Kapitulo 2

Ang Daku nga Tema Sang Biblia

Pagpatpat sa mga Kasulatan Ang mga tanhaga nga natago sa tulun-an sang Bugna madugay na nga ginapaligban sang sinsero nga mga estudyante sang Biblia. Sa sibu nga tion sang Dios, ipahayag ina nga mga likom, apang paano, san-o, kag sa kay sin-o? Ang espiritu sang Dios lamang ang makasugid sang kahulugan samtang nagahilapit ang gintalana nga tion. (Bugna 1:3) Inang sagrado nga mga likom ipahayag sa makugi nga mga ulipon sang Dios sa duta agod nga mapalig-on sila nga ibantala ang iya mga paghukom. (Mateo 13:10, 11) Wala ginapangangkon nga ang mga paathag sa sining publikasyon indi mahimo magsayop. Kaangay ni Jose sang una, nagasiling kami: “Indi bala iya sang Dios ang mga pagpatpat?” (Genesis 40:8) Apang, sa amo man nga tion, nagapati gid kami nga ang mga paathag diri nagahisanto sa Biblia sa kabilugan, nga nagapakita kon paano ang balaan nga tagna talalupangdon nga natuman sa mga natabo sa kalibutan sa aton makahalanguyos nga mga tion.

1. Ano ang daku nga katuyuan ni Jehova?

 ANG isa ka hulubaton sa Biblia nagasiling: “Maayo pa ang katapusan sang isa ka butang sangsa panugod sini.” (Manugwali 7:8) Sa tulun-an sang Bugna mabasa naton ang matahom gid nga talipuspusan sang daku nga katuyuan ni Jehova nga pakabalaanon ang iya ngalan sa itululok sang tanan nga tinuga. Subong sang ginsiling sang Dios sa liwat kag liwat paagi sa isa sang iya mga manalagna anay: “Makilala nila nga ako si Jehova.”—Ezequiel 25:17; 38:23.

2. Ang Bugna, upod ang nauna nga mga tulun-an sang Biblia nagabulig sa aton sa pagtigayon sing ano nga makaalayaw nga ihibalo?

² Ginalaragway sang Bugna ang madinalag-on nga katapusan sang mga butang, kag ginalaragway sang nauna nga mga tulun-an sang Biblia ang panugod sini. Paagi sa pag-usisa sining rekord, mahangpan naton ang mga hulusayon nga nadalahig kag makita naton sa kabilugan ang mga katuyuan sang Dios. Daw ano ka makaalayaw ini! Dugang pa, magapahulag ini sa aton sa paghikot, agod nga makaambit kita sa dalayawon nga palaabuton nga  nagahulat sa katawhan. (Salmo 145:16, 20) Sa sini nga punto, nagakaigo nga binagbinagon naton ang maragtas kag ang tema sang bug-os nga Biblia, agod nga matandaan naton ang panguna nga hulusayon nga nagaatubang karon sa tanan nga katawhan, subong man ang ginpamulong sing maathag nga katuyuan sang Dios sa paglubad sina nga hulusayon.

3. Ano nga tagna sa tulun-an sang Genesis ang ginhalinan sang tema sang bug-os nga Biblia, lakip ang Bugna?

³ Ang una nga tulun-an sang Biblia, ang Genesis, nagasugid tuhoy sa “ginsuguran” kag nagalaragway sang mga pagpanuga sang Dios, lakip ang iya pinakamatahom nga tinuga sa duta, ang tawo. Ginasambit man sang Genesis ang una nga tagna sang Dios, nga iya mismo ginpamulong sa hardin sang Eden mga 6,000 ka tuig na ang nagligad. Isa ka man-ug ang gingamit sa paglimbong sa una nga babayi, nga si Eva; pagkatapos ginhaylo man niya ang iya bana, nga si Adan, nga magbuylog sa iya sa paglalis sa sugo ni Jehova paagi sa pagkaon gikan sa “kahoy sang paghibalo sa maayo kag malain.” Sa paghatag sing pamatbat sa nakasala nga mag-asawa, ang Dios nagsiling sa man-ug: “Butangan ko sing kaawayon sa tunga mo kag sang babayi kag sa tunga sang imo binhi kag sang iya binhi. Dugmukon ka niya sa ulo kag dugmukon mo sia sa tikod.” (Genesis 1:1; 2:17; 3:1-6, 14, 15) Ina nga tagna amo ang ginhalinan sang tema sang bug-os nga Biblia, lakip ang Bugna.

