sa banwa sang Tukums, mga 68 kilometros gikan sa Riga, ang balay maayo gid nga tipunan sa tion sang tigtulugnaw. Si Dita Grasberga, nga sadto Andrišaka, naghinumdom: “Bata pa ako sang nagtambong ang amon  pamilya sa mga miting sa puluy-an sang mga Rezevskis. Ang paglakbay pakadto sa Tukums paagi sa bus kag ang paglakat sa kagulangan nga may niebe isa gid ka makakulunyag nga eksperiensia para sa akon. Kag pag-abot namon sa ila balay, ginaabiabi kami sang mahumot, manamit kag nagaaso-aso nga kaldo nga yara sa kalan.”

Ginatago ni Kārlis ang literatura sa kagulangan. Isa ka tion, ginlubong niya ang duha ka bag nga buta sing mga libro kag ginsigurado nga namarkahan ang lugar. Apang sang sina nga gab-i may mabaskog nga bagyo nga nagpanas sang marka. Gintinguhaan ni Kārlis nga pangitaon ang mga bag, apang wala gid ini makit-i. Tubtob subong nalubong gihapon ining mga bag sa sadtong kagulangan.

Kon tingadlaw, ang kauturan nagahiwat sang mga miting sa mga kagulangan, sa higad sang linaw, ukon sa higad baybay. Kaangay sa iban nga lugar sang Sobyet, ginhingalitan nila ang mga kasal kag mga lubong agod maghatag sing Makasulatanhon nga mga diskurso. Sang katuigan 1960 kag 1970, ang mga kauturan gikan sa Estonia, lakip na sanday Viljard Kaarna, Silver Silliksaar, kag Lembit Toom, regular nga nagduaw sa Latvia agod mamulongpulong, magdala sing literatura, kag magtipon sing mga report gikan sa ginabulubanta nga 25 ka bawtismado nga manugbantala didto. Nalipay gid ang lokal nga kauturan nga mabaton Ang Lalantawan sa Ruso, nga ginbadbad sa Latviano nanday Pauls kag Valija Bergmanis, ginsulat nila ini sa mga exercise book sang eskwelahan.

“ISA LAMANG KA LALANTAWAN ANG AMON GINAGAMIT”

Sa katuigan sang 1970 kag 1980, ang kauturan gikan sa Estonia nagtigayon sing Ang Lalantawan sa microfilm sa Rusya kag patago nga ginpasulod sa Latvia. Bangod nga kalingawan ang potograpiya sadtong tion, ang kauturan mahimo mag-develop sang mga negative sa ila puluy-an, maghimo sing mga kopya, kag ipanagtag ang mga ini. Sa tion kag tion, ang iban nga mga publikasyon nagasulod sa pungsod sa amo man nga paagi, ang kalabanan gikan sa Lithuania kag Ukraine.

“Isa lamang ka Lalantawan ang amon ginagamit,” hinumdom ni Vida Sakalauskiene, nga mga dies anyos sadto nga tion. “Sa pila  ka tion, ang tagsa ka grupo nagbaton sing magasin sa photographic paper nga gin-develop gikan sa mga negative kag ginapasa ini sa isa ka pamilya pakadto sa isa agod nga ang tanan makabasa sini kag makakuha gikan sa sini sing mga nota. Indi dapat magtener ang magasin sing sobra sa 24 oras sa kada pamilya. Sa miting, may magasin ang konduktor, kag ginasabat ang mga nasulat nga pamangkot paagi sa memorya ukon gikan sa amon mga nota.” Ining espirituwal nga aman nagbulig kag Vida nga manindugan sing malig-on para sa kamatuoran sa tion sang iya pag-eskwela. Nagbulig man ini sa iya utod nga lalaki, nga si Romualdas, agod mahuptan ang iya integridad samtang napriso bangod sa neutralidad.

ANG TANAN NGA SAHI SANG TAWO NAGBATON SING KAMATUORAN

Si Vera Petrova aktibo nga nakigbahin sa partido sang Komunista sa sulod sang 27 ka tuig. “Isa sa akon mga obra,” siling niya, “amo ang pagtambong sa simbahan agod lantawon kon pila ka miembro sang Komunista nga partido ang nagsimba kag ginareport ini sa lokal nga opisyal sang partido. Samtang, isa sa duha ko ka magulang nga babayi ang nagsulod sa kamatuoran kag nagpanaksi sa akon. Napukaw ang akon interes, amo nga nangayo ako sing Biblia sa pari sang Ruso nga Ortodokso.

“‘Ngaa kinahanglan mo ang Biblia?’ siling niya.

“‘Luyag ko mahibaluan kon ang ginatudlo mo nahisanto sa sini,’ sabat ko. Wala niya ako mahatagi sing Biblia, amo nga nakatigayon ako gikan sa iban kag ginbasa ini. Wala magdugay nasapwan ko nga ang mga panudlo sang simbahan wala napasad sa Biblia. Nag-uswag ako sa espirituwal kag ginbayaan ko ang partido sang Komunista. Nabawtismuhan ako sang 1985.”

Antes sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, si Teofīlija Kalvīte, nga isa ka nars, namana sang meyor sang Daugavpils. Makapasubo, nga sa una nga bahin sang inaway, gindeklarar nga nadula sa patag-awayan ang iya bana. Si Teofīlija mismo nakaeksperiensia sang madamo nga mga kabudlayan kag nakakita sing madamo nga nag-antos kag nagkalamatay. Sa tapos sang inaway, nangin presidente sia sang Latvian Red Cross kag nakabaton sing indi magkubos 20 ka pagpasidungog gikan sa gobierno sa sulod sang 61 ka tuig niya sa patag sang medisina. Sang 65 anyos na si Teofīlija,  nakilala niya ang Saksi nga si Paulīne Serova, nga nagpaathag sa iya gikan sa Biblia kon ngaa gintugutan sang Dios ang kalautan. Ginbaton ni Teofīlija ang kamatuoran kag nakaangkon sia sing daku nga pribilehiyo nga mabuligan ang mga tawo nga matigayon ang espirituwal nga kapagros. Napatay sia nga matutom sang 1982.

“A, DIKSIONARYO INA”

Sang 1981, ang 18-anyos nga si Yurii Kaptola ginpriso sa sulod sang tatlo ka tuig bangod sang paghupot sang Cristianong neutralidad. Nagsiling si Yurii: “Ginhinguyang ko ang duha ka tuig sang akon sentensia sa Siberia, sa diin nagpuyo kami sa mga tolda kag nagtrabaho sa kagulangan, bisan pa nga magnubo ang temperatura sa -30°C! a Si Jehova pirme nagaulikid sang akon espirituwalidad. Halimbawa, isa ka higayon, nagpadala ang akon iloy sing kopya sang Griegong Kasulatan sa putos sang pagkaon. Sang ginbukad sang bantay ang pinutos, nakita niya ang libro.

“‘Ano ini?’ pamangkot niya.

“Antes ako makasabat, ang inspektor sa iya tupad nagsiling, ‘A, diksionaryo ina,’ kag ginhatag niya ini sa akon.

“Ginpaguwa ako sang 1984. Sa baylo nga magpuyo sa Ukraine, ang akon namat-an nga pungsod, nagsaylo ako sa siudad sang Riga, sa diin nakig-angot ako upod sa gamay nga grupo sang mga Saksi sa sulod sang duha ka tuig. Apang, bangod nga ang Latvia bahin pa gihapon sang Unyon Sobyet, ginpatawag ako  liwat nga magsoldado. Ang resulta? Sang Agosto 26, 1986, ginsentensiahan ako liwat nga magtrabaho sing lakas, sa sulod sang apat ka tuig sa Latvia. Sa tapos makatener sa Riga, nagkadto ako sa kampo malapit sa siudad sang Valmiera. Sang ginbista ako agod hilwayon sang maaga nga bahin sang 1990, ang huwes nagsiling: ‘Yurii, ilegal ang desisyon nga prisuhon ka sa sulod sang apat ka tuig. Wala ka kuntani ginbilanggo.’ Sing hinali, nahilway ako!”

Sang 1991, si Yurii nangin katapo sang isa gid lang nga kongregasyon sa Latvia kag nagpangalagad subong isa sa duha ka gulang didto. “Ang latagon maputi na gid man agod anihon,” sulat niya.

