Belize

ANG Belize isa ka matahom nga pungsod nga nahamtang sa Yucatán Peninsula kag napalibutan ini sang Mexico, Guatemala, kag Caribbean Sea. Ining gamay nga pungsod gintawag anay nga British Honduras. May nanuhaytuhay ini nga kultura, lenguahe, kustombre, pagkaon, kag relihion.

Diutay lang ang populasyon sang Belize kon ikumparar sa iban nga pungsod sa Sentral Amerika bangod 300,000 lang ang pumuluyo sini. Nagaistar sa malapad nga kagulangan sini ang matahom nga mga pispis kag kasapatan, lakip ang maila nga jaguar. Makit-an man diri ang kagulub-an sang dumaan nga Maya kag ang matahom nga kabukiran nga may matag-as nga mga palma kag nagahuganas nga mga busay. Dalayawon man ang dalagku nga mga kuweba diri, nga ang pila sini naangot sa matin-aw kag masulog nga mga suba. Makita man sa Belize Barrier Reef, nga nagasangkad sa bug-os nga baybay sang pungsod, ang nanarisari nga korales kag magagmay nga mga isla nga may puti nga balas kag mga kalubihan.

KASAYSAYAN

Ang mga Arawak kag Carib, nga naggikan sa South America, amo ang una nga pumuluyo sa Belize. Mga siglo antes nakadtuan sang mga Europeanhon ang gintawag nga Bag-ong Kalibutan, ginapatihan nga ang Belize amo ang sentro sang sibilisasyon sang mga Maya, kag may madamo nga tinukod nga sentro sang mga seremonya kag dalagku nga mga templo diri.

Wala sing maathag nga sinulatan tuhoy sa paninguha sang mga Europeanhon nga sakupon ang Belize. Ang maathag lang amo nga napaslawan ang Espanya nga kontrolon sing bug-os ang mga Maya. Sang 1638, ang Britaniko  nga mga pirata nagpuyo sa baybay sang Belize. Sang tungatunga nga bahin sang ika-17 nga siglo, nagpahamtang sing mga komunidad agod magpanguha sang mga logwood (kahoy nga ginakuhaan sing panglugom).

Nagdala ang mga Britaniko sing mga ulipon gikan sa Jamaica kag Estados Unidos, kag subong man gikan sa Aprika, agod mangpulod sing mga logwood kag mahogany. Bisan pa wala ginalatigo ang mga ulipon diri nga nagatrabaho sa trosohan, nga kinaandan nga nagakatabo sa iban nga bahin sang Amerika, mabudlay gihapon ang ila pangabuhi kag may nagakatabo man nga pagmaltrato. Madamo nga ulipon ang nagrebelde, naghikog, ukon nalagyo sa iban nga bahin sang Belize kag nagtukod sang ila kaugalingon nga komunidad. Sang 1862, ginproklamar ang Belize subong kolonya sang Britanya, kag sang 1981, nangin independiente ini. a

NAGPANGGAMOT ANG MGA BINHI SANG KAMATUORAN

Ang isa sa una nga mga Saksi, nga ginatawag anay nga Internasyonal nga mga Estudyante sa Biblia, nga nag-abot sa Belize amo si James Gordon, nga nabawtismuhan sa Jamaica sang 1918. Sang 1923, ining niwangon kag malagday maghambal nga lalaki nagbiya sa Jamaica agod mag-istar sa Belize. Nagpuyo sia sa isa ka naligwin nga baryo sang mga Maya nga ginatawag Bomba. Nakapangasawa sia diri kag nakatigayon sing kabataan. Bisan pa malayo sia sa iya Cristianong mga kauturan, ginpaambit niya ang maayong balita sa iya mga abyan kag mga kaingod.

Paano nakalab-ot ang maayong balita sang Ginharian sa iban nga bahin sang Belize? Sang 1931, si Freida Johnson, isa ka gamayon nga utod nga mga singkwentahon ang edad kag gikan sa Estados Unidos, nagbantala sa  mga bahin sang Sentral Amerika. Nagalakbay sia sing isahanon, kon kaisa nagasakay sa kabayo, agod magbantala sa mga banwa, mga baryo, kag sa mga plantasyon sang saging sa Caribbean Coast.

Sang 1933, nag-abot si Freida sa Belize City kag nag-arkila sia sang isa ka gamay nga kuarto sa balay ni Mrs. Beeks. Mabatian ni Mrs. Beeks si Freida nga nagabasa sang Biblia kag nagakanta antes magbiya sa balay kada aga. Madamo ang nakatalupangod sa kakugi ni Freida. Halimbawa, wala sia nagapahuway kon udto kaangay sang ginahimo sang kalabanan nga mga tawo sa tropikal nga mga pungsod. Sa sulod sang anom ka bulan niya nga pagtener sa pungsod, napukaw niya ang interes sang Jamaican nga panadero nga si Thaddius Hodgeson. Nagkonsentrar sa pagpanghikot si Freida sa Belize City, apang ginduaw man niya ang pila ka kaumhan, diin nakilala niya si James Gordon sa Bomba. Ang maayo nga mga binuhatan ni Freida nagbulig sa mga tumuluo nga mangin suod sa isa kag isa kag magtipon sing tingob.

MADAMO PA ANG NABULIGAN SANG KAMATUORAN

Bisan pa mabudlay ang pagpakigkomunikar sa sina nga tion, padayon ang komunikasyon nanday James kag Thaddius samtang nagabantala sila sa ila mga teritoryo. Sang 1934, nagsulat si Thaddius sa ulong talatapan sa Brooklyn agod mangabay sing isa ka transcription machine kag mga ginrekord nga pamulongpulong pasad sa Biblia.

Kada Sabado sang gab-i, ginapatokar ni Thaddius ang mga ginrekord nga pamulongpulong sa atubangan sang bilding sang Korte Suprema, sa isa ka gamay nga parke diin nagaensayo ang mga militar. Ini nga parke ginatawag nga “Patag-awayan.” Ginapatokar ni Thaddius ang ginrekord nga pamulongpulong ni Utod Rutherford sa isa ka bahin sang parke samtang sa pihak naman, nagapatokar ang banda sang Salvation Army, nga ginaupdan  sang paghanot ni Beaumont Boman sang dalagku nga mga bombo. Apang, wala magdugay, ginbaton ni Beaumont ang mensahe sang Ginharian kag nagbuylog sia kay Thaddius sa pagbantala. “Nagapasalamat ako sa akon Dios nga si Jehova,” siling ni Beaumont, “kay ginbuligan niya ako nga mag-untat sa paghanot sang mga bombo!”

Ang isa pa ka maayo nga lugar para sa pangpubliko nga pagbantala amo ang atubangan sang merkado nga ginatawag nga Mule Park, diin may paradahan sang karo sang kabayo nga ginakargahan sang mga produkto pakadto sa palibot sang banwa. Masami diri mabatian si Thaddius—isa ka taason, morenohon, kag guapuhon nga tawo nga maayo gid mamulongpulong. Bisan pa sang hugot nga pagdumili sang Cristiandad sa mahuyugon sa Biblia nga pumuluyo sang Belize, madamo gihapon nga interesado ang nagbaton sa maayong balita, kaangay nanday James Hyatt kag Arthur Randall nga pareho nga taga-Jamaica.

Sa aminhan nga bahin sang Belize City, ginahiwat ni Thaddius ang mga miting sa iya panaderya. Ginapahigad niya ang estante kag ginatungtungan sing tapi ang mga siya agod madamo ang makapungko. Sa bagatnan naman nga bahin sang siudad, ginahiwat ang mga miting sa balay ni Cora Brown. Dugang pa, nadumduman ni Nora Fayad nga sang gamay pa sia, ang diutay nga mga Saksi sa ila lugar nagatipon sa tupad sang ila balay, sa ugsaran ni Arthur Randall.

NAGPAMUNGA ANG AKTIBO NGA PAGBANTALA

Ang dalayawon sa kalabanan sang mga Saksi sadto amo ang ila aktibo nga pagbantala. Halimbawa, bisan pa bulag si James (Jimsie) Jenkins, ginalibot niya ang bug-os nga Belize City gamit ang iya baston. Suno kay Molly Tillet, mabatian niya si James nga nagabantala sa merkado bisan pa duha ka kanto ang iya kalayuon! Talalupangdon  man kay James ang pagpamati sing maayo sa mga miting, diin nagapungko sia nga medyo nagaduko kag nagahamboy sa iya baston agod mabatian niya sing maayo ang ginahambal. Madamo sia sing nasaulo nga teksto sa Biblia, nga ginagamit niya sa pagbantala.

Sa pihak nga bahin, kilala si James Gordon sa mga baryo sa palibot sang Bomba bangod ginapanaksihan niya ang tanan niya nga masugata. Ginabitbit niya ang bulutangan sang iya mga literatura nga human sa mahogany kag ang isa ka transcription machine. Kada Domingo antes magsanag, ginasugdan na niya ang pagbugsay sang iya bangka nga wala sing katig pa ilaya kag nian nagalakat sing malawig sa teritoryo sa bug-os nga adlaw. Samtang amat-amat nga nagadulom, makita naman sia nga nagapauli gikan sa suba. Pagkatapos sang panyapon, ginatun-an ni James sa Biblia ang iya anom ka kabataan tubtob nga indi na niya masarangan ang kakapoy.

Sa sina nga tion, indi pa Saksi ang asawa ni Utod Gordon. Isa ka adlaw sang wala sia sa ila puluy-an, ginsunog sang iya asawa ang kalabanan sang iya mga literatura sa Biblia. Pagkakita ni James sa ginhimo sang iya asawa, nagpabilin sia nga kalmado. Nian, malig-on sia nga nagsiling: “Indi na ina pagliwata!” Nagdayaw gid ang iya kabataan sa iya pagpugong sa kaugalingon bangod nahibaluan nila nga importante gid sa iya ang mga literatura.

GINBUYOK SANG ESPIRITU NI JEHOVA

Isa ka bes sang Domingo sang aga, ginpanaksihan ni James si Derrine Lightburn, isa ka debotada nga Anglikano, nga nagbaton sing libro nga The Harp of God. Indi niya mabatian ang tanan nga ginahambal ni James, apang interesado sia sa sini. Sang ulihi, sang nagpuyo sia sa iya tiya nga si Alphonsena Robateau sa Belize City, may isa ka lalaki nga nagdulog sa ganhaan kag nangabay nga magsulod sa ila ugsaran.

 “Daw amo man inang tawo nga naghatag sa akon sang manami nga libro nga ginasugid ko sa imo,” siling ni Derrine sa iya tiya.

Ang lalaki amo si James Hyatt kag indi gali si James Gordon. Ginpatokar niya ang iya transcription machine kag ginhatagan niya sing The Harp of God si Alphonsena. Nagaentra sa pulitika si Alphonsena kag ang iya manghod nga babayi nga si Octabelle Flowers, apang nagapangusisa sila gihapon sa kamatuoran. Ginpahulag si Alphonsena sang iya nabatian sina nga adlaw agod sugiran ang iya manghod: “Kabalo ka, may lalaki kaina nga nagsugid parte sa Ginharian sang Dios. Sa banta ko, amo na ini ang ginapangita naton!” Ginpat-od ni Octabelle nga mangin presente sia sa pagbalik sang utod. Ining tatlo ka babayi—sanday Alphonsena, Octabelle, kag Derrine—nagbaton sa kamatuoran kag nabawtismuhan sang 1941.

Bag-o lang napatay ang nanay nanday Alphonsena kag Octabelle. Nangamuyo ang ila manghod nga si Amybelle Allen nga tani mapatay na lang sia agod makaupod niya ang iya iloy sa langit. Gin-agda ni Octabelle si Amybelle sa pamulongpulong nga natig-uluhan “Diin ang mga Patay?” Ginbaton ni Amybelle ang pangagda kag padayon sia nga nagtambong sa mga miting.

“Ginbuyok sang espiritu ni Jehova yadto nga mga tawo paagi sa pagbasa sa mga publikasyon kag pagtambong sa  mga miting,” siling ni Olga Knight, bata nga babayi ni Derrine. “Nalangkag gid sila sa kamatuoran amo nga ginpaambit dayon nila sa iban ang ila natun-an.”

Halimbawa, ginbaton sang tatay ni Olga nga si Herman Lightburn ang kamatuoran pagkatapos niya mabasa ang libro nga Children sang didto sia sa ospital. Nalangkag gid sia sa iya natun-an amo nga nagaarkila sia sing isa ka trak kada Biernes agod gamiton sang pila ka manugbantala sa pagpanaksi sa palibot nga mga baryo. Maid-id man sia nga nagbantala sa mga kaumhan sang Black Creek, diin yara ang iya uma.

“Nagabantala ang akon mga ginikanan sa higad sang Belize River,” hinumdom ni Olga, “kag nagakadto ang mga tawo kon gab-i nga may dala nga sulo agod mamati. Kon magbakasyon kami sa uma, ginasakyan namon nanday Nanay, Tatay, Tiya Amybelle, kag sang iya bata nga babayi nga si Molly Tillet ang mga kabayo ni Tatay kada aga kag nagasundanay kami pakadto sa Crooked Tree. Pag-abot namon, samtang nagahalab ang mga kabayo, ginatun-an namon sa Biblia ang mga interesado. Subong resulta, ang pila sadtong mga pamilya nagbaton sang kamatuoran.”

