Kapitulo 25

Pagbanhaw sa Duha ka Saksi

1. Ano ang ginpahimo sang makusog nga anghel kay Juan?

 SA WALA pa matapos ang ikaduha nga kailo, gintawag sang makusog nga anghel si Juan agod magpakigbahin sa isa pa ka matagnaon nga pagpasundayag, nga karon may kaangtanan sa templo. (Bugna 9:12; 10:1) Amo ini ang ginsugid ni Juan: “Kag ginhatagan ako sing tabun-ak nga kaangay sa sungkod samtang nagasiling sia: ‘Tindog ka kag taksa ang santuaryo sang templo sang Dios kag ang halaran kag ang mga nagasimba sa sini.’”—Bugna 11:1.

Ang Santuaryo Sang Templo

2. (a) Ano nga santuaryo sang templo ang nagapadayon tubtob sa aton adlaw? (b) Sin-o ang Mataas nga Saserdote sa santuaryo sang templo, kag ano ang Labing Balaan nga bahin sini?

² Indi mahimo nga ang templo nga ginasambit diri isa ka literal nga templo sa Jerusalem, kay ang katapusan nga templo didto ginlaglag sang mga Romano sang 70 C.E. Apang, bisan sa wala pa matabo yadto nga kalaglagan, ginpakita ni apostol Pablo nga may yara na isa ka santuaryo sang templo nga magapadayon tubtob sa aton adlaw. Amo ini ang daku nga espirituwal nga templo nga nagtuman sang matagnaon nga mga laragway nga makita sa tabernakulo kag sang ulihi sa mga templo nga gintukod sa Jerusalem. Amo ini ang “matuod nga tolda nga ginpatindog, indi sang tawo, kundi ni Jehova,” kag ang Mataas nga Saserdote sini amo si Jesus, nga ginlaragway ni Pablo nga ‘naglingkod na sa tuuhan sang trono sang Pagkahalangdon sa langit.’ Ang Labing Balaan sini amo gid ang nahamtangan ni Jehova sa langit.—Hebreo 8:1, 2; 9:11, 24.

3. Sa tabernakulo, ano ang ginalaragway sang (a) kurtina nga nagapain sang Labing Balaan gikan sa Balaan? (b) sang sapat nga mga halad? (c) sang halaran?

³ Ginpaathag ni apostol Pablo nga ang kurtina sang tabernakulo, nga nagapain sang Labing Balaan gikan sa Balaan nga bahin, nagalaragway sa unod ni Jesus. Sang ginhalad ni Jesus ang iya kabuhi, gintunga ini nga kurtina, nga nagapakita nga ang unod ni Jesus indi na sablag sa iya pagsulod sa presensia ni Jehova sa langit. Pasad sa halad ni Jesus, amo man sini ang matabo sa iya hinaplas nga kabulig nga mga saserdote nga napatay nga matutom kon magpalangit na sila. (Mateo 27:50, 51; Hebreo 9:3; 10:19, 20) Ginpakita man ni Pablo nga ang dalayon nga paghalad sing mga sapat sa tabernakulo nagalaragway sa isa gid lang nga halad ni Jesus nga amo ang iya himpit nga tawhanon nga kabuhi. Ang halaran sa luwang nagalaragway sa kahimusan ni Jehova, suno sa iya kabubut-on, sa pagbaton sang halad ni Jesus para sa “madamo”—ang hinaplas kag, sang ulihi, ang iban nga mga karnero—nga “hanuot nga nagapangita sa iya para sa ila kaluwasan.”—Hebreo 9:28; 10:9, 10; Juan 10:16.

4. Ano ang ginasimbulo sang (a) Balaan nga Duog? (b) sang nasulod nga luwang?

⁴ Pasad sa sining impormasyon nga gin-inspirar sang Dios, makahinakop kita nga ang Balaan nga Duog sa tabernakulo nagasimbulo sa balaan nga kahimtangan nga naagom una ni Cristo kag dayon sang hinaplas nga mga katapo sang harianon nga pagkasaserdote sang 144,000 samtang yari pa sila sa duta, antes sila mag-agi sa “kurtina.” (Hebreo 6:19, 20; 1 Pedro 2:9) Nagalaragway ini sing nagakaigo sa pag-adoptar sa ila subong espirituwal nga mga anak sang Dios, subong nga ginkilala sang Dios si Jesus nga iya Anak sa tapos sia mabawtismuhan sa Jordan sang 29 C.E. (Lucas 3:22; Roma 8:15) Kag ano naman ang nasulod nga luwang, ang lamang nga bahin sang tabernakulo nga kitaon sa indi saserdote nga mga Israelinhon kag amo ang duog nga ginahalaran? Nagalaragway ini sa himpit nga tindog sang tawo nga si Jesus nga nagkalipikar sa iya sa paghalad sang iya kabuhi para sa katawhan. Nagalaragway man ini sa matarong nga tindog subong mga balaan, bangod sa halad ni  Jesus, nga ginaagom sang iya hinaplas nga mga sumulunod samtang yari sila sa duta. *—Roma 1:7; 5:1.

Pagtakus sa Santuaryo Sang Templo

5. Sa mga tagna sang Hebreo nga Kasulatan, ano ang ginapahangop sang (a) pagtakus sa Jerusalem? (b) pagtakus sa templo nga nakita ni Ezequiel sa palanan-awon?

