Kapitulo Seis

Paglubad sa Tanhaga sang Daku nga Kahoy

1. Ano ang natabo kay Hari Nabocodonosor, nga nagapautwas sing ano nga mga pamangkot?

 GINTUGUTAN ni Jehova si Hari Nabocodonosor nga maggahom sa kalibutan. Subong hari sang Babilonia, yara sa iya tanan ang mga materyal nga ginhandum niya—daku nga manggad, bugana nga kalan-on, kag isa ka daku nga palasyo. Apang sa hinali lang ginpaubos sia. Nagbuang si Nabocodonosor kag nangin subong sang sapat! Gintabog sia gikan sa kalan-an sang hari kag sa palasyo, kag nagpuyo sa latagon kag naghalab sing hilamon kaangay sang toro. Ano ang nagdul-ong sa sini nga kalamidad? Kag ngaa dapat kita mangin interesado sa sini?—Ipaanggid ang Job 12:17-19; Manugwali 6:1, 2.

GINPAKADAKU SANG HARI ANG LABING MATAAS

2, 3. Ano ang handum sang hari sang Babilonia para sa iya mga sakop, kag paano niya gintamod ang Labing Mataas nga Dios?

² Wala madugay sang maulian sia gikan sa iya pagbuang, nagpadala si Nabocodonosor sa iya bug-os nga ginharian sing isa ka talalupangdon nga report sang kon ano ang natabo. Gin-inspirar ni Jehova si manalagna Daniel agod tipigan ang isa ka sibu nga rekord tuhoy sining mga hitabo. Nagsugod ini sa sining mga pulong: “Si Nabocodonosor nga hari, sa tanan nga mga katawhan, mga pungsod kag mga hambal nga nagapuyo sa bug-os nga duta: Kabay nga magbugana ang inyo paghidait. Daw maayo sa akon nga ipahayag ko ang mga tanda kag mga kalatingalahan nga ginhimo sa akon sang Labing Mataas nga Dios. Daw ano kadaku ang iya mga tanda, kag daw ano kagamhanan ang iya mga kalatingalahan! Ang iya ginharian isa ka ginharian tubtob sa tion nga walay latid, kag ang iya paggahom kutob sa kaliwatan tubtob sa kaliwatan.”—Daniel 4:1-3.

 ³ Ang mga sakop ni Nabocodonosor “nagapuyo sa bug-os nga duta”—nasakop sang iya emperyo ang halos tanan nga bahin sang kalibutan sa rekord sang Biblia. Tuhoy sa Dios ni Daniel, ang hari nagsiling: “Ang iya ginharian isa ka ginharian tubtob sa tion nga walay latid.” Ginpakadaku gid sining mga pulong si Jehova sa bug-os nga Emperyo sang Babilonia! Dugang pa, ikaduha na ini nga tion nga ginpakita kay Nabocodonosor nga ang Ginharian sang Dios lamang ang dayon, nga magatindog “tubtob sa tion nga walay latid.”—Daniel 2:44.

4. May kaangtanan kay Nabocodonosor, paano nagsugod ang “mga tanda kag mga kalatingalahan” ni Jehova?

⁴ Ano nga “mga tanda kag mga kalatingalahan” ang ginhimo sang “Labing Mataas nga Dios”? Nagsugod ini sa personal nga inagihan sang hari nga ginaasoy sa sining mga pulong: “Ako, si Nabocodonosor, malinong sadto sa akon balay kag mauswagon sa akon palasyo. Nakakita ako sing damgo, kag hinadlukan ako. Kag may mga larawan sa panghunahuna sa akon higdaan kag mga palanan-awon sa akon ulo nga nagpahadlok sa akon.” (Daniel 4:4, 5) Ano ang ginhimo sang Babilonianhon nga hari nahanungod sining makatulublag nga damgo?

5. Paano gintamod ni Nabocodonosor si Daniel, kag ngaa?

⁵ Ginpatawag ni Nabocodonosor ang mga mangin-alamon nga tawo sang Babilonia kag ginsugid sa ila ang damgo. Apang napaslawan gid sila! Indi nila mahatag ang kahulugan. Ang rekord nagdugang: “Sa katapusan nag-abot sa atubangan ko si Daniel, nga ang iya ngalan amo si Beltesasar suno sa ngalan sang akon dios kag may espiritu sang balaan nga mga dios; kag ginsugid ko ang damgo sa atubangan niya.” (Daniel 4:6-8) Beltesasar ang ngalan ni Daniel sa korte, kag ang butig nga dios nga gintawag sang hari nga “akon dios” mahimo nga si Bel ukon si Nebo ukon si Marduk. Bangod nagasimba sia sa madamo nga dios, gintamod ni Nabocodonosor si Daniel subong isa nga “may espiritu sang balaan nga mga dios.” Kag bangod sang posisyon ni Daniel subong tulugyanan sa tanan nga mangin-alamon nga tawo sang Babilonia, ginpatuhuyan sia sang hari subong “ang pangulo sang salamangkero nga mga saserdote.” (Daniel 2:48; 4:9; ipaanggid ang Daniel 1:20.) Sa  pagkamatuod, wala gid gintalikdan sang matutom nga si Daniel ang pagsimba kay Jehova agod mangin salamangkero.—Levitico 19:26; Deuteronomio 18:10-12.