Sang 1941, ang una nga grupo sang mga bag-uhan ginbawtismuhan sa dagat sang Caribbean sa Belize  City. Lakip sa ila amo si George Longsworth, nga nagpayunir dayon tubtob sa iya kamatayon sang 1967 sa edad nga 87. Kalabanan sang iya ginbantalaan amo ang suludlon nga bahin sang pungsod. Nagasakay sia sa kabayo pakadto sa malayo nga mga banwa kag mga baryo, kag nagbantala sa mga duog nga wala pa nabantalaan. Ang mapinadayunon nga kakugi ni George sa pagministeryo kag ang iya regular nga pagtambong sa miting nagpalig-on gid sa mga bag-uhan. Gingamit ni Jehova ining makugi kag matutom nga mga alagad agod buyukon ang mga interesado sa iya organisasyon.

NAG-ABOT ANG UNA NGA MGA MISYONERO

Sang Oktubre 5, 1945, nag-abot sanday Elmer Ihrig kag Charles Heyen, mga gradwado sa una nga klase sang Gilead. Apang, sa adlaw antes sang ila pag-abot, ginbagyuhan ang bagatnan nga bahin sang Belize City nga mga 160 kilometros ang kalayuon gikan sa siudad. Ginbaha ang 16 kilometros nga dalan gikan sa erport pakadto sa siudad, gani nagsakay ang mga misyonero sa trak sang militar. Ginbutangan ni Thaddius Hodgeson sang mga bloke sang semento kag mga kahon nga kahoy ang  atubangan sang ila balay agod tapakan sang mga misyonero para indi sila mabasa.

Malangkagon nga ginapaabot sang mga kauturan sa Belize ang mga misyonero. Naglakbay pa gani gikan sa aminhan sanday James Gordon, León Requeña, kag Rafael Medina pa Belize City agod makilala ang mga misyonero. Mabudlay gid ang paglakbay sa sina nga panahon. “Wala sing haywey gikan sa aminhan pa Belize City,” paathag ni Ismael Medina, ang apo ni Rafael. “May mga inagihan lamang sang karo nga ginaguyod sang kabayo. Wala sila sing maagyan nga mga balay, gani kon diin sila maabtan sang dulom, didto man sila matulog bisan pa may mga man-ug sa palibot. Pagkatapos nga makilala ang mga misyonero kag nakatigayon sing panuytoy kag mga literatura, ining tatlo ka utod naglakat naman pauli. Naglawig sing pila ka adlaw ang ila pagpanglakaton!”

Indi gid kinaandan ang pagpakilala sa mga misyonero sa mga tawo sa Mule Park. Ginsugdan ni James Hyatt ang programa paagi sa pagbuyagyag sa sayop nga mga panudlo sang klerigo, amo nga namuyayaw ang pila ka tagpalamati. Sa katapusan sang iya pamulongpulong, gintudlo niya gilayon ang duha ka misyonero kag nagsiling, “Ginatugyan ko sila sa inyo!” Amo lang ina ang ginsiling niya sa mga tawo parte sa mga misyonero sa sina nga okasyon.

Wala sing duhaduha nga ginhigugma gid sang mga kauturan sa sina nga tion si Jehova kag ang kamatuoran sa Biblia. Gindumtan man nila ang sayop nga mga panudlo sang relihion. Bangod sang mapuslanon nga eksperiensia nga ginpaambit sang mga misyonero sa mga manugbantala, nabuligan sila nga mangin mas epektibo pa gid sa ila pagbantala.

Nagpanghikot ang duha ka misyonero sa Belize City, nga may 26,700 ka pumuluyo sa sina nga tion. Ang duta sang siudad human sa gintampok nga duta kag mga bato, amo nga nagtaas lamang ini sing isa ka pie gikan sa nibel  sang dagat, kag wala ini sing maayo nga kanal. Subong man, mapaang kag magin-ot ang klima diri. Wala sing suplay nga tubig ang siudad, apang sa kada ugsaran, may dalagku nga suludlan nga human sa kahoy agod suptan sing ulan sa tion sang tingulan. Kon kaisa, puerte ka baskog sang ulan, kaangay sang 1931 sang ginsalakay sang bagyo ang siudad nga nagpatay sing kapin sa 2,000 ka tawo.

PAG-USWAG WALAY SAPAYAN SANG MGA PAGDUMILI

Bisan pa wala gindumilian ang hilikuton sang mga Saksi ni Jehova sa Belize, gindumilian sing makadali sang gobierno ang aton mga publikasyon sa tion sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II. Apang, wala madugay antes sang pag-abot sang mga misyonero, ginkuha ini nga pagdumili.

Pero, ang Hulyo 15, 1946 nga Ang Lalantawan nagreport parte sa hilikuton sang duha ka misyonero sa Belize, nga nagasiling: “Sa kabaryuhan, ginatinguhaan gihapon sang isa ka pari sang Katoliko nga ipatuman ang pagdumili sa mga literatura nga ginapadala paagi sa koreo. Naakig gid ang klero sang Katoliko sa sining duha ka misyonero sang mga saksi ni Jehova; kag ang isa ka Irlandes-Amerikano nga pari . . . naakig gid kay gintugutan sang British Colonial Government nga makasulod sa pungsod ining mga misyonero. . . . Ginsilingan sang duha [ka misyonero] ining pari nga nagapangangkon man sia nga Amerikano, kag ginpakita nila ang estadistika sang prisuhan sang Amerika, nga nagapakita nga wala nakabulig ang Romano Katoliko agod mangin maayo ang moralidad sang mga Amerikano. Bangod nahuy-an, naghalin gilayon ang pari.”

Ang unang eksakto nga rekord sang manugbantala sa Belize amo ang pito nga nagreport sang tuig 1944. Agod mangin mas epektibo sa ila pagbantala, naggamit sila sang mga testimony card sa ila pagpamalaybalay. Sa sulod sang isa ka tuig sugod sang nag-abot ang mga misyonero, nangin 16 ang manugbantala.

 Sang 1946, sanday Nathan H. Knorr kag Frederick W. Franz, nga gikan sa ulong talatapan, nagbisita sa pungsod kag nagtukod sang sanga talatapan. Namulongpulong si Utod Knorr parte sa pag-organisar, nga nagapaathag nga kinahanglan isulat nila ang ila report sa pag-alagad sa pormas nga gin-aman. Ginpalig-on ni Utod Franz ang kongregasyon nga magpakita sing kaluoy sa iban paagi sa padayon nga pagbantala sing mensahe sang Ginharian. Sang ulihi nga bahin sina nga semana, ginpaathag ni Utod Knorr sa 102 nga tumalambong, lakip sa madamo nga interesado, kon ngaa dapat magkalipay ang mga interesado sa pag-upod sa katawhan ni Jehova. Gin-agda niya sila nga magtuon sa Biblia sing regular upod sa mga Saksi.

Sina man nga tuig, nag-abot sanday Charles kag Annie Ruth Parrish kag Cordis kag Mildred Sorrell. Ginsundan sila nanday Truman Brubaker kag Charles kag Florence Homolka sang 1948. Gin-abiabi gid sila bangod madamo pa ang hilikuton.

MADAMO PA NGA HILIKUTON

“May isa lamang ka gamay nga kongregasyon sadto,” sulat ni Elmer Ihrig, “kag wala sing kongregasyon sa mga distrito sa gua sang siudad. Ginakadtuan ko ini nga mga lugar kag nagatener sing tigduha ka semana, nga nagasab-ug sang binhi paagi sa pagpahamtang sing mga libro, pagpa-subscribe kag pagpamulongpulong.” Sa una nga tuig ni Charles Heyen, nagsakay sia sa trak pa Orange Walk agod magbantala didto kag palig-unon  ang mga kauturan nga maghiwat sing mga miting sing regular.

Ang lamang nga masakyan pakadto sa mga banwa sa bagatnan amo ang sakayan. Gani, nagsakay sanday Elmer kag Charles sa sakayan nga Heron H agod makadtuan ang Stann Creek (karon Dangriga) kag Punta Gorda, mga banwa sa higad sang baybay. Ini nga mga banwa ginapuy-an sang mga Garifuna. Tulumuron nila nga magbantala didto. Sa sina nga tion, 30 ka oras ang biyahe gikan sa Belize City pakadto sa Punta Gorda. Nagkadto si Elmer sa sini nga duog kag nagpamulongpulong sa 20 ka tawo sa lobby sang hotel nga iya gindayunan.

Nadumduman ni Olga Knight ang tion nga nag-upod si Elmer sa iya pamilya pakadto sa naligwin nga baryo sa Crooked Tree, diin nagadumala ang iya tatay sing mga miting sa kakahuyan sa pangpang sang suba. Ginpasalamatan gid sang mga kauturan didto ang pagpangabudlay kag pagkamapainubuson sang mga misyonero.

Sang 1948, ginreport nga may aberids nga 38 ka manugbantala, kag apat ka bag-o nga kongregasyon ang naporma sa gua sang Belize City. Ining gagmay nga mga kongregasyon ginatapuan lamang sang pila ka manugbantala gikan sa kaumhan, subong sang pamilya Lightburn sa Black Creek, pamilya Gordon sa Bomba, pamilya Humes  kag Aldana sa Santana, kag sanday Utod Requeña kag Medina sa Orange Walk. Nasentro ang hilikuton sang mga misyonero kag espesyal payunir sa Belize City, subong sang ginpalig-on sa ila. Ginpakamaayo ni Jehova ang ila kapisan, kag madamo nga interesado ang nangin alagad ni Jehova.

Sang Disiembre 1949, nagduaw liwat diri si Utod Knorr. Ini nga pagduaw suno gid sa tion kag makapalig-on. Nagtener sia sing isa ka gab-i sa puluy-an misyonero, nga nagasaysay parte sa mga kabudlayan sang pagmisyonero. Madamo nga bag-uhan ang luyag mag-alagad kay Jehova apang wala nila ginatamod nga importante ang dedikasyon kag bawtismo. Ginpahanumduman ni Utod Knorr ang mga misyonero nga kinahanglan ang pagpailob, pagbatas, kag gugma para sa mga tawo. Ginpahanumduman man niya sila nga nakatigayon na sila sing maayo nga mga resulta.

GINDUMILIAN NA ANG PAGSULOD SANG MGA MISYONERO

Sang 1957, narealisar sang mga kauturan nga ginabantayan gid sang gobierno ang mga hilikuton sang mga Saksi ni Jehova sa Belize. Halimbawa, sang ginpasalida ang isa sa mga video sang Sosiedad sa Orange Walk, ginpamangkot sang pulis ang utod gikan sa sanga kon ano nga oras sila nag-abot kag kon ano nga oras sila mabiya. Nagsiling sia nga ireport niya ini sa ila superyor kag nagsiling man sia nga may nakasibilyan nga pulis nga nagtambong sa bag-o lang ginhiwat nga asembleya agod maghimo sing kaanggid nga report.

Sugod sang 1951 tubtob 1957, napulo pa ka misyonero ang gintugutan nga makasulod sa pungsod. Apang, sang Hunyo 1957, nakabaton ang mga utod sing sulat halin sa kapulisan kag opisina sang imigrasyon, nga nagasiling: “Ang Gobierno sang British Honduras [karon Belize] nagdesisyon nga sugod karon, wala na sing mga Ministro sang inyo Sosiedad gikan sa iban nga pungsod ang tugutan  nga makasulod sa British Honduras.” Nagpangabay ang mga utod nga makigkita sa gobernador agod hibaluon ang rason sa sini nga desisyon, apang wala sila ginpasugtan.

Bisan pa wala gintugutan ang iban nga relihion nga magpasulod sing bag-o nga mga misyonero, ginpasugtan sila nga tal-usan ang ila mga misyonero nga nagbiya sa pungsod. Apang, indi amo sini sa mga Saksi ni Jehova, nga nagakinahanglan sing tal-us sa duha ka misyonero. Sang 1960, nagsulat ang mga kauturan sa mga opisyales sang Belize pati na sa London nga nagapaathag nga wala sila nagapangabay nga magpasulod sing bag-o nga mga misyonero kundi luyag nila nga tal-usan ang duha ka misyonero nga nagbiya.

Ang malip-ot nila nga sabat amo: “Indi na mabag-o ang desisyon sang Gobernador sang Konsilyo nga indi na pagtugutan nga makasulod ang misyonero sang Watch Tower Bible and Tract Society sa British Honduras.”

Sang nangabay ang mga utod nga interbyuhon ang gobernador, ginsilingan sila: “Indi na mabag-o ang desisyon nga ginhimo sang Gobernador sang Konsilyo sang 1957 nga indi na pagtugutan nga makasulod ang mga misyonero sang inyo Sosiedad sa British Honduras, kag sa sini nga mga kahimtangan indi na kinahanglan pa nga makigkita sa inyo ang Gobernador.” Daw nagbunggo lang sa pader ang mga kauturan!

Apang, pagkatapos sang padayon nga pagpangabay sa halos lima ka tuig, sang Oktubre 1961 nakabaton ang sanga sing sulat gikan sa Secretariat sang Belize, nga nagasiling: “Luyag ko ipahibalo sa inyo nga ginbinagbinag sang Gobierno sang British Honduras ang inyo ulihi nga pangabay kag nagdesisyon nga mahimo na makasulod ang tal-us nga mga misyonero.” Gani sang 1962, nakasulod sa pungsod sanday Martin kag Alice Thompson gikan sa Jamaica subong mga misyonero.

