Papua New Guinea

SANG nagligad nga madamo nga tuig, nagpasimpalad ang madamo nga grupo sang mga tawo sa bagatnan, kag naglabay sa Asia sa pagpangita sang ila bag-o nga istaran. Sa punta sang nasidlangan nga bahin sang Malay Archipelago, nasapwan nila ang New Guinea, isa ka tropikal nga isla nga mabukid kag madamo sing kahoy—amo ini ang ikaduha nga pinakamalapad nga isla sa bilog nga kalibutan. a Namalidpid sila sa higad sang mapaang nga baybay sini, nag-istar sa malapad nga katunggan, madabong nga mga kagulangan, kag sa palibot nga kaislahan. Ang iban nagtaklad sa kabukiran bangod sang kasarangan nga temperatura kag malapad nga mga nalupyakan kag matambok nga duta.

Ang linibo ka magagmay nga mga tribo sa sini nga pungsod wala nahiusa kag pirme sila nagailinaway. Magkatuhay ang ila kustombre, ila pamayo, kag nagahambal sila sing kapin sa 800 ka lenguahe. Madamo ang nagapuyo sa mga komunidad nga naprotektahan sing maayo, kag wala sila sing hinalung-ong sa mga nagakatabo sa gua sang ila komunidad. Madamo ang nagapati nga nagapuyo sa kahawaan ang mga demonyo kag ang napatay nga mga katigulangan nga mahimo magabulig ukon magahalit sa ila. Nangin bahin sang kabuhi sang mga tawo ang pagpahamuot sa mga patay.

Ang mga tawo magkatuhay man sing hitsura, pero may isa sila ka pisikal nga pagkaanggid. Natalupangdan  ini ni Jorge de Meneses, nga isa ka Portuges nga opisyal nga nagbisita sa sini nga lugar sang 1526, gani ginhingalanan niya ang isla nga Ilhas dos Papuas, buot silingon, “Duta sang mga Kulong sing Buhok.” Ang Katsila nga nabigador nga si Ynigo Ortiz de Retes nagpati nga ang mga tagaisla magkaanggid sa mga pumuluyo sang Guinea, West Africa, gani ginngalanan niya ini nga Nueva Guinea, ukon New Guinea.

Sang ika-19 nga siglo, gintunga sang gamhanan nga mga pungsod sa Europa ining isla sa tatlo ka bahin. Ang mga Dutch, nga amo ang una nga nag-abot diri, nagkuha sang katunga nga bahin sa katundan, nga sakop subong sang Indonesia. Gintunga sang British kag German ang katunga nga bahin sa nasidlangan. Ang bagatnan gintawag nga British New Guinea (sang ulihi gintawag nga Papua) kag ang aminhan gintawag nga German New Guinea (sang ulihi nangin New Guinea). Pagkatapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I, ining duha ka teritoryo nangin sakop sang Australia. Sang 1975, gintingob ang Papua kag New Guinea kag nangin independiente ini nga pungsod sang Papua New Guinea. b

Sa karon, kilala na ang Papua New Guinea sa bilog nga kalibutan. Ang pila sa mga pumuluyo sini nagaistar sa mga siudad nga may moderno nga mga kagamitan. Pero, 4 sa 5 ka tawo ang nagaistar sa naligwin nga mga minuro, sa diin diutay lang gid ang pag-uswag sa pangabuhi sang mga tawo sa sulod sang ginatos ka tuig kag ginakabig nila nga manggaranon ang mga may baboy, kinaandan ang paghatag sing dote, lapnag ang espiritismo, kag nagapangibabaw ang pagkamainunungon sa ila tribo.

Pero, sining karon lang nga mga dekada, may daku nga pagbag-o sa sining pungsod nga nakaapektar sa sinsero nga mga tawo gikan sa tanan nga etniko nga grupo kag nagpabag-o sang ila kabuhi. Isa ini ka espirituwal nga  pagbag-o bangod sa pagtuon kag pag-aplikar sang kamatuoran sa Pulong sang Dios, ang Biblia.—Roma 12:2.

ANG MGA NAUNA NGA NAGDALA SANG MAAYONG BALITA

Nakalab-ot ang kamatuoran sa Biblia sa Papua New Guinea sang 1932 sang ang British nga payunir nga si Peck naghapit diri sa iya biyahe pakadto sa Malaya (karon Malaysia). Wala nag-uyang sing tion si Peck, nagbantala sia sa sulod sang pila ka semana sa mga tawo diri. Nakapahamtang sia sing ginatos ka literatura sa Biblia antes magpadayon sa iya asaynment.

Pagligad sing tatlo ka tuig, pito ka payunir nga nagasakay sa de-makina nga sakayan nga Lightbearer ang nagdungka sa Port Moresby para kay-uhon ang makina sini. Sa ila isa ka bulan nga pagtener, makugihon sila nga nagbantala sa bug-os nga Port Moresby kag sa palibot sini. Isa sa ila amo si Frank Dewar, isa ka mapisan nga taga-New Zealand, nagkadto sa mga duog nga mga 50 kilometros ang kalayuon gikan sa baybay nga may dala nga mga literatura sa Biblia kag nagpahamtang sini sa mga pumuluyo.

Ang pila sa sini nga literatura natigayon ni Heni Heni Nioki, isa ka albularyo gikan sa tribo sang Koiari.  Pagkatapos sina, wala gilayon nagtubo sa iya tagipusuon ang kamatuoran nga iya natun-an, nagahulat ini nga balikan sang mga Saksi ni Jehova para mabunyagan.—1 Cor. 3:6.

Sang ulihi nga bahin sang katuigan 1930, isa ka payunir ang naglakbay para magbantala kag nakalab-ot sia sa dalagku nga mga banwa sang Papua New Guinea, lakip sa isla sang New Britain, New Ireland, kag Bougainville. Madamo sia sing napahamtang nga literatura. Pero antes pa mapadayon sang iban ang iya ginsugdan, naapektuhan ini nga lugar sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II.

PAGBANTALA SA “DAKU NGA MINURO”

Pagligad sang 12 ka tuig, sang Septiembre 22, 1951, ang isa ka mataas nga Australiano nag-abot sa mapaang nga Port Moresby sakay sa eroplano. Sia amo si Tom Kitto—47 anyos nga Saksi—nga nagsabat sa panawagan nga magboluntaryo sa pagbantala sang Ginharian sa mga isla sa Pasipiko. Anom ka semana sang ulihi, nag-apas ang iya asawa nga si Rowena. Ang ila teritoryo amo ang bug-os nga Papua New Guinea.

Wala madugay, nahibaluan sang mag-asawa nga Kitto nga kalabanan sang mga Europeanhon sa Port Moresby wala nagasapak sa mensahe sang Ginharian. Pero nakilala  nila sang ulihi si Geoff Bucknell, isa man ka Australiano, nga napahilayo sa kamatuoran sang pamatan-on pa. Nagpasugot si Geoff nga magtuon kag sang ulihi nangin matutom nga Saksi, subong man ang iya asawa nga si Irene.

Nian, nagsaylo sanday Tom kag Rowena sa Hanuabada, nga sa Motu nga lenguahe nagakahulugan sing “Daku nga Minuro.” Sa Port Moresby Harbour, ang mga minuro ginahuman sang ginatos ka ginpatas-an nga mga balay nga nagaangtanay paagi sa lantay nga mga kahoy asta sa baybay. “Nagadugok ang mga tawo sa amon para mamati sang maayong balita,” sulat ni Rowena. “Madamo gid sing interesado, amo nga nagabalik kami kada gab-i para magdumala sing mga pagtuon sa Biblia, kag sa sulod sang duha ka bulan, duha lang ka gab-i nga wala kami makabalik.” Nagsiling pa si Tom: “Nanamian gid sila sa paglaum nga pagkabanhaw kag kabuhi sa paraiso sa duta. Sang gin-ipit sila sang mga misyonero sang Cristiandad kag sang mga pulis nga untatan ang pagtuon, tanan sila nanindugan sing malig-on. Nanggamot gid sa ila tagipusuon ang kamatuoran.”

Lakip sa ila amo sanday Raho kag Konio Rakatani, Oda Sioni, Geua Nioki, kag ang iya bana nga si Heni Heni, nga nakatigayon sang literatura gikan sa tripulante sang Lightbearer sang nagligad nga 16 ka tuig. Wala magdugay, ang grupo sang mga 30 ka interesado nagatipon sa balay ni Heni Heni para sa regular nga mga miting. “Sa isa ka kilid  nagapungko ang mga lalaki kag sa pihak naman ang mga babayi,” saysay ni Oda Sioni, nga bata pa sa sina nga tion. “Ang mga babayi nagasuksok lang sing mga palda nga human sa hilamon kag wala sing pang-ibabaw nga bayo kag ginakarga nila ang ila mga lapsag sa maduagon nga mga bag nga ginahimo nga abuy-aboy. Pagkatapos makapatiti, ginabutang nila ang mga lapsag sa mga bag kag ginahabog ini para makatulog.”

Gindumalahan ni Tom Kitto yadto nga mga miting sa bulig sang isa ka interpreter. Siempre pa, indi ini pirme mahapos. “Sa isa ka miting, ang utod ni Heni Heni nga si Badu Heni, amo ang interpreter,” saysay ni Don Fielder, nga nag-abot sang 1953. “Sa umpisa, daw maayo man ang pag-interpret ni Badu sa mga ginasiling ni Tom kag ginailog pa gani niya ang iya mga kumpas. Pero sang ulihi, gin-aku ni Badu nga wala niya nahangpan ang mga ginsiling ni Tom. Ginsulitsulit lang niya ang mga kamatuoran nga iya nahibaluan kag ginailog ang mga kumpas ni Tom para ipakita nga husto ang iya pag-interpret.” Bisan pa sini, madasig nga nag-uswag ang grupo, kag wala madugay, naporma ang ikaduha nga grupo sa balay ni Raho Rakatani, sa amo man nga minuro.

“KADTO KA SA AMON KAG TUDLUI ANG AKON KATAWHAN”

Sang maaga nga bahin sang 1952, si Bobogi Naiori, isa ka lider sang tribo sang Koiari kag kilala nga albularyo, nagbisita kay Heni Heni—ang iya ka-wantok, ukon masigkatribo—kag nagtambong sa miting sa ila balay. Nagdayaw gid sia sa iya nakita kag nabatian, amo nga ginpalapitan ni Bobogi si Tom Kitto kag nakitluoy: “Palihug, kadto ka sa amon kag tudlui ang akon katawhan sing kamatuoran!”

 Wala magdugay, ginsakyan nanday Tom kag Rowena ang ila daan nga pickup kag nagbiyahe sa indi sementado kag batsihon nga dalan pakadto sa balay ni Bobogi sa Haima, isa ka gamay nga minuro nga mga 25 kilometros ang kalayuon sa aminhan sang Port Moresby. Ginbantalaan ni Tom ang nagtipon nga mga tagaminuro kag gin-interpret ini ni Bobogi. Subong resulta, mga 30 ka tawo ang nagtuon sa Biblia.

Sang ulihi sina nga bulan, ang grupo sa Haima nagtukod sang gamay nga tilipunan para sa Cristianong mga miting. “Ang balayan sang tilipunan human sa kahoy nga gin-atupan sing kugon, kag gindingdingan sing amakan tubtob sa hawak,” saysay ni Elsie Horsburgh, nga nagtambong sa mga miting diri sang ulihi. “Makita sa sulod sang tilipunan ang mga bangko nga human sa bilugon nga mga kahoy, de-gas nga suga, kag gamay nga pisara.” Ining gamay nga tinukod amo ang una nga Kingdom Hall sa Papua New Guinea.

Luyag ni Bobogi nga makabati man sang maayong balita ang iya mga wantok sa kaingod nga mga kabukiran. Gani naglakbay sila ni Tom kag nag-agi sa dalan sa higad sang pil-as pakadto sa naibabaw nga kapatagan sang Sogeri. Wala magdugay, ginatun-an na nila ang kapin sa 90 ka tawo sa tatlo ka minuro didto.

 Natalupangdan sang mga opisyales sang gobierno ini nga hilikuton. Sa Ioadabu, nagsulod sa tilipunan ang isa ka opisyal sang gobierno, kag nangusisa kon sin-o ang naghatag sing permiso sa mga Saksi ni Jehova sa pagtudlo sa mga tagaminuro. Gin-interogar man sang mga pulis ang pila ka interesado tuhoy sa amon hilikuton. Ang pila ka  pastor sa minuro kag mga tag-iya sang mga plantasyon mapintas nga nagpahog sa mga utod.

Bangod sina, nag-untat ang pila ka interesado. Pero may diutay nga grupo nga nag-uswag. Nabawtismuhan sa Laloki River sa Haima ang 13 ka estudyante sa Biblia sang 1954, amo ini ang una nga bawtismo sa Papua New Guinea. Isa sa ila amo si Bobogi, nga nagsiling: “Bisan pa mag-untat ang tanan nga Koiari, mapadayon ako, bangod nahibaluan ko nga amo gid ini ang kamatuoran.” Ginpamatud-an ini ni Bobogi, nagpabilin sia nga matutom subong gulang sa Kongregasyon sang Haima tubtob sa iya kamatayon sang 1974.

INDI MALIPATAN NGA MGA PAGTILIPON

Sang Hulyo 1955, si John Cutforth, taga-Canada nga misyonero sa Australia, nag-abot sa Port Moresby subong una nga manugtatap sang sirkito. Nanamian si John sa tropikal nga klima, pangabuhi, kag sa mapainubuson nga mga pumuluyo diri. Wala niya ginapaabot nga magaalagad sia sa Papua New Guinea sing kapin sa 35 ka tuig.

Gindala ni John ang pelikula nga The New World Society in Action, isa ka dokumentaryo nga nagapadaku sa hilikuton kag mga kombension sang mga Saksi ni Jehova. Sa sulod sang iya tatlo ka semana nga pagbisita, 14 ka beses niya ini nga ginpasalida sa ginatos tubtob sa halos 2,000 ka tawo. Daku ang epekto sini sa mga pumuluyo, bangod  madamo sa ila ang wala pa gid makatan-aw sing pelikula.

Sa katapusan sang pagbisita ni John, naghiwat sing isa ka adlaw nga sirkito nga asembleya sa Haima. “Sang ginpangabay ang mga kandidato sa bawtismo nga magtindog, . . . setenta ang nagtindog!” hinumdom ni Tom Kitto. “Malipayon gid kami nga makita ang kuarenta ka utod nga lalaki kag treinta ka utod nga babayi nga nagalinya sa suba sa kagulangan para simbuluhan ang ila dedikasyon kay Jehova.”

Pagkadason nga tuig, nagplano ang mga utod nga maghiwat sang ikaduha nga sirkito nga asembleya sa Haima. Si Bobogi, ang lider sang minuro, amo ang gin-asayn sa pagtukod sang pasilidad kag paghanda sing pagkaon para sa mga tumalambong. Tatlo ka adlaw antes sang asembleya, nakigkita si John (Ted) Sewell, ang bag-o nga manugtatap sang sirkito gikan sa Australia, kay Bobogi para istoryahan ang mga paghanda.

“Ano na ang napatindog ninyo?” direkta nga pamangkot ni Ted.

“Wala pa,” sabat ni Bobogi.

“Huebes na subong Bobogi, kag sa Domingo na ang asembleya!” muno ni Ted.

“Relaks ka lang,” sabat ni Bobogi. “Matapos namon ina tanan sa Sabado.”

Daw maano si Ted kag nagbalik na lang sia sa Port Moresby nga nagahunahuna nga indi mangin mahim-ong ang asembleya.

Pagka-Domingo, indi sia mapahamtang samtang nagabiyahe pa Haima para tan-awon kon ano na ang natabo. Daku gid nga pagbag-o! Nabutang ang mabakod nga podyum sa idalom sang daku nga kahoy nga nagaatubang sa malapad nga wayang. Makita sa unhan ang mga buho nga gintabunan sang nagabaga nga mga bato kag sa sini nga buho, ginbutang ang mga baboy, wallaby, usa, tukmo, isda, ube, kag mga kamote para maluto. Makita man ang nagabukal  nga mga takuri para sa tsa. Malipayon nga nagainupdanay ang mga tawo sa payagpayag nga kapiterya. Kag matawhay nga nagatindog si Bobogi nga nagatan-aw sa tanan nga nagakatabo. Nagdayaw gid si Ted!

“Bobogi, sa diin mo ini tanan natun-an?” pamangkot niya.

“A, nakita ko ina tanan sa pelikula nga ginpasalida sa amon ni John Cutforth sang nagligad nga tuig,” sabat ni Bobogi.

Kapin sa 400 ka tawo gikan sa walo ka etniko nga grupo ang nagtambong sa sina nga asembleya, kag 73 ang nabawtismuhan. Sang ulihi, gintawag ini nga asembleya ni Bobogi.

PAGGAMIT SING MGA DROWING SA PAGBANTALA

Sang 1957, permanente nga nag-istar si John Cutforth sa Papua New Guinea kag nangin nagalakbay nga manugtatap. Sugod sa iya una nga pagbisita, namensar gid sia kon ano ang pinakamaayo nga pamaagi sa pagbantala sa mga tawo bangod kalabanan sa ila wala nakaeskwela. Handa na sia karon nga gamiton ang iya napensaran.

Sa paghatag sing pamulongpulong sa isa ka kongregasyon ukon grupo, ginasulat anay ni John sa pisara ang iya ngalan kag ang ngalan sang iya interpreter. Nian, nagatudlo sa langit, ginapamangkot niya ang tumalambong, “Ano ngalan sang Dios?” Isulat niya ang ila sabat nga “Jehova” kag ang “Salmo 83:18” sa ibabaw nga bahin sang pisara. Nian sa ubos, sa wala nga bahin, isulat niya ang tig-ulo nga “Daan nga Kalibutan” kag  magdrowing sing duha ka tawotawo nga nagainaway, hitsura nga nagahibi, lulubngan, kag isulat ang “Roma 5:12.” Sa tuo, isulat niya ang tig-ulo nga “Bag-o nga Kalibutan” kag magdrowing sing duha ka tawotawo nga nagakamustahanay, hitsura nga nagakadlaw, lulubngan nga naekisan, kag isulat ang “Bugna 21:4.” Dayon, mapagsik niya nga ipaathag ang mga drowing. Nian pakadtuon niya sila tanan sa atubangan para suliton ang iya presentasyon. Kon kabisado na nila ini, ginapakopya niya sa ila ang mga drowing para magamit nila sa ila pagbantala.

Daku gid ang nabulig sining mga drowing sa pagbantala sa Papua New Guinea. Sang ulihi, naghimo pa gid sing dugang nga mga drowing. “Madamo nga oras ang amon ginhinguyang sa pagkopya sa mga notbok sini nga mga drowing. Ginahatagan sing kopya ang tagsa ka estudyante sa Biblia para magamit sa pagbantala,” siling ni Lena Davison, nga nag-alagad sing 47 ka tuig sa sini nga pungsod. Pati ang mga kabataan nagadrowing man kag ginakoloran nila ini kag ginahalungan.

Amo man sini ang pamaagi sa pagtudlo sa mga miting sa kongregasyon. “Ginagamit pirme ang mga drowing sa  pisara sa tion sang Pamulongpulong Publiko kag Pagtinuon sa Ang Lalantawan, nga nakabulig gid sing daku sa mga indi makabasa,” paathag ni Joyce Willis, isa ka payunir gikan sa Canada nga naghinguyang sing kapin sa 40 ka tuig sa Papua New Guinea. Gingamit man subong bulig sa pagtudlo sa mga asembleya ang mga drowing sa malapad nga mga tela. “Popular gid ining dalagku nga mga drowing, kag nagapabilin gid ang panguna nga mga punto sa hunahuna sang mga tagpalamati,” siling ni Mike Fisher, nga nagpangalagad sa sirkito diri. “Madamo sa mga drowing ang ginadala sang mga manugbantala kag ginapakabit sa ila balay kag ginagamit sa pagpanaksi sa ila mga bisita.”