⁵ Ginsugo si Juan nga ‘takson ang santuaryo sang templo sang Dios kag ang halaran kag ang mga nagasimba sa sini.’ Ano ang ginapahangop sini? Sa mga tagna sa Hebreo nga Kasulatan, ina nga pagtakus nagahatag sing garantiya nga ipadapat ang hustisya pasad sa himpit nga mga talaksan ni Jehova. Sang adlaw sang malaut nga si Hari Manases, ang matagnaon nga pagtakus sa Jerusalem nagpamatuod nga indi na mabag-o ang paghukom nga kalaglagan para sa sadto nga siudad. (2 Hari 21:13; Panalabiton 2:8) Apang, sang ulihi, sang makita ni Jeremias ang Jerusalem nga ginatakus, nagpamatuod ini nga ang siudad tukuron liwat. (Jeremias 31:39; tan-awa man ang Zacarias 2:2-8.) Subong man, ang maid-id kag detalyado nga pagtakus sa templo nga nasaksihan ni Ezequiel sa palanan-awon isa ka garantiya sa Judiyo nga mga tinapok sa Babilonia nga ipasag-uli sa ila pungsod ang matuod nga pagsimba. Isa man yadto ka pahanumdom nga, bangod sang ila mga sala, sugod sa amo nga tion dapat takson ang Israel suno sa balaan nga mga talaksan sang Dios.—Ezequiel 40:3, 4; 43:10.

6. Tanda sang ano ang pagsugo kay Juan nga takson ang santuaryo sang templo kag ang mga saserdote nga nagasimba sa sini? Ipaathag.

⁶ Busa, sang ginsugo si Juan nga takson ang santuaryo sang templo kag ang mga saserdote nga nagasimba sa sini, isa ini ka tanda nga wala sing bisan ano nga makapugong sa katumanan sang mga katuyuan ni Jehova tuhoy sa kahimusan sa templo kag sa mga may kaangtanan sa sini, kag yadto nga mga katuyuan nagahilapit na sa talipuspusan sini. Karon nga nabutang na ang tanan sa idalom sang mga tiil sang makusog nga anghel ni Jehova, tion na nga “ang bukid sang balay ni Jehova tukuron sing malig-on nga mataas pa sa putukputukan sang kabukiran.” (Isaias 2:2-4) Ang putli nga pagsimba ni Jehova dapat bayawon, sa tapos sang madamo nga tinuig nga pag-apostasya sang Cristiandad. Tion man ini nga ang napatay na nga matutom nga mga kauturan ni Jesus banhawon pasulod sa “Balaan sang mga Balaan.” (Daniel 9:24; 1 Tesalonica 4:14-16; Bugna 6:11; 14:4) Kag ang katapusan nga mga pinat-inan sa “mga ulipon sang aton Dios” sa duta dapat takson suno sa mga talaksan sang Dios agod makalipikar para sa ila permanente nga duog sa templo nga kahimusan subong ginpanganak sang espiritu nga mga anak sang Dios. Nahibaluan gid sang Juan nga klase karon ini nga mga talaksan sang Dios kag determinado sila nga sundon ini.—Bugna 7:1-3; Mateo 13:41, 42; Efeso 1:13, 14; ipaanggid ang Roma 11:20.

Ang Pagtasak sa Luwang

7. (a) Ngaa ginsingganan si Juan nga indi pagtakson ang luwang? (b) San-o gintasak ang balaan nga siudad sing 42 ka bulan? (c) Paano ang klero sang Cristiandad napaslawan sa pagsakdag sa matarong nga mga talaksan ni Jehova sa sulod sang 42 ka bulan?

⁷ Ngaa gindumilian si Juan nga takson ang luwang? Ginsugiran niya kita sa sining mga pulong: “Apang nahanungod sa luwang sa gua sang santuaryo sang templo, pabay-an mo ini sing bug-os kag indi ini pagtaksa, bangod ginhatag ini sa mga pungsod, kag tasakon nila ang balaan nga siudad sa sulod sang kap-atan kag duha ka bulan.” (Bugna 11:2) Nasambit na naton nga ang nasulod nga luwang nagalaragway sa matarong nga tindog sa duta sang ginpanganak sang espiritu nga mga Cristiano. Subong makita pa naton, ginapatuhuyan diri ang literal nga 42 ka bulan kutob sang Disiembre 1914 tubtob sang Hunyo 1918, sang ang tanan sang nagapangangkon nga mga Cristiano nakaeksperiensia sing mabudlay nga pagtilaw. Sakdagon bala nila ang matarong nga mga talaksan ni Jehova sa tion sadtong mga tinuig sang inaway? Ang kalabanan wala magsakdag. Bilang isa ka grupo, gin-una sang klero sang Cristiandad ang nasyonalismo sangsa pagtuman sa kasuguan sang Dios. Sa magtimbang nga bahin sang inaway, nga natabo sa daku nga bahin sang Cristiandad, gin-engganyo sang klero ang mga pamatan-on nga magbuylog sa inaway. Minilyon ang napatay. Sang magsugod ang paghukom sa panimalay sang Dios sang 1918, nagbuylog man ang Estados Unidos sa pagpatulo sing  dugo, kag ang klero sang bug-os nga Cristiandad nakasala sa dugo nga tubtob karon nagatuaw sa Dios nga itimalos sila. (1 Pedro 4:17) Ang pagsikway sa ila nangin permanente kag indi na mabag-o.—Isaias 59:1-3, 7, 8; Jeremias 19:3, 4.

8. Sa tion sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I, ano ang nahangpan sang madamo nga Estudyante sang Biblia, apang ano ang wala nila mahangpan sing bug-os?