 WALA NAUPANGAN ANG HILIKUTON

Maathag nga ginatinguhaan gid nga pauntaton sang relihioso nga mga manugpamatok ang aton hilikuton. Apang, nagmadinalag-on bala sila? Ginapakita sang report sang 1957 nga tuig sang pag-alagad nga 176 ang kadamuon sang manugbantala sa pito ka kongregasyon. Ang Belize may 75,000 ka pumuluyo sina nga tion, buot silingon may 1 ka manugbantala sa kada 400 ka tawo. Sang 1961 nga tuig sang pag-alagad, 236 ang ginreport nga manugbantala, nga nagapakita nga may 34 porsiento nga pag-uswag. Gani, sa sina nga tion, may 1 ka manugbantala sa kada 383 ka tawo. Matuod gid ang ginsaad ni Jehova sa iya katawhan: “Wala sing hinganiban nga ginhimo batok sa imo nga magauswag, kag ang tagsa ka dila nga magtindug batok sa imo sa paghukom tagudilian mo.” (Isa. 54:17) Nagpadayon ang pagbantala nga wala naupangan.

Madamo sang nagatuon sa Biblia ang nagaupdanay nga wala makasal, kag ang pila nagailis pa sang ila ginapuyo. Apang sang natun-an nila ang mataas nga mga talaksan ni Jehova, madamo ang nanikasog kag naggasto agod makasal, bisan pa ang pila sa ila kapin na sa 80 anyos.

KINAHANGLAN ANG KAUGALINGON NGA KINGDOM HALL

Sang Disiembre 1949, abanse nga nagbayad ang mga utod sing arkila agod gamiton ang Liberty Hall sa Belize City para sa serye sang apat ka pinasahi nga pamulongpulong nga hiwaton sa Enero 1950. Sa adlaw antes sang katapusan nga pamulongpulong, ginwaragwag sa radyo nga gamiton ang tilipunan para sa lubong sang isa ka prominente nga tawo. Wala sapayan sang pagpangabay sang mga utod sa mga tag-iya sang tilipunan, natublag ang pamulongpulong sang nagsulod sa tilipunan ang isa ka grupo sang mga tawo kag magahod nga nagplastar sang mga kagamitan para sa lubong. Sang ulihi, nangayo sing bulig ang mga utod sa kapulisan. Maathag nga kinahanglan sang mga utod ang kaugalingon nga Kingdom Hall. Ang  ginaarkilahan nila nga mga tilipunan ginagamit man subong club kag diskohan, kag mahal ang arkila.

“Pagka-Domingo sang gab-i, 174 ang nagtambong sa Pagtinuon sa Ang Lalantawan,” saysay ni Donald Snider, nga amo ang manugtatap sang sanga sa sina nga tion. “Halos indi makaigo sa tilipunan ini nga kadamuon, gani nagtindog na lang ang iban. Bangod gutok, labi pa nga naggin-ot.” Pila ka beses nga ginsaylosaylo ang sanga talatapan kag ang puluy-an misyonero sa nanuhaytuhay nga duog.

Sang Septiembre 1958, ginsugdan ang pagtukod sang duha ka panalgan nga bilding. Sa una nga panalgan sini amo ang gamay nga sanga talatapan kag puluy-an misyonero, kag awditoryum naman ang bug-os nga ikaduha nga panalgan. Natapos ang pagtukod sang 1959 kag nakatigayon gid man sing kaugalingon nga Kingdom Hall ang Kongregasyon sang Belize City.

PAG-USWAG SANG PAGBANTALA SA MGA NAGAPAMULONG SING ESPANYOL

Lakip sa talalupangdon nga espirituwal nga pag-uswag sa katawhan ni Jehova sa Belize amo ang pagbantala sa mga tawo nga nagahambal sing Espanyol. Sang 1949, may mga lugar nga nagahambal sing Espanyol, pero wala sing misyonero nga makahibalo maghambal sini. Apang sang ulihi, may pila nga ginpadala nga makahibalo mag-Espanyol. Isa sa ila amo si Leslie Pitcher, nga nag-abot sang 1955. Gin-asayn sia nga manghikot sa Benque Viejo, isa ka banwa nga Espanyol ang pinulungan, nga nahamtang sa katundan sang Belize malapit sa dulunan sang Guatemala. Sang nag-abot sia, may pila na ka tawo nga tagadiri nga nagahulat sa iya. Ngaa?

Mga isa ka tuig antes sini, sa banwa sang San Benito, sa malayo nga katundan sang Guatemala, natun-an ni Natalia Contreras ang kamatuoran kag nabawtismuhan. Nagtabok sia sa dulunan pasulod sa Belize agod panaksihan  ang iya mga paryente sa Benque Viejo. Ang isa sa ila amo si Serviliano Contreras, nga namati gid sing maayo sa paathag ni Natalia sa Kasulatan tuhoy sa pagsimba sa imahen, kag ginbaton niya ang kamatuoran. Matutom sia nga Saksi tubtob sa iya kamatayon sang 1998 sa edad nga 101. Madamo sa iya mga kabataan kag kaapuhan ang nangin mga Saksi. Ang teritoryo sang diutay nga mga manugbantala sa Benque Viejo sa sina nga panahon naglampas pa sa dulunan sang Guatemala sa banwa sang Melchor de Mencos, sa diin nagahiwat sila sang mga miting. Sang ulihi, naporma ang kongregasyon sa Melchor de Mencos, kag kilala gihapon ang Kongregasyon sang Benque Viejo sa ila kakugi.

Sang 1956, ginapresentar sa Espanyol ang pila ka bahin sang distrito kag sirkito nga asembleya. Apang sang Pebrero 1968, ginpresentar na ang bug-os nga bahin sang sirkito nga asembleya sa Espanyol sa Kingdom Hall sa Orange Walk. Otsentay singko ang nagtambong kag apat ang nabawtismuhan.

Sanday Marcelo Dominguez kag Rafael Medina, duha ka utod nga nagahambal sing Espanyol, upod sa iban pa nga Saksi nga nagahambal man sing Espanyol, lakip sanday Dionisio kag Catalina Tek, ang padayon nga  nagatambong sa mga miting kag asembleya nga ginahiwat sa Ingles, bisan pa gamay lang ang ila nahangpan sa sini nga lenguahe. Sang Oktubre 1964 lang naporma ang Espanyol nga kongregasyon sa Orange Walk nga may 20 ka manugbantala, nga katapo anay sang Ingles nga kongregasyon.

Sang katuigan 1980, may inaway sibil sa kaingod nga El Salvador kag Guatemala, amo nga madamo nga tawo ang nagdangop sa Belize. Lakip sa ila ang pila ka Saksi nga pamilya nga nagahambal sing Espanyol. May mga gulang, mga ministeryal nga alagad, kag mga payunir sa sini nga mga pamilya. Nakabulig ini agod mag-uswag ang pagbantala sa mga Espanyol, kaangay man sang nahimo sang pila ka misyonero nga naghalin sa mga pungsod nga nagahambal sing Espanyol.

“ANG MATUOD NGA MGA CRISTIANO NAGABANTALA SA BALAY KAG BALAY”

Isa ka adlaw, may duha ka estranghero nga nanuktok sa balay ni Margarita Salazar sa Orange Walk kag namangkot, “Kilala mo bala ang Saksi nga si Margarita Salazar?” Ang nanuktok amo ang 23 anyos nga si Teófila Mai kag ang iya iloy. Naghalin pa sila sa August Pine Ridge, isa ka baryo nga 34 kilometros ang kalayuon sa bagatnan-katundan sang Orange Walk. Ngaa ginapangita nila si Margarita?

“Mga isa ka tuig antes sini,” paathag ni Teófila, “nagmasakit sing grabe ang akon siam ka bulan nga bata nga lalaki. Gani gindala ko sia sa baryo sang Botes agod idedikar sa birhen nga santos nga si Santa Clara. Nagsakay ako sa prante sang salakyan, kag ginpanaksihan ako sang drayber nga akon kasimaryo. Sang namangkot sia kon ngaa dal-on ko sa Botes ang akon bata, ginsilingan niya ako nga wala ginaugyunan sang Biblia ang pagsimba sa mga imahen. Napukaw gid sini ang akon interes. Sa sulod sang pila ka tion, madamo nga kamatuoran sa Kasulatan  ang ginpaambit niya sa akon, nga iya natun-an sa mga Saksi ni Jehova.

“Isa ka bes sa akon pagbiyahe,” padayon ni Teófila, “ginsilingan ako sang drayber nga ang matuod nga mga Cristiano nagabantala sa balay kag balay. Ginpaathag niya nga ginahimo ini sang mga Saksi ni Jehova kag ginabasa nila ang Sofonias 1:14 kag 2:2, 3 sa mga tawo. Gani, samtang ginadapit ko ang akon bata kag ginakungkong naman ang isa, nagpamalaybalay ako sa August  Pine Ridge kag ginbasa ko yadto nga mga teksto sa akon mga kaingod. Sang ulihi, nagpanugda ang drayber nga kon gusto ko gid mahibaluan ang kamatuoran, dapat ako magtuon sa Biblia upod sa mga Saksi ni Jehova. Ginsugiran niya ako parte sa mga Salazar kag ginhatag niya sa akon ang ila adres sa Orange Walk. Wala pa ako makakadto sa Orange Walk, gani gin-upod ko si Nanay agod pangitaon sila.”

Nadumduman ni Margarita ang una nga pagduaw sa ila ni Teófila kag sang iya nanay. “Madamo sila sing pamangkot parte sa Biblia,” hinumdom niya, “kag madugay gid ang amon pag-istoryahanay. Namangkot sila kon matuod gid bala nga ginabuligan sang mga Saksi ni Jehova ang mga tawo nga mahangpan ang Biblia, bisan pa malayo ang ila ginapuy-an. Ginpasalig ko sia nga matuod gid ina kag nagsaad ako nga kadtuan sila sa ila baryo kada duha ka semana para magtuon sa Biblia upod sa ila.”

Sang nag-abot si Margarita upod sa iya bana nga si Ramón sa August Pine Ridge, natipon na nga daan ni Teófila ang anom ka adulto nga miembro sang iya pamilya agod magtuon sa Biblia. Sa iban nga higayon, regular nga nagaupod sa mga Salazar ang iban nga payunir sa Orange Walk kag nagalakbay sing 34 kilometros sa makitid, indi sementado kag batsihon nga dalan agod magbantala sa baryo samtang ginatun-an sa Biblia si Teófila ka ang iya pamilya. Masami nga didto na nagatulog si Amybelle Allen agod makadumala sia sing mga pagtuon sa Biblia. Nabawtismuhan si Teófila sang 1972, lima ka bulan sugod sang nagtuon sia sa Biblia. Sang 1980, naporma ang isa ka kongregasyon sa August Pine Ridge, kag pagligad sang pila ka tuig, 37 ka miembro sa pamilya ni Teófila ang nagbaton sang kamatuoran.

 NAGMADINALAG-ON ANG PAGBANTALA SA KAGULANGAN

Bisan pa maid-id ang pagbantala sa Belize City kag sa dalagku nga mga banwa, indi regular ang pagbantala sa mga kaumhan. Nagasakay sa sakayan ang una nga mga misyonero pakadto sa mga banwa sa bagatnan, apang sang ulihi, may dalan na nga nagaangot sa bagatnan nga distrito sang Stann Creek kag Toledo pakadto sa iban nga bahin sang pungsod. Nian sang maaga nga bahin sang 1971, gin-organisar sang sanga ang tuigan nga kampanya sa pagbantala, nga ginatawag nga pagbantala sa kagulangan, agod mapalab-ot ang mensahe sang Ginharian sa Mopan kag Kekchi nga mga Maya sa naligwin nga bahin sa kagulangan sang Belize.

Nag-arkila sing mga salakyan kag mga bangka nga wala sing katig ang mga kauturan agod makadtuan nila ang mga baryo kag mga banwa sugod sa Dangriga pakadto sa Punta Gorda tubtob sa malayo nga bagatnan sa Barranco, nga malapit sa dulunan sang Guatemala. Sa pila ka pagbiyahe, nagasakay ang grupo sa isa ka van nga ginakumbuyan sang duha tubtob apat nga nakamotor. Kada gab-i nagapundo sila sa isa ka baryo, kag sa adlaw, samtang nagabantala ang grupo sa baryo, nagaupdanay sing tigduhaduha ang mga nakamotor kag nagasubay sa mga banas pakadto sa naligwin nga mga uma.

Sa Punta Gorda, nagabakintol sing bag ang mga kauturan pakadto sa mga kabaryuhan. Masami nga kinahanglan anay nila istoryahon ang alcalde (lider) sa cabildo, ang ginamitingan sang tigulang nga mga lalaki sa baryo, antes magbantala sa iban nga pumuluyo.

“Sa isa ka baryo,” saysay sang misyonero nga si Reiner Thompson, “naabtan sang mga utod nga nagamiting sa cabildo ang mga lalaki, nga nagahinun-anon kon paano nila anihon ang ila mais. Pagkatapos sang ila miting, ginpangabay sang mga lalaki ang mga utod nga magkanta sang ambahanon parte sa Ginharian. Kapoy gid kag gutom ang mga utod, kag wala sila sing libro sang ambahanon.” Si Utod  Thompson nagdugang, “Nagkanta sila sing tinagipusuon, kag nalipay gid ang mga lalaki.” Sang ulihi, naporma ang kongregasyon sa Mango Creek kag sang ulihi pa gid sa San Antonio, isa sa pinakadaku nga baryo sang mga Maya.