4. (a) Sa tapos ginpamulong sang Dios ang una nga tagna, ano ang natabo sa aton una nga mga ginikanan? (b) Ano nga mga pamangkot ang nagautwas tuhoy sa una nga tagna, kag ngaa dapat naton mahibal-an ang mga sabat?

⁴ Sa gilayon sa tapos mapamulong ang tagna, gintabog sang Dios ang aton nahauna nga mga ginikanan gikan sa Eden. Indi na nila mapaabot ang kabuhi nga walay katapusan sa Paraiso; ang ila nabilin nga kabuhi ihinguyang nila sa wala pa mapatahom nga duta sa gua. Sa idalom sang pamatbat sang kamatayon, magapanganak sila sing makasasala nga mga anak. (Genesis 3:23–4:1; Roma 5:12) Apang, ano ang kahulugan sang Edeniko nga tagna? Sin-o ang nadalahig? Paano ini naangot sa Bugna? Ano ang mensahe sini para sa aton karon? Agod makatigayon kita mismo sing kaumpawan gikan sa mga epekto sang makapasubo nga hitabo nga ginbangdan sang pagpamulong ni Jehova sina nga tagna, importante gid nga mahibaluan naton ang mga sabat sa sining mga pamangkot.

Ang Panguna nga mga Karakter sa Drama

5. Sang ginlimbungan sang man-ug si Eva, ano ang natabo sa pagkasoberano sang Dios kag sa iya ngalan, kag paano malubad ang hulusayon?

⁵ Ang tagna sa Genesis 3:15 ginpatuhoy sa man-ug nga nagbinutig kay Eva, kag nagpahangop sa iya nga indi sia mapatay kon maglalis sia kundi mangin independiente sia kag mangin isa ka diosa. Sa amo ginhimo sang man-ug si Jehova nga isa ka butigon kag nagpahangop nga sarang mapauswag sang mga tawo ang ila kahimtangan paagi sa pagsikway sa Iya supremo nga paggahom. (Genesis 3:1-5) Ang pagkasoberano ni Jehova ginhangkat kag ang iya matinlo nga ngalan ginmusingan. Ginalaragway sang tulun-an sang Bugna kon paano gamiton sang matarong nga Hukom, nga si Jehova, ang paggahom sa Ginharian sang iya Anak, nga si Jesucristo, agod ibindikar ang iya pagkasoberano kag dulaon ang tanan nga kahuy-anan sa iya ngalan.—Bugna 12:10; 14:7.

6. Paano ginapakilala sang Bugna ang isa nga nagpakighambal kay Eva paagi sa man-ug?

⁶ Tuhoy sa termino nga “man-ug,” naaplikar lamang bala ini sa literal nga man-ug? Indi! Ginapakilala sa aton sang Bugna ang malaut nga espiritu nga tinuga nga naghambal paagi sa sina nga man-ug. Amo yadto “ang daku nga dragon, ang orihinal nga man-ug, ang isa nga ginatawag Yawa kag Satanas, nga nagapatalang sa bug-os napuy-an nga duta,” nga “nagdaya kay Eva paagi sa pagkamalimbungon sini.”—Bugna 12:9; 2 Corinto 11:3.