Pagligad sang mga dekada, sang madamo na nga tawo ang nakatuon sa pagbasa kag pagsulat kag lapnag na ang mga literatura nga madamo sing laragway, gin-untatan na ang paggamit sing mga drowing sa pagbantala.

PAGSANGKAD SANG PAGPANAKSI

Sang ulihi nga bahin sang katuigan 1950, padayon ang pagsaylo sang makugi nga mga Australiano sa Papua New Guinea, nga nalangkag gid sa pagbantala. Isa pa, madamo nga tawo ang nakatuon sang kamatuoran sa Port Moresby kag nagpauli sa ila minuro dala ang mensahe sang Ginharian. Gani, madasig nga naglapnag ang maayong balita sa bug-os nga pungsod.

Sang 1957, ang 26 anyos nga Australiano nga si David Walker nga nagaistar sa Port Moresby nakabati nga interesado ang mga tawo sa kaingod nga minuro sang Manu Manu kag sa  rehiyon sang Gabadi. Naghalin si David sa iya obra, nangin espesyal payunir, kag naghinguyang sing isa ka tuig sa pagbantala sing isahanon sa sini nga duog. Ginpadayon sang iban ang iya ginsugdan, kag may kongregasyon na kag Kingdom Hall karon sa Manu Manu.

Sa amo man nga tion, samtang nagabantala si Don Fielder sa merkado sang Koki sa Port Moresby, nasugilanon niya ang pila ka interesado nga mangingisda. Nagaistar sila sa Hula, isa ka minuro sa higad sang dagat nga mga 100 kilometros ang kalayuon sa sidlangan. Para mabuligan pa gid sila kag ang ila pamilya, nagsakay sanday Don kag Athol (Dap) Robson kag ang pila ka interesado nga taga-Hula sa otso metros nga bag-o nga sakayan ni Don nga may duha ka kasko pakadto sa Hula. Nagtener sila sa Hula sing tatlo ka adlaw kag nagporma sing isa ka gamay nga grupo sang pagtinuon.

Wala magdugay, nagsaylo si Don sa Hula subong espesyal payunir upod sa iya asawa nga si Shirley kag ila dos anyos nga bata nga babayi nga si Debbie. “Nagpatindog kami sing payag kag nagbantala sa lima ka minuro sa sina nga lugar,” saysay ni Don. “Nagalakat kami sing 12 kilometros  sa amon teritoryo pakadto-pauli kada adlaw. Makakalapoy gid ini pero makapaumpaw sa espirituwal, bangod nakasugod kami sing madamo nga pagtuon sa Biblia kag wala magdugay, walo ka bag-o nga manugbantala ang nagabantala upod sa amon.”

Naakig ang ministro sang United Church sa sini nga lugar sa pagbantala nanday Don kag Shirley, kag ginpilit niya ang tag-iya sang lote nga ila ginaistaran nga pahalinon sila. “Sang nahibaluan ini sang mga tawo sa kaingod nga minuro, naakig sila bangod indi nila luyag nga maghalin kami,” siling ni Don. “Mga 20 sa ila ang nagligaw sang amon payag pakadto sa bag-o nga lote nga sakop sang ila minuro.”

Wala nangampo ang akig nga ministro. Nanikasog sia sa pag-impluwensia sa mga opisyal sa Port Moresby para dumilian ang mag-asawa nga Fielder sa pagsaylo sang ila payag sa bisan sa diin nga lugar sang distrito. “Imbes nga biyaan ang amon asaynment,” siling ni Don, “nangabay kami kay Alf Green, isa ka eksperto nga panday, sa pagkuha sang mga kahoy sa amon payag para himuon nga gamay nga kuarto sa amon duha sing kasko nga sakayan. Gin-angkla namon ang sakayan sa katunggan nga may mga bakhawan malapit sa baba sang kaingod nga suba. Nagabakya lang ang lamok diri kag may mga buaya. Diri kami nag-istar samtang nagapayunir sa sulod sang masunod nga duha ka tuig kag tunga.” Sang nabun-ag ang ila ikaduha nga bata nga babayi nga si Vicki, nagbalik sila sa Port Moresby. Nagpangalagad sila sang ulihi subong nagalakbay nga manugtatap, kag si Don nagaalagad subong katapo sang Komite sang Sanga.

NAKABATI ANG IBAN SANG MAAYONG BALITA

Sa sina man nga mga tion, nasugdan nanday Lance kag Daphne Gosson sing pagtuon sa Port Moresby ang pila ka pamatan-on nga lalaki nga naggikan sa Kerema, isa ka minuro sa higad sang dagat nga mga 225 kilometros ang kalayuon sa katundan sang Port Moresby. Sang nagpauli ang  mga pamatan-on para magbakasyon, nagdesisyon sanday Lance Gosson kag Jim Chambliss nga bisitahon sila sing duha ka semana para mabantalaan ang Kerema.

“Nagtipon ang bug-os nga minuro sa pagpamati sa amon,” sulat ni Lance. “Sa tion sang amon presentasyon, ang pastor sang London Missionary Society sa sini nga lugar hinali lang nga nagsulod kag ginsumbag sing pila ka beses ang amon interpreter antes pa nagpasilabot ang mga tagaminuro. Nag-insister sia nga wala kami naluyagan sang mga tawo diri kag nagmando sa amon nga maghalin sa ‘iya’ teritoryo. Nagsiling kami nga ang luyag magpamati sa amon mahimo mag-upod sa amon sa pihak nga bahin sang minuro, kag ang iban mahimo magpabilin upod sa iya. Ang tanan nag-upod sa amon.

“Pagkaaga, nakigkita kami sa komisyoner sang distrito para ireport ang natabo. Sa amon pagpakadto, nasugilanon namon ang isa ka babayi nga may malubha nga balatian. Gintanyagan namon sia nga dal-on sa ospital, pero nahadlok sia. Sa sigesige namon nga pagpamilit, nagpasugot sia sang ulihi. Sang nadul-ong na namon sia sa doktor, nagdiretso kami sa komisyoner, pero indi maayo ang iya pagtamod sa amon. Ang matuod, akig sia nga nag-akusar sa amon nga ginatudluan namon ang mga tawo nga indi magpaospital! Pero, natabuan nga nagsulod ang doktor kag nabatian niya ang akusasyon sang komisyoner. Ginsilingan niya ang komisyoner nga may masakiton nga babayi nga bag-o lang namon nakumbinsi nga magpaospital. Nagbag-o gilayon ang pagtamod sang komisyoner, kag nangayo sia sing pasaylo. Nagsiling sia nga bag-o lang sia ginkadtuan sang Katoliko nga pari kag ginsumbong ang aton mga pagpati. Nian, nag-asayn ang komisyoner sing duha ka pulis para amligan kami. Indi kinaandan nga may armado nga mga pulis sa amon tupad samtang nagadumala sing mga pagtuon sa Biblia!”

Wala madugay, gin-asayn sa Kerema subong mga espesyal payunir ang duha ka pamatan-on nga Australiano nga sanday Jim Smith kag Lionel Dingle. Nagtuon sila gilayon  sang Tairuma, ang lenguahe sa sini nga duog. “Ginahambal namon ang tagsa ka tinaga sa Motu, kag ginahatag naman sang amon mga estudyante sa Biblia ang katumbas sini sa Tairuma, kag ginasulat namon ini gilayon,” paathag ni Jim. “Bangod sini, nakatipon kami sing diutay nga bokabularyo kag nakasaulo sing simple nga presentasyon sa Biblia. Nagdayaw gid ang mga tawo diri samtang ginapamatian kami nga nagahambal sang ila lenguahe, bangod kami lang nga Europeanhon sa sini nga distrito ang nakahimo sini. Pagligad sing tatlo ka bulan, nakadumala na kami sing semanal nga mga miting sa Tairuma sa magtimbang nga baybay sang Kerema Bay.”

Sang ulihi, ginbuslan ni Glenn Finlay, isa pa ka pamatan-on nga Australiano nga payunir, sanday Jim kag Lionel kag nagbantala sia sa Kerema sing isahanon sa sulod sang 18 ka bulan. “Nabudlayan gid ako,” siling ni Glenn, “kag kon kaisa nagapanumdom ako kon bala may nahimuan ako. Pero, isa ka eksperiensia ang nagpabag-o sa akon pagtamod.

“Isa sa akon mga estudyante sa Biblia amo si Hevoko, nga isa ka tigulang nga manugtinapay sa minuro. Indi gid sia makahibalo magbasa kag magsulat kag sa sulod sang pila ka bulan, diutay lang sa panguna nga mga kamatuoran  ang iya nadumduman. Nagpalibog ako kon may epekto ang pagtudlo ko sa iya. Nian isa ka aga, samtang nagapalapit ako sa iya balay, may nabatian ako nga tingog, kag nagdulog ako para pamatian ini. Tingog ini ni Hevoko nga matunog nga nagapangamuyo kay Jehova, nga nagapasalamat gid sa Iya sa pagtudlo sa iya sing kamatuoran parte sa Iya ngalan kag Ginharian. Ang iya tudok nga pangamuyo nagpahanumdom sa akon nga ginatan-aw ni Jehova ang tagipusuon, indi ang ihibalo. Nahibaluan gid Niya ang mga nagahigugma sa Iya.”—Juan 6:44.

PAGKOMPRONTAR SA CARGO CULT

Sang 1960, duha pa ka Australiano nga espesyal payunir nga sanday Stephen Blundy kag Allen Hosking ang nagsaylo sa Savaiviri, isa ka minuro nga mga 50 kilometros sa sidlangan sang Kerema. Pagkatapos mag-istar sa tent sing tatlo ka bulan, nagsaylo sanday Stephen kag Allen sa payag nga nahamtang sa kalubihan nga napalibutan sang malapad nga katunggan.

Ang Savaiviri amo ang sentro sang ginatawag nga cargo cult. Paano nagsugod ini nga kulto? Sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, nagdayaw ang mga tawo diri sa madamo nga manggad ukon kargamento, nga dala sang mga soldado. Nian, sang natapos ang inaway, naghalin ang mga soldado dala ang ila mga kagamitan. Nangatarungan ang pila ka tagaminuro nga sanglit ang  mga kargamento naghalin sa kahawaan—ang ila ginapatihan nga lugar sang mga espiritu—nagapati sila nga ginpadala sang ila napatay nga mga katigulangan ang mga kargamento pero nakuha ini sang mga soldado. Para mapahibalo ang mga espiritu sa ila kinahanglanon, nagmartsamartsa sila nga daw mga soldado kag naghimo sing mabakod nga pantalan para sa mahimayaon nga adlaw sang pag-abot sang bag-o nga mga kargamento.

Wala magdugay, gintun-an nanday Stephen kag Allen ang mga 250 nga miembro sang kulto, lakip ang ila lider kag pila sa iya “dose ka apostoles.” “Madamo sa ila ang nakasulod sa kamatuoran,” saysay ni Stephen. “Sang ulihi, ginsugiran kami sang pulis nga ang amon pagbantala nakabulig para mauntat ang cargo cult sa Savaiviri.”

PAGBALHAG SANG MGA LITERATURA

Nakita gilayon sang una nga mga payunir ang kapuslanan sang pagbadbad sang mga literatura sa Biblia sa lokal nga mga lenguahe. Pero paano sila makabalhag sing mga literatura sa 820 ka lenguahe?

Sang 1954, si Tom Kitto naghimo sing kahimusan nga badbaron sang lokal nga mga utod ang isa ka kapitulo sang libro nga “Pakamatuora ang Dios” c sa Motu, ang lenguahe sa Port Moresby. Kapin sa duha ka gatos ka kopya sang kapitulo nga natig-uluhan “Ang ‘Bag-ong Duta’” ang namemograpo, kag ginpanagtag subong pampleta, nga ginkalipay naman sang mga nagahambal sing Motu.

Sa pagsugod sang pagbantala sa bag-o nga teritoryo, nangabudlay gid ang mga payunir para mabadbad ang mga literatura sa iban pa nga lokal nga lenguahe. Si Jim Smith nagsaysay: “Paagi sa pagsulat sang bag-o nga mga tinaga kag mga ekspresyon, maid-id ako nga naghimo sang diksionaryo sa Tairuma kag nagsulat sang gramatika sini, nga amo ang akon gingamit sa pagbadbad sa tulun-an nga  mga artikulo sa Ang Lalantawan. Masami ako maabtan sing tungang gab-i sa pagmakinilya sang nabadbad nga mga artikulo para ipanagtag sa mga tumalambong. Sang ulihi nabadbad ko na ang isa ka tract kag isa ka bukleta sa Tairuma. Ini nga mga publikasyon nakabulig gid sa madamo sa Kerema nga makatuon sang kamatuoran.”

Nabalhag man ang iban nga publikasyon sa Hula kag Toaripi. Bangod imposible nga makaimprinta sing publikasyon sa tanan nga lenguahe, sang ulihi nagkonsentrar ang mga utod sa duha ka lenguahe nga halos mahangpan sang madamo—ang Hiri Motu kag Tok Pisin. Ang Hiri Motu, ang ginpasimple nga Motu, amo ang lenguahe sang madamo nga tawo nga nagapuyo sa baybayon sang Papua. “Nangabudlay gid kami para mapauswag ang pagsulat sa sini nga lenguahe,” siling ni Don Fielder. “Sa pagkamatuod, Ang Lalantawan kag ang iban pa nga publikasyon sa Hiri Motu nakabulig gid sa pag-uswag sini nga lenguahe.” Ang Tok Pisin, kombinasyon sang Ingles, German, Kuanua, kag iban pa nga lenguahe, lapnag nga ginagamit sa kabukiran, sa mga lugar malapit sa dagat, kag sa mga isla sa aminhan sang Papua New Guinea. Paano nasugdan ang pagbantala sa sinang lugar nga may nanuhaytuhay nga mga tawo?

ANG MAAYONG BALITA NAGLAPNAG SA AMINHAN

Sang Hunyo 1956, ang bag-ong kasal nga payunir nga sanday Ken kag Rosina Frame amo ang una nga Saksi nga nagsaylo sa New Ireland, isa ka isla sa Bismarck Archipelago sa  aminhan-sidlangan sang Papua New Guinea. Si Ken, nga isa ka accountant, nag-obra sa daku nga kompanya sa Kavieng, ang daku nga banwa sa sina nga isla. “Antes kami magbiya sa Sydney,” saysay ni Ken, “ginhambalan kami nga paanaron anay namon ang mga tawo sa amon antes namon sila bantalaan. Maayo manahi sang bayo si Rosina kag sang ulihi madamo sia sing kostumer. Ginapanaksihan namon sila sing di-pormal, kag sang ulihi isa ka gamay nga grupo sang mga interesado ang mahalungon nga nagatipon sa amon balay sing isa ka bes kada semana.

“Pagligad sang 18 ka bulan, nagbisita sa amon si John Cutforth, ang manugtatap sang sirkito, kag nangabay kon mahimo niya mapasalida ang pelikula nga The Happiness of the New World Society. Gin-istorya ko ang tag-iya sang sinehan sa sina nga lugar, kag nagsugot sia nga libre nga ipasalida ang amon wala sing bayad nga pelikula parte sa pagbantala. Ginsugid ini sang iya mga trabahador sa iban. Sang nag-abot kami sa sinehan, madamo sing tawo sa puertahan, kag kinahanglan pa namon ang bulig sang mga pulis para makasulod. Kapin sa 230 ang nagtan-aw, wala labot ang mga nagalili sa mga bintana. Pagkatapos sini, dayag na kami nga nagabantala.”

Sang Hulyo 1957, naporma ang kongregasyon sa Rabaul, New Britain, isa ka matahom nga pantalan nga natung-an sang duha ka aktibo nga bulkan. Ang Kongregasyon sang Rabaul nagatipon sa likod sang balay nga ginaarkilahan sang mga espesyal payunir. “Kapin sa isa ka gatos ka tawo ang nagakadto sa sini nga balay kada gab-i para magtuon sing Biblia,” siling sang payunir nga si Norm Sharein. “Gingrupo namon sila sing mga tig-20 kag gintudluan bisan pa lampara lang ang amon suga sa idalom sang mga kahoy.”

Sang nag-host ang kongregasyon sang una nga sirkito nga asembleya, pito ang nabawtismuhan sa dagat. Lima sa  ila ang gilayon nga nagpayunir. Pero sa diin ang ila pinakamaayo nga teritoryo? Ginhambalan sila sang sanga talatapan sa Australia nga mapayunir sa Madang!

Ang Madang isa ka banwa sa higad sang dagat nga nahamtang sa aminhan-sidlangan sang pungsod, kag ang “kaumhan” diri puede na anihon. (Juan 4:35) Ang matuod, halos indi masarangan sang gamay nga grupo sang mga manugbantala nga buligan ang madamo katama nga interesado diri. Sang nag-abot ang taga-Canada nga payunir nga si Matthew Pope kag ang iya pamilya kag nakabakal sing balay nga may pila ka payag sa likod sini, nangin posible ang pagpadala diri sang dugang nga payunir.

Walo ka payunir ang nag-abot gikan sa Rabaul kag nagkadto sa lainlain nga bahin sang Madang District. Isa sa ila amo si Tamul Marung, nga nakabakal sing isa ka bisikleta kag nagsakay sa sakayan pakadto sa Basken, ang ila minuro, nga 48 kilometros sa aminhan sang Madang. Pagkatapos makabantala sa Basken, nagbisikleta lang sia pabalik sa Madang, nga nagapanaksi sa dalan. Nian, nagbalik sia sa Basken, kag nagtukod sang kongregasyon kag nagpayunir sa sulod sang 25 ka tuig. Sa sina nga tion, nangasawa sia kag nagpamilya. Sang ulihi, ang iya bata nga babayi kag ang apo nga babayi sang iya utod nag-alagad sa Bethel.

Sa Madang sa sina man nga tion, nasugilanon nanday John kag Lena Davison si Kalip Kanai, nga isa ka maestro nga taga-Talidig, isa ka gamay nga minuro nga yara sa dulunan sang Basken kag Madang. Wala  magdugay, ginakadtuan na nanday John kag Lena si Kalip kag ang iya mga paryente sa Talidig para tun-an. Bangod sini, naakig ang Katoliko nga inspektor ukon superbisor sang eskwelahan, nga nagsugo sa mga pulis nga palayason si Kalip kag ang iya mga paryente sa ila balay. Wala sila malingkang. Nagsaylo sila sa Bagildig, ang kaingod nga minuro, kag ang ila grupo nangin isa ka mainuswagon nga kongregasyon. Sang ulihi, nagtukod sila sing daku nga Kingdom Hall nga gingamit sa tion sang asembleya kag kombension. Sa karon, may pito na ka kongregasyon kag duha ka grupo sa Madang District.

Samtang nagauswag ang pagbantala sa Madang, nag-uswag man ang hilikuton nanday Jim Baird kag John kag Magdalen Endor sa Lae, isa ka daku nga banwa sa higad sang dagat nga mga 210 kilometros sa bagatnan-sidlangan. “Halos kada gab-i, ginatun-an namon ang isa ka daku nga grupo sa amon balay. Sa sulod sang anom  ka bulan, napulo sa amon mga estudyante sa Biblia ang nagbuylog sa amon sa pagbantala,” saysay ni John. Sang ulihi sina nga tuig, kapin sa 1,200 ang nagtan-aw sang The New World Society in Action sa sinehan sa Lae. Madamo sa mga nagtan-aw ang indi regular nga trabahador nga nagdala sang maayong balita sa pagpauli nila sa ila mga minuro sa naligwin nga kabukiran.

Sa mga lugar nga kaingod sang Lae, nagauswag man ang buluhaton sang mapisan nga mga manugbantala. Sa Wau, si Jack Arifeae, isa ka daku nga tawo nga bilugon ang guya, makugi gid sa pag-alagad kay Jehova, kag nakatukod sia sing isa ka mainuswagon nga kongregasyon sa iya balay. Mga 30 ka miembro sang tribo nga Kukukuku—ginakahadlukan sang una nga mga kanibal—ang nagtuon sa Biblia kag nag-uswag gid sa espirituwal.

