Ano ang Tuhoy sa “Pamatuod nga mga Teksto” sang Trinidad?

GINASILING nga ang pila ka teksto sang Biblia nagahatag sing pamatuod sa pagsakdag sa Trinidad. Apang, kon ginabasa ina nga mga teksto, dapat naton dumdumon nga ang pamatuod sang Biblia kag sang maragtas wala nagasakdag sa Trinidad.

Ang bisan anong reperensya sang Biblia nga gintanyag subong pamatuod dapat hangpon suno sa konteksto sang wala nagabaylo nga panudlo sang bug-os nga Biblia. Sa masami ang matuod nga kahulugan sina nga teksto ginapaathag sang konteksto sang nagalibot nga mga bersikulo.

Tatlo sa Isa

ANG New Catholic Encyclopedia nagatanyag sing tatlo sina nga “pamatuod nga teksto” apang nagabaton man ini: “Ang doktrina sang Balaan nga Trinidad wala ginatudlo sa D[aan] nga T[estamento]. Sa B[ag-ong] T[estamento] ang pinakadaan nga pamatuod yara sa mga sulat ni Pablo, labi na ang 2 Cor 13.13 [bersikulo 14 sa pila ka Biblia], kag ang 1 Cor 12.4-6. Ang pamatuod sang Trinidad sa Mga Ebanghelyo masapwan lamang sa prinsipio sang bawtismo sa Mat 28.19.”

Sa sadtong mga bersikulo ang tatlo ka “persona” ginalista subong sang masunod sa The New Jerusalem Bible. Ang 2 Corinto 13:​13 (14) nagatingob sang tatlo sa sining paagi: “Kabay nga ang bugay ni Ginuong Jesucristo, ang gugma sang Dios kag ang pagpakig-upod sang Balaan nga Espiritu mangin sa inyo tanan.” Ang 1 Corinto 12:​4-6 nagasiling: “May yara madamong nanuhaytuhay nga mga dulot, apang amo gihapon nga Espiritu; may yara madamong nanuhaytuhay nga paagi sang pag-alagad, apang amo gihapon nga Ginuo. May yara madamong nanuhaytuhay nga porma sang pagpanghikot, apang para sa tanan amo gihapon nga Dios ang nagapanghikot sa ila tanan.” Kag ang Mateo 28:​19 mabasa: “Busa, lakat kamo kag maghimo sing mga disipulo sa tanan nga pungsod; bawtismuhi sila sa ngalan sang Amay kag sang Anak kag sang Balaan nga Espiritu.”

Nagasiling bala inang mga bersikulo nga ang Dios, si Cristo, kag ang balaan nga espiritu nagahuman sing Trinidad nga Pagka-Dios, nga ang tatlo tupong sa kinaiya, sa gahom, kag sa pagkadayon? Wala ini nagapamatuod, subong nga ang paglista sing tatlo ka tawo, subong nanday Tito, Vic, kag Joey, wala nagakahulugan nga sila tatlo sa isa.

Ini nga sahi sang reperensya, baton sang Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature nanday McClintock kag Strong, “nagapamatuod lamang nga tatlo ka persona ang ginhinambitan, . . . apang wala ini nagapamatuod nga ang tatlo natungod sa balaan nga kinaugali, kag nagapanag-iya sing tupong nga balaan nga kadungganan.”

Bisan pa isa ka sumalakdag sang Trinidad, ina nga libro nagasiling tuhoy sa 2 Corinto 13:​13 (14): “Indi namon mapahangop sing makatarunganon nga sila nagapanag-iya sing tupong nga awtoridad, ukon pareho sila sing kinaugali.” Kag tuhoy sa Mateo 28:​18-20 ini nagasiling: “Apang, ini lamang nga teksto, wala nagapamatuod sa personalidad sang tatlo ka persona nga ginsambit, ukon sa ila pagkatupong ukon pagkabalaan.”

Sang ginbawtismuhan si Jesus, ang Dios, si Jesus, kag ang balaan nga espiritu ginsambit man sa amo gihapon nga konteksto. “Nakita [ni Jesus] ang espiritu sang Dios nga nagapanaug subong sang salampati.” (Mateo 3:16) Apang, wala ini nagasiling nga ang tatlo isa. Si Abraham, si Isaac, kag si Jacob pila ka beses ginsambit nga magkaupod, apang wala ina nagahimo sa ila nga isa. Si Pedro, si Santiago, kag si Juan magkaupod nga ginsambit, apang wala man ina nagahimo sa ila nga isa. Dugang pa, ang espiritu sang Dios nagpanaug kay Jesus sang ginbawtismuhan sia, nagapakita nga si Jesus wala ginhaplas sang espiritu antes sadtong tion. Bangod sini, paano  sia mangin bahin sang isa ka Trinidad kon sia daan na nga bahin sini upod sa balaan nga espiritu?