ISA KA DAKU NGA KAHOY

6, 7. Paano mo ilaragway ang nakita ni Nabocodonosor sa iya damgo?

⁶ Ano ang makahaladlok nga damgo sang hari sang Babilonia? “Kag nakita ko ang mga palanan-awon sa akon ulo sa akon higdaan,” siling ni Nabocodonosor, “kag, yari karon! isa ka kahoy sa tunga sang duta, ang kataason sini daku. Nagtubo ang kahoy kag nagbakod, kag ang kataason sini naglambot tubtob sa langit, kag makita ini sa ukbong sang bug-os nga duta. Ang mga dahon sini matahom, kag ang bunga sini madamo, kag may pagkaon sa sini para sa tanan. Ang sapat sang latagon nagapasilong sa idalom sini, kag ang kapispisan sang mga langit nagapuyo sa mga sanga sini, kag ang tanan nga unod nagakaon gikan sini.” (Daniel 4:10-12) Suno sa report, mahuyugon kuno si Nabocodonosor sa dalagku nga mga sedro sang Lebanon, naglakat sia agod makita ini, kag nagdala sing pila ka troso sa Babilonia. Apang wala pa gid sia sing nakita nga kasubong sa kahoy nga iya gindamgo. May prominente ini nga posisyon “sa tunga sang duta,” kitaon sa bug-os nga duta, kag tuman ka mabungahon sa bagay nga nag-aman ini sing kalan-on para sa tanan nga unod.

⁷ May dugang pa ang damgo, kay si Nabocodonosor nagsiling pa: “Padayon ako nga nagatan-aw sa akon mga palanan-awon sa akon ulo sa akon higdaan, kag, yari karon! isa ka manugbantay, isa ka balaan, nga nagakunsad gikan sa langit. Nagsinggit sia sing mabaskog, kag amo sini ang ginsiling niya: ‘Pudla ang kahoy, kag tapsa ang mga sanga sini. Uyuga ang mga dahon sini, kag laptaha ang mga bunga sini. Pahalina ang sapat sa idalom sini, kag ang kapispisan sa mga sanga sini. Walay sapayan, ibilin ang tuod sini sa duta, nga may pikit nga salsalon kag saway, kaupod sang mga hilamon sa latagon; kag pabay-i ini nga mabasa sang tun-og sang mga langit, kag pabay-i nga ang bahin sini makaupod sang sapat sa tunga sang mga pananom sang duta.’”—Daniel 4:13-15.

8. Sin-o ang “manugbantay”?

 ⁸ Ang mga Babilonianhon may ila relihioso nga pagpati tuhoy sa maayo kag malain nga espiritu nga mga tinuga. Apang sin-o ining “manugbantay,” ukon guardia, gikan sa langit? Sanglit ginatawag sia nga “isa ka balaan,” sia isa ka matarong nga anghel nga nagatiglawas sa Dios. (Ipaanggid ang Salmo 103:20, 21.) Handurawa lamang ang mga pamangkot nga mahimo nagtublag gid kay Nabocodonosor! Ngaa pudlon ini nga kahoy? Ano ang pulos sang tuod nga ginpunggan sa pagtubo sang pikit nga salsalon kag saway? Sa pagkamatuod, ano ang katuyuan sang isa ka tuod lamang?

9. Ano ang ginsiling sang manugbantay, kag ano nga mga pamangkot ang ginapautwas?

⁹ Pat-od nga naglibog gid ang ulo ni Nabocodonosor samtang ginapamatian niya ang dugang pa nga ginsiling sang manugbantay: “Pabay-i nga maislan ang iya tawhanon nga tagipusuon, kag ihatag sa sini ang tagipusuon sang sapat, kag pito ka panahon ang paligaron sa sini. Nahisuno ang butang sa mando sang mga manugbantay, kag nahisuno ang pangabay sa ginapamulong sang mga balaan, sa katuyuan nga mahibaluan sang mga tawo nga nagakabuhi nga ang Labing Mataas amo ang Manuggahom sa ginharian sang mga tawo kag sa isa nga maluyagan niya, ihatag niya ini kag ipahamtang niya sa sini bisan ang isa nga pinakakubos sa mga tawo.” (Daniel 4:16-17) Ang tuod sang isa ka kahoy wala sing tawhanon nga tagipusuon nga nagapitik sa sulod sini. Kag isa pa, paano mahatag ang tagipusuon sang isa ka sapat sa tuod sang kahoy? Ano ang “pito ka panahon”? Kag paano ini tanan naangot sa paggahom sa “ginharian sang mga tawo”? Luyag gid ini mahibaluan ni Nabocodonosor.