7. Ano ang nagapakita nga ang babayi sa Genesis 3:15 espirituhanon?

⁷ Masunod nga ginsambit sang Genesis 3:15 ang “babayi.” Si Eva bala ini? Ayhan amo ang pagdumdom niya. (Ipaanggid ang Genesis 4:1.) Apang imposible nga magpadayon ang kaawayon sa tunga ni Eva kag ni Satanas sang mapatay si Eva sang nagligad nga kapin sa 5,000 ka tuig. Dugang pa, sanglit ang Man-ug nga ginpatuhuyan ni Jehova isa ka di-makita nga espiritu, dapat naton paabuton nga ang babayi espirituhanon man. Ginapamatud-an ini sang Bugna 12:1, 2, nga nagapahangop nga ining malaragwayon nga babayi amo ang langitnon nga organisasyon ni Jehova sang espiritu nga mga tinuga.—Tan-awa man ang Isaias 54:1, 5, 13.

 Duha ka Binhi nga Nagasumpunganay

8. Ngaa dapat gid kita mangin interesado sa ginasiling karon nahanungod sa duha ka binhi?

⁸ Ang masunod nga ginsambit sa Genesis 3:15 amo ang duha ka binhi. Dapat kita mangin interesado gid sa sini, kay may kaangtanan ini sa dakung hulusayon kon sin-o ang may kinamatarong nga pagkasoberano sa ibabaw sining duta. Nagadalahig ini sa tagsatagsa sa aton, bata man ukon tigulang. Diin sa sining duha ka binhi ang ginadampigan mo?

9. Ano ang pat-od nga ginalakip sang binhi sang Man-ug?

⁹ Una, amo ang binhi, ukon kaliwat, sang Man-ug. Ano ini? Pat-od nga nagalakip ini sa iban pa nga espiritu nga mga tinuga nga nagbuylog kay Satanas sa iya pagrebelde kag sang ulihi “gintagbong upod sa iya” sa palibot sang duta. (Bugna 12:9) Sanglit si Satanas, ukon Beelzebub, amo “ang manuggahom sang mga demonyo,” maathag nga sila ang nagahuman sa iya di-kitaon nga organisasyon.—Marcos 3:22; Efeso 6:12.

10. Paano ginapakilala sang Biblia ang iban subong bahin sang binhi ni Satanas?

¹⁰ Dugang pa, ginsingganan ni Jesus ang relihioso nga Judiyong mga lider sang iya adlaw: “Kamo gikan sa inyo amay nga Yawa, kag luyag ninyo himuon ang mga kailigbon sang inyo amay.” (Juan 8:44) Paagi sa ila pagpamatok sa Anak sang Dios nga si Jesus, ginpakita sadtong relihioso nga mga lider nga sila man mga kaliwat ni Satanas. Bahin sila sang binhi ni Satanas, nga nagaalagad sa iya subong ila malaragwayon nga amay. Madamo pa nga tawo sa bug-os nga maragtas ang nagapakilala man sang ila kaugalingon paagi sa paghimo sang kabubut-on ni Satanas, ilabi na sa pagpamatok kag sa paghingabot sa mga disipulo ni Jesus. Sa kabilugan, ini nga mga tawo sarang malaragway subong nagahuman sa kitaon nga organisasyon ni Satanas sa duta.—Tan-awa ang Juan 15:20; 16:33; 17:15.

Ginpakilala ang Binhi Sang Babayi

11. Sa pagligad sang mga siglo, ano ang ginpahayag sang Dios tuhoy sa binhi sang babayi?

¹¹ Ang ulihi nga ginpatuhuyan sang tagna sa Genesis 3:15 amo ang binhi sang babayi. Samtang ginapasanyog ni Satanas ang iya binhi, ginhanda ni Jehova ang iya “babayi” ukon tulad-asawa nga organisasyon sa langit, agod ipanganak ang binhi. Sa sulod sang mga 4,000 ka tuig, amat-amat nga ginpahayag ni Jehova sa matinumanon kag mahinadlukon sa Dios nga mga tawo ang mga detalye may kaangtanan sa pagkari sang binhi. (Isaias 46:9, 10) Bangod sini, nagbakod pa ang pagtuo ni Abraham, ni Isaac, ni Jacob, kag sang iban pa sa saad nga ang binhi magalutaw sa ila kaliwatan. (Genesis 22:15-18; 26:4; 28:14) Si Satanas kag ang iya mga tinawo masami nga naghingabot sa sini nga mga alagad ni Jehova bangod sang ila di-mationg nga pagtuo.—Hebreo 11:1, 2, 32-38.