Ang isa pa ka reperensya nga nagasambit sa tatlo sing tingob masapwan sa pila ka daan nga mga badbad sang Biblia sa 1 Juan 5:⁠7. Apang, ginabaton sang mga eskolar nga ining mga pulong wala sa ginsuguran sa Biblia kundi gindugang lamang sang ulihi. Gani husto ang kalabanan sang modernong mga badbad sa pagkuha sining indi matuod nga bersikulo.

Ang iban sang “pamatuod nga mga teksto” nagabinagbinag lamang sang kaangtanan sa ulot sang duha​—⁠sang Amay kag ni Jesus. Binagbinagon naton ang pila sini.

“Ako kag ang Amay Isa”

INA nga teksto, sa Juan 10:​30, masami nga ginasambit sa pagsakdag sa Trinidad, bisan pa wala sing ikatlo nga persona nga ginasambit didto. Apang ginpakita mismo ni Jesus kon ano ang iya buot silingon sang iya ‘pagkaisa’ sa Amay. Sa Juan 17:​21, 22, nagpangamuyo sia sa Dios tuhoy sa iya mga disipulo nga “sila tanan mangin isa, subong nga ikaw, Amay, nahiusa sa akon kag ako nahiusa sa imo, nga sila man mahiusa sa aton, . . . agod nga mangin isa sila subong nga kita isa.” Nagapangamuyo bala si Jesus nga ang iya tanan nga disipulo mangin isa ka entidad? Indi, maathag nga si Jesus nagapangamuyo nga sila maghiusa sa painoino kag sa katuyuan, subong nga amo sia kag ang Dios.​—⁠Tan-awa man ang 1 Corinto 1:⁠10.

Sa 1 Corinto 3:​6, 8, si Pablo nagasiling: “Ako nagtanom, si Apolos nagbunyag . . . Ang nagatanom kag ang nagabunyag isa.” Indi buot silingon ni Pablo nga sia kag si Apolos duha ka persona sa isa; ang buot niya silingon amo nga sila nahiusa sa katuyuan. Ang Griegong tinaga nga gingamit diri ni Pablo para sa “isa” (hen) wala sing sekso, sing literal “isa (ka butang),” nga nagapakita sing pagkaisa sa pagbuligay. Amo man ini ang tinaga nga gingamit ni Jesus sa Juan 10:​30 sa paglaragway sang iya kaangtanan sa iya Amay. Amo man ini ang tinaga nga gingamit ni Jesus sa Juan 17:​21, 22. Gani sang gingamit niya ang tinaga nga “isa” (hen) sa sining mga kaso, ginahambal niya ang nahanungod sa paghiusa sa painoino kag sa katuyuan.

Tuhoy sa Juan 10:​30, si John Calvin (nga isa ka Trinitaryo) nagsiling sa libro nga Commentary on the Gospel According to John: “Ang mga tawo sang dumaan nga tion sayop nga naggamit sining dinalan sa pagpamatuod nga si Cristo . . . pareho sing kinaugali sa Amay. Kay si Cristo wala nagapamatuod nahanungod sa pagkaisa sa kinaugali, kundi nahanungod sa pag-ugyunay niya kag sang Amay.”

Dira mismo sa konteksto sang mga bersikulo nga nagasunod sa Juan 10:​30, si Jesus mabaskog nga nagpangatarungan nga ang iya ginpamulong wala nagapangangkon nga Dios sia. Ginpamangkot niya ang mga Judiyo nga sayop nga naghimo sina nga konklusyon kag luyag magbato sa iya: “Ngaa ginasumbong ninyo ako sing pasipala bangod ako, nga nadedikar kag ginpadala sa kalibutan sang akon Amay, nagsiling, ‘Ako ang anak sang Dios’?” (Juan 10:​31-36, NE) Indi, si Jesus nagpangangkon nga sia, indi Dios nga Anak, kundi Anak sang Dios.

“Nagahimo sang Iya Kaugalingon nga Tupong sa Dios”?