Sang una nga pag-abot ni Yurii sa Latvia, nakighambal sia sa isa ka babayi nga nagapaninlo sa palibot sang pantyon. Hinumdom niya: “Sang ginpamangkot ko sia kon ngaa daw kalip-ot sang kabuhi, nagpalapit sia sa akon kag naghambalanay kami. Pila ka minuto sang ulihi, isa ka daku nga sanga ang nabali kag nahulog sa iya ginatinluan. Kon wala sia maghalin, mahimo nga sia ang natup-an. Ginhatag niya ang iya adres sa akon, kag ginhimos ko nga duawon sia sang isa ka utod nga babayi. Sang 1987 lunsay nabawtismuhan ang babayi, ang iya anak nga lalaki, kag ang iya umagad nga babayi.”

GINAHIGUGMA NILA ANG MGA TAWO, INDI ANG KASULHAYAN

Madamo pa sang iban nga mga lamharon gikan sa nagkalainlain nga bahin sang Unyon Sobyet ang nagkadto sa Latvia agod magbulig sa hilikuton. Ang ila pagkabuhi indi masulhay, apang handa sila magsakripisyo. Isa ka halimbawa si Anna Batnya, nga espesyal payunir karon, nakakita sia sing trabaho sa isa pabrika sang talahian kag nagadayon lang. “Ang kahimtangan indi gid maayo pirme,” siling niya. “Nagpanaksi kami sing di-pormal sa mga tren, estasyunan sang tren, parke, kag mga patyo, kag sa mga lugar malapit sa simbahan.

“Sa mga tren, nga pirme buta, nagabantala kami sing tagduhaduha halin sa isa ka bagon saylo sa isa ka bagon. Ang isa sa amon nagapanaksi; ang isa nagabantay. Pirme nga nagabuylog sa hambalanay ang mga tawo nga makabati sa amon. Subong resulta, nagaarak ang mga pamangkot sa amon gikan sa palibot. Kon magpundo ang tren, nagasaylo kami sa lain nga bagon kon kinahanglanon.  Daku gid nga kalipay nga makita ang mga pagpakamaayo ni Jehova sa amon ministeryo.”

Una nga nabatian ni Angelina Tsvetkova ang kamatuoran pagkatapos nga nakapangamuyo sia sa ila simbahan. Sia nagsiling: “Sang 1984, si Aldona Dron̗uka, isa ka Saksi ni Jehova, nagpalapit sa akon kag namangkot kon nabasa ko na ang Biblia. ‘Nabasa ko ang pila ka bahin sini,’ ang sabat ko. ‘Apang indi ko ini mahangpan, kag madamo ako sing mga pamangkot.’ Naghatagay kami sing adres kag regular nga ginbinagbinag ang Pulong sang Dios. Pila ka bulan sang ulihi, gin-agda ako ni Aldona nga magtambong sa isa ka kasal sa Lithuania, kag ginbaton ko ini. Mga 300 ang nagtambong. Sa tion sang punsion, nagpamati kami sing pila ka pamulongpulong, nga medyo nagpalibog sa akon.

“Diri ko nahibaluan nga nagatuon na gali ako upod sa mga Saksi ni Jehova kag ang kasal amo man ang asambleya! Bisan sining akon natukiban, natandog gihapon ako sa gugma kag paghiusa sining mapainubuson nga mga tawo. Sang 1985, nabawtismuhan ako, kag nagsugod ako sa pagpayunir sang 1994. Sa karon lima sa anom ko ka kabataan ang bawtismado na, kag ang kinagot nga lalaki isa na ka di-bawtismado nga manugbantala.”

KAHILWAYAN SA PAGTAMBONG SA DALAGKU NGA MGA PAGTILILIPON

Sang tungatunga sang katuigan 1980, ang kahimtangan sa madamo nga Komunista nga mga kadutaan nangin indi na  tuman ko estrikto, kag mahimo na makatipon sing dayag ang mga Saksi ni Jehova. Sang 1989 mga 50 ka delegado gikan sa Latvia ang nagtambong sa “Diosnon nga Debosyon” Distrito nga Kombension sa Poland. “Ang pagpakig-upod sa tanan nga kauturan amo ang pinakaimportante nga bahin sang akon espirituwal nga pag-uswag,” siling ni Marija Andrišaka, nga nagapangalagad karon subong isa ka espesyal payunir.

Sang 1990 kapin sa 50 ka delegado gikan sa Latvia ang nagtambong sa “Putli nga Lenguahe” Distrito nga Kombension, nga  sa Poland gihapon ginhiwat. Ang isa sini amo si Anna Mančinska, nga naghimakas gid nga makatambong. Hinumdom niya: “Sang nagapakadto ako sa estasyon sang tren, nasapwan ko nga nalipatan ko ang pila ka dokumento nga kinahanglanon kon mag-agi sa dulunan. Gani nagsakay ako sa taksi pauli, ginkuha ang mga dokumento, kag nagbalik sa estasyon apang nabayaan na ako sang tren. Naghingagaw ako sa masunod nga estasyon apang ulihi na ako kaayo. Sang ulihi, nagsakay ako sa taksi pa Lithuania kag naabtan ang tren mga 250 kilometros na gikan sa Riga. Mahal  ang ginbayaran ko sa taksi, apang takus gid ini!” Si Anna sa karon nagapangalagad subong katapo sang pamilya Bethel sa Latvia.

Sang 1991 ang kauturan sang ulihi makahiwat na sang mga kombension sa mga duog nga nangin republika anay sang Sobyet. Madamo nga mga bus nga buta sing mga delegado gikan sa Latvia ang naglakbay pakadto sa siudad sang Tallinn, Estonia, agod magtambong sa “Mga Mahigugmaon Sang Diosnon nga Kahilwayan” nga Kombension. Nagakaigo gid yadto nga tema!

Si Ruta Barakauska gikan sa Vain̗ode nagkumbinsi sa iya bana nga indi Saksi, nga si Ādolfs, nga updan sia sa Tallinn. “Wala gid ako sing tuyo nga magtambong sa kombension,” siling ni Ādolfs. “Ang akon plano amo nga magbakal sing mga piyesa sang akon salakyan. Apang sang nakatambong na ako sa una nga sesyon, nagdayaw gid ako sa mga pamulongpulong, ang pagkamainabyanon sang mga Saksi ni Jehova, ang ila makapalig-on nga paghambal, kag ang gugma nga ginapakita nila sa isa kag isa amo nga nagtambong ako sa bug-os nga kombension. Sa akon pagpauli, ginsugdan ko ang pagtuon sang Biblia kag ginpanikasugan nga  punggan ang akon pagkamaakigon. Sang 1992, nagpabawtismo ako upod sa akon asawa bilang isa ka Saksi ni Jehova.”

Sang maaga nga bahin sang katuigan 1990, imposible nga makaarkila sing pasilidad para sa distrito nga kombension sa Latvia, amo nga ang kalabanan nga kauturan nagkadto sa Estonia kag Lithuania. Ang una nga kombension nga ginhiwat sa Latvia sang 1998 amo ang “Diosnon nga Pagkabuhi” nga Kombension kag ginhiwat sa dalagku nga sports hall sa Riga. Ginbahin sa tatlo ang awditoryum suno sa lenguahe: ang Latviano, Ruso, kag Latvian Sign Language. Pagkatapos sang nagatakop nga pangamuyo, nagpamalakpak ang tanan, kag madamo ang naghibi sa tuman nga kalipay, mapinasalamaton kay Jehova sa sining importante nga hitabo.

TION SANG MADASIG NGA PAG-USWAG

Pagkatapos sang paggahom sang Komunista, ang hilikuton sa Latvia madasig nga nag-uswag. Apang antes sang 1995, Ang Aton Ministeryo sa Ginharian indi pa matigayon sa Latviano, amo nga ang presentasyon sang kauturan sa latagon kon kaisa kulang sing pagkabatid. Apang ginbawi ini sang mga Saksi paagi sa ila kakugi. Si Dace Šk̗ipsna naglaragway kon paano niya una nabatian ang kamatuoran: “Sa balaligyaan sa higad dalan sang 1991, nakabakal ako sing isa ka libro nahanungod sa impierno kag pagluntad sa pihak nga kinabuhi. Bag-o lang ako nakalakat sang may nabatian ako nga tingog sa likod ko nga nagasiling, ‘Nakabakal ka sing hilo!’