“Kon kaisa, nagalakat kami sing gab-i pakadto sa masunod nga baryo agod masunod namon ang amon iskedyul,” paathag ni Santiago Sosa. “Nagalinya kami sa paglakat sa tunga sang dalan, bangod pat-od nga nagahukmong ang mga man-ug sa kasagbutan sa higad sang dalan. Nakatuon man kami sa pag-inom sa water vine kon maubusan kami sing tubig.”

Kon kaisa ginatunga ang grupo sa tigduha ukon tig-apat agod makabantala sa lainlain nga bahin sang baryo. Nian nagakitaay na lang sa gab-i. Duha ang mapabilin agod magluto. “Mabudlay gid ini,” saysay ni Santiago nga nagakadlaw, “bangod indi makahibalo ang iban sa pagluto. Nadumduman ko pa nga nagatulok ako sa pagkaon kag namangkot, ‘Ano ’ni?’ Nagsiling ang nagluto, ‘Ambot, basta pagkaon ina.’ Kon indi gani makahibalo kon ano nga putahe ang ginluto sang nagluto, nagahunahuna kami nga mas maayo pa nga ipatilaw anay ini sa ido. Pero, bisan gani ang gutom nga ido basi indi makauyon sini!”

GINBATON SANG KEKCHI ANG KAMATUORAN

Si Rodolfo Cocom kag ang iya asawa nga si Ofelia nagsaylo gikan sa Corozal pakadto sa naligwin nga baryo sang Kekchi sa bagatnan, nga ginatawag Crique Sarco. Si Ofelia nagdaku sa sini nga baryo, nga ginakadtuan sang mga Saksi sing isa ka bes sa isa ka tuig sa tion sang pagbantala sa kagulangan. Sang 14 anyos si Ofelia, nasapwan niya ang libro nga Ang Kamatuoran nga Nagadul-ong sa Kabuhi nga Dayon sa idalom sang suha kag ginbasa niya ini gilayon. Luyag niya makahibalo sing dugang pa, apang nadugangan lamang ang iya ihibalo sang nakapamana sia kag nagpuyo sa Corozal. Sia kag ang iya bana nga si Rodolfo gintun-an sa Biblia sang duha ka espesyal payunir, nga sanday Marcial kag Manuela Kay.

 Sang nagsaylo ang mga Cocom sa Crique Sarco sang 1981, luyag nila nga makapakig-angot liwat sa mga Saksi, gani nagkadto si Rodolfo sa Punta Gorda agod pangitaon sila. Naglakat sia kag nagsakay sa sakayan sing halos anom ka oras. Nag-agi sia sa suba kag sa dagat. Nakilala niya sa Punta Gorda ang isa ka payunir nga si Donald Niebrugge, nga naghimo sing kahimusan nga matun-an sila nga mag-asawa paagi sa sulat. Pero, problema gid kay wala sing post office sa Crique Sarco.

“Sa post office sa Punta Gorda, namangkot ako kon paano makapadala sing sulat sa Crique Sarco,” paathag ni Donald, “kag ginsilingan ako nga nagakadto didto ang pari kada semana.” Gani, sa sulod sang mga anom ka bulan, ginadala pakadto-pabalik sang pari ang sulat parte sa pagtuon sa Biblia nga wala sing hinalung-ong nga ginagamit sia sang mga Saksi ni Jehova.

“Sang natukiban sang pari kon ano ang iya ginadala,” siling ni Donald, “naakig sia kag wala na niya ginadala ang amon mga sulat.”

Sa sulod sina nga mga bulan, pila ka beses nga nagkadto si Donald sa Crique Sarco agod tun-an ang mga Cocom. Sa masunod nga pagbantala sa kagulangan, nag-upod na si Rodolfo sa pag-alagad sa latagon. “Apat ka adlaw namon sia nga gin-upod,” padayon ni Donald, “nga nagabantala sa  pila ka baryo, kag nakabulig gid sa iya nga mag-uswag ang pagpakig-upod sa mga kauturan sa sina nga pagbantala.”

“Nagabantala kami ni Ofelia sa amon baryo,” paathag ni Rodolfo, “duha lang kami ang nagapaambit sang amon natun-an. Mas grabe pa nga pagpamatok ang ginaatubang sang mga ginatun-an ko sa Biblia sangsa amon. Ang iban wala ginahatagan sing bulong, pagkaon, kag bayo nga ginadonar para sa baryo. Grabe man ang pagpamatok sang akon ugangan nga babayi sa amon ginahimo. Narealisar namon ni Ofelia nga indi kami mag-uswag sa espirituwal kon diri kami sa Crique Sarco. Kinahanglan nga magtambong kami sa mga miting. Gani nagsaylo kami sa Punta Gorda agod makapadayon sa pagtuon. Madasig kami nga nag-uswag sa espirituwal didto, kag nabawtismuhan kami sang 1985.” Sa karon nagapakig-angot ang mga Cocom sa Kongregasyon sang Ladyville, sa diin si Rodolfo isa ka ministeryal nga alagad.

NAGMADINALAG-ON ANG PAGBANTALA SA KAISLAHAN

Kada tuig, ginahimos ang pagkadto sa mga isla agod mabantalaan ang mga tawo sa mga pulo kag mga baryo sa higad-baybay. Ang mga baryo kaangay sang Hopkins, Seine Bight, Placencia, kag Punta Negra, subong man ang Monkey  River Town, makadtuan lamang paagi sa sakayan. Gingamit ni Polito Bevens ang iya sakayan nga ginagamit sa pagpanakop sang lukon sa tion nga indi tinglukon kag ginpasakay ang apat ka payunir kag mga misyonero para sa duha ka semana nga pagpanakayon gikan sa aminhan pa bagatnan, nga nagahapit sa tanan nga lugar nga ila maagyan.

Malipayon nga ginadumdom ni Donald Niebrugge, nga nagaupod pirme sa tuigan nga pagbantala sa kagulangan kag kaislahan, ang tion nga ginhulam nila ang de-layag nga bangka ni Ambroncio Hernandez. Bangod sini, si Ambroncio, nga ginhayuan nga Bocho, nagtuon sa Biblia.

“Pagkasunod nga tuig, nagplano kami nga apat para sa duha ka semana nga pagbantala sa tanan nga higad sang baybay,” saysay ni Donald, “apang sa sini nga tion, nabaligya na ni Bocho ang iya bangka. Ginrekomendar niya ang isa ka mangingisda, nga nagpasugot sa pagpasakay sa amon, upod sa iya partner kag si Bocho. Gani nagpanakayon kami, ang duha ka pares nga mag-asawa nga espesyal payunir upod sa tatlo ka mangingisda. Sa sina nga pagpanakayon, nagsugod na sa pagbantala si Bocho. Sang nag-abot kami sa Placencia, madamo sing yati sa pantalan, gani nagbantala kami sa mga yati. Masinakdagon gid ining duha ka mangingisda sa sulod sang duha ka semana. Isa ka adlaw sang nagpauli kami halin sa bug-os adlaw nga pagbantala sa isa ka baryo, nagbakal sila nga duha sang manok kag ginluto ini sa gamay nga gas stove.” Pagkasunod nga tuig, sa amon masunod nga pagpanakayon agod magbantala, bawtismado na si Bocho. Nagaalagad sia subong gulang sa Belize City sa sulod na sang 18 ka tuig.

MADAMO SING INTERESADO SA WALA NATANGDO NGA TERITORYO

Ang Distrito sang Toledo sa bagatnan nga bahin sang Belize, isa ka mabukid nga duog nga may madabong nga kagulangan. Masapwan diri ang baryo sang mga Maya nga Mopan kag Keckhi, diin may pila ka payag nga wala sing salog. Kalabanan sang mga tagadiri nagabakabaka sing  obra sa uma kag piko lang ang ila ginagamit. Sa tion sang tigpalamangag, nagasag-ub sila agod ibunyag sa ila mais, beans, kag kakaw. Madamo sa mga babayi ang nadalahig sa tradisyunal nga pagpangburda sang mga Kekchi kag nagahimo sing mga basket para ibaligya sa balaligyaan sang mga souvenir sa bug-os nga pungsod. Nagadamo ang mga pamatan-on nga nagabiya sa baryo agod mag-eskwela ukon mag-obra sa mga siudad.

Sang 1995, gin-asayn sanday Frank kag Alice Cardoza subong temporaryo nga espesyal payunir sa bulan sang Abril kag Mayo agod magbulig sa pagpanagtag sang Kingdom News Num. 34, “Ngaa ang Kabuhi Puno Gid Sing mga Problema?,” sa Distrito sang Toledo. “Nakaagi ako upod sa isa sa mga pagbantala sa kagulangan sa sini nga duog,” saysay ni Frank, “kag narealisar ko nga mas mabuligan ang mga Maya nga makatuon parte sa maayong balita kon may isa nga magsaylo sa sini nga duog. Ginrekomendar sang sanga nga mag-arkila ako sing madayunan sa sini nga lugar, sugdan ang grupo sang pagtuon sa Biblia, kag maghatag sing pinasahi nga pamulongpulong sa San Antonio. Kinahanglan namon ipanagtag ang mga Kingdom News didto kag sa walo pa ka baryo.”

Gindumalahan sang mga Cardoza ang grupo nga pagtuon kada sa semana sa basement nga ila ginaarkilahan, kag sa sulod sang pila ka semana, tatlo tubtob apat na ka pamilya ang nagatambong. Nagaupod man sa mga Cardoza ini nga mga interesado sa ila inoras nga pagbiyahe sakay sa laspagon nga pick-up sa batsihon nga dalan pakadto sa Punta Gorda para magtambong sa Teokratikong Eskwelahan Para sa Ministeryo kag sa Miting sa Serbisyo. Sa una nga bulan, naghatag si Frank sing pinasahi nga pamulongpulong sa San Antonio. Ang isa sa mga nagtambong amo si Jesús Ich nga namati gid sing maayo. Bangod miembro sia sang relihion nga Nazarene, nagdayaw gid sia kay natun-an niya nga ang kalayuhon nga impierno isa ka pagano nga panudlo kag ang impierno sa Biblia nagapatuhoy sa kinaandan  nga lulubngan. Ginpalapitan niya si Frank pagkatapos sang miting, kag ginpaulanan ini sing madamo nga pamangkot. Subong resulta, nagtuon sia sa Biblia kag nabawtismuhan pagligad sing isa ka tuig.

Pagkatapos sang ila duha ka bulan nga asaynment subong temporaryo nga espesyal payunir, kinahanglan maghimo sing importante nga desisyon ang mga Cardoza. “Madamo kami sing nasugdan nga pagtuon sa Biblia,” hinumdom ni Frank, “halos indi namon ini masarangan dumalahan. Indi magtugot ang amon konsiensia kag tagipusuon nga magpauli sa amon komportable nga balay sa Ladyville. Kon magdesisyon kami nga magpabilin sa San Antonio, mahimo nga mangin mas maayo ang amon kahimtangan kon arkilahan namon ang ibabaw sang balay imbes nga sa basement. Mahimo ko ini mabutangan sing gamay nga lababo, tarog agod magsalod sa ulan, kag sa ulihi, isa ka de-flush nga basin, kag koryente. Ginpangamuyo namon ini kay Jehova, nga nagasalig nga paagi sa iya pagpakamaayo, maporma ang isa ka kongregasyon sa sini nga duog. Nian nagsulat kami sa sanga, nga nagapahibalo sa ila nga handa kami magpabilin sa San Antonio subong regular payunir.”

Maathag nga ginpakamaayo gilayon ni Jehova ang desisyon sang mga Cardoza. Sa sulod lang sang anom ka bulan, pagka-Nobiembre, ginhiwat nila ang ila una nga Miting Publiko sa ila ginaarkilahan nga balay. Kag pagka-Abril sang madason nga tuig, ginhiwat nila ang Teokratikong Eskwelahan Para sa Ministeryo kag Miting sa Serbisyo sa San Antonio. Pagpakamaayo gid ini sa gamay nga grupo kay indi na sila magbiyahe sing 64 kilometros pakadto-pabalik sa Punta Gorda para magtambong sa mga miting.

“INDI AKO MAPAUNTAT SANG IYA PAMAHOG”

Nag-uswag gilayon ang grupo sang sinsero nga mga estudyante sa Biblia sa San Antonio, kag makapalig-on gid ang ila gugma sa kamatuoran. “Sa sini nga mga baryo,” paathag ni Frank, “mahuluy-on katama ang mga babayi, kag  kinabatasan nila ang pagpasakop sa ila amay kag bana. Indi puede sa mga babayi nga makigsugilanon sa mga estranghero. Gani, mabudlay gid sa ila ang pagbantala sa mga pamalay.”

Si Priscilian Sho, nga 20 anyos sa sina nga tion, isa ka di-bawtismado nga manugbantala nga luyag gid magbantala sa ila mga kaingod. Isa ka bes, mabalik-duaw si Priscilian upod sa iya bayaw nga si Amalia Sho, sang hinali lang nga nakaatubang sila sing pagtilaw.