Sa sina man nga tion, sa kaingod nga Bulolo, ang makugi nga pagbantala nanday Wally kag Joy Busbridge nagpaakig sa New Tribes Mission, nga nagakabig sa Bulolo nga ila teritoryo. Bangod sang ila pag-ipit sa amo ni Wally, ginhatagan niya sing ultimatum si Wally, “Talikdi ang imo relihion, ukon mangita ka na lang sang iban nga obra.” Nagsaylo sanday Wally kag Joy sa Lae kag nagpadayon sa pagbantala. Sang ulihi nangin bug-os tion nga ministro sila kag nangin nagalakbay nga manugtatap sing pila ka tuig.

Ang maayong balita nakalab-ot sa Popondetta, nga isa ka gamay nga banwa sa bagatnan-sidlangan sang Lae, paagi kanday Jerome kag Lavinia Hotota, nga nagpauli gikan sa Port Moresby. Aktibo gid si Jerome kag ginagamit niya ang Kasulatan para mabuyok ang iban, samtang mabuot naman si Lavinia kag nagpakita sing matuod nga interes sa iban. Nagsugod sila sa pagpanaksi, kag subong sang ginapaabot nila, nagkadto sa ila balay ang pari sang Anglikano  upod ang isa ka daku nga grupo sang iya sumulunod para pauntaton sila. Pero wala nagpadala sa ila sanday Jerome kag Lavinia. Nagpadayon sila sa pagbantala kag nakatukod sing diutay apang makugi nga kongregasyon.

Sang 1963, nakalab-ot ang maayong balita sa Wewak, isa ka banwa sa naligwin nga baybay sa aminhan sang Papua New Guinea. Ang duha ka German nga manunukod nga sanday Karl Teynor kag Otto Eberhardt nagapamanday sa ospital sa Wewak kon adlaw kag nagatuon sa kapin sa 100 ka interesado kon gab-i kag sa Sabado kag Domingo. Bangod sang ila pagbantala, naakig ang pari sang Katoliko sa sini nga lugar, nga nagtipon sang isa ka guban kag nagtagbong sang motorsiklo nanday Karl kag Otto sa dagat. Ang isa ka kakunsabo sang pari, nga isa ka kilala nga lider sang minuro, may bata nga lalaki nga nangin Saksi sang ulihi. Nagdayaw gid sia sa pagbag-o sang iya bata, gani nagbag-o ang iya batasan, kag gintugutan niya ang mga Saksi sa pagbantala sa mga minuro nga kontrolado niya.

NATUKOD ANG SANGA TALATAPAN

Samtang ginatinguhaan sang klero nga pauntaton ang mga Saksi, nanikasog ang mga utod para mangin ‘legal ang pagpamatuod sa maayong balita.’ (Fil. 1:7) Gani, sang Mayo 25, 1960, opisyal nga narehistro ang International Bible Students Association, ang legal nga korporasyon sang mga Saksi ni Jehova sa madamo nga kadutaan. Bangod sini, nakapribilehiyo ang mga utod nga magtigayon sang duta sang gobierno para patindugan sang mga Kingdom Hall kag iban pa nga pasilidad nga kinahanglan para masakdag ang buluhaton sang Ginharian.

Sang ulihi nga bahin sina nga tuig, natukod man ang sanga talatapan sang Watch Tower Society sa Papua New Guinea. Gintangdo si John Cutforth subong alagad sang sanga. Apang bangod limitado lang ang mahimo arkilahan nga propedad, sa diin ipahamtang ang sanga talatapan?

 Nasabat ini sang nag-abot ang mag-asawa nga sanday Jim kag Florence Dobbins. Isa anay ka U.S. navy si Jim diri sa Papua New Guinea sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II. Sang ulihi, ginbaton nila ni Florence ang kamatuoran kag nagpahamtang sing tulumuron nga pasangkaron ang ila ministeryo. “Sang 1958, isa ka utod gikan sa Port Moresby ang nagbisita sa amon balay sa Ohio kag ginpatan-aw sa amon ang pila ka slide sang retrato sang Papua New Guinea,” saysay ni Jim. “Sang ulihi, natukiban namon nga nalimtan niya ang isa ka slide sa amon balay. Sa slide, nakita namon ang isa sa labing matahom nga danyag. ‘Ibalik na lang naton ini sa iya paagi sa post office,’ siling sang akon asawa. Pero nagsabat ako, ‘Indi, idul-ong naton ini sa iya.’”

Pagligad sang isa ka tuig, sanday Jim kag Florence, upod sa ila mga bata nga babayi nga sanday Sherry kag Deborah, nagsaylo sa gamay nga sementado nga balay sa Six Mile, nga medyo malayo sa sentro sang Port Moresby. Wala magdugay pagkatapos sini, nakigsugilanon si Jim kay John Cutforth parte sa hamtangan sang sanga talatapan.

“Nangita ako sa bug-os nga Port Moresby, pero wala gid sing bakante,” yamo ni John.

“Ti, ano abi kon diri na lang sa balay?” sabat ni Jim. “Puede ninyo gamiton ang tatlo ka hulot sa atubangan, kag sa likod na lang kami maistar.”

Naghimo gilayon sing kahimusan, kag sang Septiembre 1, 1960, ang balay sang pamilya Dobbins narehistro subong ang una nga sanga talatapan sa Papua New Guinea.

‘PAGDUMILI SA MGA SAKSI’

Wala naluyagan sang mga manugpamatok ini nga mga pag-uswag. Sugod sang 1960, ang gintingob nga puersa sang Cristiandad, ang organisasyon nga nagasuporta sa mga beterano kag soldado sang Australia (Returned & Services League, RSL), kag lokal nga media nag-organisar sing  kampanya para pakalainon kag dumilian ang mga Saksi ni Jehova.

Nangin grabe pa gid ang ila pag-atake sang ginpanagtag ang pampleta nga nagapaathag sang aton panindugan parte sa pagpatughong sing dugo sa pila ka doktor, klerigo, kag opisyales sang gobierno. Subong sang kinaandan, ang klero sang Cristiandad amo ang una nga naakig. Sang Agosto 30, 1960, naimprinta sa South Pacific Post ang ulong dinalan nga “Naakig ang Simbahan sa Hulusayon Parte sa Dugo.” Sa sini nga artikulo, ginpakalain sang mga lider sang simbahan ang mga Saksi subong “anti-Cristo [kag] kaaway sang Simbahan.”

Ang sunodsunod nga mga artikulo nagpatupato sa mga Saksi ni Jehova subong mga rebelde kag nga ang ila mga panudlo nagapasanyog kuno sang pagligoy sa eskwelahan, indi pagbayad sing buhis, cargo cult, kag kadamakan. Ang iban nga report nagsumbong man sa ila nga ginagamit nila ang eklipse para pahugon kag “kontrolon ang hunahuna sang ignorante nga mga tumandok.” Ginpakalain pa gani sang isa ka editoryal ang mga Saksi nga “nagapuyo,  nagakaon, kag nagatrabaho upod sa mga tagaminuro.” Ginmulay sila sang South Pacific Post bangod sang ila panudlo nga “ang tanan nga tawo alalangay” kag nagsiling nga ang mga Saksi “mas makahaladlok pa sangsa Komunismo.”

Sa katapusan, sang Marso 25, 1962, nangabay ang RSL sa mga opisyales nga nagsakop sa ila pungsod nga dumilian ang mga Saksi. Pero, dayag nga ginsikway ini sang gobierno sang Australia. “Ini nga pahibalo may maayo nga epekto sa bug-os nga pungsod,” siling ni Don Fielder. “Nahantop sang mga tawo nga may bukas nga hunahuna nga indi matuod ang mga sumbong sang mga manugpamatok.”

SA KABUKIRAN

Sa sina man nga bulan, nagbiya sanday Tom kag Rowena Kitto sa Port Moresby para sa isa ka makakalapoy nga paglakbay sa sulod sang pila ka semana. Bantalaan nila ang wala pa napanaksihan nga teritoryo—ang kabukiran sang New Guinea.

Sang nagligad nga 30 ka tuig, nagkadto sa mga kabukiran ang mga Australiano nga nagapangita sing bulawan kag natukiban nila ang isa ka sibilisasyon sang halos isa ka milyon ka tawo nga wala sing komunikasyon sa iban  nga lugar. Nagdayaw ang mga tagabukid sa ila kag abi nila, ining puti nga mga tawo amo ang espiritu sang ila mga katigulangan nga nagbalik gikan sa kamatayon.

Pagkatapos sini, ginsundan sila sang mga misyonero sang Cristiandad. “Sang nabatian sang mga misyonero nga maabot kami, ginmanduan nila ang mga tagaminuro nga indi mamati sa amon,” saysay ni Rowena. “Pero nangin maayo nga pahibalo ang ila paandam. Bangod mausisaon ini nga mga tawo, nalangkag gid sila sa amon pag-abot.”

Nagbukas sanday Tom kag Rowena sing gamay nga tiangge sa Wabag, nga 80 kilometros sa aminhan-katundan nga banwa sang Mount Hagen. “Ginmanduan sang klero ang ila panong nga indi magbakal, magbaligya, ukon mag-istorya sa amon kag ginpilit pa gani sila nga utdon ang amon kasugtanan sa pag-arkila sang duta,” siling ni Tom. “Pero sang ulihi, nakita sang mga tagaminuro nga tuhay kami sa iban nga Europeanhon nga ila nakilala. Labaw sa tanan, mainayuhon kami sa ila. Masami nga nagalumawlumaw pa gani ang ila mga mata bangod sang amon kaayo sa ila, kag nagsiling sila nga indi kami maghalin!”

MGA PAGPAKAMAAYO SA MAPAILUBON NGA PAGPANUDLO

Sugod sang 1963, madamo nga Saksi gikan sa iban nga pungsod ang nagsaylo sa kabukiran para magbantala. Nagbantala sila sugod sa sidlangan pa katundan, kag sang ulihi natuptupan nila ang bug-os nga rehiyon, kag nakatukod pa sang mga grupo kag mga kongregasyon sa madamo nga lugar.

Sa Goroka, sa Eastern Highlands Province, isa ka gamay nga kongregasyon ang nagatipon sa isa ka pribado nga puluy-an. Sang ulihi, nagpatindog sila sang tilipunan nga human sa kahoy. Nian sang 1967, nagpatindog sila sing matahom nga Kingdom Hall nga may 40 ka pulungkuan. “Naglahog ako nga sa Armagedon pa mapungkuan ang tanan nga pulungkuan,” siling ni George Coxsen, nga nag-alagad sa kabukiran sing napulo ka tuig. “Nagsala gid ako! Sa sulod lang sang 12 ka bulan, madamo ang nagtambong  sa mga miting amo nga kinahanglan na ang ikaduha nga kongregasyon!”

Sa malayo nga sidlangan, malapit sa Kainantu, ginatun-an ni Norm Sharein sa Biblia ang kapin sa 50 nga tagaminuro nga nagakadto sa iya payag kada adlaw. Sang ulihi, gintatap sang mga payunir nga sanday Berndt kag Erna Andersson ini nga grupo sa sulod sang duha ka tuig kag tunga. “Talagsa lang nagapaligo ang mga tawo, halos wala sila sing bayo, wala gid sing ineskwelahan, kag nadalahig sa demonismo,” saysay ni Erna. “Pero, paagi sa mapailubon kag mahigugmaon nga pagtudlo sa ila, ang pila sa ila makahambal na kag makapaathag sang 150 ka teksto nga ila nasaulo.”

Nangin suod sanday Berndt kag Erna sa sini nga grupo. “Sang gin-asayn kami sa Kavieng, ginpalibutan ako sang nagahinibi nga mga babayi!” siling ni Erna. “Nagbulosbulos sila sa paghaplos sang akon mga butkon kag guya samtang nagahinibi. Pirme ako nagasulod sa amon payag para maghibi samtang si Berndt nagauloulo sa ila, pero indi sila mauloulohan. Sang nagbiya kami, nagasunod sa amon salakyan ang daku nga panong, grabe ang hibi sang mga babayi. Daw indi ko malaragway ang kasubo nga akon nabatyagan sa sina nga adlaw. Nalangkag gid kami nga makita sila sa bag-ong kalibutan!” Ginpadayon sang iban nga payunir ang ginsugdan nanday Berndt kag Erna, kag natukod ang isa ka malig-on nga kongregasyon sa Kainantu.

 RESULTA SA PAGSAB-UG SANG BINHI SANG GINHARIAN

Sang maaga nga bahin sang katuigan 1970, may gamay nga grupo sang mga Saksi sa Mount Hagen, nga mga 130 kilometros sa katundan sang Goroka. Bantog ini nga banwa bangod may tienda diri kada semana, kag linibo ka tawo sa palibot nga mga minuro ang nagapanienda diri. “Nakapahamtang kami sing ginatos ka literatura sa sini nga tion,” siling ni Dorothy Wright, isa ka masidla nga payunir. Sa pagpauli sang mga tawo sa ila mga minuro, dala nila ang mensahe sang Ginharian, gani nakalab-ot ang mensahe sa mga duog nga indi makadtuan sang mga manugbantala.

Sang ulihi, ang bata ni Dorothy nga si Jim Wright, kag ang iya partner nga payunir nga si Kerry Kay-Smith, gin-asayn sa Banz, isa ka matahom nga lugar sa Wahgi Valley nga madamo sing tsa kag kape, sa sidlangan sang Mount Hagen. Grabe ang pagpamatok diri sang mga misyonero sang simbahan, nga nagasulsol sa mga kabataan nga batuhon sila kag palayason gikan sa ila mga minuro. Sang nagsaylo si Kerry sa iban nga lugar, nagpabilin si Jim sa Banz, kag isahanon lang nga nagpayunir. Nagsaysay sia: “Masami nga indi ako makatulog kon gab-i sa akon payag nga nagapangamuyo, ‘Jehova, ngaa ari ako diri?’ Nasabat lamang ini pagligad sang madamo nga tuig.

“Sang 2007, halin sa Australia, nagkadto ako sa Banz para magtambong sang distrito nga kombension,” padayon ni Jim. “Nahamtang malapit sa gintindugan sang akon  daan nga payag ang isa ka matahom kag bag-o nga Kingdom Hall nga mahimo pasangkaron sing temporaryo para mangin Assembly Hall nga may 1,000 ka pulungkuan. Pag-abot ko, ginpalapitan ako sang isa ka utod, naghakos sa akon, kag naghibi. Ini nga utod amo si Paul Tai, kag sang nag-untat sia sing hibi, ginpaathag niya nga gintun-an ko ang iya amay sang nagligad nga 36 ka tuig. Sang ulihi, nabasa ni Paul ang libro nga gintun-an sang iya amay kag ginbaton niya ang kamatuoran. Ginsugiran niya ako nga isa na sia ka gulang.

“Sa tion sang kombension, gin-interbyu ako parte sa mga pagpamatok sa amon sang una sa Banz,” siling ni Jim. “Naghibi ang halos tanan nga tumalambong. Pagkatapos sang programa nagpalapit sa akon ang pila ka utod kag naghakos kag nagahibi nga nagapangayo sing pasaylo. Sang mga bata pa sila, ginatabog nila ako sa ila minuro, ginabato kag ginainsulto. Dugang pa, ang isa sa ila amo si Mange Samgar, nga isa na ka gulang subong, kag isa anay ka Lutherano nga pastor nga amo ang nagsulsol sa ila! Makalilipay gid kay nag-inupdanay kami sa sini nga kombension!”

 NAGTUBO ANG MGA BINHI SA NALIGWIN NGA MGA DUOG

Samtang madamo ang nakatuon sing kamatuoran sa Papua New Guinea paagi sa direkta nga pagpakig-angot sa mga Saksi, ang iban nakatuon sang kamatuoran paagi sa binhi nga nakalab-ot sa naligwin nga mga duog. (Man. 11:6) Halimbawa, sang mga 1970, ang sanga talatapan regular nga nakabaton sing report sa pag-alagad sa latagon halin sa naligwin nga Sepik River, pero wala nila nahibaluan kon sin-o ang nagpadala sini ukon kon sa diin ini nga kongregasyon kag minuro naghalin. Ginpangabay sang sanga talatapan ang manugtatap sang sirkito nga si Mike Fisher sa pagpangusisa sini.

“Para makalab-ot sa sina nga minuro, nagsakay ako sa de-makina nga baruto sa isa ka masipot nga suba kag nag-agi sa kagulangan nga madamo sing lamok,” saysay ni Mike. “Hapon na ako nag-abot sa sina nga lugar, kag nakilala ko ang nagpadala sing report. Nadisfellowship sia sang nagligad nga tuig sa iban nga lugar. Nagpauli sia sa ila minuro, naghinulsol, kag nagbantala. Kapin sa 30 ka adulto sa sina nga minuro ang nagapangangkon nga mga Saksi ni Jehova sila, ang pila kalipikado na para bawtismuhan. Sang ulihi, nakapanumbalik ini nga tawo, kag opisyal nga ginkilala sang sanga ini nga grupo.”

Sang 1992, natukiban sang manugtatap sang sirkito nga si Daryl Bryon nga may interesado nga mga tawo sa isa ka naligwin nga minuro. “Para makaabot sa sini nga minuro, nagbiyahe ako sing 80 kilometros, nagpanglakaton sing isa ka oras kag tunga sa madabong nga kagulangan, kag nagpanakayon pailaya sing isa naman ka oras,” paathag ni Daryl. “Sa akon kakibot, sa pangpang sang suba nga may matag-as nga kabukiran, nahamtang ang bag-o nga tilipunan nga may ngalan, ‘Kingdom Hall of Jehovah’s Witnesses.’

“Mga 25 ka interesado ang nagatipon sa sini nga tilipunan kada Domingo para tun-an ang Mahimu Ka Mabuhi sing Dayon sa Paraiso sa Duta. Bangod nangangkon sila nga mga Saksi sila, namangkot ako kon nagamama sila.  ‘Wala na,’ sabat nila. ‘Gin-untatan na namon ina sang nagligad pa nga tuig, sang nagsulod kami sa kamatuoran!’ Siempre pa, nalipay gid ako sang gindugang sang sanga talatapan ini nga grupo sa akon sirkito.”

PAG-ABOT SANG MGA MISYONERO

Sang katuigan 1980 kag 1990, nag-uswag pa gid ang hilikuton sa Papua New Guinea sang nag-abot ang nahanas sa Gilead nga mga misyonero, mga naggradwar sa Ministerial Training School, kag mga espesyal payunir halin sa Australia, Canada, England, Estados Unidos, Finland, Germany, Japan, New Zealand, Pilipinas, Sweden, kag iban pa nga pungsod. Doble ini nga pagpakamaayo, kay sang ulihi, ang pila sini nga mga ebanghelisador nagminyo kag ginbuylugan sang ila makugi nga mga tiayon.

Sa ila pag-abot sa pungsod, kalabanan sa ila nagtambong sa klase para magtuon sing Tok Pisin ukon Hiri Motu nga lenguahe sing duha ukon tatlo ka bulan. Kada aga, nagatuon  ang mga estudyante kag sa hapon gingamit nila sa latagon ang ila natun-an. Bangod sini nga paghanas, madamo sa ila ang maayo na magdumala sing mga pagtuon sa Biblia kag nakapamulongpulong na sa sulod lang sang pila bulan.

Ang pagtuon sang bag-o nga lenguahe nakabulig man sa ila nga mangin mapailubon kag mahinuklugon sa pagtudlo sa mga tawo nga indi makahibalo magbasa kag magsulat. Gani, nabuligan nila ang madamo nga interesado para makahibalo sa pagbasa sang Pulong sang Dios. (Isa. 50:4) Bangod sini, nagdamo ang mga manugbantala gikan sa 2,000 sang 1989 tubtob sa mga 3,000 sang 1998, 50 porsiento ini nga pag-uswag sa sulod sang siam ka tuig!

Bisan pa madamo sa sini nga ebanghelisador ang nagbiya sa Papua New Guinea bangod sa balatian kag iban pa nga rason, ang ila nahimo indi gid malimtan. Sa pagkamatuod, nadumduman gihapon sila bangod sang ila katutom kag mahigugmaon nga mga buhat.—Heb. 6:10.

