Si Jesucristo—Ang Yabi sa Ihibalo Sang Dios
Kapitulo 4
Si Jesucristo—Ang Yabi sa Ihibalo Sang Dios
1, 2. Paano ginhilabtan sang mga relihion sang kalibutan ang yabi sa ihibalo sang Dios?
NAGATINDOG ikaw sa puwertahan, nga ginakapkap ang imo mga yabi. Matugnaw kag madulom, kag nagadali ka sa pagsulod—apang indi makaabre ang yabi. Daw husto ang yabi, apang indi magbukas ang seradura. Makaulugot gid! Ginhimutaran mo liwat ang imo mga yabi. Husto bala ang imo ginagamit? May nakaguba bala sang yabi?
2 Isa ina ka nagakaigo nga laragway sang ginhimo sang relihioso nga kagumon sining kalibutan sa ihibalo sang Dios. Subong daw amo gid, madamo ang nanghilabot sa yabi nga nagabukas sini para sa aton paghangop—si Jesucristo. Ginkuha sang iban nga mga relihion ang yabi, ginsikway si Jesus sing bug-os. Ang iban naman nagpatiko sang papel ni Jesus, ginasimba sia subong ang Labing Gamhanan nga Dios. Ano man ang ginhimo, ang ihibalo sang Dios sirado sa aton kon wala kita sing sibu nga paghangop sa sining panguna nga persona, si Jesucristo.
3. Ngaa si Jesus ang matawag nga yabi sa ihibalo sang Dios?
3 Ayhan madumduman mo nga si Jesus nagsiling: “Ini nagakahulugan sing kabuhi nga walay katapusan, ang ila pagkuha sing ihibalo tuhoy sa imo, ang lamang matuod nga Dios, kag tuhoy sa isa nga imo ginpadala, si Jesucristo.” (Juan 17:3) Sa pagsiling sini, si Jesus wala nagapabugal. Sulit-sulit nga ginapadaku sang Kasulatan ang kinahanglanon nga sibu nga ihibalo tuhoy kay Cristo. (Efeso 4:13; Colosas 2:2; 2 Pedro 1:8; 2:20) “Kay [Jesucristo] ang tanan nga manalagna nagapanaksi,” siling ni apostol Pedro. (Binuhatan 10:43) Kag si apostol Pablo nagsulat: “Kay [Jesus] mahalungon nga natago ang tanan nga bahandi sang kaalam kag ihibalo.” (Colosas 2:3) Nagsiling pa gani si Pablo nga ang tanan nga saad ni Jehova nagmatuod bangod kay Jesus. (2 Corinto 1:20) Gani si Jesucristo amo gid ang yabi sa ihibalo sang Dios. Ang aton ihibalo tuhoy kay Jesus dapat gid nga hilway sa bisan anong pagpatiko tuhoy sa iya kinaugali kag tuhoy sa iya papel sa kahimusan sang Dios. Apang ngaa ginakabig si Jesus sang iya mga sumulunod subong ang sentro sang mga katuyuan sang Dios?
ANG GINSAAD NGA MESIAS
4, 5. Ano nga mga paglaum ang nasentro sa Mesias, kag paano si Jesus gintamod sang iya mga disipulo?
4 Halin sang mga adlaw sang matutom nga tawo nga si Abel, malangkagon nga ginpaabot sang mga alagad sang Dios ang Binhi nga gintagna mismo ni Jehova nga Dios. (Genesis 3:15; 4:1-8; Hebreo 11:4) Ginpahayag nga ang Binhi amo ang magatuman sang katuyuan sang Dios subong ang Mesias, buot silingon “Hinaplas nga Isa.” ‘Pagatapuson [niya] ang sala,’ kag ang kahimayaan sang iya Ginharian gintagna sa mga salmo. (Daniel 9:24-26; Salmo 72:1-20) Sin-o ang mangin Mesias?
5 Handurawa ang kakunyag sang lamharon nga Judiyo nga si Andres sang namati sia sa mga pulong ni Jesus nga taga-Nazaret. Dalidali nga nagkadto si Andres sa iya utod nga si Simon Pedro kag ginsugiran sia: “Nakita namon ang Mesias.” (Juan 1:41) Nakumbinsi ang mga disipulo ni Jesus nga sia ang ginsaad nga Mesias. (Mateo 16:16) Kag nangin handa ang matuod nga mga Cristiano nga mapatay para sa pagtuo nga si Jesus sa pagkamatuod amo ang gintagna nga Mesias, ukon Cristo. Ano ang ila pamatuod? Binagbinagon naton ang tatlo ka sari sang ebidensia.