⁸ Apang, kamusta ang gamay nga grupo sang mga Estudyante sang Biblia? Gintakus bala sila sa gilayon sang 1914 tuhoy sa ila pagsunod sa mga talaksan sang Dios? Wala. Kaangay sang nagapangangkon nga mga Cristiano sang Cristiandad, dapat man sila tilawan. ‘Ginpabay-an sila kag ginhatag sa mga pungsod’ agod mag-atubang sing mabudlay nga pagtilaw kag paghingabot. Madamo sa ila ang nakahangop nga indi nila dapat patyon ang ila isigkatawo, apang wala pa nila sadto mahangpan sing bug-os ang Cristianong pagkawalay nadampigan. (Miqueas 4:3; Juan 17:14, 16; 1 Juan 3:15) Bangod sang pag-ipit sang mga pungsod, nagkompromiso ang iban.

9. Ano ang balaan nga siudad nga gintasak sang mga pungsod, kag sa duta, sin-o ang ginalaragway sini nga siudad?

⁹ Apang, paano natabo nga gintasak sang mga pungsod ang balaan nga siudad? Maathag nga wala ini nagapatuhoy sa Jerusalem nga ginlaglag kapin sa 25 ka tuig antes ginsulat ang Bugna. Sa baylo, ang balaan nga siudad amo ang Bag-ong Jerusalem, nga ginlaragway sang ulihi sa Bugna, nga ginatiglawas karon sa duta sang nabilin nga hinaplas nga mga Cristiano sa nasulod nga luwang sang templo. Sa ulihi, ini man sila mangin bahin sang balaan nga siudad. Gani ang pagtasak sa ila daw pagtasak man sa siudad mismo.—Bugna 21:2, 9-21.

Ang Duha ka Saksi

10. Ano ang himuon sang matutom nga mga saksi ni Jehova samtang ginahimo ang pagtasak?

¹⁰ Bisan sang ginatasak ang mga mainunungon kay Jehova, padayon gihapon sila nga nangin matutom nga mga saksi niya. Busa, nagpadayon ang tagna: “‘Kag patagnaon ko ang akon duha ka saksi  sa sulod sang isa ka libo kag duha ka gatos kag kan-uman ka adlaw nga nagasuksok sing sako nga panapton.’ Nagasimbulo sa ila ang duha ka kahoy nga olibo kag ang duha ka kandelero kag nagatindog sila sa atubangan sang Ginuo sang duta.”—Bugna 11:3, 4.

11. Ang pagpanagna sang matutom nga hinaplas nga mga Cristiano “nga nagasuksok sing sako nga panapton” nagakahulugan sing ano para sa ila?

¹¹ Kinahanglan sining matutom nga hinaplas nga mga Cristiano ang kinaiya nga pagbatas, kay dapat sila magpanagna “nga nagasuksok sing sako nga panapton.” Ano ang kahulugan sini? Sang panahon nga ginsulat ang Biblia, ang sako nga panapton masami nga nagasimbulo sang kalisod. Ang pagsuksok sini isa ka palatandaan nga ang tawo maluya bangod sa kasubo ukon kasisit-an. (Genesis 37:34; Job 16:15, 16; Ezequiel 27:31) Ang sako nga panapton gin-angot sa makapasubo nga mga mensahe tuhoy sa kalaglagan ukon kasisit-an nga dapat ibantala sang mga manalagna sang Dios. (Isaias 3:8, 24-26; Jeremias 48:37; 49:3) Ang pagsuksok sing sako nga panapton mahimo tanda sang pagkamapainubuson ukon paghinulsol bangod sang paandam gikan sa Dios. (Jonas 3:5) Ang sako nga panapton sang duha ka saksi daw nagapahangop sang ila mapainubuson nga pagbatas samtang ginapahibalo nila ang mga paghukom ni Jehova. Mga saksi sila nga nagabantala sang iya adlaw sang pagtimalos nga magadala man sing kalisod sa mga pungsod.—Deuteronomio 32:41-43.

12. Ngaa daw literal ang hut-ong sang tion nga ang balaan nga siudad pagatasakon?

¹² Dapat ibantala sang Juan nga klase ining mensahe sa sulod sang gintalana nga tion: 1,260 ka adlaw, ukon 42 ka bulan, amo man nga kalawigon sang tion nga ang balaan nga siudad pagatasakon. Daw literal ini nga hut-ong sang tion, kay ginpabutyag ini sa duha ka paagi, una sa binulan kag dayon sa inadlaw. Dugang pa, sa pamuno sang adlaw sang Ginuo, talalupangdon nga ang tatlo ka tuig kag tunga nga pag-antos sang katawhan sang Dios sing mabudlay nga mga eksperiensia nagsibu sa mga hitabo nga gintagna diri—sugod sang Disiembre 1914 kag padayon tubtob sang Hunyo 1918. (Bugna 1:10) Nagbantala sila sing mensahe nga “nagasuksok sing sako nga panapton” tuhoy sa paghukom ni Jehova sa Cristiandad kag sa kalibutan.

13. (a) Ano ang ginapahangop sang kamatuoran nga ang hinaplas nga mga Cristiano ginsimbulo sang duha ka saksi? (b) Ano nga tagna ni Zacarias ang ginapahanumdom sang pagtawag ni Juan sa duha ka saksi nga ‘duha ka kahoy nga olibo kag duha ka kandelero’?

¹³ Ang kamatuoran nga ginasimbulo sila sang duha ka saksi nagapamatuod sa aton nga ang ila mensahe sibu kag may malig-on nga sadsaran. (Ipaanggid ang Deuteronomio 17:6; Juan 8:17, 18.) Gintawag sila ni Juan nga ‘duha ka kahoy nga olibo kag duha ka kandelero,’ nga nagasiling nga “nagatindog sila sa atubangan sang Ginuo sang duta.” Isa ini ka maathag nga pagpatuhoy sa tagna ni Zacarias, nga nakakita sing isa ka kandelero nga may pito ka sanga kag duha ka kahoy nga olibo. Ang mga kahoy nga olibo ginasiling nga nagalaragway sa “duha ka hinaplas,” nga amo, si Gobernador Zerubabel kag ang mataas nga saserdote nga si Josue, “nga nagatindog sa luyo sang Ginuo sang bug-os nga duta.”—Zacarias 4:1-3, 14.