ANG PAGPANUKOD NAKABULIG SA PAG-USWAG

Samtang nagadamo ang manugbantala sang Ginharian, kinahanglan man ang mga Kingdom Hall, Assembly Hall, kag kinahanglan nga dugangan ang pasilidad sa sanga. Paano ini mahimo?

Antes sang 1975, ang Lands Department sang gobierno pirme nagaaman sing lote para patindugan sang simbahan. Ang interesado nga mga relihion mahimo mangabay sing lote kag ipaathag ang ila kahimtangan sa Land Board nga gintangdo sang gobierno. Kon makumbinsi nila ang gobierno, libre nila nga matigayon ang lote pero kinahanglan nga patindugan nila ini gilayon.

Sang 1963, bisan pa sang grabe nga pagpamatok sang klero sang Cristiandad, nakaarkila ang International Bible Students Association sing maayo nga propedad sa Port Moresby. Nahamtang ini sa banglid kag bansada diri ang merkado sang Koki kag ang asul nga Coral Sea. Sang ulihi, gintukod sa sini nga lote ang duha ka panalgan nga sanga  talatapan kag Kingdom Hall. Ang iban pa nga lote nga natigayon sa Port Moresby ginpatindugan sang mga Kingdom Hall sa Sabama, Hohola, Gerehu, kag Gordon.

Ang lote sa Gordon, nga nahamtang malapit sa sentro sang banwa, ginreserba kuntani para patindugan sang katedral sang Anglikano. “Pero, sa tion sang public hearing, ang tsirman sang Land Board nagsiling sa ministro sang Anglikano nga indi nila gusto nga ireserba sang simbahan ang lote kag gamiton sa negosyo,” paathag ni Ron Fynn, nga nag-alagad sa Papua New Guinea sing 25 ka tuig. “Nagsiling pa ang tsirman nga indi paghatagan sing lote ang mga Anglikano tubtob nga makumbinsi nila sila nga gamiton nila ang ihatag nga lote suno sa katuyuan sini.

“Pagkatapos ini mahambal, ginpamangkot ako sang tsirman kon sa diin nga lote ang amon kinahanglan. Ginsilingan ko sia nga ang amon una nga napilian amo ang lote sa Gordon nga ginreserba para patindugan sang katedral. Nagtindog ang ministro sang Anglikano para mamalabag, pero ginpapungko sia sang tsirman. Ginpadayon ko ang akon presentasyon. Nakibot ang tanan nga yara didto kay ginhatag sang komite ang lote sa amon kongregasyon.”

Ginpatindugan ini sang isa ka Kingdom Hall kag apat ka panalgan nga sanga talatapan. Gindedikar ining bag-o nga pasilidad sang Disiembre 12, 1987. Nabaligya ang pasilidad sa Koki. Sang 2005 tubtob 2010, nagtukod sing apat ka panalgan nga residensia, isa ka Kingdom Hall, kag opisina sang mga manugbadbad sa sanga. Gindedikar ini sang Mayo 29, 2010.

Sa karon, may 89 na ka Kingdom Hall kag iban pa nga tilipunan sa bug-os nga pungsod. Sa mga kaumhan, ang mga tilipunan human gihapon sa kahoy. Pero sa dalagku nga mga banwa, ang tilipunan human sa moderno nga mga materyales sa pagpanukod. Madamo sa sining mas bag-o nga mga tilipunan ang gintukod sa idalom sang programa para sa mga pungsod nga pigado, nga nagapanghikot sa Papua New Guinea sugod sang 1999.

 NAGAPADAYON BISAN PA SA MGA KABUDLAYAN

Ang lainlain nga relihion sa Papua New Guinea nagasugtanay lang kon sa diin sila manghikot. May teritoryo ang kada isa sa ila kag ginapaabot nila nga indi ini pagsudlon sang iban nga relihion. Siempre pa, ginapaambit sang mga Saksi ni Jehova ang maayong balita sa tanan nga gusto mamati, diin man sila nagaistar. Bangod sini nga panindugan kag sa maayo nga reaksion sang madamo nga tawo nga namati sa kamatuoran, naakig ang klero.

“Sang nagsaylo kami sa gamay nga isla sang Kurmalak, West New Britain, ang una nga nagduaw sa akon amo ang pari sang Anglikano,” saysay ni Norm Sharein. “‘Indi ka puede manaksi sa akon teritoryo,’ siling niya. ‘Mga Cristiano na ang mga tawo diri!’

“Sang ulihi, nakita ko ang akon isa ka estudyante sa Biblia nga nagadalidali sa pagbugsay sang iya baruto pa baybay bisan pa mabunok ang ulan kag grabe ang balod. Ginbutang gid niya ang iya kabuhi sa katalagman. Ginguyod niya ang iya baruto sa higad kag nagahapohapo nga nagasugid sa akon nga maabot ang isa ka sakayan nga puno sang mga Katoliko nga ginapangunahan sang isa ka katekista para kastiguhon ako. Bangod wala ako sing mapalagyuhan, nangamuyo ako sing kaalam kag kabakod kay Jehova.

“Sang nag-abot ang sakayan, mga 15 ka lalaki ang nanaug, kag may pula nga pintura sa ila mga guya—patimaan nga kastiguhon gid nila ako. Imbes nga hulaton, ginsugata ko sila. Kaina, nahadlok ako, pero nadula ang akon kahadlok. Sang nagahilapit ako sa ila, ginbuyayaw nila ako, nga nagahunahuna nga mabalos ako para may rason sila sa pagkastigo sa akon, pero kalmado lang ako.

“Yara man didto ang isa sa akon estudyante sa Biblia, isa ka tigulang nga lalaki nga amo ang tag-iya sang isla. Maayo ang iya tuyo sang nagsiling sia sa ila: ‘Wala  nagabato ang mga Saksi ni Jehova. Sige, sumbaga bala, para mabal-an ninyo!’

“‘Kay sin-o ni sia ’gaapin man?’ muno ko sa akon kaugalingon, nga nagapangamuyo nga kuntani mahipos na lang sia.

“Pagkatapos makapakigsugilanon sa ila sing pila minuto, ginpangabay ko nga mahalin sila, kag para mapakita ko nga maayo ako sa ila, gin-untay ko ang akon kamot para kamustahon ang ila lider. Bangod nakibot sia, gintulok niya ang iya mga kaupod, kag nagtulok man sila sa iya. Nian ginkamusta niya ako. Bangod sini, nauntat ang tension, kag nagkamustahanay kami tanan. Pagkatapos sini, naumpawan ako kay naghalin na sila! Gani, nadumduman ko ang ginsiling ni Pablo kay Timoteo: ‘Ang ulipon sang Ginuo indi kinahanglan makig-away, kundi kinahanglan mangin malulo sa tanan, . . . nagapugong sang iya kaugalingon sa idalom sang malaut.’”—2 Tim. 2:24.

Nagsaysay si Berndt Andersson nga sa isa ka minuro sa kabukiran, luyag tabugon sang pastor sang Lutherano kag sang guban sang mga 70 ka lalaki gikan sa iban nga minuro ang mga Saksi kag gub-on ang ila Kingdom Hall. Nakibot ini nga guban sang ginsugata sila ni Berndt sa gua sang minuro. Ginpalapitan niya ang pastor kag ginpamangkot kon ngaa ginatudlo sang mga Lutherano nga ang ngalan sang Dios amo si Anutu, ang ginatudlo sang mga misyonero sang Cristiandad nga ngalan sang Dios. Nagsiling ang pastor nga yara ini sa Biblia, gani namangkot si Berndt kon sa diin. Ginbuksan sang pastor ang iya Biblia, kag sang klaro na nga indi niya makita ang teksto, ginsilingan sia ni Berndt nga basahon ang Salmo 83:18. Ginbuligan pa niya sia sa pagpangita sang Salmo, kag sang nakita ini, matunog niya nga ginbasa. Sang nabasa niya ang ngalan nga Jehova, ginsira niya ang Biblia kag nagsinggit, “Kabutigan ina!” Ulihi na ang tanan, narealisar niya nga ginpakamalaut niya ang iya kaugalingon nga Biblia. Pagkatapos sini nga  hitabo, madamo sa iya mga sumulunod ang nangin mabuot sa mga Saksi.

Kon kaisa, ginasunog sang relihioso nga mga manugpamatok ang mga Kingdom Hall nga human sa kahoy, subong sang natabo sa minuro sang Agi, sa Milne Bay Province. Apang sa sini nga kahimtangan, ang isa sa mga nagsunog nga hubog sa sina nga tion, naghinulsol gid sa iya ginbuhat. Ginpalapitan niya sang ulihi ang mga utod, nagtuon sa Biblia, kag nangin payunir. Isa pa, gintanyagan pa gani sia nga maistar sa ginapuy-an sang mga payunir nga nahamtang malapit sa ginpatindugan liwat sang tilipunan. Gani, nangin manugbantay sia sa lugar nga iya ginsunog sang una!

Sa karon, wala na nagapamatok ang mga relihion. “May kalinong na kami,” siling ni Craig Speegle. “Pero may bag-o naman nga problema—ang kasingki bangod sang mga bugoy kag kawatan nga ginatawag raskol. Gani kon  nagapanaksi sa makatalagam nga mga lugar, nagabantala ang mga kauturan subong grupo kag makita sang iban.”

“Maayo gid kon makilala ka nga Saksi,” siling sang misyonero nga sanday Adrian kag Andrea Reilly. “Nagapamalaklon ka man ukon nagabantala, maalamon nga magdala sing mga literatura,” siling ni Adrian. “Siempre pa, indi ini garantiya nga indi ka na maano, pero makabulig ini para makilala ka subong ministro ni Jehova. Sa isa ka higayon, naaberiya ako sa isa ka makatalagam nga lugar sa Lae. Ako lang isa, kag wala madugay ginlibutan ako sang isa ka gang sang maisog sing hitsura nga mga pamatan-on. Pero, nakilal-an ako sang duha sa ila, maayo na lang kay naghinun-anon kami parte sa Biblia sining karon lang. Sa amo, ginpangapinan nila ako. Gani, sa baylo nga kawatan nila ako, nakibot ako sang gintulod sang bug-os nga grupo ang akon salakyan tubtob sa 400 metros nga kalayuon pabalik sa puluy-an misyonero.”

Sa isa pa ka higayon, yara sa merkado ang isa ka utod nga babayi sang gintayaan sia sang kutsilyo sang mga raskol kag naghutik, “Ihatag sa amon ang imo bag.” Gilayon niya ini nga ginhatag, kag nagdalagan sila. Pagligad sang pila ka minuto, nagbalik sila, nangayo sing pasaylo, kag gin-uli sa iya ang bag nga wala sing buhin. Ngaa? Sang ginbuksan nila ang bag, nakita nila ang Biblia kag Reasoning nga libro kag nakonsiensia sila sa ila ginhimo.”

LAINLAIN NGA PAMAAGI SA PAGBANTALA

“Nagabantala kami bisan diin nga may mga tawo,” hinumdom ni Elsie Thew, nga nag-alagad sa Papua New Guinea upod sa iya bana nga si Bill, sugod sang 1958 asta 1966. “Ginaistorya namon ang mga tawo sa ila minuro, puluy-an, hardin, merkado, kag sa mga dalan sa kakahuyan. Pati na ang mga mangingisda sa mga baybay kag mga pangpang. Sang una, nagadala man kami sing mapa sang  kalibutan para mapakita sa mga tawo sa naligwin nga mga lugar kon diin kami halin. Importante gid ini bangod kon kaisa nagaabot kami sakay sa eroplano, kag ang mga tagaminuro, nga wala sing hinalung-ong sa iban nga lugar, naghunahuna nga nahulog kami halin sa langit! Gani, ginapakita namon sa ila nga halin kami sa iban nga bahin sini nga duta.”

Ang lamang nga paagi para makadtuan ang madamo nga minuro nga nagalinapta sa malaba nga baybay kag sa mga pangpang sang suba sa Papua New Guinea amo ang sakayan ukon baruto. Si Steve Blundy nagsaysay: “Si Utod Daera Guba, taga-Hanuabada, Port Moresby, isa ka tigulang nga lalaki kag eksperto sa pagpanakayon. May duha sia ka troso nga naak-akan sa idalom sang iya balay, gani ginbuligan namon sia sang akon kaupod nga payunir para makakuha sang tabla nga gamiton agod makahimo sang puapua, isa ka sakayan nga may duha ka kasko. Ang layag human sa luna. Si Daera amo ang kapitan kag duha ukon tatlo ka utod nga taga-Hanuabada ang tripulante.  Pila ka beses kami nga naglayag pakadto sa mga minuro malapit sa Port Moresby.”

Sang ulihi nga bahin sang katuigan 1960, nag-alagad si Berndt Andersson sa New Ireland, isa ka matahom nga isla nga mga 650 kilometros sa aminhan-sidlangan gikan sa kadak-an. Si Berndt nagsulat: “Ang mga tawo halin sa kaingod nga magagmay nga mga isla nagpangabay sa amon nga bisitahon sila. Pero, para makadtuan namon sila, kinahanglan namon sing sakayan, kag daw imposible gid nga makabakal kami bangod gamay lang ang amon reimbursement kada bulan. May pila lang kami ka tabla nga natago, pero halos gani ini makahuman sang isa ka sakayan. Gani nangamuyo kami kay Jehova. Nian, wala namon ginapaabot nga padal-an kami sang isa ka utod sa Lae sing halos 8,000 pesos bilang bulig sa amon para makadtuan namon ang iban nga isla. Gani, nakahimo kami sing sakayan kag ginngalanan namon ini sing Pioneer. Pero wala ini sing makina. Sa liwat,  ginhatagan kami sini gihapon nga utod sing kuarta para makabakal sing gamay nga makina nga maangot sa likod sang sakyan. Makadtuan na namon karon ang mga tawo sa sinang matahom nga mga isla!”

Sang mga 1990, ang manugtatap sang sirkito nga si Jim Davies upod ang tatlo ka utod, nagplano nga manaksi sa isa ka kampo sang mga refugee sa ilaya sang Fly River malapit sa dulunan sang Indonesia. Nagdayon ang mga utod sa balay sang interesado nga babayi nga ang bana amo ang ikaduha nga nagadumala sa kampo. “Ang pagpanakayon sa Fly River pailaya halos duha ka oras sa de-makina nga baruto,” siling ni Jim. “Mga alas nuebe sa aga, nag-abot kami sa isa ka mahawan nga bahin sang kagulangan, sa diin nakita namon ang indi sementado nga dalan pakadto sa kampo. Naghulat kami sang salakyan.

“Mga alas singko na sa hapon sang nag-abot ang isa ka salakyan. Ginkarga namon ang amon mga suplay, nagsakay, kag wala pa 100 metros ang amon nabiyahe, nautod ang steering sini! Sang nakita ini sang drayber, daw wala lang sa iya, nangita sia sing kable kag ginhigtan ini. ‘Indi ina madugayan,’ hunahuna ko. Pero nagsala ako. Nalimahan man ka oras ang kable, bisan pa prante kag atras nga ruweda sini ang nagakayaba bangod mabudlay ang dalan. Pila pa gani ka beses kami nga naguot kag kinahanglan ini itulod. Alas dies sa gab-i na kami nakaabot, kapoy kag lutakon.

“Sa sulod sang tatlo ka adlaw, nanaksi kami sa kampo, nga nahamtang sa malapad nga bahin sang kagulangan, kag napahamtang namon ang tanan nga literatura. Nasugilanon man namon ang isa ka disfellowship nga nagpabutyag sang iya handum nga manumbalik kay Jehova. Sang ulihi, nalipay kami sang nahibaluan namon nga nakapanumbalik sia. Ang iya asawa kag pila ka kabataan yara man karon sa kamatuoran. Amo man ang interesado nga babayi kag ang iya bana nga nagpadayon sa amon.”

 PAGPANAKAYON SA SEPIK RIVER PARA DUAWON ANG MGA KONGREGASYON

Kapin sa 1,100 kilometros ang kalabaon sang Sepik River, daw kaki ini nga man-ug nga nagalikoliko sugod sa kabukiran pakadto sa dagat. Sa iban nga lugar, tama ini kalapad amo nga mabudlay ini tabukon. Nangin alagyan ini nga suba, kag regular ini nga ginaagyan sang mga utod, lakip sang mga manugtatap sang sirkito kag sang ila mga asawa. Buylugan naton ang isa ka manugtatap sang sirkito kag ang iya asawa samtang nagabisita sila sa mga kongregasyon sa pangpang sini nga suba.

Si Warren Reynolds nagsulat: “Aga pa, naghalin na kami sang akon asawa nga si Leann sa banwa sang Wewak kag ginkarga namon sa atop sang amon salakyan ang tatlo ka metros kag tunga kalaba nga sakayan nga human sa aluminyum. Pagkatapos sang tatlo ka oras nga biyahe, kalabanan sini ginagamitan namon sing four-wheel drive, ginparada namon ang amon salakyan malapit sa suba sa sulod sang pila ka adlaw samtang nagpailaya kami para bisitahon ang mga 30 ka manugbantala sa apat ka minuro sa pangpang sang mga suba nga nagsanga sa Sepik River.

“Ginkarga namon ang amon mga kinahanglanon sa amon sakayan nga may 25 kabalyos nga makina kag nagpailaya kami. Pagligad sang isa ka oras, nagpailaya kami sa Yuat River, isa ka suba nga nagsanga sa Sepik, kag nagpanakayon naman sing duha pa ka oras tubtob nakaabot kami sa minuro sang Biwat. Mainit kami nga gin-abiabi sang mga kauturan kag sang ila mga estudyante sa Biblia, nga ang pila sa ila naghakwat sang amon sakayan pa takas kag nagbutang sini sa balay sang isa sa ila. Pagkatapos makakaon sing saging kag nakainom sang butong, nagpadayon kami sa duha pa ka oras nga pagpanglakaton sa lunangon nga kagulangan, ang mga manugbantala amo ang nagagiya sa amon kag nagdala sang amon mga dala. Nakaabot gid man kami sa gamay nga minuro nga gintawag Dimiri,  sa diin nabulong ang amon kauhaw sang butong, kag nagtakod sang amon muskitero kag hiligdaan sa matag-as nga balay nga human sa kahoy. Sang ulihi, nagtulog kami pagkatapos makapanihapon sang tinanok nga ubi.

“Katorse ka manugbantala ang nagapuyo diri sa tatlo ka minuro. Sa masunod nga pila ka adlaw, nanaksi kami sa tagsa ka minuro kag nakasapo sing madamo nga interesado. Nalipay man kami kay nagpakasal ang duha ka estudyante sa Biblia kag gin-aprobahan subong manugbantala sang Ginharian. Ang iban nga manugbantala naghanda para sa kasal sing simple nga panihapon nga ubi, sago, utan, kag duha ka manok.

“Pagka-Domingo nalipay kami kay 93 nga tagaminuro ang nagtambong sa pamulongpulong publiko! Sang  natapos ang amon miting sa udto, bisan pa nagatagiti ang init nagbalik kami sa Biwat nga puno ang amon mga backpack, ginbilin namon sa balay sang isa ka estudyante sa Biblia ang amon bag kag nagpanaksi. Ginbaton sang pila ka tawo ang mga literatura; kag ang pila luyag magtuon sa Biblia. Sa sina nga gab-i, sa balay sang isa ka estudyante sa Biblia, nagkaon kami sa palibot sang dabok para indi makapalapit ang nagabakya nga lamok.

“Pagkadason nga adlaw, aga pa kami nagbalik sa amon sakayan, nagpanakayon na naman sa suba kag nag-agi sa madamol nga alipuop. Nagdayaw gid kami sa mga kapispisan kag mga kaisdaan nga amon nakita. Nasugata namon ang mga pamilya nga nagasakay sa mga balsa nga human sa kawayan nga may dala nga inugbaligya sa merkado.