MALAIN NGA BALITA PARA SA HARI

10. (a) Sa Makasulatanhon nga paghambal, ano ang mahimo isimbulo sang mga kahoy? (b) Ano ang ginalaragway sang daku nga kahoy?

¹⁰ Sang mabatian ang damgo, nakibot si Daniel sa makadali, dayon hinadlukan sia. Sa pagpamilit ni Nabocodonosor nga ipaathag ini, ang manalagna nagsiling: “O ginuo ko, kabay nga ang damgo nagapatuhoy sa mga nagadumot sa imo, kag  ang mga kahulugan sini sa imo mga kaaway. Ang kahoy nga imo nakita, nga nagtubo kag nagbakod . . . , ikaw ini, O hari, kay nagtubo ka kag nagbakod, kag ang imo pagkadaku nagtubo kag naglambot tubtob sa langit, kag ang imo paggahom tubtob sa ukbong sang duta.” (Daniel 4:18-22) Sa Kasulatan, ang mga kahoy mahimo magsimbulo sa mga indibiduwal, mga manuggahom, kag mga ginharian. (Salmo 1:3; Jeremias 17:7, 8; Ezequiel, kapitulo 31) Kaangay sang daku nga kahoy sa iya damgo, si Nabocodonosor “nagtubo kag nagbakod” subong pangulo sang isa ka kagamhanan sa kalibutan. Apang ang “paggahom tubtob sa ukbong sang duta,” nga nagadalahig sa bug-os nga ginharian sang mga tawo, ginalaragway sang daku nga kahoy. Busa nagasimbulo ini sa bug-os uniberso nga pagkasoberano ni Jehova, ilabi na may kaangtanan sa duta.—Daniel 4:17.

11. Paano ginpakita sang damgo sang hari nga magaeksperiensia sia sing makapaubos nga pagbag-o?

¹¹ Isa ka makapaubos nga pagbag-o ang nagahulat kay Nabocodonosor. Nagapatuhoy sa sini nga hitabo, si Daniel nagdugang pa: “Sanglit ang hari nakakita sing isa ka manugbantay, isa ka balaan, nga nagakunsad gikan sa langit, nga nagasiling man: ‘Pudla ang kahoy, kag laglaga ini. Walay sapayan, ibilin ang tuod sini sa duta, apang may pikit nga salsalon kag saway, kaupod sang mga hilamon sa latagon, kag pabay-i nga mabasa ini sang tun-og sang langit, kag pabay-i nga ang bahin sini makaupod sang mga sapat sa latagon tubtob magligad ang pito ka panahon,’ amo ini ang kahulugan, O hari, kag ang mando sang Labing Mataas amo ang dapat matabo sa akon ginuo nga hari.” (Daniel 4:23, 24) Kinahanglan gid ang kaisog agod mahatag sa gamhanan nga hari ini nga mensahe!

12. Ano ang matabo kay Nabocodonosor?

¹² Ano ang matabo kay Nabocodonosor? Handurawa ang iya reaksion samtang nagapadayon pa si Daniel: “Tabugon ka nila gikan sa mga tawo, kag ang imo puluy-an mangin upod sa kasapatan sang latagon, kag pananom ang ihatag nila sa imo agod kaunon mo subong sang mga toro; kag mabasa ka sang tun-og sang langit, kag pito ka panahon ang magaligad sa imo,  tubtob nga mahibaluan mo nga ang Labing Mataas amo ang Manuggahom sa ginharian sang mga tawo, kag ihatag niya ini sa isa nga maluyagan niya.” (Daniel 4:25) Mahimo gid nga bisan ang mga opisyales sa korte ni Nabocodonosor ‘magatabog sa iya gikan sa mga tawo.’ Apang atipanon ayhan sia sang maluluy-on nga mga manugbantay sang mga sapat ukon manugbantay sang mga karnero? Indi, kay ginmando sang Dios nga si Nabocodonosor magapuyo upod sa “kasapatan sang latagon,” nga nagakaon sing mga pananom.

13. Ano ang ginpakita sang damgo tuhoy sa kahoy nga matabo sa posisyon ni Nabocodonosor subong manuggahom sang kalibutan?