14. (a) Ano ang ginapakita sang palanan-awon ni Zacarias tuhoy sa duha ka kahoy nga olibo? kag sa kandelero? (b) Ano ang naeksperiensiahan sang hinaplas nga mga Cristiano sa tion sang nahauna nga bug-os kalibutan nga inaway?

¹⁴ Nagkabuhi si Zacarias sa tion sang pagtukod liwat, kag ang iya palanan-awon tuhoy sa duha ka kahoy nga olibo nagkahulugan nga si Zerubabel kag si Josue pakamaayuhon sang espiritu ni Jehova agod palig-unon ang katawhan para sa hilikuton. Ang palanan-awon tuhoy sa kandelero nagpahanumdom kay Zacarias nga indi ‘pagtamayon ang adlaw sang magagmay nga mga butang’ bangod matuman ang mga katuyuan ni Jehova—“‘indi paagi sa kusog militar, ukon sa gahom, kundi sa akon espiritu,’ siling ni Jehova sang mga kasuldadusan.” (Zacarias 4:6, 10; 8:9) Ang gamay nga hubon sang mga Cristiano nga padayon nga nagdala sang kapawa sang kamatuoran sa katawhan sa tion sang nahauna nga bug-os kalibutan nga inaway pagagamiton sa kaanggid nga paagi sa hilikuton nga pagtukod liwat. Magahatag man sila sing pagpalig-on kag, bisan pa diutay lamang sila, magatuon sila sa pagsandig sa kusog ni Jehova, nga wala ginatamay ang adlaw sang magagmay nga mga umpisa.

15. (a) Ang katunayan nga ang hinaplas nga mga Cristiano ginlaragway man subong duha ka saksi nagapahanumdom sa aton sing ano? Ipaathag. (b) Ano nga sahi sang mga tanda ang himuon sang duha ka saksi?

¹⁵ Ang katunayan nga ginlaragway sila subong  duha ka saksi nagapahanumdom man sa aton sang pagbaylo-dagway. Sa sadto nga palanan-awon, nakita si Jesus sang iya tatlo ka apostoles nga may himaya sa Ginharian, kaupod si Moises kag si Elias. Naglaragway ini sa paglingkod ni Jesus sa iya mahimayaon nga trono sang 1914 agod tumanon ang hilikuton nga ginlaragway sang duha ka manalagna. (Mateo 17:1-3) Nagakaigo nga makita karon ang duha ka saksi nga nagahimo sing mga tanda nga nagapahanumdom sang mga tanda nga ginhimo anay ni Moises kag ni Elias. Halimbawa, nagsiling si Juan tuhoy sa ila: “Kag kon may luyag maghalit sa ila, nagagua ang kalayo sa ila baba kag nagalamon sang ila mga kaaway; kag kon may luyag maghalit sa ila, dapat sia patyon sa sini nga paagi. Ini sila may awtoridad sa pagtakop sa langit, agod indi mag-ulan sa mga adlaw sang ila pagpanagna.”—Bugna 11:5, 6a.

16. (a) Paano ang tanda nga nagadalahig sing kalayo nagapahanumdom sa aton sang tion nga ang awtoridad ni Moises ginhangkat sa Israel? (b) Paano ginpamatukan sang klero sang Cristiandad ang mga Estudyante sang Biblia kag nagtuga sing problema para sa ila sa tion sang nahauna nga bug-os kalibutan nga inaway, kag paano sila nagbato?

¹⁶ Nagapahanumdom ini sa aton sang tion nga ang awtoridad ni Moises ginhangkat sa Israel. Yadto nga manalagna nagpamulong sing kalayuhon nga mga pulong sang paghukom, kag ginlaglag ni Jehova ang mga rebelde, sang 250 sa ila ang ginlamon sang literal nga kalayo gikan sa langit. (Numeros 16:1-7, 28-35) Sing kaanggid man, ginahangkat sang mga lider sang Cristiandad ang mga Estudyante sang Biblia, kag nagasiling nga wala gid sila makagradwar sa mga eskwelahan sang teolohiya. Apang mas mataas ang kredensial sang mga saksi sang Dios subong mga ministro: ang mahagop nga mga tawo nga nagpamati sa ila Makasulatanhon nga mensahe. (2 Corinto 3:2, 3) Sang 1917 ginbalhag sang mga Estudyante sang Biblia ang The Finished Mystery, isa ka mapuersa nga komentaryo sa Bugna kag Ezequiel. Ginsundan ini sang pagpanagtag sing 10,000,000 ka kopya sang apat sing pahina nga tract nga The Bible Students Monthly nga may artikulo nga natig-uluhan “Ang Pagkapukan Sang Babilonia—Kon Ngaa ang Cristiandad Dapat Mag-antos Karon—ang Katapusan nga Resulta.” Sa Estados Unidos, gingamit sang akig kaayo nga klero ang pagkagumon sa inaway subong balibad agod dumilian ini nga libro. Sa iban nga mga pungsod, ginbuhinan ang libro sing mga bahin nga wala nila maluyagi. Apang, padayon nga nagbato ang mga alagad sang Dios paagi sa kalayuhon nga mga gua sang apat sing pahina nga tract nga natig-uluhan Kingdom News. Samtang nagapadayon ang  adlaw sang Ginuo, kapin pa kaathag nga ginpakita sang iban nga mga publikasyon ang patay nga kahimtangan sa espirituwal sang Cristiandad.—Ipaanggid ang Jeremias 5:14.