 “Sang nagbalik kami sa amon salakyan, gintughungan namon sang gasolina ang amon sakayan kag nagdala sang ilimnon nga tubig kag iban pa nga kinahanglanon. Nian nagpanakayon liwat kami sa suba, sa sini nga tion para bisitahon ang 14 ka manugbantala sa Kambot. Nakaabot kami pagligad sang duha ka oras kag basa bangod sa ulan. Gikan sa Kambot, nagpailaya kami—sa sini nga tion puno sang manugbantala ang amon sakayan—pakadto sa daku nga minuro nga nahamtang sa magtimbang nga pangpang sang suba. Ginpanaksihan namon ining mainapresyahon nga mga tawo asta sa kahapunon. Sa amon pagpauli, ginpanaksihan namon ang mga tawo nga nagatindog sa dulungkaan nga nagalutaw nga human sa mga kawayan. Bangod nakita nila nga nagpailaya kami sa sina nga aga, naghulat sila sa amon pagbalik. Bangod maiwat ang kuarta sa sining naligwin nga lugar, ginpakita sang tagaminuro ang ila apresasyon sa amon pagbisita kag sa mga tract nga amon ginbilin sa ila paagi sa pagdonar sang pagkaon—lubi, kalabasa, tinap-an nga isda kag saging. Sang magtunod ang adlaw, nagbalik kami sa Kambot kag ginluto ang amon dala.

“Sa Kambot, mataas ang amon tilipunan, kaangay sang mga balay sa sini nga lugar. Sa tion sang tingulan, kon magbaha, nagabaruto ang mga tawo para makaabot sa duog tilipunan. Sa katapusan sang amon pagbisita, 72 ang nagtambong sa pamulongpulong publiko, lakip ang pila nga naglakat sing lima ka oras.

“Sa pagbalik namon sa amon salakyan ginkarga namon ang sakayan sa atop kag nagbiyahe sing tatlo ka oras pauli. Sa amon pagpauli, ginapamensar namon ang amon pinalangga nga mga kauturan nga nagaistar sa pangpang sang Sepik River. Ginahunahuna man namon ang gugma ni Jehova sa ila, samtang ginapamalandungan ang panikasog sang iya organisasyon para mapakaon gid sila sa espirituwal. Isa gid ka kadungganan nga  mangin katapo sining dalayawon nga pamilya!”

PAGPAKIG-AWAY SA MALAIN NGA ESPIRITU

Bisan pa daku nga porsiento sang taga-Papua New Guinea ang nagapangangkon nga Cristiano, madamo man ang nagasunod sa mga tradisyon, lakip na ang pagsimba sa mga katigulangan kag kahadlok sa malain nga espiritu. Kag sa sining karon lang nga tuig, suno sa isa ka masaligan nga libro, “mabaskog nga nanumbalik diri ang black magic kag pagpanghiwit.” Nagapati pa gani sila nga kahimuan sang manughiwit ukon malain nga espiritu kon may magmasakit kag mapatay.

Sa sini nga kahimtangan, ginhilway gid sila sang kamatuoran sa Biblia. Sa pagkamatuod, bisan gani ang pila ka manughiwit nagkilala sa gahom sang Pulong sang Dios, nagbiya sa pagpanghiwit, kag nagbaton sang kamatuoran. Binagbinaga ang duha ka halimbawa:

Si Soare Maiga, nga nagapuyo sa minuro nga mga 50 kilometros gikan sa Port Moresby, ginakahadlukan gid bangod sang iya gahom. Pero, nangusisa sia sa pagpati sang mga Saksi ni Jehova kag nagtambong sa grupo sang mga pagtuon sa Biblia. Wala magdugay, ginbaton niya ang kamatuoran kag gintalikdan ang iya mga  buluhaton. Pero sang gintinguhaan niya nga ihaboy ang iya kagamitan sa pagpanghiwit, makatilingala nga nagabalik ini! Walay sapayan, determinado si Soare nga ‘pamatukan ang Yawa,’ gani isa ka adlaw ginbutang niya ang tanan niya nga kagamitan sa bag, ginbutangan ini sang bato, kag gintagbong sa dagat sang Port Moresby. (Sant. 4:7) Sa sini nga tion, wala na ini nagbalik. Pagkatapos sini, ining maisog nga tawo nangin makugi nga Saksi sang matuod nga Dios nga si Jehova.

Si Kora Leke nagagamit sing madyik kag mga herba sa pagbulong. Pero, sang nagtuon sia sa Biblia, nanikasog gid sia para makapanginpadlos sa espiritu nga nagabulig sa iya. Kaangay ni Soare, determinado man si Kora nga makapanginpadlos sa mga demonyo, kag sa bulig ni Jehova, nagmadinalag-on sia. Sang ulihi, nagregular payunir sia kag nangin espesyal payunir. Bisan pa sa iya katigulangon kag maluya nga tuhod, ining mainunungon nga utod nagpadayon sa pagsugid sang maayong balita sa ila mga kaingod.

Paano makakadto si Kora sa iya paborito nga panaksihan? Ginakarga sia sang mga utod sa wheelbarrow, nga amo ang labing praktikal nga kargahan sa iya. Sang ulihi, ang isa ka mapahituon nga utod nga nagaboluntaryo sa sanga mainayuhon nga naghimo sing wheelchair nga human sa salsalon sang ordinaryo nga pulungkuan, ruweda sang bisikleta, kag luna. Bangod sini, makakadto na si Kora bisan diin, kag gingamit gid niya ini sing mapuslanon! Huo, dalayawon gid ini nga sahi sang mga tigulang, kag ginapahalipay gid nila si Jehova!—Hulu. 27:11.

 PAGTUDLO SA MGA TAWO SA PAGBASA KAG PAGSULAT

“Ang tanan nga butang nga ginsulat sadto ginsulat sa pagtudlo sa aton,” suno sa Roma 15:4. Maathag nga luyag gid sang Dios nga makahibalo magbasa kag magsulat ang mga tawo. Gani, subong sang aton ginsaysay, nanikasog gid ang mga Saksi ni Jehova sa Papua New Guinea para tudluan ang mga tawo sa pagbasa kag pagsulat.

Siempre pa, ang pagtuon sa pagbasa kag pagsulat mabudlay gid, ilabi na sa mga tigulang, pero kon interesado gid ang estudyante, masami ini nga nagamadinalag-on. Matuod gid nga ang Pulong sang Dios may gahom sa mapainubuson nga mga tawo nga indi gid makahibalo magbasa kag magsulat.

Binagbinaga ang halimbawa ni Save Nanpen, isa ka pamatan-on nga nagapuyo sa ginahalinan sang Sepik River. Sang nagsaylo si Save sa Lae, sa una nga higayon nakita niya nga tuhay gid ang pagkabuhi kag ang mga butang sa iban nga bahin sang duta. Isa pa, nasugilanon niya ang mga Saksi ni Jehova, nga nagsugid sa iya sang paglaum parte sa Ginharian. Natandog gid si Save, gani nagtambong sia sa Cristianong mga miting, kag wala madugay, nangin kalipikado sia subong di-bawtismado nga manugbantala. Pero, nagapangalag-ag sia nga magpabawtismo. Ngaa? Nangako sia kay Jehova nga indi anay sia magpabawtismo kon indi sia makahibalo magbasa sang Biblia. Gani, nagtuon gid sia sing maayo kag nalab-ot niya ang iya espirituwal nga mga tulumuron.

Madamo gid ang indi makahibalo magbasa kag magsulat. Pero sa pila ka lugar, nakapatindog na sing mga eskwelahan, kag nakaeskwela ang kabataan sang mga Saksi. Sa katunayan, masami nga ang amon mga pamatan-on amo ang huwaran sa pagtuon—bangod ini sa maayo nga paghanas sang mga ginikanan kag sa mga miting sa kongregasyon, subong sang Teokratikong Eskwelahan Para sa Ministeryo.

 GINABAG-O SANG KAMATUORAN ANG KABUHI SANG MGA TAWO

Si apostol Pablo nagsulat: “Ang mga hinganiban sang amon pagpakig-away indi undanon, kundi gamhanan paagi sa Dios agod pukanon ang mga butang nga natukod sing malig-on.” (2 Cor. 10:4) Kon kaisa, may daku nga epekto bisan ang isa lang ka teksto, subong sang natabo sa babayi nga si Elfreda. Sang ginpakita kay Elfreda ang ngalan sang Dios sa iya Biblia nga Wedau, gintan-aw niya ang isa ka ensiklopedia, nga nagapamatuod sang ginsiling sang Biblia parte sa ngalan sang Dios. ‘Nagatudlo sing kamatuoran ang mga Saksi ni Jehova,’ hunahuna niya. Pero ang iya bana nga si Armitage indi interesado sa mga Saksi. Palahubog sia, nagamama, nagapanabako, kag maakigon.

Sang nagretiro sia sa iya trabaho sa Lae, nagsaylo si Armitage upod kay Elfreda sa Alotau sa Milne Bay Province, sa diin wala sing Saksi. Gani, nagsuskriber si Elfreda sing Ang Lalantawan kag Magmata! kag gintun-an sia ni Kaylene Nilsen nga isa ka payunir paagi sa sulat. “Matutom nga ginapadala ni Elfreda ang iya sabat kada semana,” siling ni Kaylene.

Sang ulihi, ang mga gradwado sa Gilead nga sanday Geordie kag Joanne Ryle naasayn sa Milne Bay, kag ginduaw nila si Elfreda para palig-unon kag updan sa iya ministeryo. “Ginpangabay ako ni Armitage nga tun-an sia sa Biblia,” saysay ni Geordie. “Bangod sang iya batasan, nagaduhaduha ako kon ano gid ang iya motibo. Pero pagkatapos sang isa ka bulan nga pagtuon, nakumbinsi ako nga sinsero sia. Sang ulihi, nabawtismuhan sia kag nangin ministeryal.” Sa karon, tatlo ka henerasyon sang iya pamilya ang yara sa kamatuoran, kag ang iya apo nga lalaki nga si Kegawale Biyama, nga ginsambit kaina, katapo sang Komite sang Sanga sa Port Moresby.

Samtang nagapayunir sa Hula, gintun-an nanday Don kag Shirley Fielder sanday Alogi kag Renagi Pala. “Si Alogi  isa ka kawatan kag pirme may kontra,” sulat ni Don. “Nagaantos sia sang isa ka balatian nga kinaandan sa tropikal nga lugar, amo nga kalain sang iya panit, kag nagakaut-ot ang iya baba. Nagamama sila nga mag-asawa, gani ang igutlan sang ila itom nga ngipon nagapula. Daw imposible gid nga mabuyok si Alogi sa kamatuoran. Pero, nangin interesado sila nga mag-asawa kag nagtambong sa mga miting, nga nagapungko sing mahim-ong sa likod.

“Sa sulod sang anom ka bulan,” saysay ni Don, “nakita namon ang daku nga pagbag-o ni Alogi. Wala na sia nagapangawat, nagapangaway, kag nagapamais, kag naninlo sila sa pisikal ni Renagi kag nakigbahin sa mga miting. Ginpaambit man nila ang maayong balita sa iban. Sa pagkamatuod, lakip sila sa una nga manugbantala sa Hula.”

Si Abel Warak nagaistar sa New Ireland kag aruon. Bangod sini, indi makabatyag ang iya mga kamot kag mga tiil. Sang nasugiran sia sang kamatuoran, daw haluson sia makalakat kag indi na niya gusto mabuhi. Apang, bug-os nga ginbag-o sang kamatuoran ang iya batasan kag panimuot, nga naghatag sa iya sing kalipay kag kapagsik. Sang ulihi, nagpayunir pa gani sia. Para makakaon, nagapangisda sia, pero bangod nagapalaminhod ang iya mga tiil, indi na sia makakadto sa kabatuhan sa dagat. Gani ginbaklan sia sang mga utod sing botas nga tubtob sa tuhod. Nakatuon man sia sa pagbisikleta, amo nga nakalab-ot sia sa malayo para magbantala. Nakabisikleta pa gani sia sa kalayuon nga 100 kilometros para tatapon ang mga interesado, kag sa isa ka higayon, nagbisikleta sia  sing 145 kilometros para agdahon ang isa ka interesado sa Memoryal.

Kon kaisa, ang “pagkilala sa GINOO” nagapabag-o bisan pa sa sapatsapaton nga batasan. (Isa. 11:6, 9) Halimbawa, sang 1986, mga 60 ka tawo gikan sa duha ka minuro malapit sa Banz ang nagtambong sa distrito nga kombension sa Lae kag nagpungko sa prante. Ini sila madugay na nga magkaaway kag pirme nagainaway. Pero sang nabantalaan sila sang mga espesyal payunir, nangin mahidaiton sila sa isa kag isa. Ini nga eksperiensia nagapahanumdom sa aton sa ginsiling sa Zacarias 4:6: “Indi sa kusug, ukon sa gahum, kondi sa akon Espiritu, nagasiling ang GINOO sang mga kasoldadosan.” Amo man sini ang nagpahulag sa madamo nga sinsero nga tawo nga magsunod sa moral nga talaksan sa Biblia.

PAGPADUNGOG SA REGALO SANG DIOS NGA PAG-ASAWAHAY

Ang kustombre sa madamo nga kadutaan kag ang Cristiandad nagsikway sa Makasulatanhon nga pagtamod sa pag-asawahay. (Mat. 19:5; Roma 13:1) Amo man sini ang kahimtangan sa Papua New Guinea. Gani, para mapahamut-an si Jehova, madamo nga nagapuyopuyo ukon may madamo nga asawa ang nagbag-o. Binagbinaga ang halimbawa ni Francis kag sang iya asawa nga si Christine.

Sang nagresayn si Francis sa pagkasoldado, nagbulagay sila sang iya asawa. Nagpauli si Christine kag ang iya duha ka bata sa ila minuro sa Goodenough Island, Milne Bay Province, kag nagpauli sia sa Mount Hagen. Sang ulihi ginpuyo ni Francis ang isa ka babayi nga may mga kabataan. Nagsimba sila sa Assemblies of God Church. Sang ulihi, ang babayi nga ginapuyo ni Francis nabantalaan sang mga Saksi kag nagtuon sa Biblia. Wala madugay, nangin interesado man si Francis, kag nagtambong sila sa Cristianong mga miting.

Gusto ni Francis nga mangin manugbantala sang Ginharian, nga nagapahangop nga kinahanglan niya anay  solbaron ang ila problema sang iya asawa. Pagkatapos makapangamuyo, nag-istoryahanay sila sang iya ginapuyo. Nian nagsaylo sa iban nga balay ang iya ginapuyo kag ang iya mga bata, kag ginkadtuan ni Francis si Christine, nga sa sina nga tion anom na ka tuig ang ila pagbulagay. Siempre pa, nakibot gid si Christine kag ang iya mga paryente sang nakita si Francis. Gingamit ni Francis ang Kasulatan kag mainayuhon nga ginpaathag sa tanan ang iya handum nga himuon ang husto sa atubangan ni Jehova. Nian ginhambalan niya ang iya asawa kag kabataan nga maupod sa iya sa Mount Hagen kag mag-updanay liwat. Natingala sila tanan sa sini nga pagbag-o. Nagpasugot si Christine, kag ginbayaran ni Francis ang mga paryente sang iya asawa sa pagbulig sa iya pamilya sang nagligad nga anom ka tuig.

Sang nakabalik si Christine sa Mount Hagen, nagtuon man sia sing Biblia, nga nagapahangop nga kinahanglan sia magtuon sa pagbasa. Gin-untatan man niya ang pagmama, kag pagpanabako. Sa karon, dedikado na nga alagad ni Jehova ini nga mag-asawa.

MGA KABATAAN NGA NAGAPADUNGOG SA ILA MANUNUGA

Paagi sa maisugon nga pagsunod sa ila nahanas sa Biblia nga konsiensia, madamo nga kabataan sa Papua New Guinea ang nakapanaksi sing maayo. Halimbawa, sang maaga nga bahin sang 1966, ang isa ka maestra sa primarya nagsiling sa pito ka kabataan sang mga Saksi nga kinahanglan sila magsaludo sa bandera sa tion sang flag ceremony sa masunod nga semana. Pag-abot sina nga tion, sa atubangan sang mga 300 ka estudyante, nangindi ining pito ka bata. Gani, ginpahalin sila sa eskwelahan, bisan pa nagsulat ang ila mga ginikanan nga nagapangabay nga hatagan sing eksempsion ang ila kabataan. Gin-apelar sang gulang sa lokal nga kongregasyon ini nga butang sa mga opisyales sang Papua New Guinea kag Australia.

 Sang Marso 23 ang Australian Administrator sang Papua New Guinea nagtelepono sa mga opisyales sang eskwelahan, nga nagamando nga pabalikon gilayon sa eskwelahan ang mga kabataan. Nagdaug ang matuod nga pagsimba. Sa karon, ang gobierno sang Papua New Guinea padayon nga nagatahod sa kinamatarong sang mga kabataan sa pagpangindi sa pagsaludo sa bandera bangod sang ila konsiensia.

Ang “mga bata kag mga nagasuso” makadayaw man kay Jehova sa iban nga paagi. (Mat. 21:16) Binagbinaga ang halimbawa ni Naomi gikan sa kabukiran, nga ang mga ginikanan, sanday Joe kag Helen, wala sa kamatuoran. Sang mga tres anyos si Naomi, nag-istar sia sing mga isa ka tuig sa Lae sa magulang ni Helen nga isa ka makugi nga Saksi. Pirme ginaupod sang iya tiya si Naomi sa pagpanaksi, masami nga ginabutang niya sia sa bag nga iya ginaumbilay. Gani, nangin pamilyar gid si Naomi sa paglaum sa Ginharian, ilabi na kay ginagamit sang iya tiya ang mga laragway sa Ang Akon Libro Sang mga Sugilanon sa Biblia.

Sang nagpauli si Naomi sa iya mga ginikanan, nagdala sia sang mga publikasyon sang mga Saksi, nagua sa ila balay, kag nian nanuktok sing mabaskog sa puertahan. “Sulod diri sa balay,” tawag sang iya mga ginikanan. Nagsulod sia kag nagsiling: “Hello. Isa ako sa mga Saksi ni Jehova, kag nagkari ako para masugilanon kamo parte sa Biblia.” Samtang nakibot sanday Joe kag Helen, nagpadayon si Naomi: “Nagsiling ang Biblia nga mangin Paraiso ini nga duta; kag ang Hari nga si Jesus amo ang magagahom sa aton. Ang tanan nga aton makita sa palibot ginhimo ni Jehova.”

Nakum-an sanday Joe kag Helen. “Ano na lang ang hunahunaon sang aton mga kaingod!” Tuaw ni Joe sa iya asawa. “Maayo guro prisuhon mo sia buas sa sulod sang balay.”

 Pagkasunod nga adlaw, samtang nagapungko sa gua sang balay ang iya mga ginikanan, nanuktok sing matunog si Naomi sa dingding sang iya kuarto. “Dali di sa gua,” siling ni Joe. Nagua si Naomi kag nagsugod sa isa ka presentasyon: “Hello. Isa ako sa mga Saksi ni Jehova, kag nagkari ako para magbantala sa inyo. Ang mabuot nga mga tawo magapuyo sa duta sing dayon. Pero ang mga tawo nga nagapangakig kag nagahimo sing malain indi makasulod sa Paraiso.” Bangod indi nila ini mahangpan, naghibi si Helen, samtang si Joe gilayon nga naghigda.

Sa sina nga gab-i, bangod napukaw ang pagkamausisaon ni Joe, ginbuksan niya ang iya daan nga Biblia nga King James kag di-hungod nga nakita ang ngalan nga Jehova. Pagkaaga, imbes nga makadto sa iya obra, naghimo  sia sing sulat para sa mga Saksi kag nian nagbiyahe sing 40 kilometros pa Mount Hagen para ibilin ang iya sulat sa Kingdom Hall.

Nagkadto sa balay nanday Joe kag Helen ang mga utod kag naghimo sing kahimusan para sa regular nga pagtuon sa Biblia. Gintudluan man nila si Helen sa pagbasa. Sang ulihi, nabawtismuhan sanday Joe kag Helen, kag gintudluan ni Helen ang iban nga estudyante sa Biblia sa pagbasa—tanan ini bangod nagaawas ang tagipusuon sang bata nga babayi sa pagdayaw kay Jehova!