EBIDENSIA NGA SI JESUS AMO ANG MESIAS
6. (a) Ano nga kaliwatan ang magapatubas sa ginsaad nga Binhi, kag paano naton nahibaluan nga si Jesus naghalin sa sina nga kaliwatan? (b) Ngaa imposible para kay bisan sin-o nga nagkabuhi sa tapos sang 70 C.E. nga mapamatud-an ang pangangkon nga sia ang Mesias?
6 Ang kaliwatan ni Jesus nagahatag sing unang sadsaran sa pagkilala sa iya subong ang ginsaad nga Mesias. Ginsugiran ni Jehova ang Iya alagad nga si Abraham nga ang ginsaad nga Binhi magagikan sa iya pamilya. Ang anak ni Abraham nga si Isaac, ang anak ni Isaac nga si Jacob, kag ang anak ni Jacob nga si Juda nakabaton ang kada isa sa ila sing kaanggid nga saad. (Genesis 22:18; 26:2-5; 28:12-15; 49:10) Ang kaliwatan sang Mesias labi pa nga nag-athag mga siglo sang ulihi sang si Hari David ginsilingan nga ang kaliwat sang iya pamilya magapatubas sining Isa. (Salmo 132:11; Isaias 11:1, 10) Ang rekord sang Ebanghelyo ni Mateo kag ni Lucas nagapamatuod nga si Jesus naghalin sa sina nga kaliwat sang pamilya. (Mateo 1:1-16; Lucas 3:23-38) Bisan pa madamo ang masupog nga mga kaaway ni Jesus, wala sing isa sa ila ang nagsuay sang iya nabantugan gid nga kaliwatan. (Mateo 21:9, 15) Maathag, kon amo, nga indi gid masuay ang kaliwatan nga iya ginhalinan. Apang, ang mga rekord sang Judiyo nga mga pamilya nalaglag sang ginsalakay sang mga Romano ang Jerusalem sang 70 C.E. Pagligad sini, wala sing bisan sin-o ang makapamatuod nga sia ang ginsaad nga Mesias.
7. (a) Ano ang ikaduha nga sari sang ebidensia nga si Jesus amo ang Mesias? (b) Paano natuman ang Miqueas 5:2 may kaangtanan kay Jesus?
7 Ang natuman nga tagna amo ang ikaduha nga sari sang ebidensia. Madamo nga tagna sa Hebreong Kasulatan ang nagalaragway sang nanuhaytuhay nga mga bahin sang kabuhi sang Mesias. Sang ikawalo nga siglo B.C.E., gintagna ni manalagna Miqueas nga ining dakung manuggahom matawo sa isa ka diutay nga banwa sang Betlehem. Duha ka banwa sa Israel ang ginhingalanan nga Betlehem, apang espisipiko nga ginsambit sining tagna kon diin sini: ang Betlehem, Efrata, diin natawo si Hari David. (Miqueas 5:2) Ang mga ginikanan ni Jesus, nga sanday Jose kag Maria, nagapuyo anay sa Nazaret, mga 150 kilometros sa aminhan sang Betlehem. Apang, samtang nagabusong si Maria, ginmanduan sang Romanong manuggahom nga si Cesar Agosto ang tanan nga katawhan nga magparehistro sa ila natawhan nga mga siudad. a Gani dapat dalhon ni Jose ang iya nagabusong nga asawa sa Betlehem, diin natawo si Jesus.—Lucas 2:1-7.
8. (a) San-o kag paagi sa anong hitabo nagsugod ang 69 ka “semana”? (b) Daw ano kalawig ang 69 ka “semana,” kag ano ang natabo sang matapos ini?
8 Sang ikan-um nga siglo B.C.E., gintagna ni manalagna Daniel nga ang “Mesias nga Lider” magaabot pagligad sang 69 ka “semana” sa tapos mahatag ang mando nga ipasag-uli kag patindugon liwat ang Jerusalem. (Daniel 9:24, 25) Ang tagsatagsa sining “mga semana” may kalawigon nga pito ka tuig. b Suno sa Biblia kag sa sekular nga maragtas, ang mando nga patindugon liwat ang Jerusalem ginhatag sang 455 B.C.E. (Nehemias 2:1-8) Gani magaabot ang Mesias pagligad sang 483 (69 pamuaron sa 7) ka tuig sa tapos sang 455 B.C.E. Magadala ina sa aton sa 29 C.E., ang tuig gid nga ginhaplasan ni Jehova si Jesus sing balaan nga espiritu. Sa amo, si Jesus nangin “ang Cristo” (buot silingon “Hinaplas nga Isa”), ukon Mesias.—Lucas 3:15, 16, 21, 22.