12. (a) San-o kag sa ano nga hitabo nag-abot ang panguna nga bahin sang binhi sang babayi? (b) Ginhaplas si Jesus para sa ano nga katuyuan?

¹² Sa katapusan, sang tuig 29 sang aton Kumon nga Dag-on, ang himpit nga tawo nga si Jesus nagpresentar sang iya kaugalingon sa Suba Jordan kag ginbawtismuhan. Didto ginpanganak ni Jehova si Jesus paagi sa balaan nga espiritu, nga nagasiling: “Ini ang akon Anak, ang hinigugma, nga ginakahamut-an ko.” (Mateo 3:17) Didto ginpakilala si Jesus subong ginpadala gikan sa espirituwal nga organisasyon sang Dios sa langit. Ginhaplas man sia subong ang Gintangdo nga Hari sa langitnon nga Ginharian nga magapasag-uli sang paggahom sa duta sa ngalan ni Jehova, sa amo mahusay sing dayon ang hulusayon tuhoy sa panguluhan, ukon pagkasoberano. (Bugna 11:15) Gani, si Jesus amo ang Panguna sa binhi sang babayi, ang gintagna nga Mesias.—Ipaanggid ang Galacia 3:16; Daniel 9:25.

13, 14. (a) Ngaa indi kita dapat matingala kon matun-an naton nga indi lang isa ka prominente nga persona ang binhi sang babayi? (b) Pila ang ginpili sang Dios gikan sa katawhan agod mangin ikaduha nga bahin sang binhi, kag ano nga sahi sang organisasyon ang ginahuman nila? (c) Sin-o pa ang nagaalagad nga may paghiusa upod sa binhi?

¹³ Isa lang bala ka prominente nga persona ang binhi sang babayi? Ano naman ang tuhoy sa binhi ni Satanas? Ginapakilala sang Biblia ang binhi ni Satanas subong nagalakip sa isa ka panong sang malaut nga mga anghel kag sang nagapakahuya sa Dios nga mga tawo. Busa, indi kita dapat matingala kon matun-an naton ang tuhoy sa katuyuan sang Dios nga magpili sing 144,000 ka nagahupot sing integridad gikan sa katawhan agod mangin kaupod nga mga saserdote kag mga manuggahom sang Mesianiko nga Binhi, nga si Jesucristo. Ginapatuhuyan sila sang Bugna sang sambiton sini nga ang Yawa, bangod sang iya dumot sa tulad-babayi nga organisasyon sang Dios, “nagpakig-away sa mga nabilin sang iya binhi.”—Bugna 12:17; 14:1-4.

 ¹⁴ Sa Biblia, ang hinaplas nga mga Cristiano ginatawag nga mga kauturan ni Jesus, kag subong mga kauturan niya, isa ang ila Amay kag iloy. (Hebreo 2:11) Ang ila Amay amo si Jehova nga Dios. Busa, ang ila iloy amo gid “ang babayi,” ang tulad-asawa nga organisasyon sang Dios sa langit. Sila ang ikaduha nga bahin sang binhi, kay si Cristo Jesus ang panguna nga bahin. Ang kongregasyon sining ginpanganak-sang-espiritu nga mga Cristiano sa duta amo ang nagahuman sa kitaon nga organisasyon sang Dios nga nagaalagad sa idalom sang iya tulad-babayi nga organisasyon sa langit, nga sa diin mahiusa sila upod kay Cristo Jesus sa ila pagkabanhaw. (Roma 8:14-17; Galacia 3:16, 29) Bisan pa indi bahin sang binhi, minilyon sang iban nga mga karnero gikan sa tanan nga pungsod ang nagahiusa sa pag-alagad upod sa organisasyon sang Dios sa duta. Isa ka bala sa sining iban nga mga karnero? Kon amo, ang imo makalilipay nga paglaum amo ang kabuhi nga walay katapusan sa paraiso nga duta.—Juan 10:16; 17:1-3.