MGA PANIKASOG SA PAGTAMBONG SA MGA PAGTILIPON

Sa iban nga bahin sang kalibutan, ang mga utod nagaagi sa grabe sing trapik kag polusyon nga mga haywey ukon nagasakay sa gutok nga mga tren para magtambong sa mga miting kag mga kombension. Pero sa Papua New Guinea, masami nga ang problema amo ang kakulang sang maayo nga dalan kag salakyan. Gani, madamo nga pamilya ang halos nagalakat lang ukon nagabaruto. Halimbawa, ang mga manugbantala upod sa ila kabataan pirme nagalakat sing kapin sa 160 kilometros sa madanlog kag batuhon nga kabukiran para magtambong sa distrito nga kombension sa Port Moresby. Mga isa ka semana ang ila mabudlay nga pagpanglakaton kag naagyan nila ang Kokoda Trail, isa ka lugar nga bantog sa bug-os nga kalibutan bangod nangin patag-awayan ini sa tion sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II. May dala sila nga pagkaon, lulutuan, bayo, kag iban pa nga kinahanglanon para sa kombension.

Ang mga utod sa Nukumanu Atoll kinaandan na nga nagatambong sing kombension sa Rabaul, nga 800 kilometros sa katundan. “Para makaabot sa eksakto nga oras,” siling ni Jim Davies, “kon kaisa, anom ka semana pa lang antes sini, nagabiyahe na sila bangod nagabag-obag-o ang biyahe sang sakayan. Amo man sini pabalik. Isa ka bes, ang lamang nga sakayan nga nagabiyahe sa Nukumanu  naghapit sa Australia agod kay-uhon, kag nian napigaduhan ang tag-iya sini. Gani, mga anom ka bulan antes nakapauli ang mga utod! Siempre, talagsa man lang ini nagakatabo, pero kinaandan lang ang sinemana nga pagkaatrasar, gani mapilitan ang mga manugbantala sa pagpabilin sa balay sang mga Saksi ukon sa ila mga paryente.”

MAAYONG HALIMBAWA SANG MGA MISYONERO

Ang pag-alagad sa dumuluong nga kadutaan nga may mas manubo nga talaksan sa pangabuhi sangsa ila gindak-an mahimo nga mabudlay gid para sa mga misyonero. Pero, subong sang ginpakita sang madamo, nasarangan nila ini kag masami nga naapresyar ini sang mga tawo diri. Ang isa ka babayi sa Papua New Guinea nagsiling parte sa duha ka misyonero nga babayi nga nagatuon sa iya, “Maputi ang ila panit, pero ang ila tagipusuon pareho sa aton.”

Ang pila sa ila nag-alagad subong mga nagalakbay nga manugtatap. Para maduaw ang mga kongregasyon, kinahanglan nila magsakay sa bisan anong salakyan nga nagabiyahe. Amo ini ang kahimtangan ni Edgar Mangoma. Nagaagi sia sa Fly River kag Lake Murray para makadtuan ang sakop sang iya sirkito. “Agod mabisita ko ang duha ka kongregasyon sa pangpang sang linaw, nagasakay ako sa baruto—kon kaisa may makina kon kaisa wala. Kon wala ini sing makina, mga walo ka oras ang panakayon para makaabot sa masunod nga kongregasyon. Kinaandan na nga ginaupdan ako sang tatlo ukon apat ka utod, bisan pa nga nahibaluan nila nga magabugsay sila pabalik kon madul-ong na nila ako. Nagapasalamat gid ako sa ila!”

Ang maayong halimbawa sang mga misyonero, lakip na ang ila pagkamapainubuson kag gugma sa mga tawo, nagresulta sa maayo gid nga panaksi. “Nagdayaw ang mga tagaminuro sang nakita nila ako nga nagatener sa balay sang  mga interesado kag nagakaon upod sa ila,” sulat sang isa ka manugtatap sang sirkito. “Sa katunayan, ginsilingan ako sang mga tawo diri: ‘Tunay gid ang imo pagsimba sa Dios. Wala nagapakig-upod sa amon ang amon mga pastor pareho sa imo.’”

Nabudlayan bala sa pagpahisuno ang dumuluong nga mga utod nga babayi sa pangabuhi sa Papua New Guinea? “Sa unang pila ka bulan, nabudlayan gid ako,” saysay ni Ruth Boland, nga nag-upod sa iya bana nga si David, subong nagalakbay nga manugtatap. “Madamong beses nga daw mangampo ako. Pero nalipay ako nga wala ko ini ginhimo, bangod natun-an ko na nga apresyahon kag palanggaon ang mga kauturan. Nagadiutay nga nagadiutay ang paghunahuna namon sang akon bana sa amon kaugalingon kag nagadaku nga nagadaku ang amon pagtamod sa iban. Sa pagkamatuod, indi malabawan ang kalipay nga amon nabatyagan. Wala kami sing materyal, pero bugana kami sa espirituwal. Kag nabatyagan namon ang pagpakamaayo ni Jehova—indi lamang tuhoy sa pag-uswag sang maayong balita kundi sa amon man. Kon wala ka sing materyal—mas nagasalig ka kay Jehova kag maapresyar mo pa gid ang iya pagpakamaayo.”

INAWAY SIBIL SA BOUGAINVILLE

Sang 1989, nag-utwas ang grabe nga inaway sibil sa Bougainville Island, bangod madugay na nga handum sang mga rebelde nga iseparar ang Bougainville sa Papua New Guinea. Sa 12 ka tuig nga inaway, mga 60,000 ka tawo ang naghalin sa ila balay kag 15,000 ang napatay. Lakip sa naghalin sa ila mga balay amo ang mga manugbantala, kalabanan sa ila nagsaylo sa iban nga lugar sang Papua New Guinea.

Antes maghalin sa isla, ang payunir nga si Dan Ernest, gindakop sang soldado sang Bougainville Revolutionary Army (BRA) kag gindala sa isa ka daku nga bodega. Nagsaysay  si Dan: “Yara sa sulod sang bodega ang isa ka heneral sang BRA nga nagasuksok sang uniporme nga puno sang mga medalya kag nagataklos sang espada.

“‘Ikaw si Dan Ernest?’ pamangkot niya.

“‘Huo,’ sabat ko.

“‘Nabatian ko nga espiya ka sang Papua New Guinea Defence Force,’ siling niya.

“Ginpaathag ko sa iya nga wala nagaentra ang mga Saksi ni Jehova sa inaway sang bisan ano nga pungsod, pero ginsapar niya ako kag nagsiling: ‘Kabalo kami! Nagapanilag kami. Ang iban nga relihion nagadampig sa bisan sin-o nga daw madaug. Kamo gid lang nga relihion ang nagapabilin nga neutral.’ Nian nagsiling pa sia: ‘Grabe gid ang kakulba sang akon katawhan sa sining tion sang inaway kag kinahanglan nila ang makapaumpaw nga mensahe. Gusto namon nga diri ka lang sa Bougainville kag magpadayon sa pagbantala. Apang kon maghalin ka gid man, siguruhon ko nga indi maano ang imo tanan nga kagamitan.’ Pagligad sang duha ka semana, sang nagsaylo kami sang akon asawa sing teritoryo sa Manus Island, gintuman sang heneral ang iya saad.”

Nanikasog gid ang sanga talatapan para makontak pirme ang mga manugbantala sa mga lugar nga apektado sang inaway, kag bisan pa sa mga barikada sang navy nakapadala sila sang pila ka pagkaon, bulong, kag literatura. Nagreport ang isa ka manugtatap sang sirkito: “Ang epekto sang inaway makita bisan diin, pero masako gihapon ang mga kauturan sa pagbantala kag paghiwat sang ila mga miting. Madamo man ang pagtuon sa Biblia.”

Sa katapusan, sang 2001, naghimo sang kasugtanan ang nagailinaway nga grupo nga mangin autonomous region ang Bougainville kag ang kaingod sini nga mga isla. Wala sing Saksi sa Bougainville Island, pero ang kaingod sini nga Buka Island may kongregasyon sang 39 ka manugbantala.

 GINGUBA SANG BULKAN ANG RABAUL

Ang siudad sang Rabaul may daku nga pantalan nga amo mismo ang baba sang bulkan. Sang Septiembre 1994, naglupok ang duha ka sulungawan sang bulkan nga yara sa magtimbang nga bahin sang pantalan amo nga naguba ang Rabaul kag nagbag-o ang pangabuhi sang mga tawo sa sini nga probinsia. Naguba ang Kingdom Hall kag ang puluy-an misyonero sa kilid sini, pero wala sang utod nga napatay sang kalamidad. Ang isa ka utod napatay bangod sa sakit sa tagipusuon samtang nagapalagyo sa paglupok sang bulkan. Ang tanan nga utod nagkadto sa malayo nga lugar nga ginhanda na nga daan, nga nagasunod sa ila plano sa pagbakwit nga ila nahimo sang nagligad nga pila ka tuig nga nabutang sa information board sa Kingdom Hall.

Gilayon nga ginbuligan sang sanga talatapan ang mga naapektuhan kag nag-organisar sa pagpanagtag sang mga kinahanglanon. Gindul-ong ang gindonar nga mga bayo, muskitero, bulong, gasolina, krudo, kag iban pa, upod sang bugas kag gabi nga naghalin sa kaingod nga kongregasyon. Nangin maayo ang pagpanagtag sang mga kinahanglanon,  amo nga nagkomento sing paborable ang lokal nga mga opisyales kag ang iban.

Hinali lang nga naalimunaw ang Kongregasyon sang Rabaul. Pagligad sang duha ka adlaw, mga 70 ka manugbantala upod sa ila kabataan ang nagtipon sa isa ka gin-abandona nga eskwelahan sang bokasyonal. Sang nag-abot ang mga gulang, namangkot ang mga manugbantala, “Ano oras ang CBS naton?” Walay sapayan sang mga kabudlayan, wala nila ginpabay-an ang pagtambong sa mga miting kag pagpanaksi. (Heb. 10:24, 25) Kalabanan sang mga utod nagsaylo sa malapit nga mga grupo, kag ang isa sa sini nangin kongregasyon.

Nagsaad ang gobierno sang probinsia nga ang tanan nga relihion nga nadulaan sang propedad hatagan sing lote sa banwa sang Kokopo, nga mga 24 kilometros gikan sa Rabaul. Ginhatagan sang lote ang iban nga relihion, pero wala ang mga Saksi. Nian, pagligad sang mga pito ka tuig, nag-obra sa planning department sang banwa ang isa ka utod halin sa Aprika. Natalupangdan niya nga indi maayo ang pagtratar sa mga Saksi, gani nangita sia gilayon sing nagakaigo nga lote sa Kokopo kag ginbuligan ang mga utod sa ila papeles, kag naaprobahan ini. Nagbulig sa  pagtukod sang Kingdom Hall kag puluy-an misyonero ang grupo sang mga boluntaryo sa konstruksion. Sa pagkamatuod, ang inhustisya sang primero nangin isa ka pagpakamaayo. Ngaa? Bangod ang mga lote nga ginhatag sang una sa mga simbahan yara sa bukid. Pero ang lote nga ginhatag sa mga utod nahamtang sa sentro sang banwa.

PAG-USWAG SA PAGBADBAD

“Sa isa ka pungsod nga may kapin sa 800 ka lenguahe, importante gid nga may komon nga lenguahe ukon mga lenguahe para makakomunikar ang mga tawo,” siling ni Timo Rajalehto, miembro sang Komite sang Sanga kag manugtatap sang Translation Department. “Bangod nahangpan sang kalabanan ang Tok Pisin kag Hiri Motu, amo ini nga mga lenguahe ang gingamit sa pagbadbad. Medyo mahapos ini tun-an subong ikaduha nga lenguahe, kag amo ini ang ginagamit nga lenguahe kada adlaw. Pero indi ini maayo sa pagpaalinton sang medyo komplikado nga mga ideya. Gani masami nga nabudlayan ang mga manugbadbad sa pila ka termino.

“Halimbawa, wala sing sibu nga badbad ang tinaga nga ‘prinsipio’ sa Tok Pisin. Gani, gintingob sang amon mga manugbadbad ang duha ka tinaga nga Tok Pisin para makahimo sing tinaga nga stiatok (nagagiya nga hambal), nga nagalaragway kon paano ang mga prinsipio ‘nagagiya’ sa husto nga direksion. Gingamit man ini sang media kag karon ginagamit na ini sang madamo nga humalambal sa Tok Pisin.”

Ginsugdan ang pagbalhag sang Ang Lalantawan sa Motu sang 1958, kag sa Tok Pisin sang 1960. Gin-imprinta sa Sydney, Australia ang tulun-an nga mga artikulo sa mga papel kag dayon ginaistepler lang ini kag ipadala sa barko pa Port Moresby. Sang 1970, nangin 24 ka pahina ang magasin, kag kapin sa 3,500 ang sirkulasyon sini. Ang 24 pahina nga edisyon sang Magmata! una nga nabalhag sa Tok Pisin sang Enero 1972. Sa karon, ginabalhag sa sanga Ang  Lalantawan sing duha ka beses sa isa ka bulan kag ang Magmata! sing apat ka beses sa isa ka tuig sa Tok Pisin, subong man Ang Lalantawan nga tulun-an nga edisyon ginabalhag sing bulanan sa Hiri Motu kag apat ka beses sa isa ka tuig ang pangpubliko nga edisyon sini.

“Sining karon lang, nagbadbad kami sing pila ka tract sa pila ka bag-o nga lenguahe, lakip na ang Enga, Jiwaka, Kuanua, Melpa, kag Orokaiva,” siling ni Timo Rajalehto. “Apang ini nga mga tawo nagahambal man sing Tok Pisin ukon Ingles ukon Tok Pisin kag Ingles, ngaa ginhimo pa ini? Luyag namon mahibaluan kon ano ang reaksion sang mga tawo sa mensahe sang Ginharian sa ila lenguahe. Maganyat bala sila sa kamatuoran kag mangin mainayuhon sa mga Saksi?

 “Naganyat gid sila! Sa pagkamatuod, madamo sing positibo nga komento ang mga tawo. Nasugdan ang mga pagtuon sa Biblia, kag nagbag-o bisan ang mga manugpamatok sang una sa mga Saksi. Kon makakuha ang mga tawo sing publikasyon sa ila lenguahe, may daku ini nga epekto.”

Sining karon lang, ang Translation Department may 31 ka manugbadbad, nga nagalakip sa grupo sang Hiri Motu kag Tok Pisin. Sang Disiembre 2009, nalipay ang tanan sa pagsaylo sa bag-o nga opisina para sa mga manugbadbad.

MADAMO ANG NAKABENEPISYO SA PSS

Para sa madamo nga alagad ni Jehova, daku gid ang nabulig sa ila sang PSS. Wala lamang ini nagbulig sa mga payunir nga mag-uswag sa espirituwal kundi nagsangkap man sa ila para mangin mas maayo nga mga payunir. Binagbinaga ang ginsiling sang pila nga nakaeskwela.

Lucy Koimb: “Ginbuligan ako sang eskwelahan nga mahangpan nga ang labing maayo nga mahimo ko amo ang pagpakigbahin sa bug-os tion nga pag-alagad.”

Michael Karap: “Antes mag-eskwela, madamo ako sing pagduaw liwat pero wala ako sing mga pagtuon sa Biblia. Karon, madamo na ako sing ginatun-an!”

Ben Kuna: “Gintudluan ako sang eskwelahan nga sundon pa gid ang panghunahuna ni Jehova.”

Siphon Popo: “Nagtuon gid ako sing maayo, butang nga wala ko gid anay nahimo! Kag natun-an ko nga indi magpadali sa pagtuon.”

Julie Kine: “Gintudluan ako sang eskwelahan sang nagakaigo nga pagtamod sa materyal nga mga butang. Indi gid man naton kinahanglan ang ginasiling sang iban nga kinahanglan naton.”

Ang katapo sang Komite sang Sanga nga si Dan Burks nagsiling: “Kon mangin mas mabungahon ang mga payunir, mangin mas malipayon kag makugi man sila. Nagasalig gid kami nga mabuligan gihapon sang PSS ang ginatos  ka payunir sa sini nga pungsod. Siempre pa, makapanginpulos man sa sini ang mga manugbantala kag mga interesado sa teritoryo.”

NAHIUSA NGA PAG-USWAG SA GUGMA

Si Jesucristo nagsiling: “Ang tanan makahibalo nga kamo mga disipulo ko, kon nagahigugmaanay kamo.” (Juan 13:35) Ginhiusa sang Cristianong gugma ang mga tawo sa Papua New Guinea, walay sapayan sang ila lenguahe, rasa, tribo, kultura, kag pangabuhi. Kon makita sang mga interesado ini nga gugma, mapahulag sila sa pagsiling, “Ang Dios nagaupod sa inyo.”

Amo sina ang nabatyagan ni Mange Samgar, ang tag-iya sang bus kag pastor anay sang Lutherano sa Banz nga ginsambit kaina. Ngaa? Para makatambong sa distrito nga kombension sa Lae, gin-arkilahan sang lokal nga kongregasyon ang isa sa mga bus ni Mange. “Bangod luyag niya mag-osyoso sa mga Saksi, nagsakay sia sa bus nga gin-arkilahan sang mga Saksi,” siling ni Steve kag Kathryn Dawal, nga yara na sa pagahiwatan sang kombension sang nag-abot ang bus. “Nagdayaw gid si Mange sa maayo nga pag-organisar kag sa paghiusa sang katawhan ni Jehova ano man ang ila rasa kag tribo. Sang nagpauli sia upod sa mga Saksi, kumbinsido sia nga nasapwan niya ang kamatuoran. Sang ulihi, sia kag ang iya anak nangin gulang.”

Si Utod Hoela Forova, nga isa ka pamatan-on nga balo nga babayi nga payunir kag nagatatap sa iya balo nga iloy, nagakinahanglan gid sing bag-o nga balay. Duha ka beses nga ginhatagan niya sing kuarta ang iya paryente para ibakal sang kahoy, pero wala na ini nagpakita sa iya. Nabalitaan ini sang kauturan sa ila lugar, gani ginpatindugan nila sia sing balay sa sulod lang sang tatlo ka adlaw. Sa sulod sang tatlo ka adlaw, pirme nagahibi si Hoela, nga nagdayaw gid sa gugma sang mga kauturan. Isa man ini ka daku nga panaksi. Ang isa ka deakono sa sini nga lugar nagtuaw, “Paano ang mga tawo nga wala nagapangayukayo sing kuarta  kag nagalagaw nga may mga bag makatukod sing balay sa sulod lang sang tatlo ka adlaw!”

Nagsulat si apostol Juan: “Mga anak, maghigugma kita, indi paagi sa pulong ukon paagi sa dila, kundi paagi sa buhat kag kamatuoran.” (1 Juan 3:18) Bangod sang gugma nga ginpakita sa madamo nga paagi, padayon nga nagauswag ang hilikuton sa Papua New Guinea. Sa pagkamatuod, ang 3,672 ka manugbantala nagadumala sing 4,908 ka pagtuon sa Biblia kag 25,875 ang nagtambong sa Memoryal sang 2010—isa ka mabaskog nga pamatuod sang padayon nga pagpakamaayo ni Jehova!—1 Cor. 3:6.

Sang nagligad nga mga 70 ka tuig, pila lamang ka maisugon nga mga utod ang nagkadto sa sining dalayawon kag komplikado nga pungsod, nga dala ang kamatuoran nga nagahilway sa mga tawo. (Juan 8:32) Sa masunod nga mga dekada, madamo pa nga Saksi—dumuluong kag tagadiri—ang nagbuylog sa hilikuton. Gin-atubang nila ang daw indi malandas nga mga balagbag: madabong nga mga kagulangan, malaria, mabudlay nga dalan ukon wala sing dalan, subong man kapigaduhon, kasingki sang mga tribo, lapnag nga espiritismo, kag kon kaisa bayolente nga pagpamatok sang klero sang Cristiandad kag sang ila mga sumalakdag. Ginbuligan man sang mga utod ang mga indi makahibalo magbasa kag magsulat kag ginbantalaan ang linibo ka komunidad nga nagahambal sing kapin sa 800 ka lenguahe! Ang ila masinakripisyuhon nga pagbantala sing Ginharian gin-apresyar gid sang mga nagsunod sa ila kag nagpadayon sang ila ginsugdan.