Naghinumdom si Priscilian: “Wala ako naglisensia kay Tatay nga mabantala bangod indi sia magpasugot kag nahadlok ako sa iya. Sina nga Domingo sang aga, sang magua kami sa pagbantala, hinali lang nga nakita ko si Tatay sa atubangan sang simbahan sang Baptist nga iya ginasimbahan. Sang primero, nanago kami sa kahilamnan agod indi niya kami makita. Apang nagsiling ako, ‘Abi mo Amalia, nagatan-aw si Jehova sa aton. Indi maayo nga mahadlok kita kay Tatay. Si Jehova ang dapat naton kahadlukan.’”

Naakig gid ang amay ni Priscilian. Apang mas grabe pa gid ang iya maagyan bangod indi gid magpasugot ang iya amay nga mangin Saksi ni Jehova sia. Pagkatapos sang iya pagpangamuyo parte sa sini tubtob sa adlaw antes sang asembleya sa diin mapabawtismo sia, nangin handa na si Priscilian sa pagsugid sini sa iya amay.

“Tay, buas,” siling niya, “Mapa-Belize City ako.”

“Maano ka ’to?” pamangkot sang iya amay.

“Mapabawtismo ako,” sabat ni Priscilian. “Kinahanglan ko himuon ang kabubut-on ni Jehova. Palangga ko gid ikaw ’Tay, pero kinahanglan ko man palanggaon si Jehova.”

“Kinahanglan mo gid bala ina himuon?” maakigon niya nga sabat.

 “Huo,” sabat ni Priscilian. “Nagsiling ang Binuhatan 5:29 nga dapat ko tumanon ang Dios sa baylo sang tawo.”

Nagabalingaso sa kaakig ang amay ni Priscilian. “Nakaginhawa lang ako sing halog sang nakasakay ako sa trak, kag manuglakat na pakadto sa asembleya,” saysay niya. “Wala ko kahibalo kon ano ang iya himuon sa akon pagpauli pagkatapos sang asembleya. Pero sigurado ako nga sa sina nga tion, nabawtismuhan na ako, gani bisan patyon pa niya ako, nahibaluan ko nga husto ang akon ginhimo.”

Bisan pa wala ginsakit si Priscilian sang iya amay sang nagpauli sia, sang ulihi ginpahog sia sang iya amay nga patyon. “Pero nakita niya nga indi ako mapauntat sang iya pamahog,” siling niya, “kag sugod sadto medyo nag-ayo sia sa akon.”

NAGDAMPIG KAY JEHOVA ANG ISA KA MANUGPAMATOK

Ang bag-o naporma nga grupo sang makugi nga mga manugbantala sa San Antonio nangin mainuswagon sa espirituwal. Sa sina nga tion, ginsulatan sang konseho sang San Antonio ang mga Cardoza nga maghalin sila sa sini nga lugar. Antes sini, sang nagbayad si Frank sing application fee, nakatigayon sia sing permiso gikan sa konseho nga makapabilin sa sini nga lugar. Karon, ang isa ka impluwensiado nga tawo sa sini nga lugar determinado sa pagpahalin sa mga Cardoza. Sa isa sa mga miting sang konseho, naghambal ang tatlo sa mga estudyante sa Biblia ni Frank para sa iya. Nian naghambal man ang tag-iya sang balay nga ginaarkilahan ni Frank, nga nagapaandam sa konseho nga kon pahalinon nila ang mga Cardoza, sila ang mabayad sang arkila nga ginahatag sang mga Cardoza. Ginpresentar man mismo ni Frank ang sulat halin sa Lands Department nga nagasiling nga ang isa ka tawo nga nagaarkila sa pribado nga propedad indi puede pahalinon. Sa katapusan sang miting, ginhatagan sing permiso sang konseho nga makapabilin ang mga Cardoza.

Ang tawo nga gusto magpahalin sa mga Cardoza amo si Basilio Ah, ang alcalde sang una sa sini nga lugar kag  impluwensiado gihapon sa pulitika. Gingamit ni Basilio ang iya impluwensia sa pagpamatok sa mga Saksi ni Jehova sa San Antonio sa bug-os niya nga masarangan. Sang nagatuyo ang gamay nga grupo nga magbakal sing lote agod patindugan sang Kingdom Hall, nagpaandam sia, “Indi gid kamo makapatindog sing Kingdom Hall sa sini nga lugar!” Wala sapayan sa sini, nakabakal ang mga utod sing lote kag nakapatindog sing matahom nga Kingdom Hall. Makakilibot kay ang isa sa nagtambong sa tion sang dedikasyon sa Kingdom Hall sang Disiembre 1998 amo si Basilio. Ano ang natabo?

May problema sa pamilya ang duha ka bata nga lalaki ni Basilio. Duha ka beses nga nangabay si Basilio sa ila simbahan nga buligan ang iya mga bata, apang wala sia ginsapak. Nian gintun-an sa Biblia sang mga Saksi ni Jehova ang iya duha ka bata. Natalupangdan sang asawa ni Basilio nga si María nga nagbag-o ang iya mga bata kag nangin maayo ang ila pagkabuhi. Gani, nangabay mismo si María sing pagtuon sa Biblia sa mga Saksi.

“Luyag ko gid makilala si Jehova nga Dios,” siling ni María, “kag ginsilingan ko ang akon bana nga makadto kami sa Kingdom Hall agod makatuon pa sing dugang parte sa Dios.” Bisan pa nga indi madali madula ang aligutgot ni Basilio sa mga Saksi ni Jehova kag kay Frank Cardoza, nga ginatawag niya nga “pangayaw,” nagdayaw gid sia sa pagbag-o sang iya mga kabataan samtang ginaaplikar nila ang kamatuoran sa Biblia. Nagdesisyon si Basilio nga mangusisa man parte sa mga Saksi ni Jehova, kag pagkatapos sang pila ka beses nga paghinun-anon, nagpasugot sia nga magtuon sa Biblia. Kag  sin-o ang luyag niya nga magadumala sing pagtuon sa iya? Wala sing liwan kundi ang “pangayaw,” si Frank Cardoza!

“Nagbag-o ang akon hunahuna bangod sang akon nabasa sa Biblia,” paathag ni Basilio. “Sisenta anyos ako nga Katoliko, nga nagasindi sang incienso sa atubangan sang mga imahen sa simbahan. Karon, ang akon natun-an kay Jehova yara tanan sa iya libro, ang Biblia. Nahuya gid ako sa akon ginhimo sang una kay Frank Cardoza, nga utod ko na subong. Wala ako nahadlok magsiling nga nagsala ako sang una. Makugi ako sa buluhaton nga ginapatihan ko nga husto para sa akon baryo kag relihion. Pero, gin-untatan ko na ang tradisyon sang mga Maya nga may kaangtanan sa espiritistiko nga pagbulong, nga kinaandan na sa amon lugar. Wala naman ako nag-entra sa pulitika sang mga Maya.” Malipayon nga nagaalagad karon sanday Basilio kag María Ah kay Jehova subong bawtismado nga mga manugbantala.

Kilala ang mga alagad ni Jehova sa ila gugma, kalipay, kag kakugi. Sa nabaw-ing nga mga lugar sa Belize, madamo nga manugbantala ang nagalakat sing tatlo ukon kapin pa nga oras sa kabukiran agod masugilanon ang mga tawo, kag indi gid nila gusto nga mawasi ang mga miting. Halimbawa, isa ka gab-i, gintangdo si Andrea Ich nga mangin householder sa Teokratikong Eskwelahan Para sa Ministeryo. Sa sina nga adlaw, naglakat sia sing mga tatlo ukon lima ka kilometro pakadto sa kagulangan agod manguha sing abokado para sa iya mga kabataan. Samtang nagapanguha sia, 23 ka kutot sang alingayo ang iya naangkon. Bisan pa sa sini, nagpauli sia, naghanda sing pagkaon sa iya pamilya kag ginhatag ang iya bahin sa programa. Nagabanog ang iya guya bangod sang kutot sang alingayo, pero malipayon gihapon sia. Makapalig-on pirme makita nga bisan pa bug-os adlaw ang pagbiyahe sang aton pinalangga nga kauturan nga mga Maya sakay sa trak ukon bus agod magtambong sa mga asembleya kag kombension, nalipay sila nga nahiusa sa pagsimba sa matuod nga Dios, si Jehova.

 GINSALAKAY SANG BAGYO ANG BELIZE

Sa sulod sang 115 ka tuig, 51 ka mabaskog nga bagyo ang nag-agi sa Belize. Sugod sang 1930, may 12 ka bagyo nga nag-agi sa sentro ukon malapit sa Belize kag nagresulta sing grabe nga kagulub-an kag kamatayon sang pila ka tawo. Ang isa sa sini amo ang Bagyo Hattie, nga nagsalakay sang aga sang Oktubre 31, 1961, upod ang nagabagunos nga hangin sini nga may kabaskugon nga 300 kilometros por ora kag tidal wave nga nagpatay sa ginatos ka tawo. Nalubong sa 30 sentimetros nga lutak ang Belize bangod nagataas lang ini sing 30 sentimetros gikan sa nibel sang dagat. Nagsiling ang report gikan sa sanga: “Ang mga balay sang mga utod [sa Belize City] grabe nga nahalitan ukon naguba gid, pero wala sing may grabe nga nahalitan sa mga utod. Ang ila mga bayo nadula ukon naguba sang tubig.

“Gintinluan sang buldoser ang mga dalan kag gin-upos sang dalagku nga mga kalayo ang nabilin sa nagguba nga mga balay. Diri sa puluy-an [misyonero], mga 60 sentimetros ang kataason sang baha, kag daku ang nahalit sini. Sa gua naman mga tatlo ka metro ang kataason sang tubig, . . . maayo na lang kay mas mataas ang nahamtangan sang puluy-an misyonero sangsa dalan. . . . Diutay lang katama nga pagkaon ang mabakal . . . , kag ginahaw-as gihapon nila ang mga bangkay.”

Pagligad sang napulo ka adlaw, nagreport ang sanga: “Ang kahimtangan [sa Dangriga] mas malala pa sangsa diri [sa Belize City]. Ginapilit ang mga tawo nga magtrabaho sing otso oras kada adlaw agod makakuha sing inugbakal nga kupon. Ang tanan kontrolado sang militar, kag wala sing may mabakal ang kuarta.” Napatay ang duha ka bata, kag nabali ang mga tiil sang ila amay sang narusdak ang ila balay. Aktibo nga mga manugbantala ining duha ka bata, kag ang 12 anyos sa ila nagapanaksi sa ila mga manunudlo.

Nag-agi sa igutlan sang Belize City kag Dangriga ang mata sang bagyo, sa diin kalabanan sang mga utod nagub-an ukon nadulaan sing mga balay kag pagkabutang. Pila ka  adlaw pagligad sang bagyo, ginpatuman sang gobernador ang pinasahi nga mga pagdumili, curfew, kag ginpatawag niya ang British nga mga soldado agod ipatuman ini nga mga pagdumili kag tiruhon ang mga nagapangawat. Ang mga lalaki, babayi, kag kabataan nga maglapas sa curfew ginapriso sa hawla sa bug-os nga gab-i.

Wala sapayan sining mabudlay nga mga kahimtangan, sang posible na hiwaton, ginpadayon nila ang regular nga mga miting sa kongregasyon kag pag-alagad sa latagon. Mabudlay gid ini bangod madamo katama nga tawo ang nagaistar sa mga bilding nga grabe ang baha kag lutak sa ugsaran. Apang kinahanglan sang mga tawo ang makapaumpaw nga mensahe sang maayong balita sang Ginharian, kag handa sa pagsakripisyo ang mga Saksi ni Jehova agod mapaambit ini sa ila.

Mabudlay man ang pangabuhi, apang ang gugma kag kaalwan sang mga Saksi ni Jehova sa iban nga pungsod nagpalig-on sa mga kauturan sa Belize. Beinte singko ka karton nga bayo kag iban pa nga butang ang nabaton gikan sa iban nga sanga kag ginpanagtag ini sa mga Saksi kag indi Saksi nga mga kaingod. Ang sanga talatapan kag Kingdom Hall nalakip sa pila ka bilding nga wala naguba sa tion sang bagyo. Sang ginpangabay sang gobierno nga gamiton ang Kingdom Hall subong dalangpan sang mga tawo sa tion sang bagyo, nagpasugot gilayon ang mga kauturan. b

“PUEDE MO BALA KAMI MAPANGAMUYUAN MRS. PRATT?”

Sa sulod sang tatlo ka adlaw sang Oktubre 2000, ang pumuluyo sang San Pedro sa Ambergris Cay ginsalakay sang Bagyo Keith. May kabaskugon ang hangin sini nga 205 kilometros por ora kag mabunok nga ulan. Ang Ladyville, mga 16 kilometros ang kalayuon sa aminhan sang Belize City, ginbahaan sang mga 80 sentimetros nga kadamulon sang ulan sa sulod sang tatlo ka adlaw. Kuarentay dos ka utod ang nagdangop sa Assembly Hall sa  Ladyville. Naguba ang halos tanan nga balay sa Cay Caulker. Nadula ang kalabanan nga mga pagkabutang sang 75 ka manugbantala sa Ambergris Cay kag Cay Caulker, kag wala sing koryente, tubig, kag telepono sa sulod sang pila ka semana sa sining duha ka pulo. Gindeklarar sang primer ministro ang Belize, Orange Walk, kag Distrito sang Corozal subong man ang Ambergris Cay kag Cay Caulker subong mga lugar nga nahalitan gid sang kalamidad. Ginpatuman ang curfew sa tanan nga lugar nga nahalitan sang bagyo agod matapna ang pagpangrungkab.