17. (a) Ano nga mga hitabo sang adlaw ni Elias ang nagdalahig sing tigpalamangag kag kalayo? (b) Paano naggua ang kalayo sa baba sang duha ka saksi, kag ano nga tigpalamangag ang nadalahig?

¹⁷ Kamusta naman si Elias? Sang panahon sang mga hari sang Israel, ginpahibalo sini nga manalagna ang maabot nga tigpalamangag subong ekspresyon sang kaakig ni Jehova sa nagasimba kay Baal nga mga Israelinhon. Nagdugay ini sing tatlo ka tuig kag tunga. (1 Hari 17:1; 18:41-45; Lucas 4:25; Santiago 5:17) Sang ulihi, sang nagpadala ang di-matutom nga si Hari Ocozias sing mga soldado agod piliton si Elias sa pag-atubang sa iya, nagtawag ang manalagna sing kalayo gikan sa langit agod lamunon ang mga soldado. Nagsugot lamang si Elias nga mag-upod sa kumander sang militar sa pagkadto sa hari sang magpakita sia sing nagakaigo nga pagtahod sa palangakuan ni Elias subong manalagna. (2 Hari 1:5-16) Subong man, sa ulot sang 1914 kag 1918, maisugon nga ginpatalupangod sang hinaplas nga nagkalabilin ang espirituwal nga tigpalamangag sa Cristiandad kag nagpaandam sila tuhoy sa kalayuhon nga paghukom sa ‘pag-abot sang daku kag makakulugmat nga adlaw ni Jehova.’—Malaquias 4:1, 5; Amos 8:11.

18. (a) Ano nga awtoridad ang ginhatag sa duha ka saksi, kag paano ini kaanggid sa awtoridad nga ginhatag kay Moises? (b) Paano ginbuyagyag sang duha ka saksi ang Cristiandad?

¹⁸ Nagpadayon si Juan sa pagsiling tuhoy sa duha ka saksi: “Kag may awtoridad sila sa tubig agod himuon ini nga dugo kag sa paghalit sa duta paagi sa tanan nga sahi sang kalalat-an sing masunson suno sa luyag nila.” (Bugna 11:6b) Agod mahaylo si Paraon nga palakton  ang Israel, gingamit ni Jehova si Moises sa pagpahanabo sing mga kalalat-an sa mapiguson nga Egipto, lakip ang paghimo sa tubig nga mangin dugo. Pagligad sang pila ka siglo, nadumduman gid sang Filistinhon nga mga kaaway sang Israel ang mga ginbuhat ni Jehova batok sa Egipto, amo nga nagsinggit sila: “Sin-o ang magaluwas sa aton gikan sa kamot sining halangdon nga Dios? Amo ini ang Dios nga nagsakit sa Egipto paagi sa tanan nga sahi sang pagpatay [“kalalat-an,” Revised Standard Version] sa kahanayakan.” (1 Samuel 4:8; Salmo 105:29) Nagalaragway si Moises kay Jesus, nga may awtoridad sa pagpahayag sang mga paghukom sang Dios sa relihioso nga mga lider sang panahon niya. (Mateo 23:13; 28:18; Binuhatan 3:22) Kag sa tion sang nahauna nga bug-os kalibutan nga inaway, ginbuyagyag sang mga kauturan ni Cristo, nga amo ang duha ka saksi, ang makamamatay nga “tubig” nga ginaserbe sang Cristiandad sa iya panong.

Ginpatay ang Duha ka Saksi

19. Suno sa rekord sang Bugna, ano ang matabo kon matapos sang duha ka saksi ang ila pagpanaksi?

¹⁹ Tuman gid katigdas ini nga kalalat-an sa Cristiandad amo nga sa tapos makapanagna ang duha ka saksi sing 42 ka bulan nga nagasuksok sing sako nga panapton, gingamit sang Cristiandad ang iya kalibutanon nga impluwensia agod ‘patyon’ sila. Nagsulat si Juan: “Kag sang nakatapos na sila sang ila pagpanaksi, ang sapat nga mapintas nga nagasaka gikan sa kadadalman magapakig-away sa ila kag magadaug sa ila kag magapatay sa ila. Kag ang ila mga bangkay magahamyang sa dalan sang daku nga siudad nga sa espirituwal nga kahulugan ginatawag Sodoma kag Egipto, diin ginlansang man sa usok ang ila Ginuo. Kag ang mga katawhan kag mga tribo kag mga hambal kag mga pungsod magatulok sa ila mga bangkay sa sulod sang tatlo ka adlaw kag tunga, kag indi nila pagtugutan nga ilubong ang ila mga bangkay. Kag ang mga nagapuyo sa duta nagakasadya tungod sa ila kag nagakinalipay, kag magapadala sila sing mga regalo sa isa kag isa, bangod ginpaantos sining duha ka manalagna ang mga nagapuyo sa duta.”—Bugna 11:7-10.

20. Ano ang “sapat nga mapintas nga nagasaka gikan sa kadadalman”?

²⁰ Amo ini ang una sa 37 ka pagpatuhoy sang Bugna sa sapat nga mapintas. Samtang nagapadayon kita usisaon naton ini kag ang iban pa nga mga sapat sing detalyado. Husto na anay nga hambalon karon nga ang “sapat nga mapintas nga nagasaka gikan sa kadadalman” padihot ni Satanas, isa ka nagaluntad nga politikal nga sistema sang mga butang. *—Ipaanggid ang Bugna 13:1; Daniel 7:2, 3, 17.