9. (a) Paano natuman ang Salmo 2:2? (b) Ano ang pila pa ka tagna nga natuman kay Jesus? (Tan-awa ang tsart.)
9 Sa pagkamatuod, indi tanan nagbaton kay Jesus subong ang ginsaad nga Mesias, kag gintagna ini sang Kasulatan. Subong narekord sa Salmo 2:2, si Hari David gin-inspirar sang Dios nga magtagna: “Ang mga hari sang duta nagapahamtang sang ila kaugalingon kag ang mataas nga mga opisyal nagahilisayo sing tingob batok kay Jehova kag batok sa iya hinaplas.” Nagapahangop ining tagna nga ang mga lider sang nanuhaytuhay nga mga pungsod magahiusa agod salakayon ang Hinaplas nga Isa ni Jehova, ukon ang Mesias. Kag amo sina ang natabo. Ang Judiyong relihiosong mga lider, si Hari Herodes, kag ang Romanong gobernador nga si Poncio Pilato may bahin tanan sa pagpapatay kay Jesus. Ang magkaaway anay nga sanday Herodes kag Pilato hinali nga nangin mag-abyan sugod sadto. (Mateo 27:1, 2; Lucas 23:10-12; Binuhatan 4:25-28) Para sa dugang pa nga pamatuod nga si Jesus amo ang Mesias, tan-awa palihug ang kaupod nga tsart nga natig-uluhan “Pila ka Talalupangdon nga mga Tagna Tuhoy sa Mesias.”
10. Sa anong mga paagi ginpamatud-an ni Jehova nga si Jesus amo ang iya ginsaad nga Hinaplas nga Isa?
10 Ang testimonya ni Jehova nga Dios amo ang ikatlo nga sari sang ebidensia nga nagasakdag sa pagka-Mesias ni Jesus. Nagpadala si Jehova sing mga anghel agod pahibaluon ang mga tawo nga si Jesus amo ang ginsaad nga Mesias. (Lucas 2:10-14) Sa kamatuoran, sang si Jesus nagakabuhi sa duta, naghambal mismo si Jehova gikan sa langit, nga nagapabutyag sang iya kahamuot kay Jesus. (Mateo 3:16, 17; 17:1-5) Ginhatagan sang Dios si Jesus sing gahom sa paghimo sing mga milagro. Ang kada isa sini dugang pa nga pamatuod nga si Jesus amo ang Mesias, kay ang Dios indi gid maghatag sa isa ka impostor sing gahom sa paghimo sing mga milagro. Gingamit man ni Jehova ang iya balaan nga espiritu agod mag-inspirar sang mga kasaysayan sang Ebanghelyo, amo kon ngaa ang ebidensia tuhoy sa pagka-Mesias ni Jesus nangin bahin sang Biblia, ang pinakamadamo sing badbad kag pinakalapnag nga libro sa maragtas.—Juan 4:25, 26.
11. Daw ano kadamo ang pamatuod nga si Jesus amo ang Mesias?
11 Sa kabilugan, ini nga mga sari sang ebidensia nagalakip sing ginatos ka katunayan nga nagapakilala kay Jesus subong amo ang ginsaad nga Mesias. Gani, sing maathag, husto nga gintamod sia sang matuod nga mga Cristiano subong ‘ang isa nga sa iya nagpanaksi ang tanan nga manalagna’ kag amo ang yabi sa ihibalo sang Dios. (Binuhatan 10:43) Apang wala labot sa katunayan nga si Jesucristo amo ang Mesias dugang pa ang matun-an naton tuhoy sa iya. Diin sia maghalin? Ano ang iya hitsura?
ANG PAGLUNTAD NI JESUS SA WALA PA MANGIN TAWO
12, 13. (a) Paano naton nahibaluan nga si Jesus nagluntad na anay sa langit antes sia magkari sa duta? (b) Sin-o “ang Pulong,” kag ano ang iya ginhimo antes sia mangin tawo?