¹³ Subong nga ginpulod ang kahoy, si Nabocodonosor pukanon gikan sa paggahom sa kalibutan—apang sa sulod lamang sang malip-ot nga tion. Si Daniel nagpaathag: “Sanglit nagsiling sila nga ibilin ang tuod sang kahoy, ang imo ginharian pat-od nga mangin imo sa tapos mo mahibaluan nga ang kalangitan nagagahom.” (Daniel 4:26) Sa damgo ni Nabocodonosor ang tuod sang ginpulod nga kahoy ginbilin, apang ginbutangan ini sing pikit agod nga indi ini magtubo. Sing kaanggid man, ang “tuod” sang hari sang Babilonia magapabilin, apang ginbutangan ini sing pikit agod indi mag-uswag sa sulod sang “pito ka panahon.” Ang iya posisyon subong manuggahom sang kalibutan mangin kaangay sang tuod sang kahoy nga ginbutangan sing pikit. Tipigan ini tubtob magligad ang pito ka panahon. Pat-uron ni Jehova nga sa sulod sini nga panahon wala sing magbulos kay Nabocodonosor subong solo nga manuggahom sang Babilonia, bisan pa mahimo nga nagpadayon para sa iya ang iya anak nga si Evil-merodac subong salili nga manuggahom.

14. Ano ang ginpanugyan ni Daniel nga himuon ni Nabocodonosor?

¹⁴ Bangod sang gintagna tuhoy kay Nabocodonosor, si Daniel maisugon nga nagpanugyan: “Busa, O hari, kabay nga mangin maayo sa imo ang akon laygay, kag dulaa ang imo mga sala paagi sa pagkamatarong, kag ang imo kalautan paagi sa pagkaluoy sa mga imol. Basi palawigon ang imo kabuganaan.” (Daniel 4:27) Kon untatan lamang ni Nabocodonosor ang iya makasasala nga dalanon sang pagpamigos kag pagpabugal,  basi pa nga magbag-o ang kahimtangan para sa iya. Kay man, mga duha ka siglo antes sini, sang namat-od si Jehova nga laglagon ang mga taga-Ninive, kapital sang Asiria, wala niya pagdayuna ini bangod naghinulsol ang hari sini kag ang iya mga sakop. (Jonas 3:4, 10; Lucas 11:32) Kamusta naman ang bugalon nga si Nabocodonosor? Magabag-o ayhan sia?

ANG UNA NGA KATUMANAN SANG DAMGO

15. (a) Ano nga panimuot ang ginpakita gihapon ni Nabocodonosor? (b) Ano ang ginapahayag sang mga inskripsion nahanungod sa mga binuhatan ni Nabocodonosor?

¹⁵ Bugalon gihapon si Nabocodonosor. Sang nagalakatlakat sia sa atop sang palasyo pagligad sang 12 ka bulan nga gindamgo niya ang kahoy, nagpabugal sia: “Indi bala amo ini ang Babilonia nga Daku, nga ginpatindog ko para sa harianon nga puluy-an paagi sa kusog sang akon gahom kag para sa himaya sang akon pagkahalangdon?” (Daniel 4:28-30) Si Nimrod ang nagtukod sang Babilonia (Babel), apang ginpatahom ini ni Nabocodonosor. (Genesis 10:8-10) Sa isa sang iya cunei­form nga mga inskripsion, nagpabugal sia: “Si Nabocodonosor, Hari sang Babilonia, ang manugpasag-uli sang Esagila kag Ezida, anak ako ni Nabopolasar. . . . Ginpabakod ko ang mga pamakod sang Esagila kag Babilonia kag ginpalig-on ko ang ngalan sang akon paggahom tubtob sa walay katubtuban.” (Archaeology and the Bible, ni ­George A. Bar­ton, 1949, pahina 478-9) Ang isa pa ka inskripsion nagapatuhoy sa mga 20 ka templo nga iya ginpakay-o ukon ginpatindog liwat. “Sa idalom sang paggahom ni Nabocodonosor,” siling sang The World Book Encyclopedia, “ang Babilonia nangin isa sang labing matahom nga mga siudad sang dumaan nga kalibutan. Sa iya kaugalingon nga mga rekord, talagsa lang niya ginsambit ang iya pagpanalakay, apang ginsulat niya ang tuhoy sa mga tinukod nga iya ginpatindog kag ang pag-atipan niya sa mga dios sang Babilonia. Mahimo nga si Nabocodonosor ang nagpatindog sang Hang­ing Gar­dens of Baby­lon, isa sang Pito ka Kalatingalahan sang Dumaan nga Kalibutan.”