“Nagpundo ako gilayon sang mabatian ko yadto. May duha ka Saksi ni Jehova—isa ka lalaki kag ang iya asawa—nagpakilala sila sa akon, kag naghinun-anon kami nahanungod sa Biblia. Ang matuod, daw halos nahambalan namon ang tanan tuhoy sa: Hades, Gehenna, Krismas, ang krus kag, pinakaulihi, ang katapusan nga mga adlaw! Ginaako ko nga daw indi ko pa mahangpan ang pila ka punto, apang naluyagan ko ang akon nabatian. Naghatagay kami sing numero sang telepono, kag pagkasunod nga mga semana, ginsabat nila ang madamo ko nga pamangkot sa Biblia.”

 “NALIPAY AKO NGA WALA AKO MAG-UNTAT”

Si Jānis Folkmanis isa anay ka bantog nga weight-lifter sa USSR, kag sa iya katapusan nga kompetisyon sang Marso 1993, nangin kampeon sia sang Latvia. Si Jānis nagsiling: “Sang 1992, ang kaupod ko sa trabaho nga si Jānis Cielavson nag-agda sa akon nga magpungko upod sa iya pagtuon sa Biblia. Ang ina nga eksperiensia nagbalhin sang akon pagkabuhi. Sa tapos sang tatlo ka bulan nga nangin kampeon ako sa weight-lifting sa Latvia, nangin manugbantala ako sang Ginharian. Nabawtismuhan ako sang Agosto 1993. Kon magpanaksi ako sa gym, naakig ang nagahanas sa ako. Apang nalipay ako nga wala ako mag-untat. Ang akon mga abyan nga sanday Eduards Eihenbaums kag si Edgars Branci magapaathag kon ngaa.”

Si Eduards: “Gintanyagan ako ni Jānis Folkmanis sing isa ka  libre nga pagtuon sa Biblia. ‘Kon libre, makasugod kita gilayon subong,’ siling ko. Kag nagtuon kami gilayon! Rasonable ang akon natun-an, ilabi na ang panudlo nahanungod sa pagkabanhaw, sangsa pagpati nga kon mapatay ang isa ka tawo may kalag nga nagagua sa iya lawas. Nagtuon man ang akon asawa, kag dungan kami nabawtismuhan sang 1995.”

Si Edgars: “Makugi nga nagpanaksi si Jānis sa gym. Apat ka beses nga gintanyagan niya ako sing pagtuon sa Biblia, kag sa tagsa ka tion namalibad ako. Apang ginabaton ko ang Lalantawan kag Magmata! nga mga magasin kag ang libro nga Mahimu Ka Mabuhi Sing Dayon sa Paraiso nga Duta. Samtang, padayon ko nga ginapamangkot ang akon kaugalingon, ‘Ngaa ang isa ka bantog nga humalampang nangin interesado sa Biblia?’ Sang ulihi nagpangibabaw ang akon pagkamausisaon, kag nagsugod ako sa  pagtuon. Ang resulta? Nabawtismuhan ako sang 1995 kag sa karon nagaalagad ako subong isa ka espesyal payunir.”

Ginlandas sang iban ang indi maayo nga pagginawi agod mapahamut-an ang Dios. Halimbawa, si Aivars Jackevičs pirme nagapatuyang sa pag-inom sing makahulubog nga ilimnon. “Kon Sabado kag Domingo diretso na ang akon pag-inom,” siling niya, “nga nagaumpisa sa serbesa sa pamahaw kag ginasundan sang isa ka botelya sang vodka. Isa ka gab-i sang Enero 1992, ara ako sa balay kag may bendahe ang akon butkon, ginapung-awan kag nagahunahuna nga manginmatay. Ginkawatan ako samtang hubog sang nagligad nga adlaw. Nabatian ko nga may nagpanuktok sa ganhaan. Ang akon kaingod ang nagpanuktok—sia man ang nagsugid sa akon tuhoy sa Biblia sing pila ka beses. Naghinun-anon kami, kag sang gintanyagan niya ako sing pagtuon sa Biblia ginbaton ko ini.

“Sa adlaw sang amon pagtuon, wala ako nagainom sing alkoholiko nga ilimnon, nga nakabulig gid sa akon nga mag-uswag. Sa tapos ko natun-an ang matuod nga kahimtangan sang patay kag nga indi ako pagsunugon sa impierno—nga amo gid ang ginakahadlukan ko—nagsugod ako sa pagtuon tatlo ka bes tagsa ka semana. Wala makalab-ot sa apat ka bulan, nangin di-bawtismado ako nga manugbantala. Apang, ang Biblia nagpaandam sa aton, ‘Busa ang nagahunahuna nga nagatindog sia mag-andam nga indi sia mapukan.’ Indi maalamon nga isa ka gab-i nag-upod ako sa indi maayo nga grupo, nagpahubog, kag liwat naghunahuna nga manginmatay. Apang maluluy-on kag mabinatason si Jehova kag ginpalig-on ako sang pila ka kauturan. Daku gid ang natun-an ko sa sadtong eksperiensia! Nabawtismuhan ako sang 1992, kag sa karon katapo ako sang pamilya Bethel sa Latvia.”—1 Cor. 10:12; Sal. 130:3, 4.

Si Māris Krūmin̗š, nga nagaalagad man sa Bethel, naghimo man sing dalagku nga mga pagbag-o sa iya kabuhi agod nga makaalagad kay Jehova. “Sa tapos nga makaalagad sa militar,” paathag ni Māris, “nalugaw-an ako sa akon pagkabuhi. Sang ulihi, ginpagua ako sa unibersidad bangod nagaabsent ako sa klase. Wala pasingadtuan ang akon kabuhi amo nga nadalahig ako sa krimen, kag isa ka gab-i sang nagkinarambola, gin-aresto ako. Samtang nagapungko sa sulod sang selda, ginhunahuna ko ang  mga nalapas ko nga mga kasuguan kag naghinakop nga ang kalabanan sini naggikan sa kasuguan sang Dios. Sa una nga tion sa akon kabuhi, nangamuyo ako sa Dios sa kapatawaran kag nangako nga pangitaon sia.

“Sa tapos nga makagua sa prisuhan, nagtambong ako sa nagkalainlain nga simbahan apang nahanusbo ako sa tagsa ka tion. Amo nga nagsugod ako sa pagbasa sing Biblia kag iban pa nga relihiosong mga libro. Sang 1990, samtang nagabiyahe sa tren nagkitaay kami sang akon klasmeyt sang una kag nahibaluan ko nga isa sia ka Saksi ni Jehova. Sa sadtong tion, ginbuksan ni Jehova ang akon tagipusuon samtang nagapamati sa akon madugay na nga abyan nga nagapaathag sang katuyuan sang Dios para sa katawhan kag sang rason kon ngaa may pag-antos sa kalibutan. Nagsugod ako sa pagtuon kag nangin manugbantala sang 1991. Nabawtismuhan ako sang 1992. Sang masunod nga tuig, nangin katapo ako sang pamilya Bethel sa Latvia, kag sang 1995, napangasawa ko si Simona, isa ka taga-Finland nga payunir.”

Si Edgars Endzelis isa ka estudyante sa abogasiya. “Sang maaga nga dekada sang 1990,” siling ni Edgars, “mabatyagan ang  nagahana ang politikal nga mga pagbag-o. Yara ako sa kolehiyo sang abogasiya sa Riga, kag madamo nga estudyante ang naghinun-anon tuhoy sa katuyuan sang kabuhi. Nagbasa ako sang mga libro tuhoy sa pilosopiya kag mga relihion sa Sidlangan. Nahanas man ako sa karate nga ginatawag aikido. Kag sang ulihi ako kag ang akon nga asawa nga si Elita nakapakig-angot sa mga Saksi ni Jehova.

“Sa una namon nga pagtambong sa miting, mainit kami nga gin-abiabi lunsay sang mga taga-Latvia kag Ruso nga kauturan. Nagtudok gid sa amon ining tunay nga gugma. Sa amo man nga tion, nakibot ako sang ang akon instruktor sa karate nagsiling nga ang mahanas lamang sa Zen Budhismo ang mahimo mangin  mga aikido master. Pagkatapos sadto nag-untat na ako sa pagpakigbahin sa aikido! Wala madugay, ginpaguntingan ko ang malaba ko nga buhok, kag sang Marso 1993, ako kag si Elita nabawtismuhan. Sugod sadto nakatigayon ako sing pribilehiyo nga gamiton ang akon ihibalo sa kasuguan sa pagbulig ‘sa pagpangapin kag sa legal nga pagpamatuod sa maayong balita’ sa Latvia.”—Fil. 1:7.