Ang espesyal payunir sa Cay Caulker nga si Cecilia Pratt nakabati sang paandam parte sa bagyo kag naghanda sang iya bag por engkaso nga mangita sia sing palanaguan sa tion sang bagyo. Sa sina nga adlaw, nakolekta na niya ang report sa pag-alagad sa latagon sang 12 ka utod nga babayi kag tuyo niya nga masakay sa panghapon nga sakayan agod dal-on ini sa sanga. Ginputos gid sing maayo ni Cecilia sa plastik ang mga report kag ginsulod ini sa iya bag. Pero, pagkagab-i, si Cecilia kag ang pila sa mga utod nga babayi kinahanglan nga magdangop sa sementado nga bilding sang eskwelahan, samtang ang nabilin sa grupo nagdangop sa health center.

“Nakakas ang sin sang una nga kuarto sang eskwelahan nga amon nahamtangan bangod sang hangin,” saysay ni Cecilia. “Ginbulakwit namon ang amon mga kagamitan kag nagdalidali sa isa pa ka kuarto. Pamatyag ko daw nagauyog ang bug-os nga bilding, bisan pa kongkreto ini. Sang  naglili kami sa gua, daw napalibutan kami sang dagat. Nagtipon kami sang akon mga kaupod sa grupo, kag nangamuyo sing hanuot. Grabe ang kakulba sang 40 ka tawo sa sulod sang kuarto, nga may lainlain nga relihion. Ang pila nagsiling nga, ‘Kahimuan ini sang Dios.’ Ginpalapitan ako sang manugwali sang katoliko kag nangabay, ‘Puede mo bala kami mapangamuyuan Mrs. Pratt?’ Nagsabat ako, ‘Indi puede. Babayi ako, kag wala ako sing kalo.’ Nagsabat ang lalaki, ‘Ari may kalo ako.’ Ambot lang kon makapangamuyo ako para sa tanan, pero luyag ko nga mahibaluan sang mga tawo nga indi si Jehova ang balasulon sini nga bagyo. Gani nangamuyo ako upod sa amon diutay nga grupo sang mga utod, nga halos mabatian lang sang tanan sa sulod sang kuarto. Nakatapos gid lang ako sing pangamuyo kag nag-amen ang tanan sa sulod sang kuarto sang nag-untat ang mamadlos nga hangin! Sa sina nga tion, nagkalma na ang bagyo. Nagsiling ang manugwali nga katoliko: ‘Maayo gid ang imo pangamuyo. Matuod gid nga Dios ang inyo Dios.’ Pagkatapos sina, indi na nila luyag nga maghalin kami nga lima nga Saksi, kag sa sulod sang tatlo ka adlaw, ginhatagan nila kami sing pagkaon kag kape.

“Pero nabalaka ako sa iban nga manugbantala. Gani pagkaaga, sang nagkalma ang hangin, naglakat ako agod pangitaon sila. Bisan diin lang makita mo ang nagkalatumba nga mga kahoy kag kagulub-an. Ang pila ka balay nadala sang hangin sing mga 10 tubtob 15 metros gikan sa ginatindugan sini. Nagkadto anay ako sa community center, kag nakita ko didto ang duha ka utod nga babayi kag ang ila kabataan. Wala na ang balay sang isa pa gid ka utod, pero buhi sia.”

Pagkatapos sang kalamidad, nabudlayan ang sanga sa pagtipon sang report sa pag-alagad sang mga kongregasyon nga naagyan sang bagyo. Apang ang report gikan sa Cay Caulker amo ang una nga nag-abot. Gintago ini ni Cecilia sa iya bag kag personal ini nga ginhatag sa utod nga naghalin sa sanga agod usisaon ang ila kahimtangan.

 Pagkasunod nga mga semana, ang mga kauturan sa mga pulo nga naagyan sang kalamidad nakabaton sing mga kinahanglanon subong man sang praktikal nga bulig gikan sa mga nagboluntaryo nga nagbulig sa pagtinlo kag pagkay-o sang ila mga balay kag Kingdom Hall sa Ambergris Cay.

Si Merle Richert, nga nagbulig sa grupo sa Cay Caulker, nagreport: “Una, nagplastar kami sing mga madayunan kag naghimo sing kahimusan sa pagpanagtag sing mga suplay. Pagkasunod nga adlaw, ginkay-o namon ang mga balay sang mga manugbantala. Pagka-Domingo, tanan kami nagbantala sa aga. Nian nagplastar kami sing duog tilipunan sa ugsaran sang isa ka utod nga babayi, naghimo sing mga bangko kag isa ka podyum nga human sa tuod sang puno sang lubi. Ginsugdan namon sing temprano ang miting agod indi kami maabtan sang 8:00 p.m. nga curfew kag 43 ang nagtambong sa pamulongpulong publiko kag Pagtinuon sa Ang Lalantawan.”

PAGTIPON AGOD MATUDLUAN NI JEHOVA

Sang ulihi nga bahin sang katuigan 1960, nagpatindog sing mga tolda agod hiwatan sing asembleya sa lainlain nga lugar sang pungsod. Apang, inadlaw ang pagpangabudlay agod makapatindog sang isa ka daku nga tolda. Nagpaathag si Santiago Sosa: “Masugod kami sa pagtrabaho sa temprano nga bahin sang semana, mapatindog sing tolda, manghakot sing mga bangko gikan sa Kingdom Hall, kag manghulam sing mga siya. May kapiterya kami sa asembleya gani nagapanghulam kami sing mga kaldero kag mga kawa kag masami nga nagapulaw kami sa pagluto kag pagtapos sang amon trabaho. Kon kaisa, naplastar na namon ang tanan, apang pagkagab-i maguba ini tanan bangod sang mabaskog nga hangin. Pagkaaga, kay-uhon namon ini. Pero wala gid sing may nagreklamo.”

Nadumduman ni Jeanne Thompson ang kombension nga ginhiwat sa isa ka komunidad sa uma nga nahamtang sa dulunan sang Belize kag Orange Walk. Antes makapatindog  sing tolda ang mga utod kag makaplastar sing mga bangko, kinahanglan anay nila hagbason ang katamnan nga yara sa tupad sang Kingdom Hall. “Nagabubo ang ulan sa bug-os nga distrito nga kombension,” siling ni Jeanne, “kag ginbahaan ang tolda. Gani gintanday namon ang amon mga tiil sa atubangan nga bangko. Wala kami sing hinalung-ong nga madamo gali sing dalitan nga man-ug sa sini nga lugar. Maayo na lang kay nag-ulan, napilitan kami nga magpabilin sa sulod sang tolda kag wala magpalayo sa Kingdom Hall. Delikado gid ang paglagaw sa katamnan.”

Sang katuigan 1970, ang isa ka gamay nga pulo nga ginatawag Bird’s Isle, nga nagalayo sing 120 metros gikan sa bagatnan-sidlangan nga punta sang Belize City, puede hiwatan sang mga asembleya. Nagpatindog ang tag-iya sang isa ka awditoryum nga naatupan sang kugon kag may koryente, tubig, kasilyas sa tuyo nga gamiton ini para sa  kalingawan. Naghimo ang mga kauturan sing kahoy nga taytay gikan sa siudad, amo nga nakatigayon sila sang isa ka duog nga malinong para hiwatan sang madamo nga asembleya.

Sang Marso 1983, nakaarkila sing lote sang gobierno para sa isa ka Assembly Hall sa Ladyville. Sang primero, naghimo ang mga utod sing temporaryo nga tinukod para sa mga sirkito nga asembleya, adlaw sang pinasahi nga asembleya kag mga distrito nga kombension. Nian sang 1988, nakabakal sa Guatemala sing isa ka tinukod nga human sa salsalon nga mahimo masaylo sa lote sa Ladyville kag magamit subong permanente nga Assembly Hall.

PAG-USWAG SA PAGBANTALA SA MGA INTSIK

Nagpuyo na ang mga imigrante nga mga Intsik sa Belize sugod pa sang katuigan 1920, kag madamo sa ila ang nanamian sa pagbasa sang aton publikasyon sa ila lenguahe. Halimbawa, nagsaysay si Roberta Gonzalez: “Gusto ko gid bantalaan ang akon amiga nga Taiwanese nga tag-iya sang isa ka panaderya, pero nahibaluan ko nga wala sia sing huyog sa relihion kag pirme lang masako. Natukiban ko man nga may duha sia ka tin-edyer nga bata, gani isa ka adlaw sang yara ako sa iya panaderya, ginhatagan ko sia sing libro nga Young People Ask sa Inintsik nga lenguahe kag ginsilingan ko sia nga luyag ko mahibaluan ang iya opinyon parte sa sini. Pagligad sang pila ka adlaw, sang nag-agi ako sa iya panaderya, nakita ko nga grabe gid ang iya pamaypay sa akon. Sang ginpadulog ko ang akon salakyan, malipayon niya nga ginsugid sa akon nga sugod sang ginbilin  ko ang libro, nagahulat sia sang akon pagbalik. Nagsiling sia nga may problema ang kalabanan sang mga tin-edyer nga Taiwanese nga nagsaylo diri sa Belize. Nagapati sia nga kinahanglan nila mabasa ang libro nga Young People Ask. Ginpaisip niya sa iya bata nga lalaki kon pila ka Taiwanese nga pamilya ang yara sa banwa nga may tin-edyer nga kabataan kag nian nangabay sia sing 16 ka libro bangod luyag niya nga iregalo ini sa ila.”

Sang Oktubre 2000, naghimos ang sanga sing tatlo ka bulan nga pagtuon sa Mandarin nga lenguahe para sa mga payunir kag mga manugbantala nga handa sa pagtatap sa komunidad sang mga Intsik sa ila teritoryo. Ano ang resulta? Naporma ang isa ka grupo sang mga Intsik upod sa pila ka payunir, nga sang ulihi nangin isa ka kongregasyon. Wala sapayan sang grabe nga pagpamatok, ginbaton sang pila ang maayong balita kag ginpakita ang ila gugma sa kongregasyon.

Halimbawa, ginbaton ni Monje Chen ang pagtuon sa  Biblia sang 2006. Sang primero, nagpasugot ang iya pamilya, pero sang ulihi, ginyaguta nila kag ginpamatukan si Monje. Hinali lang nga ginbaligya sang iya pamilya ang tanan nila nga propedad, lakip na ang tiendahan nga ginadumalahan ni Monje, kag ginhatagan sia sing isa ka oras sa pagsikway sang iya relihion kag mag-upod sa ila sa iban nga pungsod. Wala niya ginsikway ang iya bag-o nga pagtuo, gani naglakat ang iya pamilya nga wala sing may ginbilin sa iya bisan isa ka singko. Nag-istar si Monje sa balay sang isa ka utod kag nagpadayon sa pagtuon sa Biblia kag regular nga nagatambong sa mga miting. “Nangin suod ako kay Jehova,” siling ni Monje, “kag gin-atipan niya ako. Ang akon pagtuon sa Biblia kag ang pagpamalandong sa Kasulatan nakabulig sa akon, subong man ang pagpalig-on sang mga kauturan.”

Nabawtismuhan si Monje sang Nobiembre 2008, kag nangin maayo ang panimuot sang iya pamilya sang nakita nila nga nagbag-o ang iya paggawi kag paghambal. “Wala ako namigado bangod sang pagtuman kay Jehova,” dugang pa ni Monje, “kag nangin malipayon gid ako. Wala ako ginpabay-an ni Jehova, kundi ginpapuyo niya ako upod sa nahiusa kag mahigugmaon nga mga kauturan.”

 GINTATAP SANG SANGA SA MEXICO ANG HILIKUTON SA BELIZE

Pagkatapos mabinagbinag upod sa Komite sang Sanga sa Belize kag Mexico, nagdesisyon ang Nagadumala nga Hubon nga ipatatap sa sanga sa Mexico ang hilikuton parte sa Ginharian sa Belize. Nagsugod ini sang Enero 1, 2001, kag nagresulta sa madamo nga kaayuhan kag kalipay sa aton mga kauturan sa sini nga bahin sang kalibutan.

Sugod sadto, nagbulig ang sanga sa Mexico sa pagdumala sang pagpatindog sang mga Kingdom Hall sa Belize. Sang Marso 16, 2002, gindedikar ang isa ka matahom nga duplex nga Kingdom Hall sa Belize City. Pagkasunod nga adlaw, ginhiwat ang programa sa dedikasyon para sa matahom kag bag-o nga puluy-an misyonero kag ginkay-o nga Assembly Hall sa Ladyville. Madamo sa mga matutom nga nag-alagad kay Jehova sa sulod sang lima ukon anom ka dekada ang nagtambong kag namati sang pamulongpulong sa dedikasyon nga ginhatag ni Gerrit Lösch, nga katapo sang Nagadumala nga Hubon. Nangin maayo ang pag-uswag sugod sang naporma ang Kingdom Hall Construction Group, nga nakabulig sa pagpatindog sing 20 ka Kingdom Hall sa bug-os nga pungsod.