Kon Paano Naglala ang Kaawayon

15. (a) Ilaragway ang pagpadayag sang tawhanon kag angheliko nga binhi ni Satanas. (b) Ano ang natabo sa binhi ni Satanas sang Anaw sang adlaw ni Noe?

¹⁵ Ang tawhanon nga binhi ni Satanas nagsugod sa pagpakita sing maaga sa maragtas sang tawo. Halimbawa, yara ang una nga tawo nga ginbun-ag, si Cain, “nga naghalin sa isa nga malauton kag nagpatay sang iya utod” nga si Abel. (1 Juan 3:12) Sang ulihi, si Enoc nagpamulong tuhoy sa pagkari ni Jehova “upod ang iya balaan nga mga linaksa, agod hukman ang tanan, kag agod silutan ang tanan nga di-diosnon tuhoy sa ila tanan di-diosnon nga mga buhat, kag tuhoy sa tanan nga makakilibang nga mga butang nga ginpamulong sang di-diosnon nga mga makasasala batok sa iya.” (Judas 14, 15) Dugang pa, ang rebelyuso nga mga anghel nagbuylog kay Satanas kag nangin bahin sang iya binhi. Ila ‘ginbiyaan ang ila nagakaigo nga puluy-an’ sa langit agod magpakatawo kag magpangasawa sa mga anak nga babayi sang mga tawo. Nanganak sila sing labaw sa tawo nga mga mestiso nga nangin mga hurong. Napuno sadto ang kalibutan sing kasingki kag kalautan, amo kon ngaa ginlaglag ini sang Dios paagi sa Anaw, kag ang lamang nga tawo nga naluwas amo ang matutom nga si Noe kag ang iya pamilya. Ang malalison nga mga anghel—nga nangin mga demonyo sa idalom sang pagkontrol ni Satanas—napilitan nga biyaan ang ila buot na malaglag nga tawhanon nga mga asawa kag mestiso nga mga anak. Ginhuklas nila ang ila tawhanon nga lawas, kag nagbalik sa duog sang mga espiritu diin ginahulat nila ang nagahilapit nga paghukom sang Dios batok kay Satanas kag sa iya binhi.—Judas 6; Genesis 6:4-12; 7:21-23; 2 Pedro 2:4, 5.

16. (a) Sin-o nga mapiguson ang nagpadayag sa tapos sang Anaw, kag paano niya ginpakita nga bahin sia sang binhi ni Satanas? (b) Paano ginbalabagan sang Dios ang mga manunukod sang torre sang Babilonia?

¹⁶ Wala magdugay sa tapos sang daku nga Anaw, ang isa ka mapiguson nga tawo nga si Nimrod nagpadayag sa duta. Ginalaragway sia sang Biblia subong “gamhanan nga mangangayam nga nagapamatok kay Jehova”—bahin gid matuod sang binhi sang Man-ug. Kaangay ni Satanas, nagpakita sia sing espiritu sang pagrebelde kag gintukod niya ang siudad sang Babel, ukon Babilonia, subong pagpamatok sa katuyuan ni Jehova nga maglapta ang katawhan agod tugbon ang duta. Ang sentro kuntani sang Babilonia amo ang daku nga torre nga “lab-ot sa langit.” Ginbalabagan sang Dios ang mga manunukod sadto nga torre. Gingumon niya ang ila hambal kag “ginpaaplaag sila gikan didto sa kadaygan sang bug-os nga duta” apang gintugutan ang Babilonia nga magpabilin.—Genesis 9:1; 10:8-12; 11:1-9.

Nagpadayag ang Politikal nga mga Kagamhanan

17. Samtang nagamuad ang katawhan, ano nga malaut nga bahin sang katilingban sang tawo ang nagpadayag, kag subong resulta, ano nga dalagku nga mga emperyo ang naglutaw?