ANG isa pa ka kasulatan nga ginatanyag subong supurta sa Trinidad amo ang Juan 5:⁠18. Nagasiling ini nga ang mga Judiyo (subong sang sa Juan 10:​31-36) luyag magpatay kay Jesus bangod “nagtawag sia sa Dios nga iya Amay, nga nagapakigtupong sia sa Dios.”

Apang sin-o ang nagsiling nga ginahimo ni Jesus ang iya kaugalingon nga tupong sa Dios? Indi si Jesus. Ginpangapinan niya ang iya kaugalingon batok sa sining dimatuod nga panumbungon sa masunod gid nga bersikulo (19): “Sa sini nga panumbungon si Jesus nagsabat: . . . ‘ang Anak indi makahimo sing bisan ano sa iya kaugalingon; kundi lamang ang nakita niya nga ginahimo sang Amay.’ ”​—⁠JB.

Paagi sa sini, ginpakita ni Jesus sa mga Judiyo  nga indi sia tupong sa Dios kag busa indi sia makahikot sa iya kaugalingon nga pagbuot. Mahanduraw bala naton ang isa nga tupong sa Labing Gamhanan nga Dios nga nagasiling nga indi sia “makahimo sing bisan ano sa iya kaugalingon”? (Ipaanggid ang Daniel 4:​34, 35.) Sing makawiwili, ang konteksto sang Juan 5:​18 kag 10:​30 nagapakita nga ginpangapinan ni Jesus ang iya kaugalingon batok sa dimatuod nga mga panumbungon sang mga Judiyo nga, kaangay sang mga Trinitaryo, nagahimo sing sayop nga mga konklusyon!

“Tupong sa Dios”?

SA FILIPOS 2:6 ang Katoliko nga Douay Version (Dy) sang 1609 nagasiling tuhoy kay Jesus: “Nga bisan sa dagway sia sang Dios, wala magpangawat nga mangin tupong sa Dios.” Amo man ang ginasiling sang King James Version (KJ) sang 1611. Ang pila sina ka mga bersion ginagamit gihapon sang pila sa pagsakdag sa ideya nga si Jesus tupong sa Dios. Apang talupangda kon paano ginabadbad sang iban nga mga manugbadbad ining bersikulo:

1869: “nga, bisan sa dagway sia sang Dios, wala magkabig sini nga isa ka butang nga agawon agod mangin tupong sa Dios.” The New Testament, ni G. R. Noyes.

1965: “Sia​—⁠may balaan gid nga kinaugali!⁠—​wala gid sing masinaligon sa kaugalingon naghimo sang iya kaugalingon nga tupong sa Dios.” Das Neue Testament, rebisado nga edisyon, ni Friedrich Pfäfflin.

1968: “nga, bisan sa dagway sia sang Dios, wala magtamod nga mangin tupong sa Dios subong isa ka butang nga iya hamkunon.” La Bibbia Concordata.

1976: “May yara sia pirme sang kinaugali sang Dios, apang wala sia maghunahuna nga paagi sa puwersa mangin tupong sia sa Dios.” Today’s English Version.

1984: “nga, bisan sa dagway sia sang Dios, wala magbinagbinag sa pag-agaw, kon sayoron, nga sia mangin tupong sa Dios.” New World Translation of the Holy Scriptures.

1985: “Nga, bisan sa dagway sia sang Dios, wala mag-isip nga isa ka butang nga agawon ang mangin tupong sa Dios.” The New Jerusalem Bible.

Apang, ang iban nagasiling nga bisan ining sibu nga mga badbad nagapahangop nga (1) si Jesus tupong na nga daan apang indi niya luyag huptan ini ukon nga (2) indi na niya kinahanglan agawon ang pagkatupong bangod ginahuptan na niya ini nga daan.

Sa sining bahin, si Ralph Martin, sa The Epistle of Paul to the Philippians, nagasiling tuhoy sa orihinal nga Griego: “Apang, kwestionable kon bala ang kahulugan sang berbo mahapos nga magsipak gikan sa matuod nga kahulugan sini nga ‘agawon’, ‘sabniton’ padulong sa ‘magpanguyat.’ ” Ang The Expositor’s Greek Testament nagasiling man: “Indi kita makakita sing bisan anong dinalan nga sa diin ang ἁρπάζω [har·paʹzo] ukon ang bisan anong ginhalinan sini nagakahulugan sing ‘pagpanguyat,’ ‘paghupot’. Nagakahulugan ini pirme sing ‘agawon,’ ‘sabniton’. Sa amo indi tugot nga magsipak gikan sa matuod nga kahulugan nga ‘agawon’ padulong sa isa nga tuhay gid, ‘magpanguyat.’ ”