 Sang 2007, ang 325 ka payunir gikan sa Mexico nag-abot sa Belize agod magbantala sa mga teritoryo nga talagsa lang mabantalaan. Ang ila pagduaw nagpukaw gid sa espiritu sang pag-ebanghelyo sang mga kauturan sa Belize. Subong resulta, nagdamo gid ang mga payunir.

Kabaliskaran sa mga lider sang iban nga relihion nga nagapangamuyo kada tuig nga kuntani amligan ang Belize batok sa mga bagyo, abanse nga nakabaton ang mga Saksi ni Jehova sing praktikal nga panuytoy kon ano ang himuon sa tion sang emerhensia para sa tuig 2007. Nagpasalamat gid sila sa sini nga panuytoy bangod ginsalakay sila sang Bagyo Dean pagka-Agosto. Ang tanan nga utod nga nabutang sa katalagman ginsaylo sa balay sang mga utod nga nahamtang sa mga lugar nga luwas sa katalagman. Paglabay sang bagyo, ang mga Saksi sa bug-os nga pungsod nagbulig sa pagkay-o sang mga puluy-an kag mga Kingdom Hall, amo nga gindayaw ang mga Saksi ni Jehova sang lokal nga estasyunan sang radyo subong halimbawa nga takus ilugon.

PAGHIUSA SANG MGA TAWO SA TANAN NGA PUNGSOD

Bangod sang pagpakamaayo ni Jehova, sa karon nakalab-ot sing kapin sa 1,800 ang manugbantala sa Belize. Buot silingon, 1 sa kada 149 ka pumuluyo. Kag 1 sa kada 39 ka taga-Belize ang nagtambong sa Memoryal sang 2009. Daku gid nga posibilidad sang pag-uswag!

Ang paghimo sing disipulo nga hilikuton sa Belize sa kapin sa 80 ka tuig nagpatubas sang lainlain kag matahom nga grupo sang espirituwal nga mga tawo, nga nahiusa bangod sang “putli nga bibig,” ang kamatuoran parte sa Dios kag sa iya mga katuyuan. May “paghilisugut” sila upod sa ila espirituwal nga kauturan sa bug-os nga duta. Ang mga Saksi ni Jehova sa Belize naggamit gid sang putli nga bibig sa ila publiko nga pagpanaksi nga nagahimaya sa aton mahigugmaon nga Dios, si Jehova.—Sof. 3:9.

[Mga Nota]

[Blurb sa pahina 224]

“Ginsilingan ako sang drayber nga ang matuod nga mga Cristiano nagabantala sa balay kag balay”

[Blurb sa pahina 234]

“Indi maayo nga mahadlok kita kay Tatay. Si Jehova ang dapat naton kahadlukan”

 [Kahon sa pahina 208]

Impormasyon Tuhoy sa Belize

Pungsod

Isa ini ka kapatagan sa higad sang baybay kag sa bagatnan sini nahamtang ang Maya Mountains. Nagaistar sa kagulangan sini ang mga jaguar, puma, black howler nga mga amu, baboy talunon, berde nga ibid, kag buaya, subong man ang mga 60 ka sari sang man-ug, kaangay sang dalitan nga fer-de-lance, nga ginatawag nila nga dalag sing sag-ang nga tommygoff. May yara halos 600 ka sari sang pispis, lakip na ang madali na lang mapapas nga pula nga pikoy kag matahom nga keel-billed toucan. Nanarisari man ang mga nagakabuhi sa dagat diri, lakip ang mga korales, espongha, parrot fish, dugong, barakuda, kag whale shark.

Pumuluyo

Ang mga pumuluyo sini nagalakip sa mga Maya (Kekchi, Mopan, kag Yucatec), Creoles (mestiso Aprikano kag Europeanhon), Mestizo (mestiso Katsila kag Maya), Garinagu (mestiso Aprikano kag Carib), East Indian, Lebanese, Intsik, kag Europeanhon, nga nagalakip sa mga Aleman kag Dutch Mennonite.

Lenguahe

Ingles ang opisyal nga lenguahe, apang ginagamit man ang Belize Creole, Espanyol, Garifuna, Kekchi, Maya, German, kag Mandarin.

Palangabuhian

Ang kalabanan sang mga pumuluyo nagatanom kag nagaeksport sang tubo kag mga prutas. Palangabuhian man sang iban ang pagpangisda kag turismo.

Pagkaon

Bangod sang nanuhaytuhay nga kultura sa pungsod, nangin madamo man ang ila manamit nga pagkaon. Paborito gid nila ang tinig-ang nga bugas sa gata nga ginlaktan sang mga bean. Masami nga ginaserbe ini upod sa pinirito ukon pinabukalan nga manok, baka, ukon isda kag pinirito nga saging. Madamo man sing isda, pakinhason kag iban pa nga tanom sa dagat.

Klima

Nahamtang ang Belize sa Caribbean Coast sang Central America. Mapaang kag magin-ot ini nga lugar. Pirme ini ginabagyuhan.

 [Kahon/Retrato sa pahina 215]

Ginbaton sang Garinagu ang Kamatuoran

BEVERLY ANN FLORES

NATAWO 1961

NABAWTISMUHAN 1993

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Isa ka Garifuna nga nagbaton sang kamatuoran kag nagabulig karon sa iya mga katribo nga makatuon tuhoy kay Jehova.

◼ NAGSUGOD ang katigulangan sang Garinagu (plural sang Garifuna) sang maaga nga bahin sang ika-17 nga siglo sang nag-asawahay ang mga ulipon kag tumandok nga mga Carib. Ang Garifuna isa ka Arawakan nga lenguahe nga may sakot nga Pranses kag Swahili.

Nalakip sa relihion sang Garinagu ang mga tradisyon sang Aprikano kag Amerikano-Indian, kag mabaskog ini nga naimpluwensiahan sang Katoliko. Halimbawa, ang dugu isa ka seremonya agod pahamut-an ang napatay nga mga katigulangan paagi sa paghalad sing pagkaon kag ilimnon. “Wala nagapati si Nanay sa dugu,” siling ni Beverly. “Indi sia magpati nga nahamuot ang Dios sa paglubong sang mga pagkaon. Pirme niya ginasiling, ‘Ang pagkaon para kaunon sang mga tawo! Kag kon hinigugma naton ang mga napatay, ngaa mabalik sila kag halitan kita?’”

Ginpaathag pa ni Beverly kon ano ang natabo sang natun-an niya ang kamatuoran. “Bangod Garifuna ako, nagpahulag ini sa akon nga bantalaan ang akon mga katribo sa Dangriga. Nahibaluan ko nga mas gusto mamati sang kalabanan nga Garinagu sa kapareho nila nga Garinagu. Madamo ang nagadulog kag nagapamati kon maghambal ako sing Garifuna, kag nagatambong na ang iban sa kongregasyon. Narealisar nila nga masarangan nila biyaan ang indi Makasulatanhon nga mga tradisyon kag indi mapatay sang malain nga mga espiritu.”

 [Kahon/Retrato sa pahina 218]

“Pirme Kami Ginatatap ni Jehova”

LILLY MILLER

NATAWO 1928

NABAWTISMUHAN 1960

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Nagaisahanon nga nagpadaku sang iya anom ka kabataan kag 47 ka tuig na sa bug-os tion nga pag-alagad.

◼ “SANG 1959, ginsugiran ako ni Amybelle Allen parte sa Biblia,” hinumdom sang malagday maghambal nga si Lilly. “Ginpaandaman na kami sang amon simbahan bahin sa sining ‘butig nga mga manalagna’ nga nagapamalaybalay. Nagpasugot ako sa pagtuon nga nagagamit lang sing Biblia, ginbaton ko ang kamatuoran, kag nabawtismuhan pagkasunod nga tuig.

“Sang primero, nabudlayan ako sa pagbantala. Grabe ang akon nerbios amo nga daw mabuy-an ko ang akon Biblia. Apang ang akon handum nga ipaambit ang akon natun-an ‘subong sang kalayo nga nagadabdab nga natakpan sa akon mga tul-an,’ kaangay sang ginsiling ni Jeremias, kag dapat ko ini ihambal, mamati man sila ukon indi.”—Jer. 20:9.

Paano ginsagod ni Lilly ang iya anom ka kabataan kag nakapayunir? “Nangamuyo ako kay Jehova, kag ginbuligan niya ako,” siling ni Lilly. Tatlo ka beses sa isa ka semana, nagabangon ako sing alas 3:30 sang kaagahon agod maghimo sing cookies. Ginaluto ini namon sang akon mga bata nga babayi sa pugon, kag nagalinya ang mga tawo sa pagbakal kay mainit-init pa ini. Kon mabaligya na namon ang tanan nga cookies, maeskwela na ang akon kabataan, kag ako naman mabantala. Pirme kami ginatatap ni Jehova.”

Nagpayunir si Lilly sa Corozal sugod sang 1969. Ang iya subang nga lalaki kag duha ka bata nga babayi nagsulod man sa bug-os tion nga pag-alagad, kag nabuligan niya ang 69 ka tawo nga mabawtismuhan.

 [Kahon/Retrato sa pahina 227, 228]

Pagbantala sa Kagulangan

“Sang Marso 1991, ang isa ka grupo sang 23 ka kauturan gikan sa iban nga bahin sang pungsod ang nagtipon sa Punta Gorda agod magbantala sa nasulod nga mga bahin sang kagulangan sa sulod sang napulo ka adlaw,” saysay ni Martha Simons. “Lakip sa amon dala nga mga bayo, habol, kag duyan amo ang mga literatura sa Ingles, Espanyol, kag Kekchi nga mga lenguahe. Nagdala man kami sing pagkaon kag 200 ka cookies.

“Pagkaaga nagsakay kami sa isa ka bangka nga wala sing katig. Ini nga bangka human sa isa ka daku nga puno sang duldol. Gindiskarga namon ang amon mga kagamitan sa baryo sang Crique Sarco, kag nagplastar sang amon mapahuwayan. Samtang nagatakod sang mga duyan ang mga utod nga lalaki, ang mga utod nga babayi naman nagaluto sang isa sa amon paborito nga pagkaon—ang pinabukalan nga ikog sang baboy. Ginalaktan ini sing balinghoy, kamote, saging, lubi, kag linaga nga itlog. Naglapta gilayon ang balita parte sa amon pag-abot, kag wala magdugay, nag-ilinabot lang ang mga Kekchi sa sini nga baryo agod tamyawon kami. Bangod sini, nabantalaan namon ang bug-os nga baryo sa sulod lang sang duha ka oras. Sa sina nga gab-i, nagtulog ang mga utod nga lalaki sa duyan sa idalom sang presinto sang kapulisan, samtang ang mga utod nga babayi nagtulog sa sulod sang cabildo nga naatupan sang kugon. Ang cabildo amo ang tilipunan sang mga tigulang nga lalaki sang baryo.

“Pagkaaga, ginkarga naman namon ang amon kagamitan sa bangka kag nagpailaya, sa diin makita ang mataas nga ugat sang mga bakhawan sa iban nga bahin sang sapa amo nga madulom kag mahagnop diri. Pagligad sang halos tunga sa oras, nanaug kami sa bangka kag naglakat sing isa ka oras kag tunga sa kagulangan pakadto sa baryo sang Sundaywood. Ang mga tawo didto magagmay, medyo moreno ang panit, kag untay ang ila itom nga buhok. Kalabanan sa ila nagatiniil lang, kag ang mga babayi nagasuksok sang tinumandok nga saya kag mga alahas nga human sa  beads. Wala sing salog ang mga payag, wala sing dibisyon, wala sing muebles, kundi duyan lamang. May dapog sa isa ka pamusod sang payag.

“Mainabyanon gid ang mga tawo, kag madamo sing interesado. Nagdayaw gid sila kay may dala kami nga literatura sa Kekchi kag ginapakita namon sa ila ang mga teksto sa amon Kekchi nga Biblia.

“Pagkaaga, namuragmuragan kami sang pagpanukturaok sang mga manok, gahod sang mga pispis, kag mga amu. Pagkatapos sang manamit nga pamahaw, ginbalikan namon ang tanan nga interesado nga amon nasugilanon kahapon. Nasugdan namon ang pila ka pagtuon sa Biblia kag ginpalig-on sila nga ipadayon sing kinaugalingon ang ila pagtuon tubtob nga makabalik kami sa masunod nga tuig. Amo man sini ang ginahimo namon sa masunod nga mga inadlaw samtang nagapadayon kami sa pagbantala sa sulod pa gid sang kagulangan sa naligwin nga mga baryo.

“Pagkatapos sang amon malipayon nga napulo ka adlaw sa kagulangan, ginhanduraw namon ang amon malayo nga nalakbay, ang madamo nga mga baryo nga amon nakadtuan, kag ang tanan nga tawo nga amon nasugilanon. Kabay pa nga tatapon ni Jehova ang mga binhi sang kamatuoran nga amon natanom tubtob sa amon pagbalik sa masunod nga tuig. Nagapalanakit ang amon mga tiil kag kapoy gid kami; apang nagaawas sa kalipay ang amon tagipusuon sa pagpasalamat kay Jehova bangod nakaupod kami sa pagbantala sa kagulangan sini nga tuig.”

 [Kahon/Mga Retrato sa pahina 235, 236]

Mga Maya nga Naghigugma kay Jehova

JORGE KAG NICOLAS SHO (UPOD SA ILA MANGHOD NGA BABAYI NGA SI PRISCILIAN)

NATAWO 1969 kag 1971

NABAWTISMUHAN 1997

KUSTOMBRE Ginapadaku sa tradisyon sang mga Maya ang pagtahod kag bug-os nga pagkamatinumanon sa mga ginikanan, bisan sa mga may asawa na.