GINTILAWAN ANG CRISTIANONG PAGTUO

Sang 1993 natilawan ang pagtuo sang apat ka estudyante sa musika sa Jelgava, sang ang ila koro gin-asayn nga magkanta sa selebrasyon sang Adlaw sang Independensia. Bisan pa nga bag-o lang sila sa kamatuoran, nagpamat-od ining mga dalagita  nga pahamut-an ang Dios. Busa, ginsulatan nila ang direktor sang koro, kag matinahuron nga nagpangabay nga indi makapakigbahin sa sinang okasyon bangod sang ila Cristianong konsiensia. Ano ang reaksion sang direktor? Nagsulat sia sing ultimatum sa mga ginikanan sang mga estudyante, ginpapili sila kon makanta sila sa koro ukon paguwaon sila sa eskwelahan. Kaangay sang tatlo ka Hebreo, nagtuman ining mga dalagita kay Jehova.—Dan. 3:14, 15, 17; Binu. 5:29.

Si Dace Puncule ang isa sa mga dalagita. Sia nagsiling: “Ang pangamuyo sa Dios kag ang pagsakdag sang kauturan nakabulig sa amon nga makapabilin nga matutom. Ginpagua kami sa eskwelahan, apang wala ako maghinulsol nga manindugan para sa kamatuoran. Huo, si Jehova nag-atipan gid sa akon. Pagkatapos sang pila lang ka bulan, nakasapo ako sing trabaho sa isa ka opisina  sang abogado, kag ang natigayon ko nga eksperiensia didto nakabulig sa akon sa Bethel, kon sa diin nag-alagad ako sugod sang 2001.”

Gintilawan man ang integridad sang iban paagi sa isyu sa dugo. Sang Septiembre 6, 1996, si Yelena Godlevskaya, isa ka 17-anyos nga babayi nga nabungguan sang salakyan, nakaagom sing madamo nga bali sang tul-an sa balikawang. Ang hamtong sa espirituwal nga si Yelena nagpamat-od sa iya tagipusuon nga maglihi sa dugo. (Binu. 15:29) Sa amo nga tion, ang kalabanan nga doktor sa Latvia indi pamilyar sa mga nonblood technique, amo nga ang nagaatipan nga mga doktor nangindi sa pagbusbos sa iya. Nian mga isa ka semana sang ulihi, duha ka doktor ang pilit nga nagtughong sing dugo kay Yelena sang tungang-gab-i kag napatay sia.

Si Marina, nga iloy ni Yelena, indi pa Saksi sadto. Si Marina nagsiling: “Makadalayaw makita ang mabakod nga pagtuo sang akon anak kay Jehova kag sa iya mga saad. Wala gid sia magkompromiso.” Karon bawtismado na, si Marina kag ang iya pamilya nagapaabot nga mahakos si Yelena sa pagkabanhaw.—Binu. 24:15.

DAKU ANG NABULIG SANG MGA HAMTONG SA ESPIRITUWAL NGA MGA LALAKI

Bangod sang madasig nga pagdamo sang mga manugbantala, nangin kinahanglanon ang hamtong sa espirituwal nga mga lalaki agod manguna. Sang 1992 ang kahigayunan nga mag-alagad sa Latvia subong misyonero gintanyag sa tatlo ka nagahambal sing Latviano nga mga utod nga nagdaku sa Estados Unidos. Upod sa ila asawa, sila amo sanday Valdis kag Linda Purin̗š, Alfreds kag Doris Elksnis, kag si Ivars Elksnis, nga manghod nga lalaki ni Alfreds. Nag-abot sila nga lima sa Riga sang Hulyo 1992. Ang ila apat sing kuarto nga dalayunan nangin puluy-an sang mga misyonero, bulutangan sing literatura, kag sentro sang pagbadbad.

Makabulig ang masinadyahon nga panimuot kon nagatuon sing tuhay nga lenguahe. “Samtang nagahiwat sing pagtuon upod sa duha ka lamharon nga babayi,” panugiron ni Doris Elksnis, “gintinguhaan ko nga ipaathag kon paano si Satanas  nakighambal kay Eva paagi sa man-ug. Apang, ang gingamit ko nga tinaga sa Latviano may tunog nga kaangay sang para sa ‘man-ug.’ Ang resulta? Ginhimo ko nga ang Yawa nakighambal paagi sa baboy!”

Sang 1994, sanday Peter kag Jean Luters nag-abot gikan sa Australia. Si Peter, nabawtismuhan sang 1954, natawo sia sa Latvia apang nagdaku sa Australia. Makapasubo nga si Jean, nga may mapinalanggaon nga kinaiya nga ginpalangga gid sang tanan, nagtaliwan sang 1999. Namat-od si Peter nga magpabilin sa Latvia kag nagaalagad subong katapo sang Komite Sang Sanga. “Sang pag-abot namon,” si Peter nagsiling, “nasapwan namon ang taga-Latvia nga kauturan nga makugi nga mga manugbantala. Apang, wala pa sing espesipiko nga teritoryo ang mga kongregasyon, kag bisan ang pila ka parte sang Riga wala pa mabantalaan. Dugang pa, pila lamang ang kongregasyon nga may regular kag na-iskedyul nga publiko nga pamulongpulong. Nasolbar sa gilayon ining duha ka problema.”

NAGBULIG ANG MGA NAGGRADWAR SA GILEAD

Ang una nga mga misyonero nga ginhanas sa Gilead nag-abot sang maaga nga bahin sang 1993. Ang taga-Sweden nga magtiayon nga sanday Anders kag si Agneta Berglund kag Torgny kag Lena Fridlund ang gin-asayn sa Jelgava, isa ka siudad nga may kapin sa 60,000 nga populasyon kag 28 ka manugbantala. “Pag-abot gid namon,” siling ni Anders, nga sa karon katapo sang Komite Sang Sanga, “nagbuylog kami sa kauturan sa pag-alagad sa latagon, kag nangin masako kami! May mga adlaw, nga halos nagadalagan na kami upod sa ila halin sa isa ka pagtuon pakadto sa isa sa sulod sang pito ukon walo ka oras nga wala kaonkaon! Makapahulag gid ang ila kakugi. Madamo sa sining estudyante ang yara na karon sa bug-os tion nga pag-alagad.”

Si Torgny Fridlund naghinumdom: “Sa tapos sang tatlo ka bulan nga kurso sa pagtuon sing lenguahe, nagbatyag kami nga handa na kami makighambal bisan nagaisahanon. Ginpili namon ang mga teritoryo nga wala pa mabantalaan sugod sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II apang wala magbaton ang mga tawo. Sala bala ang amon pamaagi? Sa tapos nga ginhinun-anunan ining butang, gintilawan namon ang lain naman nga introduksion —ang pagbasa sang kasulatan sa tagsa ka ganhaan. Pagkatapos sadto nakasugod na kami sing mga pagtuon.”

Dugang pa nga mga naggradwar sa Gilead ang nag-abot sang Abril 1995. Naglakip ini kanday Basse kag Heidion Bergman gikan sa Finland, nga nagapangalagad sa karon bilang manugtatap sa sirkito sa Ruso nga lenguahe. “Ginpangabay ko ang lokal nga kauturan nga tadlungon ako kon may nahambal ako nga sala sa ministeryo,” siling ni Basse. “Kag nalipay gid sila nga tadlungon ako indi lamang sa pagbantala nga hilikuton kundi pati na sa tion sang mga miting! Sa karon, nalipay gid ako kon mabatian ang kauturan nga magasiling, ‘Si Basse nangin pareho na naton.’”

Sanday Carsten kag Jannie Ejstrup nga taga-Denmark magkaupod nga nag-alagad sa Latvia tubtob sang si Jannie, nga mga treintahon pa lang, napatay sa kanser. “Ang pinakamaayo nga paagi nga mapadunggan ko si Jehova,” siling ni Carsten, “amo ang pagpadayon nga matutom sa misyonero nga asaynment.” Maayo gid nga halimbawa ining kauturan!

NAG-ABOT ANG NAGGRADWAR SA MINISTERIAL TRAINING SCHOOL

Sugod sang 1994, kapin sa 20 ka naggradwar sa Ministerial Training School nga gin-asayn sa Latvia ang naggikan sa Britanya, Alemanya, kag Poland. Ang una nga nag-abot amo sanday Michael Udsen kag Jess Kjaer Nielsen nga naggikan sa Denmark. Gin-asayn sila sa industriyalisado nga siudad sang Daugavpils, ikaduha sa pinakadaku nga siudad sang Latvia.