16. Paano si Nabocodonosor malapit na nga paubson?

¹⁶ Bisan pa nagpabugal sia, malapit na nga paubson ang  bugalon nga si Nabocodonosor. Ang inspirado nga rekord nagasiling: “Samtang ang pulong yara pa sa baba sang hari, nag-abot ang tingog gikan sa langit: ‘Sa imo ginapamulong ini, O Nabocodonosor nga hari, “Ang ginharian nagtaliwan gikan sa imo, kag tabugon ka nila gikan sa mga tawo, kag ang imo puluy-an mangin upod sa kasapatan sang latagon. Pananom ang ihatag nila sa imo agod kaunon mo subong sang mga toro, kag pito ka panahon ang magaligad sa imo, tubtob nga mahibaluan mo nga ang Labing Mataas amo ang Manuggahom sa ginharian sang mga tawo, kag ihatag niya ini sa isa nga maluyagan niya.”’”—Daniel 4:31, 32.

17. Ano ang natabo sa bugalon nga si Nabocodonosor, kag sa ano nga mga kahimtangan nasapwan niya ang iya kaugalingon wala madugay?

¹⁷ Nadula gilayon ang maligdong nga panghunahuna ni Nabocodonosor. Sang gintabog sia gikan sa mga tawo, nagkaon sia sing mga pananom “subong sang mga toro.” Sa tunga sang kasapatan sang latagon, pat-od nga wala sia nagapahunayhunay sa kahilamnan sang daw isa ka paraiso, nga nagahaklo sang mabugnaw nga dapya sang hangin kada adlaw. Sa Iraq karon, diin makita ang mga kagulub-an sang Babilonia, ang temperatura diri nagalab-ot halin sa kataason nga 50 de­grees Cel­sius sa binulan sang tig-ilinit kag naganubo tubtob sa ubos sang sero kon tigtulugnaw. Bangod wala maatipan kag nadayag sa lainlain nga sahi sang tiempo, ang malaba kag magumon nga buhok ni Nabocodonosor daw mga bulbol sang agila kon tulukon kag ang iya wala mautdi nga mga kuko sa kamot kag tiil nangin subong sang mga kuko sang mga pispis. (Daniel 4:33) Daw ano nga pagpaubos para sa sining bugalon nga manuggahom sang kalibutan!

18. Sa sulod sang pito ka panahon, ano ang natabo sa trono sang Babilonia?

¹⁸ Sa damgo ni Nabocodonosor, ang daku nga kahoy ginpulod kag ang tuod sini ginbutangan sing pikit agod indi magtubo sa sulod sang pito ka panahon. Sing kaanggid man, si Nabocodonosor “ginpahalin sa trono sang iya ginharian” sang ginpabuang sia ni Jehova. (Daniel 5:20) Subong resulta, ang tawhanon nga tagipusuon sang hari nangin tagipusuon sang isa ka toro. Apang, gintigana sang Dios ang trono ni Nabo codonosor para sa iya tubtob natapos ang pito ka panahon. Samtang si Evil-merodac mahimo nga nagbulos anay subong temporaryo nga pangulo sang panguluhan, si Daniel nag-alagad subong “manuggahom sa bug-os nga sakop nga distrito sang Babilonia kag pangulo nga tulugyanan sang tanan nga mangin-alamon nga mga tawo sang Babilonia.” Ang iya tatlo ka Hebreo nga mga kaupod padayon nga nakigbahin sa pagdumala sa mga hilikuton sadto nga distrito. (Daniel 1:11-19; 2:48, 49; 3:30) Ginhulat sang apat ka bihag ang pagbalik ni Nabocodonosor sa trono subong maligdong nga hari nga nakatuon nga “ang Labing Mataas amo ang Manuggahom sa ginharian sang mga tawo, kag ihatag niya ini sa isa nga maluyagan niya.”

ANG PAGPASAG-ULI KAY NABOCODONOSOR

19. Sang ginpasag-uli ni Jehova ang kaligdong ni Nabocodonosor, ano ang narealisar sang Babilonianhon nga hari?

¹⁹ Ginpasag-uli ni Jehova ang kaligdong ni Nabocodonosor sang matapos ang pito ka panahon. Nian subong pagkilala sa Labing Mataas nga Dios, ang hari nagsiling: “Sa katapusan sang mga adlaw ako, si Nabocodonosor, nagtangla sang akon mga mata sa langit, kag ang akon paghangop nag-uli sa akon; kag ginpakamaayo ko ang Labing Mataas, kag gindayaw ko kag ginhimaya ang Isa nga nagakabuhi tubtob sa tion nga walay latid, kay ang iya paggahom isa ka paggahom tubtob sa tion nga walay latid kag ang iya ginharian kutob sa kaliwatan tubtob sa kaliwatan. Kag ang tanan nga pumuluyo sang duta ginabilang nga wala, kag sa hangaway sang langit kag sa mga pumuluyo sang duta nagahimo sia suno sa iya kabubut-on. Kag wala gid sing makapugong sang iya kamot ukon makasiling sa iya, ‘Ano bala ang ginahimo mo?’” (Daniel 4:34, 35) Huo, narealisar ni Nabocodonosor nga ang Labing Mataas amo sa pagkamatuod ang Soberano nga Manuggahom sa ginharian sang mga tawo.