12 Ang dalanon sang pagkabuhi ni Jesus sarang mabahin sa tatlo ka hugna. Ang una nagsugod madugay na antes sia matawo sa duta. Ang Miqueas 5:2 nagsiling nga ang Mesias naghalin “kutob pa sa dumaan, sa wala sing katapusan.” Kag si Jesus maathag nga nagsiling nga sia gikan “sa ibabaw,” kon sayuron, gikan sa langit. (Juan 8:23; 16:28) Daw ano sia kadugay nagluntad sa langit antes sia magkari sa duta?
13 Gintawag si Jesus nga “bugtong nga Anak” sang Dios bangod direkta sia nga gintuga ni Jehova. (Juan 3:16) Subong “ang panganay sang tanan nga tinuga,” gingamit sang Dios si Jesus sa pagtuga sang tanan nga iban pa nga butang. (Colosas 1:15; Bugna 3:14) Ang Juan 1:1 nagasiling nga “ang Pulong” (si Jesus sa wala pa sia mangin tawo) kaupod sang Dios “sa ginsuguran.” Kon amo, kaupod ni Jehova ang Pulong sang gintuga “ang mga langit kag ang duta.” Ang Dios nagapakighambal sa Pulong sang nagsiling Sia: “Himuon ta ang tawo sa dagway naton.” (Genesis 1:1, 26) Subong man, mahimo gid nga ang Pulong amo ang hinigugma nga “batid nga manugpangabudlay,” nga ginlaragway sa Hulubaton 8:22-31 subong kaalam nga ginpersonipikar, nagapangabudlay sa tupad ni Jehova sa paghimo sing tanan nga butang. Sa tapos sia matuga ni Jehova, ang Pulong naghinguyang sing mga dag-on upod sa Dios sa langit antes sia mangin tawo sa duta.
14. Ngaa gintawag si Jesus nga “larawan sang dimakita nga Dios”?
14 Indi katingalahan nga ang Colosas 1:15 nagatawag kay Jesus nga “larawan sang dimakita nga Dios”! Bangod sang suod nga pag-updanay sa malawig nga mga dag-on, ang matinumanon nga Anak nangin kaangay gid sang iya Amay, si Jehova. Isa pa ini ka rason kon ngaa si Jesus amo ang yabi sa nagahatag-kabuhi nga ihibalo sang Dios. Ang tanan nga ginhimo ni Jesus sa duta amo gid kuntani ang ginhimo man ni Jehova. Busa, ang pagkilala kay Jesus nagakahulugan man sing pagpauswag sang aton ihibalo tuhoy kay Jehova. (Juan 8:28; 14:8-10) Maathag, kon amo, nga importante gid nga magtuon sing dugang pa tuhoy kay Jesucristo.
ANG DALANON SANG PAGKABUHI NI JESUS SA DUTA
15. Paano si Jesus natawo nga isa ka himpit nga lapsag?
15 Ang ikaduha nga hugna sang dalanon sang pagkabuhi ni Jesus natabo diri sa duta. Kinabubut-on sia nga nagpasakop sang ginsaylo sang Dios ang iya kabuhi gikan sa langit padulong sa taguangkan sang isa ka matutom nga Judiyong ulay nga si Maria. Ang gamhanan nga balaan nga espiritu, ukon aktibo nga puwersa ni Jehova, ‘naglandong’ kay Maria, nga ginbangdan sang iya pagbusong kag sang ulihi pagbun-ag sa isa ka himpit nga lapsag. (Lucas 1:34, 35) Wala makapanubli si Jesus sing pagkadihimpit, kay ang iya kabuhi naghalin sa isa ka himpit nga Tuburan. Ginpadaku sia sa isa ka kubos nga puluy-an subong adoptibo nga anak sang panday nga si Jose kag amo ang panganay sa pila ka kabataan sa pamilya.—Isaias 7:14; Mateo 1:22, 23; Marcos 6:3.
16, 17. (a) Sa diin magkuha si Jesus sing gahom sa paghimo sing mga milagro, kag ano ang pila sini? (b) Ano ang pila ka kinaiya nga ginpakita ni Jesus?