Pasad sa bag-o lang mabinagbinag maathag nga ang mga manugbadbad sang mga bersion subong sang Douay kag King James nagapatiko sang mga talaksan agod sakdagon ang mga katuyuan sang mga Trinitaryo. Malayo sa pagsiling nga si Jesus naghunahuna nga nagakaigo nga mangin tupong sa Dios, ang Griego sang Filipos 2:​6, kon basahon sing makatarunganon, nagapakita sang kabaliskaran gid, nga si Jesus wala maghunahuna nga nagakaigo ini.

Ang konteksto sang nagalibot nga mga bersikulo (3-5, 7, 8, Dy) maathag nga nagapakita kon paano hangpon ang bersikulo 6. Ang mga taga-Filipos ginlaygayan: “Sa pagpaubos, kabiga ang iban nga mas  maayo sa inyo kaugalingon.” Nian ginagamit ni Pablo si Cristo subong talalupangdon nga halimbawa sining panimuot: “Hupti ninyo ini nga hunahuna, nga yara man kay Cristo Jesus.” Ano nga “hunahuna”? Ang ‘maghunahuna bala nga indi pagpangawat ang mangin tupong sa Dios’? Indi, baliskad gid ina sang punto nga buot ipahangop! Sa baylo, si Jesus, nga ‘nagkabig sa Dios nga mas maayo sang sa iya kaugalingon,’ indi gid ‘mag-agaw sang pagkatupong sa Dios,’ kundi sa baylo “nagpaubos [sia] sang iya kaugalingon, kag nangin matinumanon tubtob sa kamatayon.”

Sa pagkamatuod, wala ina nagahambal sang bisan anong bahin sang Labing Gamhanan nga Dios. Nagahambal ini tuhoy kay Jesucristo, nga himpit nga nag-ilustrar sang punto diri ni Pablo​—⁠nga amo ang pagkaimportante sang pagkamapainubuson kag pagkamatinumanon sa Superyor kag Manunuga sang isa, si Jehova nga Dios.

“Amo Ako”

SA JUAN 8:​58, ang pila ka badbad, subong halimbawa sang The Jerusalem Bible, nagarekord kay Jesus subong nagasiling: “Sa wala pa matawo si Abraham, Amo na Ako.” Nagatudlo bala didto si Jesus, subong sang ginasiling sang mga Trinitaryo, nga sia nakilal-an sa titulo nga “Amo Ako”? Kag, subong ginapangangkon nila, nagakahulugan bala ini nga sia si Jehova sang Hebreong Kasulatan, kay ang King James Version sa Exodo 3:​14 nagasiling: “Ang Dios nagsiling kay Moises, AKO AMO AKO”?

Sa Exodo 3:​14 (KJ) ang prase nga “AMO AKO” ginagamit subong titulo para sa Dios sa pagpakita nga nagaluntad gid sia kag himuon niya ang iya ginsaad. Ang The Pentateuch and Haftorahs, nga ginhanda ni Dr. J. H. Hertz, nagasiling tuhoy sini nga prase: “Para sa mga Israelinhon nga naulipon, ang kahulugan sini amo, ‘Bisan wala pa Niya mapasundayag ang Iya gahom sa inyo, himuon Niya ina; Sia dayon kag sa pagkamatuod luwason kamo.’ Ang kalabanan sang modernong mga tawo nagasunod kay Rashi [isa ka Pranses nga komentarista sang Biblia kag Talmud] sa pagbadbad sang [Exodo 3:​14] ‘Ako mangin amo ako.’ ”

Ang ekspresyon sa Juan 8:​58 tuhay sa ekspresyon nga gingamit sa Exodo 3:⁠14. Wala ini gingamit ni Jesus subong isa ka ngalan ukon titulo kundi isa ka paagi sa pagpaathag nga sia nagaluntad na anay sa wala pa mangin tawo. Busa, talupangda kon paano ginbadbad sang iban nga bersion sang Biblia ang Juan 8:​58:

1869: “Sa wala pa si Abraham, yara na ako.” The New Testament, ni G. R. Noyes.

1935: “Nagaluntad na ako sa wala pa matawo si Abraham!” The Bible​—⁠An American Translation, ni J. M. P. Smith kag ni E. J. Goodspeed.