◼ SANG natun-an nga higugmaon nanday Nicolas kag Jorge si Jehova, masupog gid nga nagpamatok ang ila amay sa ila mga hilikuton subong Cristiano.

“Ginpaathag ko kay Tatay nga mapuslanon ang akon ginatun-an,” siling ni Nicolas, “pero Baptist sia, kag wala sia nagapati sa akon ginatuuhan. Pila ka beses nga gin-untatan ko ang akon pagtuon sa Biblia bangod indi ko luyag nga maglain ang iya buot. Pero narealisar ko man nga indi ako maayo nga halimbawa sa akon kabataan bangod nagapahubog kami ni Tatay. Indi gid malipayon ang akon asawa kag kabataan.

  “Sang nagtuon ako sa Biblia kag regular nga nagatambong sa Cristianong mga miting, nabuligan ako sang kamatuoran nga biyaan ang akon malain nga paggawi. Nangabudlay gid ako para sa akon pamilya, kag nakabenepisyo gid sila sa akon kita kay wala na ako sing bisyo. Sa karon, subong pamilya, masako kami sa pag-alagad kay Jehova, kag malipayon na kami.”

Kaanggid man ang kahimtangan ni Jorge. Ang iya pagpahubog kag pagpamuyayaw nagtuga sing problema sa ila pamilya, kag wala sia nagatener sa ila balay kon talipuspusan sang semana. Apang nagbag-o gid sia bangod sang iya pagtuon sa Biblia.

“Samtang nagauswag ako,” saysay ni Jorge, “nagpamatok na gid ang akon amay. Gintawag niya kami nga butig nga mga manalagna. Pila ka beses nga ginpahog niya kami nga lab-on sang iya espading. Ginbuligan kami ni Utod Cardoza, nga nagatuon sa akon sa Biblia, paagi sa paghanda nga daan sa amon sa pag-atubang sa mga pagpamatok. ‘Ano abi kon palayason kamo sang inyo amay?’ pamangkot niya. ‘Palangga ako ni Tatay,’ paathag ko, ‘kag indi n’ya ina paghimuon.’ Apang, makapasubo kay ginpalayas kami ni Tatay.

“Apang,” padayon ni Jorge, “nanamian ako sa akon ginatun-an, kag nangin maayo ang akon pagkabuhi. Maayo man ang epekto sa akon pamilya sang akon bag-ong Cristianong personalidad. Ginatahod namon ang isa kag isa kag malipayon gid kami. Sa karon, malipayon gid ako sa pagbantala, kag nagapasalamat ako kay Jehova nga nangin regular payunir ako.”

[Retrato]

Ginapanaksihan ni Frank Cardoza si Jorge

 [Kahon/Mga Retrato sa pahina 238, 239]

Malipayon nga Nagaalagad sa Duog nga Mas Daku ang Panginahanglan

Isa gid ka daku nga hangkat ang pagsaylo sa isa ka pungsod nga mas kinahanglan ang dugang nga manugbantala sang Ginharian. Nagakinahanglan gid sang daku nga panikasog kag pagsakripisyo agod makapabilin sa asaynment. Gin-atubang sing maisugon kag malipayon sang madamo naton nga kauturan ini nga mga hangkat.

Halimbawa sang 1989, sanday Arthur kag Roberta Gonzalez, nga gikan sa Estados Unidos nagkadto sa Belize agod mag-alagad upod ang ila tatlo ka tuig nga bata nga lalaki nga si Dalton. “Ang daku nga hangkat,” siling ni Roberta, “amo ang paghalin sa trabaho nga mataas sing sueldo kag magsaylo sa pungsod nga madamo ang wala sing trabaho.”

“Huo,” siling ni Arthur, “dapat ka magsalig kay Jehova. Nagdayaw gid ako kay Abraham bangod ginbiyaan niya ang iya puluy-an, pamilya, kag ang iya matawhay nga kahimtangan. Apang gin-atipan sia ni Jehova. Isa ka hangkat sa amon amo ang pagtuon sing Belize Creole nga lenguahe. Pero nagsalig kami kay Jehova kag ginbuligan niya kami.”

Sang 1991, sanday Frank kag Alice Cardoza, nga taga-California nagkadto sa Belize agod magpayunir. “Sang nabasa ko ang tulun-an sang Binuhatan,” siling ni Frank, “luyag ko gid magmisyonero. Apang bangod may apat kami ka kabataan, indi gid kami kalipikado sa pag-eskwela sa Gilead. Gani sang nakatapos sa pag-eskwela ang amon agot nga babayi, puede na kami magsaylo sa iban nga pungsod. Sang nabasahan namon sa Ang Lalantawan! ang parte sa Belize, nagdesisyon kami sa pagsaylo.”

  “Nagpasugot ako nga sa sulod lang sang tatlo ka tuig,” siling ni Alice. “Karon, 18 ka tuig na kami diri, kag malipayon gid ako!”

“Ginahigugma namon ang mga tawo, kag ang amon hilikuton,” dugang ni Frank, “gani mas mahapos sa amon nga mangin suod sa mga nagahigugma kay Jehova. Nangin malipayon gid ang amon kabuhi bangod madamo ang nagbaton sing kamatuoran, amo nga tuman kadamo sang amon ginatun-an sa Biblia. Indi gid mabayluhan sang bisan ano nga butang sa kalibutan ang amon pribilehiyo.”

Sang 1988, sanday Carl kag Martha Simons gikan sa Texas nagkadto sa Belize. “Nagaedad sing napulo kag walo ka tuig ang amon duha ka bata sang nagsaylo kami,” siling ni Martha. “Nagpakig-upod kami sa kongregasyon sa sulod sang pila ka adlaw nga pagbantala sa mga baryo sa kagulangan sang Belize. Nagbulig man kami sa pagtukod sang Assembly Hall, kag pirme nagatener sa balay ang mga kauturan kon tion sang mga asembleya. Malipayon gid kami nga diri namon ginpadaku ang amon kabataan, bangod nagapakig-upod sila sa mga espesyal payunir kag misyonero. Kon kaisa nagabatyag kami nga magpauli bangod kon kaisa wala sing koryente, tubig, baterya, kag mga telepono. Apang kon kinahanglan namon ini himuon liwat, bisan pa sang mga kabudlayan, handa kami nga himuon ini. Ginpakamaayo gid kami bangod sa amon pag-alagad sa duog nga mas daku ang panginahanglan.”

[Mga Retrato]

Wala pa tuo: Dalton, Roberta, Arthur, kag ang iya iloy nga si Martha Gonzalez

Sanday Alice kag Frank Cardoza

Sanday Carl Martha Simons

 [Retrato sa pahina 250]

“May Nagaulikid sa Amon”

ALEJANDRO KAG REBECCA (BECKY) LACAYO

NATAWO 1950 kag 1949

NABAWTISMUHAN 1966 kag 1959

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Sang nakagradwar sila sa Gilead sang 1972, nag-alagad sila subong mga misyonero sa El Salvador, Belize, Nicaragua, Mexico, kag Honduras. Nagaalagad sila karon sa isa ka sirkito sa Estados Unidos apang wala nila malipatan ang ila pagbulig sa Belize sa tion sang kalamidad.

◼ “GINSALAKAY kami sang Bagyo Keith!” sulat ni Becky sang Lunes, Oktubre 2, 2000. “Wala untat ang ulan sa sulod sang duha ka adlaw kag tunga.”

Pagkasunod nga adlaw, sang nagkalma ang hangin kag ulan, si Alejandro kag ang espesyal payunir nga si Donald Niebrugge nagdala sang mga kinahanglanon sa Ambergris Cay. Upod sa duha ka lokal nga gulang, ginduaw nila ang tanan nga manugbantala sa duha ka kongregasyon agod hibaluon ang ila kahimtangan.

“Sang Mierkoles,” hinumdom ni Becky, “ang mga kauturan gikan sa nanuhaytuhay nga bahin sang pungsod nagdala sing mga pagkaon, tubig, kag panapton sa sanga para sa mga kauturan sa mga pulo. Wala madugay, napuno sing mga suplay ang lobby kag librarya.”

Sa sina man nga tion, si Alejandro upod ang tatlo pa nagdala sing mga suplay sa Cay Caulker, nagpalig-on sa grupo diri kag nangamuyo upod sa ila. Napalig-on gid ang mga Saksi subong man ang indi mga Saksi sa gugma kag kabalaka sang mga kauturan. “Tinuig na ako nga nagadonar sa amon simbahan,” kumod sang isa ka babayi, “kag wala gid sing may nagkadto nga ka-relihion ko agod kamustahon ako!”

“Tan-awa ang iban nga mga tawo,” siling sang isa ka utod nga babayi bisan pa nga nagahibi, “kag tan-awa kami! May nagaulikid sa amon!”

 [Tsart/Graph sa pahina 244, 245]

IMPORTANTE NGA MGA HITABO—Belize

1923 Nagbantala si James Gordon sa Bomba.

1930

1933 Nagbantala si Freida Johnson sa Belize City.

1934 Gindumalahan ni Thaddius Hodgeson ang mga miting nga ginhiwat sa iya panaderya.

1940

1941 Nabawtismuhan ang una nga mga manugbantala sa Belize City.

1945 Nag-abot ang una nga mga misyonero.

1946 Gintukod ang sanga talatapan.

1950

1957 Wala na gintugutan nga may magsulod nga mga misyonero sa pungsod.

1959 Nagpatindog sang sanga talatapan, puluy-an misyonero, kag Kingdom Hall.

1960

1961 Gintugutan liwat nga magsulod ang iban nga misyonero.

 1961 Ginsalakay sang Bagyo Hattie ang Belize.

1971 Una nga paghiwat sing mga asembleya sa Bird’s Isle.

1980

1988 Gintukod ang isa ka Assembly Hall sa Ladyville.

1990

2000

2000 Ginsalakay sang Bagyo Keith ang Belize.

2001 Gintugyan sa sanga sa Mexico ang pagtatap sa Belize.

2002 Gindedikar ang isa ka duplex nga Kingdom Hall (wala), isa ka puluy-an misyonero, kag ang ginkay-o nga Assembly Hall.

2010

[Graph]

(See publication)

Kabug-usan nga Manugbantala

Kabug-usan nga Payunir

1,800

1,200

400

1930 1940 1950 1960 1980 1990 2000 2010

[Retrato]

Sakayan nga puno sang mga utod nga makadto sa isa ka asembleya

 [Mapa sa pahina 209]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

MEXICO

GUATEMALA

Melchor de Mencos

CARIBBEAN SEA

BELIZE

Ambergris Cay

San Pedro

Cay Caulker

COROZAL DISTRICT

Corozal

ORANGE WALK DISTRICT

Orange Walk

August Pine Ridge

BELIZE DISTRICT

Bomba

Santana

Crooked Tree

Black Creek

Ladyville

Belize City

CAYO DISTRICT

BELMOPAN

Benque Viejo

STANN CREEK DISTRICT

Stann Creek Valley

Dangriga

Hopkins

Seine Bight

TOLEDO DISTRICT

Mango Creek

Placencia

Monkey River Town

Punta Negra

San Antonio

Punta Gorda

Sundaywood

Barranco

Crique Sarco

Belize River

MAYA MTS.

 [Full-page picture sa pahina 200]

[Retrato sa pahina 206]

Sanday Alphonsena Robateau kag Amybelle Allen upod sa tatlo ka espesyal payunir nga lalaki

[Retrato sa pahina 207]

Sanday Herman kag Derrine Lightburn upod sa ila bata nga si Stephen

[Retrato sa pahina 210]

Isa ka grupo sang mga Saksi nga may sound cart, Belize City, katuigan 1940; (1) si Thaddius Hodgeson, (2) si George Longsworth

[Retrato sa pahina 213]

Nagbantala si Elmer Ihrig sa mga distrito sa gua sang siudad

[Retrato sa pahina 214]

Ginpalig-on ni Charles Heyen ang mga kauturan nga maghiwat sing mga miting sing regular

[Retrato sa pahina 221]

Sanga talatapan, puluy-an misyonero, kag Kingdom Hall sa Belize City

[Retrato sa pahina 223]

Ginhiwat sa Kingdom Hall sa Orange Walk sang 1968 ang sirkito nga asembleya diin una nga ginpresentar ang bug-os nga bahin sa Espanyol

[Retrato sa pahina 229]

Mga espesyal payunir nga sanday Marcial kag Manuela Kay

[Retrato sa pahina 230]

Isa ka kinaandan nga baryo sang mga Maya, Distrito sang Toledo

[Retrato sa pahina 240]

Sanday María kag Basilio Ah

[Retrato sa pahina 246]

Si Cecilia Pratt

[Retrato sa pahina 249]

Pagpungko sa sulod sang tolda sa isa ka sirkito nga asembleya, Punta Gorda, katuigan 1960

[Retrato sa pahina 251]

Sanday Becky kag Alejandro Lacayo

[Mga Retrato sa pahina 252, 253]

Ang tinukod nga human sa salsalon sa ubos isa na karon ka Assembly Hall (tuo)

Ginkay-o nga Assembly Hall

[Retrato sa pahina 254]

Mga kauturan sa ginpatindugan sang duplex nga Kingdom Hall, Belize City