Si Jess nagsiling: “Nagbiyahe kami pakadto sa Daugavpils, mga 240 kilometros pa Bagatnan-sidlangan sang Riga, isa yadto ka matugnaw nga hapon sang Enero. Ang matuod, nag-ulan sing niebe sa Riga sang magsakay kami sa salakyan—isa ka daan nga van nga buta sing literatura. Ang nagamaneho nga utod nga lalaki, wala nagahambal sing Ingles, kag wala man kami nagahambal sing Latviano ukon Ruso. Kada 50 kilometros, nagapundo sia kag ginakuti ang makina. Sigurado nga wala niya ginakay-o ang heater; kay pareho lang katugnaw sa sulod kag sa gua sang salakyan! Apang, natapos gid man ang makalalapyo nga biyahe, kag nakaabot kami sa Daugavpils lapit na magtungang gab-i. Sa amo nga tion, may 16 ka manugbantala sa siudad. Sa talipuspusan sang masunod nga tuig, ang ina nga kadamuon halos nagdoble.”

 PAGBADBAD SA LATVIANO

Antes sang 1992, ang literatura nga ginagamit sa Latvia matigayon kalabanan sa Ruso nga lenguahe, ang ginahambal sang kalabanan nga taga-Latvia. Apang, madamo ang luyag sang ila natawhan nga lenguahe. “Makatilingala,” siling sang isa ka report, “sa pila ka gatos nga bag-o nga mga manugbantala may pila nga may ikasarang sa pagbadbad, kag dayag nga ang balaan nga espiritu sang Dios amo ang nagagiya sang hilikuton sining handa kag lamharon nga mga kauturan, nga mga lalaki kag babayi.”

Bangod sang pagpangabudlay sang mga manugbadbad, Ang Lalantawan sa Latviano natigayon sing bulanan sang Enero 1995 kag makaduha sa kada bulan sang Enero 1996. Ang iban pa nga mga publikasyon matigayon na sa Latviano lakip na ang madamo nga mga libro, brosyur, kag ang Magmata! nga magasin.

Sang maaga nga bahin sang 1993, ang grupo sang manugbadbad nagsaylo gikan sa gamay nga mga kuarto sang puluy-an sang mga misyonero pakadto sa isa ka apartment sa Brīvības Street. Kag, sang Agosto 1994, nagsaylo sila sa bag-o ginpakay-o nga mga opisina sa 40 Miera Street. Paano natigayon sang kauturan ining bag-o nga propiedad?

ISA KA MAALWAN NGA REGALO

Si George Hakmanis kag ang iya asawa, nga si Sigrid, naghalin sa Latvia subong mga refugee sa tion sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II. Ang magtiayon nakatuon sang kamatuoran sa London, Inglaterra, kag nabawtismuhan sang 1951. Sang masunod nga tuig nagpuyo sila sa Estados Unidos, kag sang 1992 nagbalik sila sa Latvia sa sulod sang lima ka tuig.

Sang nagbulag ang Latvia sa Unyon Sobyet sang 1991, mahimo na matigayon sang mga tawo ang ila titulo ukon legal nga kinamatarong sa ila propiedad nga gin-angkon sang gobierno. Si Sigrid kag ang iya magulang nga babayi, nga isa man ka Saksi, nagtago sang mga dokumento sang pamilya sa kapin sa 50 ka tuig, amo nga natigayon nila ang propiedad sa 40 Miera Street. Sa tapos nga mahimo nila ina, maalwan nga gindonar ini sa organisasyon ni Jehova. Ginhimo sang kauturan ang bilding sa lima ka panalgan nga sentro sang pagbadbad nga mahimo puy-an sang 20 ka utod.

 Si Milton G. Henschel nga katapo sang Nagdumala nga Hubon nagtambong sa dedikasyon sang Agosto 20, 1994. Samtang didto pa sia, nagpanugda sia nga baklon ang tupad nga propiedad sa 42 Miera Street, nga nagalakip sang anom ka panalgan nga bilding. Ginbaligya ini sang tag-iya, nga nagapuyo sa Estados Unidos. Ini man nga bilding ginpakay-o sing bug-os, kag ang pamilya Bethel nangin 35. Sugod sadto, bangod sang pagpasangkad nadugangan pa gid ang mga opisina kag mga kuarto para sa 55 ka mga Bethelite.

 LEGAL NGA PAGKILALA

Padayon nga isa ka hangkat ang legal nga pagparehistro sang hilikuton sa Latvia. Sang 1996, gingamit sang mga opisyales ang malain nga mga komento sang media nahanungod kay Yelena Godlevskaya subong basihan nga indi pagbatunon ang rehistrasyon. Isa ka miembro sang parlamento ang nagpabatibati nga ang amon hilikuton mahimo nga dumilian! Apang, padayon ang mga kauturan nga nakigkita sa mga opisyales kag ginpaathag ang amon hilikuton. Sang ulihi, sang Oktubre 12, 1998, ang direktor sang National Human Rights Office nagpahibalo sang legal nga rehistrasyon sang duha ka kongregasyon—ang Riga Center kag ang Riga Torn̗akalns—tilawan sa sulod sang isa ka tuig. Isa ka bulan sang ulihi, nangin legal na man ang rehistrasyon sang kongregasyon sa Jelgava.

Ang kasuguan sa Latvia nagapatuman nga magparehistro liwat sa tagsa ka tuig ang bag-o nga mga kongregasyon. Agod makatigayon sing permanente nga rehistrasyon, ang indi magkubos sa napulo ka kongregasyon kinahanglan nga legal nga magparehistro sa sulod sang napulo ka tuig. Samtang, yadtong nagahulat sang ila rehistrasyon mahimo makatipon nga wala ginpahilabtan sang gobierno.

PAGSAPO SING DUOG AGOD TIPUNAN

Ang madasig nga pagdamo sa sulod sang dekada 1990 nagkinahanglan sing dalagku nga mga duog agod pagahiwatan sing mga miting. Sang 1997 isa ka maayo gid nga propiedad ang gintanyag sa public auction sa banwa sang Daugavpils, kag ang kauturan lamang ang nagpresentar nga magbakal. Ang pagpakay-o nagsugod sang Disiembre 1998, kag walo ka bulan sang ulihi, ang kapin sa 140 ka manugbantala sa sinang siudad nalangkag sa pagtambong sa ila mismo Kingdom Hall.

Ang una nga ginpatukod nga Kingdom Hall natapos sang 1997 sa banwa sang Jūrmala. Nagdayaw gid ang isa ka lokal nga estudyante sa Biblia sa kalidad sang trabaho amo nga nagpangabay sia sa mga Saksi nga patindugan sia sing balay! Siempre pa, wala magpasugot ang kauturan, ginpaathag nila ang relihioso nga katuyuan sang trabaho. Samtang, ang kauturan sa lugar sang Torn̗akalns sa Riga nakabakal sang nasunog nga sinehan sa  barato nga presyo. Sang Agosto 1998 ang nasunog nga bilding nangin matahom kag nangin duha ka Kingdom Hall!

BULIG GIKAN SA FINLAND

Daku ang nabulig sang kauturan sa Finland agod mapasangkad ang hilikuton sa Latvia, lakip na ang pagtatap sang hilikuton diri sugod sang 1992 tubtob 2004. Ang sanga sa Finland nag-imprinta sang mga magasin para sa Latvia kag sa sulod sang mga tinuig nagpadala sing lantip nga mga utod nga lalaki agod magdumala. Nagalakip ini kanday Juha Huttunen kag ang iya asawa nga si Taina, nga nagkadto sa Latvia sang 1995. Si Juha sa karon nagaalagad bilang katapo sang Komite Sang Sanga. Sanday Ruben kag Ulla Lindh, nga magkaupod nga naghinguyang sing kapin sa 80 ka tuig sa bug-os tion nga pag-alagad, nangin daku nga bulig sa hilikuton. Si Utod Lindh nag-alagad bilang katapo sang Komite Sang Pungsod Sang Latvia sa sulod sang apat ka tuig antes magbalik sa Finland.

Dugang pa, kapin sa 150 ka kauturan gikan sa Finland ang nagbulig sa madamo nga mga proyekto sa pagpanukod. Daku ang nabulig sang pagpangabudlay nga may gugma upod ang bugana nga pagpakamaayo ni Jehova sa ministeryo sang mga manugbantala, payunir, kag mga misyonero sa Latvia, ang pungsod nga napaidalom sa pagdumala sang lokal nga Komite Sang Sanga sang Septiembre 1, 2004.