¹⁷ May mga bahin sang tawhanon nga katilingban nga nagpadayag sa Babilonia nga nagsumpong sa pagkasoberano ni Jehova. Ang isa sini politikal. Samtang nagamuad ang katawhan, ang iban sang ambisyuso nga mga tawo nagsunod sa huwaran ni Nimrod sa pag-agaw sing gahom. Ang tawo nagsugod sa paggahom sa tawo sa iya kasamaran. (Manugwali 8:9) Halimbawa, sang panahon ni Abraham, ang Sodoma, Gomorra, kag ang kaiping nga mga siudad ginagamhan sang mga hari gikan sa Sinar kag sa iban pa malayo nga kadutaan. (Genesis 14:1-4) Sang ulihi, ang mga batid sa militarya kag sa pag-organisar nagtukod sing dalagku nga mga emperyo sa pagpamanggaranon kag sa paghimaya sa ila kaugalingon. Ginapatuhuyan  sang Biblia ang pila sini, lakip ang Egipto, Asiria, Babilonia, Medo-Persia, Gresya, kag Roma.

18. (a) Ano ang panimuot sang katawhan sang Dios sa politikal nga mga manuggahom? (b) Paano ang politikal nga mga awtoridad nakabulig kon kaisa para sa mga intereses sang Dios? (c) Paano ginpamatud-an sang madamo nga manuggahom nga bahin sila sang binhi sang Man-ug?

¹⁸ Gintugutan ni Jehova ang pagluntad sadtong politikal nga mga kagamhanan, kag ang iya katawhan nga nagapuyo sa mga kadutaan nga ginakontrol sini nga mga kagamhanan nagpakita sing relatibo nga pagtuman sa ila. (Roma 13:1, 2) Kon kaisa, nakabulig pa gani ang politikal nga mga awtoridad sa pagpauswag sang mga katuyuan sang Dios ukon sa pag-amlig sa iya katawhan. (Esdras 1:1-4; 7:12-26; Binuhatan 25:11, 12; Bugna 12:15, 16) Apang, madamo nga politikal nga mga manuggahom ang mapintas nga nagpamatok sa matuod nga pagsimba, sa amo, ginpamatud-an nila nga bahin sila sang binhi sang Man-ug.—1 Juan 5:19.

19. Paano ginalaragway ang mga kagamhanan sa kalibutan sa tulun-an sang Bugna?

¹⁹ Sa masami, ang paggahom sang tawo napaslawan gid sa paghatag sa aton sing kalipay ukon sa paglubad sang aton mga palaligban. Ginatugutan ni Jehova ang katawhan nga tilawan ang tagsa ka sahi sang panguluhan, apang wala niya ginakahamut-an ang kagarukan ukon ang di-makatarunganon nga paggahom sang mga panguluhan sa katawhan. (Hulubaton 22:22, 23) Ginalaragway sang Bugna ang mapiguson nga mga kagamhanan sa kalibutan subong isa ka matinaastaason kag daku nga sapat nga mapintas.—Bugna 13:1, 2.

Makagod nga mga Negosyante

20, 21. Ano nga ikaduha nga grupo ang dapat ilakip sa “mga kumander sang militar” kag “makusog nga mga tawo” subong malaut nga bahin sang binhi ni Satanas, kag ngaa?

²⁰ Subong suod nga kaalyado sang politikal nga mga lider, nagpadayag ang di-bunayag nga mga negosyante sing materyal nga mga baligya. Ang mga rekord nga nakutkutan sa mga kagulub-an sang dumaan nga Babilonia nagapakita nga ang mga transaksion sa negosyo nga nagahingalit sa kubos nga mga kahimtangan sang ila mga isigkatawo kinaandan sadto. Ang mga negosyante sang kalibutan nagapadayon gihapon sa pagtinguha para sa makagod nga ganansia tubtob sa karon, amo kon ngaa sa madamo nga pungsod pila lamang ang nangin manggaranon gid samtang ang kalabanan nga mga pumuluyo nagaantos sing kaimulon. Sa sining dag-on sang industriya, daku ang naganansia sang mga negosyante kag mga manugprodukto paagi sa pag-abiyo sa politikal nga mga kagamhanan sing mapintas nga mga hinganiban sa paglaglag, lakip ang mga hinganiban nga makapapas sa tigdamo nga amo karon ang ginakabalak-an gid. Inang makagod nga mga kadalagkuan sa negosyo kag ang iban pa nga kaangay nila dapat ilakip sa “mga kumander sang militar” kag “makusog nga mga tawo” nga bahin sang malaut nga binhi ni Satanas. Bahin sila tanan sang dutan-on nga organisasyon nga ginahukman sang Dios kag ni Cristo nga takus laglagon.—Bugna 19:18.