21. (a) Paano ginhimuslan sang relihioso nga mga kaaway sang duha ka saksi ang inaway? (b) Ano ang ginapahangop sang kamatuoran nga ang bangkay sang duha ka saksi wala ginlubong? (c) Paano dapat tamdon ang tion nga tatlo ka adlaw kag tunga? (Tan-awa ang footnote.)

²¹ Kutob sang 1914 tubtob 1918 masako ang mga pungsod sa nahauna nga bug-os kalibutan nga inaway. Nag-init ang pagkanasyonalistiko, amo nga sang tigpamulak sang 1918, ginhimuslan sang relihioso nga mga kaaway sang duha ka saksi ini nga kahimtangan. Ginmaniobra nila ang legal nga mga paagi sang Estado agod mabilanggo ang responsable nga mga ministro sang mga Estudyante sang Biblia sa sayop nga mga panumbungon nga sedisyon. Nakibot ang matutom nga  mga masigkamanugpangabudlay. Halos nagdulog ang hilikuton para sa Ginharian. Daw subong bala nga napatay ang pagbantala nga hilikuton. Sang panahon nga ginsulat ang Biblia isa gid ka daku nga kahuy-anan kon ang isa indi malubong sa lulubngan. (Salmo 79:1-3; 1 Hari 13:21, 22) Busa, isa gid ka daku nga kahuy-anan ang indi pagpalubong sa duha ka saksi. Sa mainit nga klima sang Palestina, ang bangkay nga ginapabay-an sa kalye manimaho gid dayon pagligad sang literal nga tatlo ka adlaw kag tunga. * (Ipaanggid ang Juan 11:39.) Sa amo, ginapakita sini nga detalye sa tagna ang kahuy-anan nga dapat batason sang duha ka saksi. Ang mga ginsambit kaina nga nabilanggo gindingutan pa gani nga magpiyansa samtang ginaapelar ang ila kaso. Napadayag sila sa publiko sa kalawigon nga nanimaho na sila sa mga pumuluyo sang “daku nga siudad.” Apang ano ining “daku nga siudad”?

22. (a) Ano ang daku nga siudad? (b) Paano ang mga pamantalaan nagbuylog sa klero sa pagkalipay bangod ginpahipos ang duha ka saksi? (Tan-awa ang kahon.)

²² Ginhatagan kita ni Juan sing pila ka ideya. Nagsiling sia nga didto ginlansang si Jesus. Gani mahunahuna naton dayon ang Jerusalem. Apang nagsiling man sia nga ang daku nga siudad gintawag nga Sodoma kag Egipto. Ang literal nga Jerusalem gintawag anay nga Sodoma bangod sang mahigko nga mga buhat sini. (Isaias 1:8-10; ipaanggid ang Ezequiel 16:49, 53-58.) Kag ang Egipto, ang nahauna nga kagamhanan sa kalibutan, daw nagalaragway kon kaisa sa bug-os kalibutan nga sistema sang mga butang karon. (Isaias 19:1, 19; Joel 3:19) Busa, nagalaragway ining daku nga siudad sa nadagtaan nga “Jerusalem” nga nagapangangkon nga nagasimba sa Dios apang nangin mahigko kag makasasala, kaangay sang Sodoma, kag isa ka bahin sining sataniko nga bug-os kalibutan nga sistema sang mga butang, kaangay sang Egipto. Ginalaragway sini ang Cristiandad, ang moderno nga katumbas sang di-matutom nga Jerusalem, ang organisasyon nga ang iya mga katapo nagkalipay gid sang ginpahipos nila ang makatulublag nga pagbantala sang duha ka saksi.

 Ginbanhaw!

23. (a) Ano ang natabo sa duha ka saksi sa tapos sang tatlo ka adlaw kag tunga, kag ano ang nangin epekto sini sa ila mga kaaway? (b) San-o natuman sa moderno nga adlaw ang Bugna 11:11, 12 kag ang tagna ni Ezequiel tuhoy sa paghuyop ni Jehova sa mamala nga mga tul-an sa nalupyakan sing ginhawa sang kabuhi?

²³ Nagbuylog sa klero ang mga pamantalaan sa pagmulay sa katawhan sang Dios, amo nga ang isa ka pamantalaan nagsiling: “Nahatag na ang katapusan sang The Finished Mystery.” Apang, malayo ini sa kamatuoran! Ang duha ka saksi wala magpabilin nga patay. Mabasa naton: “Kag pagkatapos sang tatlo ka adlaw kag tunga nagsulod sa ila ang espiritu sang kabuhi gikan sa Dios, kag nagtindog sila, kag hinadlukan gid ang mga nagatan-aw sa ila. Kag nabatian nila ang mabaskog nga tingog gikan sa langit nga nagasiling sa ila: ‘Saka kamo diri.’ Kag nagsaka sila sa langit sa panganod, kag gintan-aw sila sang ila mga kaaway.” (Bugna 11:11, 12) Sa amo, naeksperiensiahan nila ang kaanggid sa mamala nga mga tul-an sa nalupyakan nga ginduaw ni Ezequiel sa palanan-awon. Kag ginhuypan ni Jehova yadtong mamala nga mga tul-an sing ginhawa sang kabuhi, kag nabuhi sila, nga nagalaragway sang pagkabun-ag liwat sang pungsod sang Israel sa tapos sang 70 ka tuig nga pagkabihag sa Babilonia. (Ezequiel 37:1-14) Ining duha ka tagna, sa Ezequiel kag sa Bugna, talalupangdon nga natuman sa moderno nga adlaw sang 1919, sang ginpasag-uli ni Jehova ang iya “napatay” nga mga saksi sa mapagsik nga pagkabuhi.