Madamo sa sini nga kabudlayan ang ginaatubang gihapon sang mga alagad ni Jehova sa Papua New Guinea. Pero sa bulig sang Dios, mangin posible ang tanan. (Mar. 10:27) Gani, nagasalig gid ang mga kauturan sa sini nga pungsod nga madamo pa nga matarong ang buligan ni Jehova nga ‘magliso sa putli nga bibig, agud nga sila tanan magtawag sa ngalan sang GINOO sa pag-alagad sa iya sa isa ka paghilisugut.’—Sof. 3:9.

[Mga Nota]

[Blurb sa pahina 88]

“Bobogi, sa diin mo ini tanan natun-an?”

[Blurb sa pahina 100]

“Nagsugot sia nga libre nga ipasalida ang amon wala sing bayad nga pelikula”

[Blurb sa pahina 104]

“Talikdi ang imo relihion, ukon mangita ka na lang sang iban nga obra”

[Blurb sa pahina 124]

Sang nakita nila ang unod sang iya bag, nakonsiensia sila sa ila ginhimo

[Blurb sa pahina 149]

“Maputi ang ila panit, pero ang ila tagipusuon pareho sa aton”

 [Kahon/Retrato sa pahina 80]

Impormasyon Tuhoy sa Papua New Guinea

Pungsod

Ang Papua New Guinea ginahuman sang katunga nga bahin sang isla sa nasidlangan sang New Guinea. Ang pungsod may 151 ka magagmay nga isla kag mas daku lang ini diutay sa estado sang California, U.S.A. Halos kabukiran ang interyor nga bahin sini, may madabong nga mga kagulangan kag mga katunggan sa higad sang dagat.

Pumuluyo

Sa 6.7 milyones nga pumuluyo, 99 porsiento sini ang Papuan kag Melanesian. Ang nabilin nga porsiento mga Polynesian, Intsik, kag Europeanhon. Kalabanan sa mga tawo nagapangangkon nga mga Cristiano.

Lenguahe

Ang Papua New Guinea amo ang may pinakamadamo nga lenguahe sa bilog nga duta, may 820 ini ka lenguahe—12 porsiento sa kabug-usan nga lenguahe sa kalibutan. Dugang pa sa ila tumandok nga mga lenguahe, kalabanan sang mga tawo nagahambal sing Tok Pisin, Hiri Motu, ukon Ingles.

Palangabuhian

Mga 85 porsiento ang nagasunod sa ila tradisyunal nga kinabatasan, nga nagatanom sing mga utanon sa ila hardin sa gamay nga mga minuro. Sa mga kabukiran, nagatanom sila sing kape kag tsa para ibaligya. Nakabulig man sa ekonomiya sang pungsod ang mga minahan, gas, langis, kag mga troso.

Pagkaon

Ang ila kinaandan nga pagkaon nagalakip sang kamote, gabi, balinghoy, sago, kag saging. Ginatanok nila ini ukon ginakaon sing hilaw. Madamo man sing mga utanon, prutas, kag mga delata. Nagahanda lang sila sing baboy sa espesyal nga mga okasyon.

Klima

May duha ini ka klima—tingulan kag panalagsa nga pag-ulan. Bangod malapit ini sa ekwador, tropikal ang klima sa baybay, pero matugnaw sa mga kabukiran.

 [Kahon/Mga Retrato sa pahina 83, 84]

“Nalandas Ko ang Akon Pagkamahuluy-on”

ODA SIONI

NATAWO 1939

NABAWTISMUHAN 1956

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Una nga payunir nga taga-Papua New Guinea. Espesyal payunir sia karon sa Kongregasyon sang Hohola Motu, Port Moresby.

◼ SANG nakita sang akon magulang nga babayi sanday Tom kag Rowena Kitto nga nagabantala sa mga lantayan nga kahoy sa minuro sang Hanuabada, ginsugo niya ako nga matambong sa ila mga miting para mahibaluan ining “bag-o nga relihion.” Sa sina nga tion, ginahiwat ang mga miting sa balay ni Heni Heni Nioki, isa ka estudyante sa Biblia sa sini nga lugar.

Trese anyos ako sa sina nga tion kag mahuluy-on katama. Nagkadto ako sa balay ni Heni Heni, sa diin mga 40 nga tagaminuro ang nagatipon, kag nagpungko ako sing mahipos sa likod nga nagapanampuay sa akon duha ka kamot. Nanamian ako sang akon nabatian kag nagbalikbalik ako. Sang ulihi, ginpangabay ako ni Heni Heni nga interpreton ang bahin ni Tom Kitto nga Ingles sa Motu, ang lenguahe sang kalabanan nga nagatambong.

Pagligad sang pila ka tuig, sang nagtrabaho ako sa ospital para maghanas subong doktor, ginsugilanon ako sing personal ni John Cutforth, “Kon mangin doktor ka, mabuligan mo sa pisikal ang mga tawo, pero kon mangin espirituwal ka nga ‘doktor,’ mabuligan mo sila nga makatigayon sing kabuhi nga walay katapusan.” Sa sina nga semana, nagpayunir ako.

Ang akon una nga asaynment amo ang Wau. Bag-o lang ako nakakadto diri kag may nasapwan ako nga pila ka interesado.  Gin-agda ako ni Jack Arifeae nga magwali sa simbahan sang Lutherano sa sina nga lugar. Ang akon tema amo ang kasuguan sang Dios parte sa dugo. Namati gid sing maayo ang 600 ka tawo, bangod madamo sa ila ang nagapati nga ang pagkaon sing dugo sang tawo magatugot sa espiritu sini nga magsulod sa ila lawas. Naakig ang pari kag ginsilingan ang mga tumalambong nga wala sila sing makuha sa akon. Pero madamo sa ila ang nangin interesado sa ila nabatian kag nag-uswag sa kamatuoran.

Pagligad sang isa ka tuig, naasayn ako sa Manu Manu, mga 50 kilometros sa aminhan-katundan sang Port Moresby. Nakilala ko didto ang isa ka lider sang minuro nga si Tom Surau, nga nag-agda sa akon nga mabantala sa iya minuro. Pagligad sang tatlo ka adlaw nga pagtuon sa mga tagaminuro, ginbis-ak nila ang ila imahen ni Birhen Maria kag ginpahurabog sa suba.

Gintipon sang mga tawo sa ilawod ang binis-ak nga imahen kag gindala ini sa Katoliko nga pari sa ila minuro, nga nagasinggit, “Ginpatay nila si Maria!” Ginkomprontar ako sang duha ka pari. Ang isa sa ila nagdalasa sa akon kag gintapungol ako, kag napilas ang akon guya sang iya singsing. Nagdalidali sa pagpangapin sa akon ang mga tagaminuro, gani nalagyo ang mga pari.

Nagkadto ako sa Port Moresby para ipatahi ang akon pilas kag nagpasaka sing reklamo sa pulis. Sang ulihi, ginpamulta ang mga pari kag ginpahalin sa ila katungdanan. Nagbalik naman ako sa minuro kag nagtukod sang isa ka grupo. Sa bulig ni Jehova, nalandas ko ang akon pagkamahuluy-on.

[Retrato]

Ang una nga mga miting ginhiwat sa balay ni Heni Heni

[Kahon sa pahina 86]

Ang Wantok nga Sistema

Ang termino nga wantok, nga nagakahulugan sing “isa ka hambal” sa Tok Pisin, naangot sa mabaskog nga kaangtanan sa kultura nga nagapahiusa sa mga tawo nga pareho sing tribo kag lenguahe. Ini nga kaangtanan nagadalahig sang pila ka obligasyon kag mga pribilehiyo. Halimbawa, ginapaabot sa ila nga amanan nila sang materyal nga kinahanglanon ang tigulang, mga wala sing trabaho, ukon indi na makasarang magtrabaho nga ila ka-wantok (pareho nila sing lenguahe). Mabuligon gid ini sa mga pungsod nga ang gobierno wala nagasakdag sa pinansial nga kinahanglanon sang mga napigaduhan.

Pero may problema man sa sini. Halimbawa, kon batunon sang mga estudyante sa Biblia ang kamatuoran, mahimo sila isikway sang pila ka miembro sang ila pamilya. Sa sina nga kahimtangan, kinahanglan magsalig sa bulig ni Jehova ang mga bag-uhan kon pahalinon sila sa ila trabaho ukon kon sa pila pa ka rason mapigaduhan sila. (Sal. 27:10; Mat. 6:33) “Ang wantok nga sistema magapilit man sa mga utod nga makig-upod sing indi nagakaigo sa di-Saksi nga mga paryente, lakip na sa mga nadisfellowship,” siling ni Kegawale Biyama, miembro sang Komite sang Sanga. “Subong man, sa tion sang eleksion, ginapilit sang mga kandidato ang ila paryente nga mga Saksi nga magkompromiso.” Siempre pa, wala sila nagakompromiso.

 [Kahon/Retrato sa pahina 91]

Palangga Gid Sia sang Madamo

Sa iya pagmisyonero sa Papua New Guinea, ginpalangga gid sang madamo si John Cutforth. Yari ang ginsiling sang iya mga masigkamisyonero kag sang iban nga iya nakaupod.—Hulu. 27:2.

Erna Andersson: “Ginsilingan kami ni John: ‘Ang matuod nga misyonero mangin tanan nga butang sa tanan nga tawo. Kon papungkuon ka nila sa tuod, pungkui ini; amo ini ang ila masarangan. Kon patulugon ka nila sa indi mahumok nga katre, tulugi ini; ginhimo ini bangod sang kaayo. Kon daw di-kinaandan ang ihatag sa imo nga pagkaon, kauna ini; ginhanda ini nga may gugma.’ Maayo gid nga halimbawa si John sang isa ka masinakripisyuhon nga misyonero.”

Awak Duvun: “Sa tion sang paggahom sang nangolonya nga pungsod, wala lamang ginbungkag ni John ang pag-ihig-ihig sa tunga sang itom kag puti nga mga tawo kundi gindula gid niya ini! ‘Wala sing kinatuhayan ang itom kag puti nga tawo!’ pirme niya ginasiling. Ginahigugma gid niya ang tanan.”

Peter Linke: “Isa ka hapon, pagkatapos sang paglakbay sing halos bug-os nga adlaw, nag-abot si John sa amon balay sa Goroka, yab-ukon kag kapoy. Pero, pagkatapos sang panihapon, nagsiling sia, ‘Wala pa ako sing may nahimo nga maayo sa kay bisan sin-o sa sini nga adlaw’ kag nagkadto sia sa isa ka pamilya kag ginpalig-on sila. Pirme gid sia nabalaka sa iban. Palangga gid namon sia.”

Jim Dobbins: “Gintudluan kami ni John nga magkabuhi sing simple kag magtudlo sing simple, nga nagagamit sing mga ilustrasyon nga mahangpan sang mga tawo, kaangay sang ginhimo ni Jesus. Bangod sini, makapakigkomunikar kami sa mga indi makahibalo magbasa kag magsulat.”

 [Kahon/Retrato sa pahina 101]

‘Indi Gid Kami Mangampo’

KALIP KANAI

NATAWO 1922

NABAWTISMUHAN 1962

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Isa sa una nga nagbaton sang kamatuoran sa Madang. Panugiron sang iya anak nga lalaki nga si Ulpep Kalip.

◼ ANG akon tatay isa ka mapainubuson kag maalam nga tawo. Kon may problema, nagapamati sia sing maayo kag ginaanalisar ang mga butang antes maghatag sing opinyon.

Sang 15 anyos ako, naospital ako sa Madang bangod nautod ang akon tuhod sa kagat sang bagis. Sang ginkadtuan ako ni Tatay, nasugilanon niya si John Davison. “Sa bag-o nga kalibutan,” siling ni John, “hatagan ni Jehova sing bag-o nga tiil ang imo bata.” Napukaw ang interes ni Tatay, kag gintun-an niya sing sinsero ang Biblia, kag nagbakod ang iya pagtuo.

Bangod naghalin sa Katoliko si Tatay kag ang iya mga paryente, ginsugyot sang Katoliko nga Simbahan ang mga pulis nga pahalinon kami sa amon mga balay. Ang amon 12 ka balay nga napalibutan sang nagapamulak nga mga hardin wala pa matuigan. Gin-itsahan sang mga pulis sing mga sulo ang atop nga kugon sang amon balay, kag nagdabadaba gid ini. Nagdalidali kami sa pagbulakwit sang amon mga kagamitan, pero nagua kami bangod sang mga baga kag aso. Naghibi kami samtang nangin abo ang amon mga balay.

Masinulub-on kami nga nagkadto sa Bagildig, ang kaingod nga minuro, sa diin mainayuhon kami nga gintugutan sang lider sini nga minuro nga mag-istar sa isa ka gamay nga payag nga may isa ka hulot. Diri, ginsilingan ni Tatay ang amon pamilya: ‘Ginhingabot si Jesus. Gani, mapaabot naton nga hingabuton man kita, pero indi naton iampo ang aton pagtuo!’

 [Kahon/Retrato sa pahina 107, 108]

Nagapasalamat Sia kay “Lain” nga Eskwelahan ang Iya Nakadtuan

MICHAEL SAUNGA

NATAWO 1936

NABAWTISMUHAN 1962

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Nangin espesyal payunir sang Septiembre 1964 kag pinakamadugay nga espesyal payunir sa Papua New Guinea.

◼ SANG 1959, nagsaylo ako sa Rabaul para magpadayon sa pag-eskwela. Sang nabatian ko nga may eskwelahan ang mga Saksi, nagkadto ako sa balay sang “maestro” nga si Lance Gosson, nga nagahunahuna nga ang akon nakadtuan isa ka bokasyonal nga eskwelahan. Ginhagad ako ni Lance nga maupod sa pagtuon sa Biblia nga ginahiwat kada Mierkoles. Bisan pa wala kami naghangpanay, ginbaton ko ang iya pangagda. Naapresyar ko gid ang akon natun-an, ilabi na ang ngalan sang Dios nga si Jehova kag ang “bag-ong langit kag bag-ong duta.” (2 Ped. 3:13) Nabawtismuhan ako sa aga sang Hulyo 7, 1962, nga nagapasalamat nga lain nga eskwelahan ang akon nakadtuan.

Sa sina man nga adlaw, nagtambong ako sa miting para sa mga gusto magpayunir. Gindumalahan ini ni John Cutforth, ang manugtatap sang distrito, kag ginpadaku niya nga ang latagon handa na para anihon kag kinahanglan ang dugang nga mamumugon. (Mat. 9:37) Sang masarangan ko na, nag-aplay ako subong vacation pioneer, nga amo ang tawag sang una sa auxiliary payunir. Sang Mayo 1964, nangin regular payunir ako, kag pagka-Septiembre, nangin espesyal payunir.

Nadumduman ko pa sang nagabantala ako malapit sa Rabaul. Ang isa ka Tolai nga lalaki nangabay sa akon kon puede  niya mauyatan ang akon Biblia para basahon ang isa ka teksto. Sang ginhatag ko ini sa iya, gingisi niya ini kag ginpilak. Imbes nga mangakig, ginreport ko ini sa hepe sang kapulisan, nga nagsugo gilayon sing pulis sa pag-aresto sa tawo. Ginsilingan sang hepe ang tawo: “Malain ka gid nga tawo. Ginlapas mo ang kasuguan sang Dios kag sang gobierno. Buas mismo, baklan mo sing Biblia ini nga tawo, kay kon indi mamusdok ka gid sa prisuhan.” Pagka-alas 10 sang aga, ginpatawag ako sang hepe sa ila presinto para kuhaon ang inugbakal sang Biblia. Sang nag-abot ako, handa na ang kuarta. Sugod sadto, madamo nga Tolai ang nagsulod sa kamatuoran.

Sa isa pa ka higayon, nag-upod ako sa grupo sang mga Saksi sa pagpanagtag sing Kingdom News sa isa ka lugar sa katundan sang Wewak. Nag-una sa pagbantala ang akon mga kaupdanan. Pero, nahibaluan sang isa ka lider sang minuro sa sini nga lugar ang ginahimo sang mga kauturan kag ginpanguha niya ang tract nga ila napanagtag. Nahibaluan na niya nga maabot ako, kay ginabantayan niya ako sa tunga sang dalan nga nagapaninghawak, kag may ginauyatan nga mga Kingdom News sa isa ka kamot. Ginpamangkot ko sia kon may problema. Gin-uli niya sa akon ang mga tract kag nagsiling, “Ako ang nagadumala diri, kag indi ko gusto nga ipanagtag ninyo ini diri.”

Ginkuha ko ini sa iya. Wala magdugay, ginpalibutan kami sang mga tagaminuro. Ginpamangkot ko sila, “Kon matrabaho kamo sa inyo hardin ukon mangisda, nagakuha pa bala kamo sing permiso?”

“Wala!” siling sang isa ka babayi.

Nian ginpamangkot ko sila, “Gusto bala ninyo ini basahon?”

“Huo,” siling nila. Gani wala sing may namalabag sang ginpanagtag ko ang Kingdom News. Pero sang ulihi, kinahanglan ko pangapinan ang akon kaugalingon sa atubangan sang mga 20 ka lider sang minuro. Makalilipay kay duha lang sa ila ang namatok sa amon pagbantala.

 [Kahon/Retrato sa pahina 112]

‘Nakaon Na Bala Nila ang Imo Tagipusuon?’

AIOKOWAN

NATAWO 1940

NABAWTISMUHAN 1975

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Isa sa una nga nakatuon sang kamatuoran nga taga-Enga.

◼ SANG nag-abot sanday Tom kag Rowena Kitto sa Wabag, Enga Province, ang mga misyonero sang relihion sa sini nga lugar nagpalapnag sang butig nga sugilanon parte sa ila. Halimbawa, ginakutkot kuno nanday Tom kag Rowena ang mga bangkay sang tawo kag ginakaon ini. Kinulbaan gid ako sa sini nga sugilanon.

Isa ka adlaw, ginpamangkot ni Tom si Tatay kon may kilala sia nga pamatan-on nga babayi nga mahimo magbulig sa iya asawa sa mga trabaho sa balay. Gintudlo ako ni Tatay. Grabe gid ang akon kahadlok, pero ginpilit ako ni Tatay nga batunon ini nga trabaho.

Sang ulihi, ginpamangkot ako nanday Tom kag Rowena, “Ano sa banta mo ang matabo sa mga tawo kon mapatay sila?”

“Ang maayo nga mga tawo makadto sa langit,” sabat ko.

“Nabasa mo bala ina sa Biblia?” pamangkot nila.

“Wala ako nakaeskwela, gani indi ako makahibalo magbasa,” sabat ko.

Gintudluan nila ako sa pagbasa, kag amat-amat ko nga nahangpan ang kamatuoran sa Biblia. Sang wala na ako nagasimba sa Katoliko, ang isa sa mga lider sang simbahan namangkot sa akon: “Ngaa wala ka na nagasimba? Ginkaon na bala sinang puti nga mag-asawa ang imo tagipusuon?”

“Huo,” sabat ko, “nakuha na nila ang akon malaragwayon nga tagipusuon bangod nahibaluan ko nga nagatudlo sila sang kamatuoran.”

 [Kahon/Retrato sa pahina 117]

“Hatagi Ako sing Manok, kag Imo Na Lang Ina”

AWAIWA SARE

NATAWO 1950

NABAWTISMUHAN 1993

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Nakatuon sang kamatuoran sa isa ka naligwin nga lugar. Nagaalagad subong ministeryal sa Kongregasyon sang Mundip.