²¹ Sa malaut nga politika kag makagod nga komersialismo dapat idugang ang ikatlo nga bahin sang katilingban sang tawo nga takus laglagon sang Dios. Ano ina? Mahimo nga makibot ka sa kon ano ang ginasiling sang Bugna nahanungod sining kilala nga bug-os kalibutan nga organisasyon.

 Babilonia nga Daku

22. Ano nga sahi sang relihion ang nagtuhaw sa dumaan nga Babilonia?

²² Ang pagtukod sa dumaan nga Babilonia indi lamang politikanhon. Sanglit yadto nga siudad gintukod sa pagsumpong sa pagkasoberano ni Jehova, nadalahig ang relihion. Sa pagkamatuod, ang relihioso nga idolatriya naghalin sa dumaan nga Babilonia. Ang mga saserdote sini nagtudlo sing nagapakahuya sa Dios nga mga doktrina, subong sang pagpabilin nga buhi sang tawhanon nga kalag sa kamatayon kag nga ang pihak nga kinabuhi isa ka duog sang dayon nga kakugmat kag pag-antos nga ginadumalahan sang mga demonyo. Ginpasanyog nila ang pagsimba sa mga tinuga kag sa madamo nga mga dios kag mga diosa. Naghimuhimo sila sing mga mito agod ipaathag ang ginsuguran sang duta kag sang tawo sa sini kag naghimo sing makahuluya nga mga rito kag mga halad, nga kuno magapasalig sing pagkamabungahon sa pagpanganak kag sa pagpanguma, kag sing kadalag-an sa inaway.

23. (a) Sa paglapta gikan sa Babilonia, ano ang gindala sang mga tawo, kag ano ang resulta? (b) Paagi sa ano nga ngalan ginapatuhuyan sang Bugna ang bug-os kalibutan nga emperyo sang butig nga relihion? (c) Batok sa ano nagapakig-away ang butig nga relihion halin sang una?

²³ Samtang ang nanuhaytuhay nga grupo sang mga hambal gikan sa Babilonia naglapta sa ibabaw sang duta, gindala nila ang relihion sang Babilonia. Sa amo, ang mga ritwal kag mga pagtuluuhan nga kaanggid anay sa dumaan nga Babilonia nagsanyog sa tunga sang una nga mga pumuluyo sang Europa, Aprika, Amerika, Malayo nga Sidlangan, kag sa Kadagatan sa Bagatnan; kag madamo sini nga mga pagtuluuhan ang nagapadayon gihapon tubtob karon. Busa, nagakaigo nga ginapatuhuyan sang Bugna ang bug-os kalibutan nga emperyo sang butig nga relihion subong isa ka siudad nga ginhingalanan nga Babilonia nga Daku. (Bugna, kapitulo 17, 18) Bisan diin man ini ginsab-ug, ang butig nga relihion nagpatubas sing mapiguson nga mga pari, disparatis, pagkawalay hinalung-ong, kag imoralidad. Nangin isa ini ka gamhanan nga kasangkapan sa kamot ni Satanas. Ang Babilonia nga Daku halin sang una mapintas nga nagpakig-away batok sa matuod nga pagsimba sang Soberano nga Ginuong Jehova.

24. (a) Paano nadugmok sang Man-ug ang Binhi sang babayi “sa tikod”? (b) Ngaa ang pagdugmok sa binhi sang babayi ginlaragway subong isa lamang ka pilas sa tikod?