24. Sang mabanhaw ang duha ka saksi, ano ang nangin epekto sini sa ila relihioso nga mga manughingabot?

²⁴ Nakibot gid sa sini ang mga nagahingabot! Ang bangkay sang duha ka saksi hinali nga nabuhi kag aktibo na liwat. Isa yadto ka mapait nga pildora nga tunlon sadtong mga klerigo, ilabi na bangod ang Cristiano nga mga ministro nga ila ginplano nga ipabilanggo hilway na liwat, kag sang ulihi napamatud-an nga wala sing sala. Mahimo gid nga daku pa ang ila kakibot sang, maghiwat ang mga Estudyante sang Biblia sang Septiembre 1919 sing isa ka kombension sa Cedar Point, Ohio, E.U.A. Ginpapagsik diri sang bag-o lang mahilway sa bilangguan nga si J. F. Rutherford, ang mga kombensionista paagi  sa iya pamulongpulong nga “Pagbantala sa Ginharian,” nga napasad sa Bugna 15:2 kag Isaias 52:7. Ang mga katapo sang Juan nga klase liwat nga nagsugod sa “pagpanagna,” ukon sa pagbantala sa publiko. Labi pa nga nagmadinalag-on sila, kag walay kahadlok nga nagabuyagyag sang pagkasalimpapaw sang Cristiandad.

25. (a) San-o ginsilingan ang duha ka saksi, “Saka kamo diri,” kag paano ina natabo? (b) Ano ang makapakibot nga epekto sa daku nga siudad sang ginpasag-uli ang duha ka saksi?

²⁵ Liwat kag liwat nga nagtinguha ang Cristiandad nga suliton ang iya kadalag-an sang 1918. Gingamit niya ang akig nga mga grupo, legal nga pagmaniobra, pagbilanggo, kag mga pagpatay—tanan napaslawan! Pagligad sang 1919 indi na niya malab-ot ang espirituwal nga duog sang duha ka saksi. Sadto nga tuig ginsilingan sila ni Jehova: “Saka kamo diri,” kag nagsaka sila sa isa ka nabayaw nga kahimtangan sa espirituwal nga makita apang indi sila matandog sang ila mga kaaway. Ginlaragway ni Juan ang makapakibot nga epekto sa daku nga siudad sang ginpasag-uli sila: “Kag sa amo nga oras naglinog sing mabaskog, kag napukan ang ikanapulo nga bahin sang siudad; kag pito ka libo ka tawo ang napatay sa linog, kag ang nabilin hinadlukan kag naghimaya sa Dios sang langit.” (Bugna 11:13) Nagtay-ug gid ang duog sang relihion. Daw nag-uyog ang duta nga ginatindugan sang mga lider sang establisado nga mga relihion sang magpanghikot ining hubon sang ginpapagsik liwat nga mga Cristiano. Ikanapulo nga bahin sang ila siudad, sing malaragwayon 7,000 ka tawo, ang naapektuhan gid amo kon ngaa ginsiling nga napatay sila.

26. Sin-o ang ginalaragway sang “ikanapulo nga bahin sang siudad” kag sang “pito ka libo” nga ginasambit sa Bugna 11:13? Ipaathag.

²⁶ Ang ekspresyon nga “ikanapulo nga bahin sang siudad” nagapahanumdom sa aton nga si Isaias nagtagna anay tuhoy sa dumaan nga Jerusalem nga sa pagkalaglag sang siudad ikanapulo nga bahin ang makalampuwas subong isa ka balaan nga binhi. (Isaias 6:13) Sing kaanggid man, ang numero nga 7,000 nagapahanumdom sa aton nga sang pagdumdom ni Elias isahanon lamang sia nga nagpabilin nga matutom sa Israel, ginsugiran sia ni Jehova nga, ang matuod, may 7,000 pa nga wala magyaub kay Baal. (1 Hari 19:14, 18) Sang nahauna nga siglo, nagsiling si apostol Pablo nga ining 7,000 naglaragway sa nagkalabilin sang mga Judiyo nga nagbaton sang maayong balita nahanungod kay Cristo. (Roma 11:1-5) Ini nga mga teksto nagabulig sa aton sa paghangop nga ang “pito ka libo” kag ang “ikanapulo nga bahin sang siudad” sa Bugna 11:13 amo ang mga tawo nga nagapamati sa napasag-uli nga duha ka saksi kag naggua sa makasasala nga daku nga siudad. Daw subong nga napatay sila sa Cristiandad. Ang ila ngalan ginpanas na sa listahan sang iya mga katapo. Para sa iya, wala na sila nagaluntad. *

27, 28. (a) Paano ang ‘nabilin naghimaya sa Dios sang langit?’ (b) Ano ang napilitan nga kilalahon sang klero sang Cristiandad?

²⁷ Apang paano ‘ang nabilin [sa Cristiandad] naghimaya sa Dios sang langit’? Sa pagkamatuod indi paagi sa pagtalikod sa ila apostata nga relihion kag mangin mga alagad sang Dios. Sa baylo, subong ini sang ginpaathag sa Word Studies in the New Testament ni Vincent, nga nagapaathag sang ekspresyon nga “naghimaya sa Dios sang langit.” Nagsiling ini: “Ang prase wala nagapahangop sing pagkumbertir ukon sing paghinulsol, ukon sing pasalamat, kundi sing pagkilala, nga amo ang kinaandan nga kahulugan sini sa kasulatan. Ipaanggid ang Jos. vii. 19 (Sept.). Juan ix. 24; Binu. xii. 23; Roma iv. 20.” May kaugot nga napilitan ang Cristiandad sa pagkilala nga ang Dios sang mga Estudyante sang Biblia naghimo sing daku nga buhat sa pagpasag-uli sa ila sa Cristiano nga hilikuton.