ESPESYAL NGA MGA KAMPANYA SA PAGBANTALA

Ang kalabanan nga mga manugbantala sa Latvia nagapuyo sa palibot sang mga siudad kag dalagku nga mga banwa. Sang una nga bahin sang 2001, nakabaton sing sulat ang mga kongregasyon nga nagaagda sa mga manugbantala nga gamiton ang bahin sang ila bakasyon sa pagbuylog sa espesyal nga kampanya sa pagbantala sa nabaw-ing nga mga duog. Ang 93 ka manugbantala nga nagboluntaryo gintunga sa siam ka grupo kag gin-asayn sa pila ka kaumhan nga mga banwa kag mga minuro.

Si Vjačeslavs Zaicevs, isa ka katapo sang pamilya Bethel, nagbakasyon agod nga makapakigbahin sa kampanya. “Isa yadto ka pinasahi nga kahigayunan agod mas mangin suod sa kauturan,” siling niya. “Sa tapos sang pagbantala, ululupod kami nagkaon, nagpaambitay sing mga eksperiensia, kag nagplano para sa masunod  nga adlaw. Kag pagkatapos naghampang kami sing football kag nagpabugnaw paagi sa pagpaligo sa linaw. Daw sa Paraiso na kami.”

Ang kauturan naghinguyang sing kapin sa 4,200 ka oras sa ministeryo—may promedyo nga kapin sa 41 ka oras tagsa ka manugbantala—nakapahamtang sing kapin sa 9,800 ka literatura, naghimo sing 1,625 ka pagbalik-duaw, kag naghiwat sing 227 ka pagtuon sa Biblia. Sugod sadto ang kaangay nga mga kampanya ginhimo na kada tuig.

MADAMO ANG NAKASAPO SANG DALAN PAKADTO SA MATUOD NGA KAHILWAYAN

Ang aton sugilanon nagsugod kay Ans Insberg, isa ka taga-Latvia nga nagpangamuyo sing bug-os tagipusuon sa Dios sa isa ka mabituonon nga gab-i samtang yara sa lawod. Luyag ni Ans nga masapwan ang mga tawo nga nagasimba sa Dios “upod ang espiritu kag kamatuoran.” (Juan 4:24) Ginpamatian ni Jehova inang sinsero nga pangabay. Sugod sadto, kapin pa sa 2,400 ka bunayag sing tagipusuon nga mga tawo sa Latvia ang nakatigayon sing ihibalo sang kamatuoran nahanungod sa Dios, kag daw amo man kadamo ang nagatuon sing Biblia upod sa mga Saksi. Huo, tuman pa kadamo sang hilikuton!—Mat. 9:37, 38.

Ang mga Saksi ni Jehova sa Latvia nalipay sa pagbulig sa nagahandum sing matuod nga kahilwayan, indi paagi sa pagtudlo sa ginasimbuluhan sang Freedom Monument sa Brīvības Street, kundi paagi sa paggiya sa ila sa Ginharian sang Dios. Sa dili madugay ang nagahandum sa sina nga Ginharian kag ang nagasimba kay Jehova “upod ang espiritu kag kamatuoran” hilwayon sa tagsa ka sahi sang kasakit kag pag-antos. Huo, maagom nila ang matuod nga kahilwayan—“ang mahimayaon nga kahilwayan sang mga anak sang Dios.”—Roma 8:21.

[Footnote]

[Blurb sa pahina 190]

“Indi ko gid malipatan ang akon bawtismo. Natabo ini sa kagab-ihon sa tuman ka tugnaw nga suba. Nagakurog ako sa katugnaw, apang nalipay gid ako.”

[Blurb sa pahina 203]

“May nabatian ako nga tingog sa likod ko nga nagasiling, ‘Nakabakal ka sing hilo!’”

 [Kahon/Mga Mapa sa pahina 184]

LARAGWAY​—Latvia

Pungsod

Ang takus sang Latvia gikan sa sidlangan pa katundan mga 450 kilometros kag gikan sa aminhan pa bagatnan mga 210 kilometros. Mga kagulangan ang halos 45 porsiento nga bahin sang pungsod. Ang mga sapat nagalakip sang mga beaver, usa, elk, lynx, otter, seal, baboy talunon, kag mga lobo. Ang madamong espesyi sang pispis nagalakip sang itom nga tulabong, heron, nightingale, kag woodpecker.

Mga tawo

Kapin sa ikatlo nga bahin sang 2.3 milyones nga pumuluyo ang nagaistar sa kapital nga amo ang Riga. Ang panguna nga relihion amo ang Lutherano, Romano Katoliko, kag Russian Orthodox. Apang, ang kalabanan nga mga taga-Latvia nagakabig sang ila kaugalingon nga indi relihioso.

Lenguahe

Ang panguna ang lenguahe amo ang Latviano, nga ginapamulong sang mga 60 porsiento nga pumuluyo, kag Ruso, nga ginapamulong sang kapin sa 30 porsiento. Madamo ang makapamulong sing kapin sa isa ka lenguahe.

Palangabuhian

Halos 60 porsiento sang pumuluyo ang nagapabayad sa ila serbisyo, kag 40 porsiento ang nagatrabaho sa mga pabrika kag nagapanguma.

Pagkaon

Ang produkto sa uma nagalakip sang sebada, patatas, sugar beet, kag nanuhaytuhay nga utanon, kag seryal. Ang kasapatan nagalakip sang baka, kanding, baboy, kag karnero. Madamo man sing manok, pato, pabo kag iban pa.

Klima

Mapaang, kag pirme may panganod ang kalangitan. Medyo mabugnaw sa tig-ilinit, kag indi tanto ka tugnaw sa tigtulugnaw.

 [Map]

(For fully formatted text, see publication)

ESTONIA

RUSSIA

LATVIA

Valmiera

RIGA

Jūrmala

Sloka

Tukums

Ventspils

Kuldīga

Liepaja

Vain̗ode

Jelgava

Daugavpils

LITHUANIA

BALTIC SEA

Gulf of Riga

[Retrato]

Riga

 [Kahon/Mga Mapa sa pahina 186]

Ang Apat ka Rehiyon Sang Latvia

Nabahin ang Latvia sa apat ka geograpiko kag kultural nga rehiyon, ang tagsa sini may kaugalingon nga kinaiya kag katahom. Ang Vidzeme, nga yara sa dulunan sang Gulf of Riga amo ang pinakamalapad nga rehiyon. Yari diri ang mga banwa sang Sigulda kag Cēsis subong man ang Riga nga amo ang kapital sang Latvia kag masapwan sa sini nga mga banwa ang madamong maragtason nga mga kastilyo. Sa sidlangan amo ang mga nalupyakan kag masapwan ang asul nga linaw sang Latgale kag ang ikaduha sa pinakamalapad nga siudad sang pungsod nga amo ang Daugavpils. Ang Zemgale, nga ginhayuan nga talagbasan sang Latvia, nahamtang sa bagatnan sang Western Daugava River, nga nagailig halin sa Belarus pa Latvia tubtob sa Gulf of Riga. Ginapabugal sang rehiyon ang ila duha ka dalayawon nga baroque nga mga palasyo nga gindesinyo sang Italyano nga arkitekto nga si Rastrelli, nga amo ang nagdesinyo sang Winter Palace sa St. Petersburg, Rusya. Ang ikap-at nga rehiyon amo ang Kurzeme. Madamo sing kaumhan, kagulangan, kag baybayon diri. Sakop sa sini nga rehiyon ang Baltic Coast, siudad sang Ventspils kag Liepaja, kag ang madamo nga baryo sang mga mangingisda.

[Mapa]

(For fully formatted text, see publication)

1 VIDZEME

2 LATGALE

3 ZEMGALE

4 KURZEME

 [Kahon/Mga Retrato sa pahina 192]

Nagbag-o ang Akon Kabuhi kag Sang Klerigo Bangod Sang Akon Pagpanaksi

ANNA BATNYA

NATAWO 1958

NABAWTISMUHAN 1977

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Nagdaku sa isa ka Cristianong puluy-an sa Ukraine, nabuligan niya ang kapin sa 30 ka tawo nga mabawtismuhan kag karon isa ka espesyal payunir.