20, 21. (a) Paano ang pagkuha sa metal nga mga pikit sa palibot sang tuod sang kahoy sa damgo nakasapo sing kaanggid sa natabo kay Nabocodonosor? (b) Ano ang ginkilala ni Nabocodonosor, kag naghimo bala ini sa iya nga sumilimba ni Jehova?

²⁰ Sang makabalik na si Nabocodonosor sa iya trono, daw  subong bala nga ang metal nga pikit sa palibot sang tuod sang kahoy sa damgo ginkuha. Tuhoy sa iya pagpasag-uli, sia nagsiling: “Sa amo man nga tion ang akon paghangop nag-uli sa akon, kag sa himaya sang akon ginharian ang akon pagkahalangdon kag ang akon pagkadungganon nag-uli sa akon; kag ang akon mataas nga harianon nga mga opisyales kag ang akon dungganon nga mga tawo nagpangita sa akon, kag liwat ako nga naglig-on sa akon ginharian, kag gindugang sa akon ang tumalagsahon nga pagkadaku.” (Daniel 4:36) Kon may mga opisyales man sa korte nga nagtamay anay sa nagbuang nga hari, karon ‘ginapangita’ nila sia paagi sa bug-os nga pag-alagad sa iya.

²¹ Daw ano nga “mga tanda kag mga kalatingalahan” ang ginhimo sang Labing Mataas nga Dios! Indi kita dapat makibot nga ang ginpasag-uli nga hari sang Babilonia nagsiling: “Karon ako, si Nabocodonosor, nagadayaw kag nagatib-ong kag nagahimaya sa Hari sang langit, kay ang tanan niya nga binuhatan kamatuoran kag ang iya mga dalanon katarungan, kag ang mga nagalakat sa pagkabugalon sarang niya mapaubos.” (Daniel 4:2, 37) Apang, ini nga pagkilala, wala maghimo kay Nabocodonosor nga isa ka Gentil nga sumilimba ni Jehova.

MAY YARA BALA SEKULAR NGA EBIDENSIA?

22. Sa ano nga balatian gin-angot sang iban ang pagbuang ni Nabocodonosor, apang ano ang dapat naton marealisar tuhoy sa kabangdanan sang iya pagbuang?

²² Ang iban nagasiling nga ang pagbuang ni Nabocodonosor ginatawag nga ly­can­thro­py. Ang isa ka medikal nga diksionaryo nagasiling: “­LYCANTHROPY . . . gikan sa [lyʹkos], lupus, lobo; [anʹthro·pos], homo, tawo. Ini nga ngalan ginhatag sa balatian sang mga tawo nga nagapati nga sila ginhimo nga sapat, kag ginailog nila ang gahod ukon taghol, ang mga hulag ukon pagginawi sina nga sapat. Masami nga ginahanduraw sini nga mga indibiduwal nga sila nangin lobo, ido ukon kuring; kon kaisa man toro, subong sa bahin ni Nabocodonosor.” (Dictionnaire des sciences médicales, par une  société de médicins et de chirurgiens, Paris, 1818, Tomo 29, pahina 246) Ang mga sintoma sang ly­can­thro­py nagaanggid sa kahimtangan ni Nabocodonosor sang magbuang sia. Apang, sanglit ang pagbuang niya ginmando sang Dios, indi ini espesipiko nga maangot sa isa ka kilala nga balatian.

23. Ano ang sekular nga pamatuod sa pagbuang ni Nabocodonosor?

²³ Ang iskolar nga si John E. Gol­dingay nagasambit sing pila ka pag-anggid sa pagbuang kag pagpasag-uli ni Nabocodonosor. Halimbawa, sia nagasiling: “Ang isa ka pidaso sang cunei­form nga teksto mahimo nga nagapatuhoy sa balatian sa hunahuna nga natabo kay Nabocodonosor, kag ayhan sa iya pagpatumbaya kag paghalin sa Babilonia.” Ang ginapatuhuyan ni Gol­dingay amo ang isa ka dokumento nga gintawag nga “The Babylonian Job” kag nagsiling sia nga ini “nagapamatuod sa mga pagsilot sang Dios, sa balatian, sa pagpaubos, sa pagtinguha nga mapatpat ang isa ka makahaladlok nga damgo, sa pagkapukan kaangay sang isa ka kahoy, sa pagpuyo sa guwa, sa pagkaon sing hilamon, sa pagkadula sang paghangop, sa pag-anggid sa toro, sa pagpaulan ni Marduk, sa pagkapierde sang mga kuko, sa paglaba sang buhok, kag sa pagposas, kag dayon sa pagpasag-uli nga bangod sini gindayaw niya ang dios.”