²⁸ Ayhan ginhimo sang klero ini nga pagkilala sa ila hunahuna lamang, ukon sa ila kaugalingon lamang. Sa pagkamatuod, wala sing rekord nga sila dayag nga nagkilala sa Dios sang duha ka saksi. Apang ang tagna ni Jehova paagi kay Juan nagabulig sa aton sa paghantop kon ano ang yara sa ila tagipusuon kag mahibaluan ang makahuluya nga kasakit nga naeksperiensiahan nila sang 1919. Kutob sadto nga tuig padayon, bangod “pito ka libo” ang nagbiya sa Cristiandad walay sapayan sang iya determinado nga mga panikasog nga punggan ang iya mga karnero, napilitan ang klero sa pagkilala nga ang Dios sang Juan nga klase mas makusog sa ila dios. Sa ulihi nga mga tuig labi pa nga marealisar nila ini, samtang madamo pa sa ila panong ang magabiya, kag ihambal man nila ang ginhambal anay sang katawhan  sang magdaug si Elias batok sa mga sumilimba ni Baal sa Bukid Carmel: “Si Jehova amo ang matuod nga Dios! Si Jehova amo ang matuod nga Dios!”—1 Hari 18:39.

29. Ano ang ginsiling ni Juan nga magaabot sing madali, kag ano nga dugang pa nga pagtay-ug ang matabo sa Cristiandad?

²⁹ Apang pamatii! Ginasugiran kita ni Juan: “Natapos na ang ikaduha nga kailo. Yari karon! Ang ikatlo nga kailo magaabot sing madali.” (Bugna 11:14) Kon natay-ug ang Cristiandad sa natabo tubtob sa sini nga punto, ano ang himuon niya kon ipahibalo ang ikatlo nga kailo, kon patunugon sang ikapito nga anghel ang iya trumpeta, kag kon matapos na ang sagrado nga likom sang Dios?—Bugna 10:7.

[Mga nota]

[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]

[Kahon sa pahina 168]

Ang Pagkalipay sa Bugna 11:10

Sa iya libro nga Preachers Present Arms, nga ginbalhag sang 1933, ginapatuhuyan ni Ray H. Abrams ang mabaskog nga pagpamatok sang klero sa libro sang mga Estudyante sang Biblia nga The Finished Mystery. Ginrepaso niya ang mga pagtinguha sang klero nga dulaon ang mga Estudyante sang Biblia kag ang ila “tulad-peste nga pagpanghaylo.” Nagdul-ong ini sa kaso sa korte nga nagresulta sa pagsentensia kay J. F. Rutherford kag sa iya pito ka kaupod sing malawig nga tinuig sa bilangguan. Nagdugang pa si Dr. Abrams: “Ang pag-usisa sa bug-os nga kaso nagadul-ong sa konklusion nga ang mga simbahan kag ang klero amo ang orihinal nga yara sa likod sang hublag nga pahipuson ang mga Russellites. Sa Canada, sang Pebrero, 1918, ginsugdan sang mga ministro ang isa ka sistematiko nga kampanya batok sa ila kag sa ila mga publikasyon, ilabi na ang The Finished Mystery. Suno sa Tribune sang Winnipeg, . . . ginapatihan nga ang pagdumili sa ila libro isa ka direkta nga resulta sang ‘mga pagreklamo sang klero.’”

Nagpadayon pa si Dr. Abrams: “Sang ang balita tuhoy sa beinte ka tuig nga sentensia nakalab-ot sa mga editor sang relihioso nga mga imprintahan, nalipay sa sini ang halos tanan sini nga publikasyon, daku kag diutay. Wala ako sing nabatian nga bisan isa ka tinaga sang simpatiya gikan sa bisan diin sadtong ortodokso nga relihioso nga mga balasahon. ‘Indi maduhaduhaan,’ hinakop ni Upton Sinclair, nga ‘natabo ang paghingabot . . . bangod sa isa ka rason nga ginkaugtan sila sang “ortodokso” nga mga organisasyon sang relihion.’ Ang napaslawan nga himuon sang gintingob nga pagtinguha sang mga simbahan daw madinalag-on nga nahimo karon sang panguluhan para sa ila.” Pagkatapos mabalikwat ang matinamayon nga mga komento sang pila ka relihioso nga publikasyon, ginpatuhuyan dayon sang manunulat ang pagbaliskad sang Hukmanan sang Apelasyon sa desisyon kag nagkomento: “Wala magtingog ang mga simbahan sa sini nga desisyon.”

[Retrato sa pahina 163]

Gintakus ni Juan ang espirituwal nga templo—dapat malab-ot sang hinaplas nga mga saserdote ang mga talaksan

[Mga Retrato sa pahina 165]

Ginpakita sang pagpatindog liwat nga hilikuton nanday Zerubabel kag Josue nga sa adlaw sang Ginuo ang magagmay nga mga umpisa pagasundan sang daku nga mga pag-uswag sa tunga sang mga Saksi ni Jehova. Ang mga pasilidad subong sang makita sa ibabaw, nga nahamtang sa Brooklyn, New York, dapat pasangkaron agod maatipan ang ila mga kinahanglanon

[Mga Retrato sa pahina 166]

Ang kalayuhon nga mga mensahe sang paghukom nga ginpahayag sang duha ka saksi ginlaragway sang pagpanagna nga hilikuton nanday Moises kag Elias

[Mga Retrato sa pahina 169]

Kaangay sang mamala nga mga tul-an sa Ezequiel kapitulo 37, ginpaaktibo liwat ang duha ka saksi para sa pagbantala nga hilikuton sa moderno nga mga adlaw