SANG nabatian ko nga kinahanglan ang manugbantala sa Latvia, nagsaylo ako diri sang 1986. Indi kami puede magbantala sing dayag, gani ginatago ko ang akon Biblia sa isa ka bag sang mga groseriya kag nagapalapit sa mga tawo sa mga parke kag sa iban nga publiko nga mga duog. Nagapokus kami sa paglaum sa Ginharian kag ginagamit lang namon ang amon Biblia kon positibo ang reaksion sang tawo. Bangod sang kahadlok sa mga himata kag sa mga kaingod, halos wala kami ginapakadto sang mga tawo sa ila balay, busa ginatun-an namon ang mga interesado sa mga duog nga mahimo namon sila masugilanon.

Maiwat katama ang mga literatura. Sa katunayan, sa sulod sang duha ka tuig, ang amon kongregasyon may isa lang ka kopya sang bulig sa pagtuon sa Biblia sang libro nga Ang Kamatuoran nga Nagdul-ong sa Kabuhi nga Dayon sa Ruso nga lenguahe. Ginagamit gid namon sa latagon ang impormasyon sa sini nga libro, apang wala namon ini ginapahamtang sa ministeryo!

Samtang nagapanaksi malapit sa simbahan, nasugilanon namon sang akon kaupod ang klerigo nga si Pyotr Batnya. Agod masugdan ang sugilanon, namangkot kami sa iya kon sa diin kami mahimo makabakal sing Biblia. “Interesado man ako sa Biblia,” sabat niya. Nangin maayo gid ang amon pagsugilanon. Pagkadason nga adlaw, nakigkita kami kay Pyotr sa malapit nga parke, ginpakita namon sa iya ang kaundan sang Kamatuoran nga libro, kag ginpamangkot sia kon sa diin ang luyag niya nga binagbinagon. Ginpili niya ang “Popular nga Batasan nga Wala Mahamut-i Sang Dios.” Isa gid ini ka mabungahon nga paghinun-anon kag nagdul-ong sa isa ka regular nga pagtuon sa Biblia, nga gindumalahan sang isa ka utod nga lalaki.

Nasangkapan sang sibu nga ihibalo sa Biblia, ginpinamangkot ni Pyotr ang iya kaupod nga mga klerigo kag natukiban niya nga indi nila mapaathag bisan ang sadsaran nga mga panudlo sa Biblia! Wala magdugay pagkatapos sini, nagbiya si Pyotr sa simbahan kag nagdedikar sang iya kabuhi kay Jehova.

Sang 1991, nagpakasal kami ni Pyotr kag upod nga nagpayunir. Sing makapasubo, pagligad sing pila lang ka tuig napatay sia sa aksidente. Paano ko malandas ini nga kasubo? Daku gid ang nabulig sang akon bug-os nga paghugod sa ministeryo, nga nagabulig sa iban nga makilala ang “Dios nga may bug-os nga paglugpay.” (2 Cor. 1:3, 4) Sang 1997, gintangdo ako subong espesyal payunir.

[Retrato]

Si Pyotr

[Kahon/​Mga Retrato sa pahina 200]

Ginahandum Ko Gid ang Isa ka Matarong nga Gobierno

INDRA REITUPE

NATAWO 1966

NABAWTISMUHAN 1989

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Isa anay ka Komunista, nagpayunir sia sang 1990 kag nabuligan niya ang kapin sa 30 ka tawo nga mabawtismuhan.

SANG bata pa ako, wala na ako nagapati sa Dios ukon sa Biblia. Apang, pirme ko ginatindugan ang husto kag indi ko mahangpan kon ngaa pirme nagakapaslawan ang mga tawo sa pagtukod sang isa ka maayo kag matarong nga gobierno.

Sang una ko nga nasugilanon ang mga Saksi ni Jehova, nakibot gid ako sang ila ginpakita sa akon sa Biblia. Rasonable gid ang ila ginsiling! Natandog gid ang akon tagipusuon sa akon natun-an tuhoy sa Ginharian nga panguluhan kag sa pagsakdag ni Jesus sa hustisya. Nabawtismuhan ako sang 1989 sa isa ka linaw, kag pagligad sang anom ka bulan, nagregular payunir ako. Sa sina nga tion isa pa lang ang amon anak sang akon bana. Sang ulihi nagbata ako sing kapid. Ang akon bana nga si Ivan isa man ka Saksi ni Jehova, kag bangod sang iya mahigugmaon nga pagsakdag, nakapadayon ako sa pag-alagad sing bug-os tion.

Sang gagmay pa ang mga bata, nagapanaksi ako pirme sing di-pormal sa mga kalye kag sa mga parke. Sa katunayan, nangin mahapos ang akon pagpanaksi bangod sa kapid kay nagapukaw sila sang pagkamausisaon sang mga tawo kag nangin mas relaks kag nahuyog ang mga tawo sa pagpakigsugilanon sa akon.

Samtang nagapanaksi sa isa ka parke sa Riga, nasugilanon ko ang isa ka babayi nga si Anna. Nagalingkod sia sa isa ka bangko, nga nagahulat sa pagsugod sang konsierto kag nakabakal na sing tiket para sa sini. Apang, nakunyag gid sia nga makatuon pa gid tuhoy sa paglaum sang mga tawo pasad sa Biblia, amo nga wala na sia nagtan-aw sang konsierto. Ginbasa namon nga duha ang mga teksto kag nagkontratahay nga magkitaay liwat sa parke. Pagligad sang anom ka bulan, nangin espirituwal namon nga utod si Anna (sa tuo) kag karon nagaalagad sia subong katapo sang grupo sang manugbadbad sa sanga. Huo, ang akon tagipusuon nagaawas sa kalipay kon pamalandungan ko ang mga pagpakamaayo ni Jehova sa akon ministeryo.

[Retrato]

Upod sa akon pamilya

[Kahon/​Retrato sa pahina 204]

Daw Nabasa Gid Nila ang Akon Hunahuna

ANDREY GEVLYA

NATAWO 1963

NABAWTISMUHAN 1990

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Makita sa retrato upod sa iya asawa nga si Yelena, isa ka payunir, tal-us nga manugtatap sang sirkito, kag manugtatap sang siudad.

SANG Enero 1990, sa isa ka tren pakadto sa Riga, duha ka babayi ang namangkot sa akon kon nakabasa na ako sing Biblia. Daw nabasahan gid nila ang akon hunahuna, kay madugay na ako nagahandum nga makabasa sing Biblia apang indi ako makatigayon sing Biblia. Ginhatag ko sa mga babayi, nga ang isa sa ila amo si Indra Reitupe, ang akon adres kag numero sang telepono. (Tan-awa ang kahon sa pahina 200-201.) Pagligad sang pila ka adlaw, nagkadto sila sa amon balay kag nasapwan nila nga nalangkag gid ako nga nagahulat sang ila pagduaw. Nagdayaw gid ako sa ila kalantip sa paggamit sang Biblia sa pagsabat sang akon mga pamangkot. Wala magdugay sang ulihi, gintun-an ako ni Pyotr Batnya, nga isa ka bug-os tion nga ministro kag isa anay ka klerigo.—Tan-awa ang kahon sa pahina 192-3.

Pagligad sang apat ka bulan, nagtambong ako sa una nga tion sa miting. Isa ka bes kada bulan kon tig-ilinit, sugod sa alas 10 sa aga tubtob alas 6 sa hapon, ginahiwat ang mga miting sa kagulangan. Ginabinagbinag sang mga utod ang pinili nga mga bahin gikan sa iskedyul sang Teokratikong Eskwelahan Para sa Ministeryo kag sang Miting sa Serbisyo, kag sa kinaandan may ginabawtismuhan, nga nagapahangop nga may pamulongpulong anay para sa bawtismo antes sang intermisyon sa udto.

Ang akon bag-ong natun-an nga ihibalo kag ang utudnon nga gugma nga akon nabatyagan sa tion sang mga miting nagpahalipay gid sa akon. Luyag ko gid mabawtismuhan sa gilayon. Nag-abot ina nga kahigayunan sang katapusan sang Agosto sa amo man nga tuig, kag gintum-oy ako sa isa ka linaw.

Sang maaga nga bahin sang katuigan 1990, gintun-an ko sa Biblia ang pila ka tawo sa akon art studio. Ang iban sa ila nangin utod ko sa espirituwal. Sang 1992, daku gid ang gindugang ni Jehova sa akon kalipay kay ang akon pinalangga nga asawa nga si Yelena, nangin espirituwal ko nga utod.