²⁴ Subong labing salawayon nga bahin sang binhi sang Man-ug, ang mga escriba kag ang mga Fariseo sang nahaunang-siglo nga Judaismo nagpanguna sa paghingabot kag sang ulihi sa pagpatay sa panguna nga tiglawas sang binhi sang babayi. Sa amo, ang Man-ug ‘nagdugmok sa iya [“binhi”] sa tikod.’ (Genesis 3:15; Juan 8:39-44; Binuhatan 3:12, 15) Ngaa ginalaragway ini subong isa lamang ka pilas sa tikod? Bangod ining pagpilas sa iya nag-apektar sa iya sa malip-ot lamang nga tion diri sa duta. Indi yadto permanente bangod ginbanhaw ni Jehova si Jesus sang ikatlo nga adlaw kag ginbayaw sia sa espiritu nga kabuhi.—Binuhatan 2:32, 33; 1 Pedro 3:18.

25. (a) Paano ang ginhimaya nga si Jesus nakahikot na batok kay Satanas kag sa iya mga anghel? (b) San-o dulaon ang dutan-on nga binhi ni Satanas? (c) Ano ang mangin kahulugan kon madugmok na sang Binhi sang babayi sang Dios si Satanas, ang Man-ug, “sa ulo”?

²⁵ Ang ginhimaya nga si Jesucristo nagaalagad karon sa tuuhan sang Dios, kag nagahukom sa mga kaaway ni Jehova. Nakahikot na sia batok kay Satanas kag sa iya mga anghel, gintagbong sila kag ginlatiran ang ila pagpanghikot diri lamang sa duta—amo kon ngaa nagmuad ang kailo sa aton panahon karon. (Bugna 12:9, 12) Apang mahanabo pa ang gintagna nga pagdula sa dutan-on nga binhi ni Satanas kon hukman na sang Dios ang Babilonia nga Daku kag ang tanan nga iban pa nga bahin sang organisasyon ni Satanas sa duta. Sa ulihi, ang Binhi sang babayi sang Dios, si Jesucristo, magadugmok kay Satanas, ang malalangon nga dumaan nga Man-ug, “sa ulo,” kag magakahulugan ina sang iya bug-os nga pagkalaglag kag sang iya bug-os nga pagkadula gikan sa pagkabuhi sang mga tawo.—Roma 16:20.

26. Ngaa importante gid nga usisaon naton ang tagna sa Bugna?

²⁶ Paano mahanabo ini tanan? Amo ina ang ginapahayag para sa aton sa tulun-an sang Bugna sa Biblia. Ginapahayag ini sa aton sa isa ka serye sang mga palanan-awon, nga ginapadaku sang talalupangdon nga mga tanda kag mga simbulo. Kon amo, malangkagon nga usisaon naton ining mabug-at nga tagna. Malipayon gid kita kon pamatian naton kag tumanon ang mga pulong sang Bugna! Sa paghimo sini, makaambit kita sa paghatag sing kadungganan sa ngalan sang Soberano nga Ginuong Jehova kag makapanubli sang iya dayon nga mga pagpakamaayo. Palihug padayuna ang pagbasa kag maalamon nga iaplikar ang imo matun-an. Magakahulugan ini sang imo kaluwasan sa sining tion sang talipuspusan sang maragtas sang katawhan.

[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]

[Kahon/Retrato sa pahina 13]

Mga rekord sang transaksion sa negosyo sa dumaan nga “cuneiform”

Ang libro nga Ancient Near Eastern Texts, nga gin-edit ni James B. Pritchard, nagalista sing halos 300 ka layi nga gintipon ni Hammurabi sang panahon sang Babilonia. Ginapakita sini kon paano gindumilian ang dayag nga pagpangdaya nga mahimo gid lapnag sa kalibutan sang komersialismo sadtong mga adlaw. Subong halimbawa: “Kon ang isa ka ginuo makabakal ukon gintugyanan sing pilak ukon bulawan ukon ulipon nga lalaki ukon ulipon nga babayi ukon baka ukon karnero ukon asno ukon bisan ano nga butang gikan sa kamot sang anak sang ginuo ukon ulipon sang ginuo nga wala sing mga testigo kag mga kontrata, sanglit ina nga ginuo isa ka kawatan, dapat sia patyon.”