◼ SANG nagbisita ako sa akon abyan, nakita ko ang libro nga Ang Kamatuoran nga Nagadul-ong sa Kabuhi nga Dayon. Ginbasa ko ang pila ka kapitulo kag ginpangayo ko ini sa iya. “Hatagi ako sing manok, kag imo na lang ina,” sabat niya.

Ginhatagan ko sia sing manok, kag gindala ko ang libro kag ginbasa ini sing maayo. Wala magdugay, ginsugid ko na sa iban ang matahom nga mga butang nga akon natun-an, bisan pa duha ka beses ako nga ginpatawag sang mga lider sang simbahan, nga nagasiling nga untatan ko na ang pagbantala!

Sang ulihi, nagsulat ako sa sanga talatapan nga nagapamangkot kon paano kontakon ang mga Saksi ni Jehova sa amon lugar. Ginpakadtuan nila ako kay Alfredo de Guzman, nga naghagad sa akon sa distrito nga kombension sa Madang.

Nag-abot ako sa kombension nga nagasuksok sing mahigko nga bayo kag buranguson. Pero, mainayuhon kag matinahuron ang pagtratar nila sa akon. Sa tion sang programa, naghibi ako bangod natandog gid ako sa akon nabatian. Pagkadason nga adlaw, nag-abot ako sa kombension nga matinlo kag nakapamarbas.

Pagkatapos sang kombension, ginkadtuan ako ni Alfredo sa amon minuro—nga duha ka oras ang biyahe sa trak kag lima ka oras nga paglakat halin sa Madang. Madamo sing pamangkot ang akon pamilya kag mga abyan sa iya, kag ginsabat niya ini tanan base sa Biblia.

Sa karon, ang Kongregasyon sang Mundip may 23 ka manugbantala, kag kapin sa 60 ang nagatambong sa mga miting.

 [Kahon/Retrato sa pahina 125, 126]

“Ano ang Imo Masiling?”

MAKUI MAREG

NATAWO 1954

NABAWTISMUHAN 1986

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Nagpayunir sing isahon sa madamo nga tuig sa isa ka isla nga wala sing Saksi.

◼ SANG 1980, ginbaton ko ang isa ka tract gikan sa isa ka payunir sa Madang kag gindala ini pauli sa Bagabag Island, nga anom ka oras sakay sa sakayan. Nanamian ako sa ginsiling sini kag nagsulat sa sanga talatapan nga nagapangabay sing dugang nga impormasyon. Wala magdugay, nakabaton ako sang sulat halin kay Badam Duvun, isa ka payunir sa Madang, nga nag-agda sa akon nga magtambong sa distrito nga kombension. Nagbisita ako sa iya sing duha ka semana kag nagtuon sa Biblia. Gintambungan ko man ang tanan nga miting sa lokal nga Kingdom Hall. Sang nagpauli ako, ginpadayon ko ang akon pagtuon paagi sa sulat.

Wala magdugay, nasugdan ko sing pagtuon sa Biblia ang 12 pa ka pamilya sa Bagabag Island. Regular kami nga nagahiwat sang miting sa balay sang akon tiyo, nga nagasunod sa pamaagi sang grupo nga pagtuon nga nakita ko sa Madang. Bangod sini naakig si Tatay, nga kilala nga miembro sang Lutherano. “Kilala ko si Yahweh pero indi ko kilala si Jehova,” sing-al niya. Ginbuksan ko ang akon Tok Pisin nga Biblia kag ginpakita sa iya ang footnote sang Exodo 3:15, nga nagapaathag sang ngalan sang Dios. Wala makatingog si Tatay.

  Tatlo ka beses niya ako nga ginpatawag sa atubangan sang mga lider sang simbahan para pangapinan ang akon pagtuo. Ang isa sini ginhiwat sa pinakadaku nga simbahan sa isla. Kapin sa isa ka gatos ang nagtambong. Makakululba ang sitwasyon. “Ano ang imo masiling?” pamangkot sang tsirman. “Gusto ko lang sundon ang Mateo 6:33 kag unahon ang Ginharian sang Dios,” sabat ko nga nagauyat sing hugot sa akon Biblia. Nagtindog si Tatay. “Ginatudluan mo bala kami?” singgit niya. Nagtindog ang isa sang akon tiyo para tampaon ako, pero gilayon nga ginpangapinan ako sang isa ko ka paryente. Nagkinagamo sa sini nga pagtilipon. Sang ulihi, ginpahalin ako.

Pero, wala pa matapos ang akon kabudlayan. Natabuan nga napatay ang masakiton nga lapsag sang isa ka babayi nga nagatambong sa amon mga miting. Ginbasol ako sang pila sa komunidad, nga nagasiling nga napatay ang lapsag bangod ginatudluan ko ang iloy sang bag-o nga relihion. Ginlaas ako ni Tatay sing salsalon, kag ginpalayas. Nagkadto ako sa Madang upod sa akon tiya nga si Lamit Mareg, nga nagbaton man sang kamatuoran. Wala magdugay, dungan kami nga nabawtismuhan.

Sang ulihi, nagmasakit sing grabe si Tatay. Gindala ko sia sa akon balay sa Madang kag gintatap asta sa iya kamatayon. Sa sina nga tion, naghumok ang tagipusuon ni Tatay sa akon relihion. Antes sia napatay ginpalig-on niya ako nga mapauli sa Bagabag Island para magbantala. Natabo ina sang 1987. Ginpatindugan ako sang akon mga paryente sing payag, kag sa sulod sang 14 ka tuig ako lamang ang Saksi diri. Sa sini nga mga tinuig nag-alagad ako subong regular payunir sing 12 ka tuig.

Sang ulihi, nagbalik ako sa Madang para magpayunir upod kay Lamit. Sang 2009, anom ka tawo gikan sa Bagabag Island ang nagkadto sa Madang sa pagtambong sa Memoryal. Wala ako makapamana, apang malipayon ako kay nagamit ko ang akon pagkadiminyo sa bug-os nga pag-alagad kay Jehova.

 [Kahon/Mga Retrato sa pahina 141, 142]

Ginsapupo Ako ni Jehova

DORAH NINGI

NATAWO 1977

NABAWTISMUHAN 1998

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Bata pa lang sang natun-an niya ang kamatuoran kag ginlikawan sia sang iya pamilya. Sang ulihi, nagpayunir sia kag karon nagaalagad sa sanga talatapan.

◼ SANG 17 anyos ako, nakakita ako sang libro nga Mahimu Ka Mabuhi sing Dayon sa Paraiso sa Duta. Narealisar ko gilayon nga nakasapo ako sing hamili nga butang. Nahibaluan ko nga naghalin ini nga libro sa mga Saksi ni Jehova bangod sang mga kuatro anyos pa lang ako, ginsugiran ako sang duha ka Saksi parte sa Paraiso sa duta.

Wala magdugay pagkatapos sini, ginsilingan ako sang mga nag-adoptar sa akon nga mapauli sa amon balay sa baybayon nga banwa sang Wewak bangod lima na ang ila kabataan. Sang una ko nga pag-abot sa Wewak, nagdayon ako sa akon tiyo.

Bangod nalangkag ako nga makita ang mga Saksi, nagkadto ako sa Kingdom Hall kag ginapahibalo na ang nagatakop nga ambahanon sang nag-abot ako. Bisan pa sa sini, ang isa ka misyonero gikan sa Estados Unidos nga si Pam nagtuon sa akon sa Biblia. Nalipay gid ako sang akon natun-an, pero pagkatapos lang sang tatlo ka pagtuon, ginkomprontar ako sang akon tiyo.

Sang isa ka Domingo, nagahinampot ako sa balay halin sa miting, kag nakita ko nga nagatub-ok ang aso sa ugsaran sang akon tiyo. Ginsunog niya ang akon kagamitan, lakip ang akon  mga libro sa pagtuon sa Biblia. Sang nakita niya ako, nagsinggit sia, “Kon luyag mo magsimba upod sa sina nga mga tawo, nian sila ang paatipana sa imo.” Bangod ginpalayas na ako, wala ako sing mahimo kundi mapauli na lang sa balay sang akon matuod nga mga ginikanan, nga nagapuyo sa isa ka minuro nga mga duha ka oras ang biyahe gikan sa Wewak.

Samtang nagapalapit ako kay Tatay, ginpabatibatian niya ako nga nagapamangkot sa akon mga utod: “Sin-o ini sia? Wala kita makakilala sa iya. Ginpaadoptar na naton sia sang tres anyos pa sia.” Nahangpan ko nga indi nila luyag nga maistar ako sa ila; gani naghalin ako kag nagtulog bisan diin lang.

Mga duha ka tuig sang ulihi, duha ka espesyal payunir ang nakigkita sa akon sa minuro sang akon mga ginikanan. Ginsilingan ko sila, “Palihug sugiri si Pam nga wala ko gid nalipatan ang iya gintudlo sa akon, pero wala ako sing mahimo para makigkita sa iya.” Wala magdugay pagkatapos sini, nagkitaay kami ni Pam sa Wewak kag nagpadayon sa pagtuon. Sa sina nga tion, nakaistar ako sa tatlo ka pamilya, pero bangod sa akon pagpakig-upod sa mga Saksi, ginpalayas nila ako. Mainayuhon nga ginhimos ni Pam nga makaistar ako sa isa ka pamilya sang Saksi sa Wewak. Nabawtismuhan ako sang 1998 kag nagpayunir sang Septiembre 1999. Gin-agda ako sa Bethel sang 2000 kag nakapribilehiyo nga mangin manugbadbad sang Tok Pisin.

Bisan pa gintalikdan ako sang akon pamilya, nga nagpasubo gid sa akon, ginpun-an ini sang akon espirituwal nga pamilya. Ang isa sa akon paborito nga teksto amo ang Salmo 27:10, nga nagasiling: “Kon magbiya sa akon ang akon amay kag akon iloy, niyan ang GINOO magasapopo sa akon.”

[Retrato]

Literatura sa Tok Pisin

 [Kahon/Mga Retrato sa pahina 147, 148]

“Si Jehova ang Aton Labing Daku nga Manunudlo”

JOHN TAVOISA

NATAWO 1964

NABAWTISMUHAN 1979

MALIP-OT NGA BIOGRAPIYA Subong bata, mapintas nga ginhingabot sang iya mga manunudlo kag masigkaestudyante gani napilitan nga mag-untat sa pag-eskwela pagligad sang duha ka tuig. Manugtatap sia sang sirkito karon.

◼ NATAWO ako sa minuro sang Govigovi sa Milne Bay Province. Nagtuon sing Biblia si Tatay sang siete anyos ako, kag gintudlo niya sa akon ang iya natun-an.

Sa sina nga tion, nag-eskwela ako sa isa ka publiko nga eskwelahan. Sang nahibaluan sang akon duha ka maestro nga Anglikano nga nagapakig-upod ako sa mga Saksi, ginhingabot nila ako. Amo man sini ang ginhimo sang mga estudyante, ginbakol pa gani nila ako. Gani napilitan ako nga mag-untat sa pag-eskwela pagligad sang duha ka tuig.

Pagligad sang mga isa ka tuig, nakita ko ang isa sang akon maestro sa merkado sa amon lugar. “Maalam ka tani nga bata,” siling niya, “mataas tani ang imo grado sa eskwelahan. Pero, bangod sang imo relihion, ulipunon ka gid sang imo mga masigkaestudyante.” Sang ginsugid ko ini kay Tatay, naumpawan ako sa iya sabat. “Kon indi ka pagtudluan sang kalibutan,” siling niya, “tudluan ka ni Jehova.”

Ginbuligan ako ni Tatay kag sang isa ka espesyal payunir nga makatigayon sang labing mapuslanon nga edukasyon—ang ihibalo nga nagadul-ong sa kabuhi nga walay katapusan. (Juan 17:3) Ang amon lenguahe Dawawa, pero gintudluan nila  ako sing Biblia sa Hiri Motu, nga nangin ikaduha ko nga lenguahe, kag sang Tok Pisin, nga nangin ikatlo ko lenguahe. Nabawtismuhan ako sa edad nga 15. Pagligad sang duha ka tuig, nagpayunir ako.

Sang 1998, nag-eskwela ako sa Ministerial Training School. Sa sina nga tion, diutay lang ang akon ihibalo sa Ingles. Gani, para ihanda ako sa klase, gin-asayn ako sang sanga talatapan sa Ingles nga kongregasyon sa Port Moresby. Nangin ikap-at ko ini nga lenguahe.

Sa gradwasyon, gin-asayn ako sa Kongregasyon sang Alotau sa Milne Bay Province. Pagligad sang anom ka bulan, nakibot gid ako—kag nalipay—kay gintangdo ako subong manugtatap sang sirkito. Ang una ko nga sirkito amo ang New Britain, New Ireland, Manus Island, kag iban pa nga kaingod nga isla. Ginpakaslan ko ang akon palangga nga asawa nga si Judy sang 2006, kag nag-espesyal payunir kami sing isa ka tuig, pagkatapos sini nagpadayon kami sa hilikuton sa sirkito.

Kon nagaduaw ako sa mga kongregasyon, ginasilingan ko pirme ang mga kabataan: “Si Jehova ang aton labing daku nga Manunudlo. Gani, magpatudlo kamo sa iya, kay masangkapan niya kamo para mangin madinalag-on ang inyo kabuhi.” Amo gid ina ang pinakaimportante nga leksion nga akon natun-an.

[Retrato]

Upod sa akon asawa nga si Judy

 [Tsart/Mga Retrato sa pahina 156, 157]

IMPORTANTE NGA MGA HITABO—Papua New Guinea

 1930

1935 Nagsakay ang mga payunir sa sakayan sang Sosiedad nga Lightbearer para magbantala sa Port Moresby.

1940

1950

1951 Sanday Tom kag Rowena Kitto nag-abot sa Port Moresby.

1956 Nagsaylo ang mga payunir sa New Ireland kag New Britain.

1957 Naghimo si John Cutforth sing piktyur para gamiton sa ila pagbantala.

1960

1960 Narehistro ang International Bible Students Association.

1962 Sanday Tom kag Rowena Kitto nagsaylo sa kabukiran sang New Guinea.

1965 Gintukod ang sanga talatapan sa Koki, Port Moresby.

1969 Naghiwat sing “Paghidait sa Duta” Internasyonal nga Asembleya sa Haima, Papua.

1970

1975 Gintingob ang Papua kag New Guinea kag gintawag ini nga Papua New Guinea.

1977-1979 Ginguba sang bayolente nga mga guban ang mga Kingdom Hall sa Milne Bay Province.

1980

1987 Gindedikar ang bag-o nga sanga talatapan.

1989 Natabo ang inaway sibil sa Bougainville Island.

1990

1991 Dungan nga ginbalhag sa Ingles nga edisyon Ang Lalantawan sa Tok Pisin kag Hiri Motu.

1994 Nanghikot ang Hospital Liaison Committee.

1994 Naguba ang Rabaul, New Britain bangod sa mga paglupok sang bulkan.

1999 Ginporma ang Kingdom Hall Construction Desk sa sanga.

2000

2002 Gintukod ang Assembly Hall sa Gerehu, Port Moresby.

2010

2010 Gindedikar ang bag-o nga ekstension sang sanga talatapan.

2020

[Graph/Retrato sa pahina 118]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Kabug-usan nga Manugbantala

Kabug-usan nga Payunir

3,500

2,500

1,500

500

1955 1965 1975 1985 1995 2005

 [Mga Mapa sa pahina 81]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

PAPUA NEW GUINEA

PORT MORESBY

Wewak

Sepik River

Kambot

Dimiri

Biwat

Yuat River

Wabag

Mount Hagen

Banz

Wahgi Valley

NEW GUINEA HIGHLANDS

Lake Murray

Fly River

Basken

Talidig

Bagildig

Madang

Goroka

Kainantu

Lae

Bulolo

Wau

Kerema

Savaiviri

Gulf of Papua

Popondetta

Kokoda Trail

Hula

Agi

Govigovi

Alotau

CORAL SEA

Manus Island

Bismarck Archipelago

BISMARCK SEA

Bagabag Island

New Britain

Rabaul

Kokopo

Kurmalak Island

New Ireland

Kavieng

SOLOMON SEA

Goodenough Island

Buka Island

Bougainville Island

Nukumanu Atoll

Equator

Haima

Six Mile

Hanuabada

Port Moresby Harbour

Koki Market

Sogeri Plateau

Ioadabu

 [Bug-os pahina nga retrato sa pahina 74]

[Retrato sa pahina 77]

“Lightbearer”

[Retrato sa pahina 78]

Ang una nga mga manugbantala diri, wala pa tuo: Bobogi Naiori, Heni Heni Nioki, Raho Rakatani, kag Oda Sioni

[Retrato sa pahina 79]

Ang minuro sang Hanuabada kag sa likod sini makita ang Port Moresby

[Retrato sa pahina 82]

Sanday Shirley kag Don Fielder antes sang ila pag-abot

[Retrato sa pahina 85]

Ang una nga Kingdom Hall sa pungsod, Haima, Port Moresby

[Retrato sa pahina 87]

Si John Cutforth

[Retrato sa pahina 89]

Paghimo sing mga drowing para gamiton sa pagbantala

[Mga Retrato sa pahina 90]

Tuo: Si John Cutforth nagatudlo paagi sa mga drowing; ubos: isa ka utod nga may dala nga pisara nga may drowing para magbantala sa mga minuro

[Retrato sa pahina 92]

Sanday Alf Green, David Walker, kag Jim Smith

[Mga Retrato sa pahina 93]

Wala: Sanday Shirley, Debbie, kag Don Fielder; tuo: si Don kag ang iya baruto

[Retrato sa pahina 96]

Sanday Jim Smith kag Glenn Finlay

[Retrato sa pahina 97]

Si Stephen Blundy nagatabok sa Kerema Bay

[Retrato sa pahina 99]

Sanday Rosina kag Ken Frame

[Retrato sa pahina 102]

Sanday Matthew kag Doris Pope

[Mga Retrato sa pahina 103]

Ang balay nanday Magdalen kag John Endor amo ang una nga tilipunan sa Lae

[Retrato sa pahina 109]

Ang kabukiran

[Retrato sa pahina 110]

Sanday Tom kag Rowena Kitto sa atubang sang ila gamay nga tiangge kag balay sa Wabag

[Retrato sa pahina 113]

Sanday Erna kag Berndt Andersson

[Retrato sa pahina 114]

Sanday Kerry Kay-Smith kag Jim Wright

[Retrato sa pahina 115]

Si Mike Fisher sa Sepik River

[Mga Retrato sa pahina 123]

Ang Kingdom Hall sa Agi ginsunog pero ginpatindog liwat kag ginpadakuan

[Retrato sa pahina 127]

Sanday Elsie kag Bill Thew

[Retrato sa pahina 128]

Ang “puapua” madasig nga nagalayag

[Retrato sa pahina 128]

Ang sakayan nga “Pioneer,” nga ginhimo ni Berndt Andersson

[Mga Retrato sa pahina 131]

Pagpanakayon sa Sepik River

 [Mga Retrato sa pahina 132, 133]

Wala: Ang manugtatap sang sirkito nga si Warren Reynolds kag ang iya asawa nga si Leann nagbisita sa minuro sang Biwat; ibabaw: pamulongpulong publiko sa tion sang iya pagbisita sa minuro sang Dimiri

[Retrato sa pahina 135]

Si Soare Maiga

[Retrato sa pahina 135]

Si Kora Leke

[Retrato sa pahina 136]

Si Save Nanpen

[Retrato sa pahina 139]

Sanday Geordie kag Joanne Ryle

[Retrato sa pahina 145]

Ang pila sa sini nga kabataan ginpahalin sa eskwelahan kay wala sila magsaludo sa bandera

[Mga Retrato sa pahina 152, 153]

Wala: Ang Rabaul kag ang bulkan nga Tavurvur nga yara sa unahan; ubos: ang Kingdom Hall sa Rabaul nga naguba sang 1994

[Retrato sa pahina 155]

Grupo sang mga manugbadbad, 2010

 [Mga Retrato sa pahina 161]

Sanga sa Papua New Guinea

Komite sang Sanga: Dan Burks, Timo Rajalehto, Kegawale Biyama, Craig Speegle