[Kahon/​Mga Retrato sa pahina 208]

Nakapauli Pagligad Sang 50 ka Tuig

ĀRIJA B. LEIVERS

NATAWO 1926

NABAWTISMUHAN 1958

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Tumandok sang Latvia, nakapuyo sia sa madamong pungsod antes makapauli sa Latvia agod mag-alagad sa duog nga may mas daku nga kinahanglanon.

SANG Bug-os Kalibutan nga Inaway II, nagdesisyon si Tatay nga mamutos kami kag magbiya sa Latvia. Sang ulihi, nakapamana ako, kag kami sang akon bana nagpuyo sa Venezuela. Nasugilanon ko didto ang mga Saksi ni Jehova sa una nga tion kag ginbaton ko ang isa ka pagtuon sa Biblia sa puluy-an upod sa isa ka misyonera. Aleman ang amon lenguahe sa pagtuon. Sang nagtambong ako sa mga miting, nagtuon ako sing Espanyol, ang opisyal nga lenguahe sa Venezuela.

Sang 1958 ang amon pamilya nagsaylo sa Estados Unidos, kag nabawtismuhan ako pagligad sang duha ka bulan. Sang napatay ang akon bana, ako kag ang akon bata nga babayi nagsaylo sa Espanya, kag nagpayunir ako didto. Ang diktador sa sina nga tion amo si Heneral Franco, kag ang mga mapainubuson kag mahinadlukon sa Dios ginauhaw gid sa kamatuoran. Sa 16 ka tuig ko nga pagtener sa Espanya, nakapribilehiyo ako sa pagbulig sa mga 30 ka tawo nga mabawtismuhan.

Sang nalusod ang Sobyet nga Komunismo sang 1991, nagduaw ako sa Latvia kag nakita ko nga may daku nga kinahanglanon sang manugbantala sang Ginharian diri. Nangin matuod ang akon damgo nga makapauli sa akon dutang natawhan kag magpayunir sang 1994—pagligad sang eksakto gid 50 ka tuig.

Luto na gid ang alanyon sa Latvia. Halimbawa, napanaksihan ko ang isa ka tawo nga nagpangabay sang isa sang aton mga libro. Ang iya bata nga babayi, siling niya, interesado gid sa espirituwal nga mga butang, kag luyag niya nga ihatag ini nga libro sa iya. Ginkuha ko ang adres sang iya bata, nagtuon kami sa Biblia, kag sa sulod sang isa ka tuig nabawtismuhan ini nga babayi. Nagapasalamat gid ako kay Jehova sa paghatag sa akon sing pribilehiyo kag kabakod sa pagpayunir sa akon dutang natawhan pagligad sang madugay nga mga tion.

[Retrato]

Sang 20 anyos ako

 [Chart/​Graph sa pahina 216, 217]

IMPORTANTE NGA MGA HITABO​—Latvia

1916 Nabawtismuhan ang marinero nga si Ans Insberg. Pagkatapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I, ginpaanunsio niya sa mga pamantalaan sa Latvia ang tuhoy sa Ginharian sang Dios.

1920

1926 Ginpahamtang ang talatapan sa Riga.

1928 Ginpagua ang bukleta nga Freedom for the Peoples, ang una nga publikasyon sa Latviano nga lenguahe. Nag-abot ang mga colporteur gikan sa Alemanya.

1931 Si Percy Dunham amo ang nagaatipan sa talatapan.

1933 Narehistro ang International Bible Students Association (IBSA).

1934 Ginpasira sang gobierno ang talatapan sang IBSA.

Wala sing natigayon nga report sugod sang 1939 tubtob 1992.

1940

1940 Nangin sakop sang Unyon Sobyet ang Latvia; nagbiya ang mag-asawa Dunham.

1951 Gintapok ang mga Saksi sa Siberia.

1960

1980

 1991 Natigayon liwat sang Latvia ang politikal sini nga kahilwayan.

1993 Nag-abot ang unang nahanas sa Gilead nga mga misyonero.

1995 Ginbalhag sing bulanan ang Lalantawan sa Latviano.

1996 Ginpatok ang Komite sang Pungsod sa Riga.

1997 Natukod ang bag-o gid nga Kingdom Hall sa Jūrmala.

1998 Legal nga narehistro ang duha ka kongregasyon sa Riga.

2000

2001 Gin-organisa ang unang pinasahi nga kampanya sa pagbantala.

2004 Nangin sanga ang Latvia sang Septiembre 1.

2006 Nahuman ang ekstension sa sanga; kapin sa 2,400 ka manugbantala ang aktibo sa Latvia.

[Graph]

(See publication)

Kabug-usan nga Manugbantala

Kabug-usan nga Payunir

2,000

1,000

1920 1940 1960 1980 2000

 [Full-page Retrato sa pahina 176]

[Retrato sa pahina 178]

Diri nga bilding nahamtang ang una nga talatapan sang mga Estudyante sang Biblia sa Riga, 1926

[Retrato sa pahina 178]

Ang “Kahilwayan Para sa Katawhan” nag-aman sing mensahe sang kalipay sa mga taga-Latvia, 1928

[Retrato sa pahina 178]

Si Rees Taylor

[Retrato sa pahina 180]

Si Ferdinand Fruck, nabawtismuhan sang 1927

[Retrato sa pahina 180]

Sanday Heinrich Zech kag ang iya asawa nga si Elsa, sa atubangan sang ila balaligyaan sa Liepaja

 [Mga Retrato sa pahina 183]

Si Edwin Ridgewell (sa wala) kag si Andrew Jack ang nagdala sing literatura sing patago pasulod sa Latvia

[Retrato sa pahina 183]

Sanday Percy kag Madge Dunham

[Retrato sa pahina 183]

Katapo sang talatapan kag iban pa nga mga Saksi, sang katuigan 1930

[Retrato sa pahina 191]

Listahan sang KGB sang mga Saksi nga gin-aresto sang 1950. Madamo ang gintapok sa Siberia

[Retrato sa pahina 191]

Sa Siberia, sang maaga nga katuigan sang 1950

 [Retrato sa pahina 194]

Sa dalagku nga mga pagtililipon, kaangay sa sining lubong sa patay, ang kauturan nakabati sing espirituwal nga mga diskurso

[Retrato sa pahina 194]

Sanday Pauls kag Valija Bergmanis nagbadbad sang “Ang Lalantawan” sa Latviano, ginsulat ini sa mga exercise book sang eskwelahan

[Retrato sa pahina 194]

Nagagamit sing “microfilm” (aktual nga kadakuon), ang kauturan nag-develop, nagkopya, kag nagpanagtag sang “Ang Lalantawan”

[Mga Retrato sa pahina 197]

Si Paulīne Serova nagdala sang kamatuoran kay Teofīlija Kalvīte, isa ka nars

[Retrato sa pahina 199]

Si Yurii Kaptola, 1981

[Retrato sa pahina 199]

Sa karon, sa atubangan sang prisuhan diin sia napriso

[Mga Retrato sa pahina 202]

1998 “Dalanon Sang Dios sa Kabuhi” nga Kombension, ang una nga ginhiwat sa Latvia nga naglakip sing grupo sang sign-language

[Mga Retrato sa pahina 207]

Tatlo ka bulan sang ulihi sa tapos nga nangin kampeon sa weight-lifting si Jānis Folkmanis sang Latvia, nangin manugbantala sia sing Ginharian

[Mga Retrato sa pahina 207]

Sang yara sa sulod sang prisuhan, si Māris Krūmin̗š nangamuyo sa Dios sa una nga tion

[Retrato sa pahina 210]

Si Dace Puncule ginpaguwa sa eskwelahan bangod nga nagpangindi sa pag-amba sang nasyonalistiko nga mga kanta

[Retrato sa pahina 210]

Si Yelena Godlevskaya napatay sa tapos nga pilit sia nga tughungan sing dugo

[Retrato sa pahina 210]

Ang nagalakbay nga mga manugtatap kag ang ila mga asawa nagpalig-on sang mga kongregasyon

 [Retrato sa pahina 215]

Ang pamilya Bethel sa Latvia

[Mga Retrato sa pahina 215]

Komite Sang Sanga, 2006

Si Peter Luters

Si Anders Berglund

Si Hannu Kankaanpää

Si Juha Huttunen

[Retrato sa pahina 215]

Ang tatlo ka bilding sang sanga sa Miera Street, Riga

[Mga Retrato sa pahina 218]

Ang katawhan ni Jehova sa Latvia hilway na karon sa pagbantala

[Mga Retrato sa pahina 218]

Ining nasunog nga sinehan (sa wala) nangin duha ka Kingdom Hall (sa ubos)