ANG PITO KA PANAHON NGA NAGAAPEKTAR SA ATON

24. (a) Ano ang ginasimbulo sang daku nga kahoy sa damgo? (b) Ano ang ginpunggan sa sulod sang pito ka panahon, kag paano ini natabo?

²⁴ Subong ginlaragway sang daku nga kahoy, si Nabocodonosor nagasimbulo sa paggahom sa kalibutan. Apang dumduma, ang kahoy nagalaragway sa paggahom kag sa pagkasoberano nga labaw pa sa hari sang Babilonia. Ginasimbulo sini ang bug-os uniberso nga pagkasoberano ni Jehova, “ang Hari sang langit,” ilabi na tuhoy sa duta. Sang wala pa malaglag sang mga Babilonianhon ang Jerusalem, ang ginharian nga yara sa tunga sadto nga siudad diin si David kag ang iya mga manunubli naglingkod sa “trono ni Jehova” naglaragway sa pagkasoberano sang Dios may kaangtanan sa duta.  (1 Cronica 29:23) Ang Dios mismo ang nagpapulod sadto nga pagkasoberano kag ginpabutangan ini sing pikit sang 607 B.C.E. sang gingamit niya si Nabocodonosor sa paglaglag sang Jerusalem. Ang pagkasoberano sang Dios sa duta paagi sa isa ka ginharian sa kaliwat ni David ginpunggan sa sulod sang pito ka panahon. Daw ano kalawig ining pito ka panahon? San-o ini nagsugod, kag ano ang nagtanda sang katapusan sini?

25, 26. (a) Sa bahin ni Nabocodonosor, daw ano kalawig ang “pito ka panahon,” kag ngaa subong sina ang imo sabat? (b) Sa daku nga katumanan, san-o kag paano nagsugod ang “pito ka panahon”?

²⁵ Sang magbuang si Nabocodonosor, “ang iya buhok naglaba subong sang bulbol sang agila kag ang iya mga kuko subong sang mga kuko sang mga pispis.” (Daniel 4:33) Wala ini matabo sa sulod lamang sang pito ka adlaw ukon pito ka semana. Ang nanuhaytuhay nga mga badbad nagagamit sing “pito ka panahon,” kag ang mga tal-us sini amo ang “gintangdo (pat-od) nga mga tion” ukon “mga hut-ong sang tion.” (Daniel 4:16, 23, 25, 32) Ang isa ka badbad sang Dumaan nga Griegong (Septuagint) nagagamit sing “pito ka tuig.” Ang “pito ka panahon” ginkabig nga “pito ka tuig” sang Judiyong istoryador sang una nga siglo nga si Jose­phus. (Antiquities of the Jews, Libro 10, Kapitulo 10, parapo 6) Kag gintamod sang pila ka Hebreo nga mga iskolar ining “mga panahon” subong “mga tuig.” Ginbadbad ini nga “pito ka tuig” sa An American Translation, Today’s English Version, kag sa badbad ni ­James ­Moffatt.

²⁶ Mahimo gid nga ang “pito ka panahon” ni Nabocodonosor nagdalahig sing pito ka tuig. Sa tagna, ang isa ka tuig nagapromedyo sing 360 ka adlaw, ukon 12 ka bulan nga may 30 ka adlaw ang tagsa. * (Ipaanggid ang Bugna 12:6, 14.) Gani ang “pito ka panahon” ukon pito ka tuig sang hari, ginahuman sang 360 ka adlaw nga ginpamuad sa 7,  ukon 2,520 ka adlaw. Apang kamusta naman ang daku nga katumanan sang iya damgo? Ang matagnaon nga “pito ka panahon” naglawig sing kapin pa sa 2,520 ka adlaw. Ginpakita ini sang ginsiling ni Jesus: “Ang Jerusalem tapakon sang mga pungsod, tubtob nga ang gintalana nga tion sang mga pungsod matuman.” (Lucas 21:24) Ina nga ‘pagtapak’ nagsugod sang 607 B.C.E. sang ginlaglag ang Jerusalem kag nagdulog sa pagpanghikot ang tipiko nga ginharian sang Dios sa Juda. Apang san-o matapos ang pagtapak? Sa “tion sang pagpasag-uli sang tanan nga butang,” sa tion nga ang pagkasoberano sang Dios liwat nga mapadayag sa duta paagi sa simbuliko nga Jerusalem, ang Ginharian sang Dios.—Binuhatan 3:21.