16 Ang tudok nga debosyon ni Jesus kay Jehova nga Dios nangin hayag na sang 12 anyos sia. (Lucas 2:41-49) Sang daku na sia kag ginsugdan ang iya ministeryo sa edad nga 30, nagpakita man si Jesus sing daku nga gugma sa iya mga isigkatawo. Sang ginhatagan sia sang balaan nga espiritu sang Dios sing gahom sa paghimo sing mga milagro, mainawaon nga gin-ayo niya ang mga may balatian, ang mga piang, ang mga pingkaw, ang mga bulag, ang mga bungol, ang mga aruon. (Mateo 8:2-4; 15:30) Ginpakaon ni Jesus ang linibo nga gutom. (Mateo 15:35-38) Ginpalinong niya ang isa ka bagyo nga nagbutang sang iya mga abyan sa katalagman. (Marcos 4:37-39) Sa katunayan, ginbanhaw pa gani niya ang mga patay. (Juan 11:43, 44) Ining mga milagro malig-on nga mga katunayan sang maragtas. Bisan ang mga kaaway ni Jesus nagkilala nga sia ‘naghimo sing madamo nga tanda.’—Juan 11:47, 48.
17 Ginlibot ni Jesus ang iya natawhan nga duta, nga nagapanudlo sa katawhan tuhoy sa Ginharian sang Dios. (Mateo 4:17) Nagpakita man sia sing ekselente nga huwaran sang pagpailob kag pagkarasonable. Bisan sang ginpaslaw sia sang iya mga disipulo, mahinuklugon sia nga nagsiling: “Sa pagkamatuod, ang espiritu buot, apang ang unod maluya.” (Marcos 14:37, 38) Apang, si Jesus maisog kag prangka sa mga nagtamay sa kamatuoran kag nagpigos sa mga makaluluoy. (Mateo 23:27-33) Labaw sa tanan, gin-ilog niya sing himpit ang huwaran sang iya Amay sa gugma. Nangin handa pa gani sia nga mapatay agod nga ang dihimpit nga katawhan may paglaum sa palaabuton. Indi katingalahan, nian, nga patuhuyan naton si Jesus subong amo ang yabi sa ihibalo sang Dios! Huo, sia ang buhi nga yabi! Apang ngaa ginasiling naton nga isa ka buhi nga yabi? Nagadala ini sa aton sa ikatlo nga hugna sang iya dalanon sang pagkabuhi.
SI JESUS KARON
18. Paano naton handurawon si Jesucristo karon?
18 Bisan pa nagasugid ang Biblia tuhoy sa kamatayon ni Jesus, buhi sia karon! Sa katunayan, ginatos ka tawo sang unang siglo C.E. ang nakasaksi sang katunayan nga ginbanhaw sia. (1 Corinto 15:3-8) Subong sang gintagna, pagkatapos sadto naglingkod sia sa tuuhan sang iya Amay kag naghulat sing harianon nga gahom sa langit. (Salmo 110:1; Hebreo 10:12, 13) Gani paano naton handurawon karon si Jesus? Hunahunaon bala naton sia subong isa ka walay mahimo nga lapsag sa pasungan? Ukon subong isa ka nagaantos nga tawo nga palatyon? Indi. Sia isa ka gamhanan, nagagahom nga Hari! Kag sa indi na lang madugay karon, ipakita niya ang iya paggahom sa ibabaw sang aton magamo nga duta.
19. Ano ang himuon ni Jesus sa malapit nga palaabuton?
19 Sa Bugna 19:11-15, si Hari Jesucristo maathag nga ginalaragway subong nagakari nga may dakung gahom sa paglaglag sa mga malauton. Pat-od nga nalangkag na gid ining mahigugmaon nga langitnon nga Manuggahom sa pagtapos sang pag-antos sang minilyon karon! Kag subong man sina sia ka malangkagon sa pagbulig sa mga nagatinguha sa pag-ilog sang himpit nga huwaran nga ginpahamtang niya sang sa duta pa sia. (1 Pedro 2:21) Amligan niya sila sa malapit na gid nga “inaway sang dakung adlaw sang Dios nga Labing Gamhanan,” nga masami ginatawag nga Armagedon, agod nga mabuhi sila sing dayon subong dutan-on nga mga sakop sang langitnon nga Ginharian sang Dios.—Bugna 7:9, 14; 16:14, 16.
20. Ano ang pagahimuon ni Jesus para sa katawhan sa tion sang iya Isa ka Libo ka Tuig nga Paghari?
20 Sa tion sang gintagna nga Isa ka Libo ka Tuig nga Paghari ni Jesus sa paghidait, magahimo sia sing mga milagro para sa tanan nga katawhan. (Isaias 9:6, 7; 11:1-10; Bugna 20:6) Ayuhon ni Jesus ang tanan nga balatian kag tapuson niya ang kamatayon. Banhawon niya ang binilyon agod nga sila man mahimo makatigayon sing kahigayunan nga mabuhi sing dayon sa duta. (Juan 5:28, 29) Napat-od namon nga makunyag gid kamo sa pagtuon sing dugang pa tuhoy sa iya Mesianikong Ginharian sa isa ka kapitulo sa ulihi. Saligi ini: Indi naton mahanduraw kon daw mangin ano katahom ang aton pagkabuhi sa idalom sang paggahom sang Ginharian. Importante gid nga makilala naton sing dugang pa si Jesucristo! Huo, importante gid nga indi naton pagkalipatan si Jesus, ang buhi nga yabi sa ihibalo sang Dios nga nagadul-ong sa kabuhi nga walay katapusan.
[Mga footnote]
a Ining pagrehistro nagpahapos sang buhis nga ginapangayo sang Romanong Emperyo. Busa, lipod kay Agosto nagbulig sia sa pagtuman sang isa ka tagna nahanungod sa isa ka manuggahom nga ‘magapaagi sing manugpabuhis sa ginharian.’ Gintagna man sini nga “ang Lider sang katipan,” ukon Mesias, “mabungkag” sa mga adlaw sang salili sining manuggahom. Si Jesus ginpatay sang nagahari ang salili ni Agosto, si Tiberio.—Daniel 11:20-22.
b Kinaandan anay sa dumaan nga mga Judiyo nga maghunahuna pasad sa mga semana sang mga tuig. Halimbawa, subong nga ang kada ikapito nga adlaw isa ka adlaw nga Inugpahuway, ang kada ikapito nga tuig isa ka tuig nga Inugpahuway.—Exodo 20:8-11; 23:10, 11.
TILAWI ANG IMO IHIBALO
Paano ang kaliwatan ni Jesus nagapamatuod nga sia ang Mesias?
Ano ang pila ka Mesianikong mga tagna nga natuman kay Jesus?
Paano direkta nga ginpakita sang Dios nga si Jesus amo ang iya Hinaplas nga Isa?
Ngaa si Jesus ang buhi nga yabi sa ihibalo sang Dios?
[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]
[Tsart sa pahina 37]
PILA KA TALALUPANGDON NGA MGA TAGNA TUHOY SA MESIAS
TAGNA HITABO KATUMANAN
ANG IYA PAGKABATA
Isaias 7:14 Natawo sa ulay Mateo 1:18-23
Jeremias 31:15 Mga lapsag ginpamatay sa Mateo 2:16-18
tapos sang iya pagkatawo
ANG IYA MINISTERYO
Isaias 61:1, 2 Iya komisyon gikan sa Dios Lucas 4:18-21
Isaias 9:1, 2 Katawhan nakakita sing dakung Mateo 4:13-16
kapawa paagi sa iya ministeryo
Salmo 69:9 Makugi para sa balay ni Jehova Juan 2:13-17
Isaias 53:1 Wala gintuuhan Juan 12:37, 38
Zacarias 9:9; Pagsulod sa Jerusalem sakay Mateo 21:1-9
Salmo 118:26 sa isa ka polyino; gin-abiabi
nga hari kag isa nga nagakari sa
ngalan ni Jehova
PAGLUIB KAG PAGPATAY SA IYA
Salmo 41:9; 109:8 Isa ka apostol dimatutom; nagluib Binuhatan 1:15-20
kay Jesus kag ginbuslan
Zacarias 11:12 Ginluiban sa baylo sang 30 ka Mateo 26:14, 15
bilog nga pilak
Salmo 27:12 Butig nga mga saksi gingamit Mateo 26:59-61
batok sa iya
Salmo 22:18 Ginpapalaran ang iya Juan 19:23, 24
mga panapton
Isaias 53:12 Gin-isip upod sa mga makasasala Mateo 27:38
Salmo 22:7, 8 Ginpasipalahan samtang Marcos 15:29-32
nagatagumatayon
Salmo 69:21 Ginhatagan sing langgaw Marcos 15:23, 36
Isaias 53:5; Ginbuno Juan 19:34, 37
Isaias 53:9 Ginlubong upod sa Mateo 27:57-60
mga manggaranon
Salmo 16:8-11, Ginbanhaw antes madunot Binuhatan 2:25-32;
footnote sa Ingles Bi 13:34-37
[Piktyur sa pahina 35]
Ginhatagan sang Dios si Jesus sing gahom sa pag-ayo sa mga may balatian