27. Ngaa masiling mo nga ang “pito ka panahon” nga nagsugod sang 607 B.C.E. wala matapos pagligad sang 2,520 ka literal nga adlaw?

²⁷ Kon mag-isip kita sing 2,520 ka literal nga adlaw gikan sa pagkalaglag sang Jerusalem sang 607 B.C.E., matupa lamang kita sa 600 B.C.E., ang tuig nga wala sing Makasulatanhon nga kahulugan. Bisan sang 537 B.C.E., sang magbalik sa Juda ang ginhilway nga mga Judiyo, ang pagkasoberano ni Jehova wala ginpadayag sa duta. Amo sini sadto bangod si Zorobabel, ang manunubli sa trono ni David, wala ginhimo nga hari kundi gobernador lamang sa probinsia sang Juda nga sakop sang Persia.

28. (a) Ano nga talaksan ang dapat gamiton sa 2,520 ka adlaw sang matagnaon nga “pito ka panahon”? (b) Daw ano kalawig ang matagnaon nga “pito ka panahon,” kag ano nga mga petsa ang nagatanda sang panugod kag sang katapusan sini?

²⁸ Sanglit matagnaon ang “pito ka panahon,” dapat naton gamiton sa 2,520 ka adlaw ang Makasulatanhon nga talaksan: “Ang isa ka adlaw isa ka tuig.” Ginasambit ini nga talaksan sa isa ka tagna tuhoy sa pagkibon sang Babilonia sa Jerusalem. (Ezequiel 4:6, 7; ipaanggid ang Numeros 14:34.) Busa, ang “pito ka panahon” nga paggahom sa duta sang Gentil nga mga kagamhanan nga wala sing pag-upang sang Gin­harian sang Dios naglawig sing 2,520 ka tuig. Nagsugod ini sang ginhapay ang Juda kag Jerusalem sang ikapito nga lu nar nga bulan (Tisri 15) sang 607 B.C.E. (2 Hari 25:8, 9, 25, 26) Kutob sadto nga tion tubtob sang 1 B.C.E. may 606 ka tuig. Ang nabilin nga 1,914 ka tuig nagsugod sa amo nga petsa tubtob sang 1914 C.E. Sa amo, ang “pito ka panahon,” ukon 2,520 ka tuig, natapos sang Tisri 15, ukon Oktubre 4/5, 1914 C.E.

29. Sin-o ang “isa nga pinakakubos sa mga tawo,” kag ano ang ginhimo ni Jehova agod palingkuron sia sa trono?

²⁹ Sadto nga tuig “ang gintangdo nga panag-on sang mga pungsod” natapos, kag ginhatag sang Dios ang paggahom sa “isa nga pinakakubos sa mga tawo”—si Jesucristo—nga gintamay gid sang iya mga kaaway amo kon ngaa ginpalansang nila sia. (Daniel 4:17) Agod mapalingkod sa trono ang Mesianikong Hari, ginkuha ni Jehova ang simbuliko nga pikit nga salsalon kag saway sa palibot sang “tuod” sang iya mismo pagkasoberano. Sa amo gintugutan sang Labing Mataas nga Dios ang harianon nga “salingsing” nga magtubo gikan sa sini subong pagpadayag sang pagkasoberano sang Dios sa duta paagi sa langitnon nga Ginharian sa mga kamot sang labing daku nga Manunubli ni David, si Jesucristo. (Isaias 11:1, 2; Job 14:7-9; Ezequiel 21:27) Ginapasalamatan gid naton si Jehova sa sining makalilipay nga resulta kag sa paglubad sa tanhaga sang daku nga kahoy!

[Footnote]

ANO ANG IMO NAHANTOP?

• Ano ang ginsimbulo sang daku nga kahoy sa damgo ni Nabocodonosor?

• Ano ang natabo kay Nabocodonosor sa una nga katumanan sang iya gindamgo nga kahoy?

• Sa tapos matuman ang iya damgo, ano ang ginkilala ni Nabocodonosor?

• Sa daku nga katumanan sang matagnaon nga damgo tuhoy sa kahoy, daw ano kalawig ang “pito ka panahon,” kag san-o ini nagsugod kag natapos?

[Mga Pamangkot]

 [Bug-os pahina nga retrato sa pahina 83]

 [Bug-os pahina nga retrato sa pahina 91]