1965: “Sa wala pa matawo si Abraham, ako amo na ako nga daan.” Das Neue Testament, ni Jörg Zink.

1981: “Buhi na ako sa wala pa matawo si Abraham!” The Simple English Bible.

1984: “Sa wala pa magluntad si Abraham, nagaluntad na ako.” New World Translation of the Holy Scriptures.

Sa amo, ang matuod nga ideya sang Griego nga gingamit diri amo nga ang tinuga nga “panganay” sang Dios nga si Jesus, madugay na nagaluntad sa wala pa matawo si Abraham.​—⁠Colosas 1:​15; Hulubaton 8:​22, 23, 30; Bugna 3:⁠14.

Sa liwat, ginapakita sang konteksto nga amo ini ang husto nga paghangop. Sini nga tion luyag sang mga Judiyo nga batuhon si Jesus kay nagsiling sia nga ‘nakita [niya] si Abraham’ bisan pa, siling nila, wala pa sia magkalim-an ka tuig. (Bersikulo 57) Ang kinaugali nga sabat ni Jesus amo nga isugid ang kamatuoran nahanungod sa iya edad. Gani natural lamang nga ginsugiran niya sila nga sia ‘buhi na sa wala pa matawo si Abraham!’​—⁠The Simple English Bible.

“Ang Pulong Dios”

SA JUAN 1:1 ang King James Version mabasa: “Sa ginsuguran amo ang Pulong, kag ang Pulong kaupod sa Dios, kag ang Pulong Dios.” Ang mga  Trinitaryo nagapangangkon nga ini nagakahulugan nga “ang Pulong” (Griego, ho loʹgos) nga nagkari sa duta subong Jesucristo amo ang Labing Gamhanan mismo.

Apang, talupangda, nga diri liwat ang konteksto nagapasad sing sadsaran para sa sibu nga paghangop. Bisan ang King James Version nagasiling, “Ang Pulong kaupod sa Dios.” (Italiko amon.) Ang isa nga “kaupod” sang isa pa ka persona indi mahimo nga sia man inang persona. Nahisanto sa sini, ang Journal of Biblical Literature, nga ginhanda sang Jesuita nga si Joseph A. Fitzmyer, nagasiling nga kon ang naulihi nga bahin sang Juan 1:1 hangpon nga nagakahulugan “ang” Dios, “magasumpakil ini sa nauna nga grupo sang mga tinaga,” nga nagasiling nga ang Pulong kaupod sa Dios.

Talupangda, man, kon paano ginabadbad sang iban nga mga badbad ining bahin sang bersikulo:

1808: “kag ang pulong isa ka dios.” The New Testament in an Improved Version, Upon the Basis of Archbishop Newcome’s New Translation: With a Corrected Text.

1864: “kag isa ka dios ang pulong.” The Emphatic Diaglott, may badbad sa lainlain nga hambal, ni Benjamin Wilson.

1928: “kag ang Pulong isa ka balaan nga persona.” La Bible du Centenaire, L’Evangile selon Jean, ni Maurice Goguel.

1935: “kag ang Pulong balaan.” The Bible​—⁠An American Translation, ni J. M. P. Smith kag ni E. J. Goodspeed.

1946: “kag ang Pulong balaan nga sahi.” Das Neue Testament, ni Ludwig Thimme.

1950: “kag ang Pulong isa ka dios.” New World Translation of the Christian Greek Scriptures.

1958: “kag ang Pulong isa ka Dios.” The New Testament, ni James L. Tomanek.

1975: “kag ang Pulong isa ka dios (ukon, balaan nga sahi).” Das Evangelium nach Johannes, ni Siegfried Schulz.

1978: “kag ang Logos katulad sa dios.” Das Evangelium nach Johannes, ni Johannes Schneider.

Sa Juan 1:1 ang Griegong nombre nga the·osʹ (dios) makaduha nga gingamit. Ang nahauna nga paggamit nagapatuhoy sa Labing Gamhanan nga Dios, nga kaupod sang Pulong (“kag ang Pulong [loʹgos] kaupod sang Dios [isa ka porma sang the·osʹ]”). Ang nahauna nga the·osʹ ginaunahan sang tinaga nga ton (sa), isa ka porma sang Griego nga definite article nga nagatudlo sa isa ka tuhay nga identidad, sa sining kaso amo ang Labing Gamhanan nga Dios (“kag ang Pulong kaupod [sa] Dios”).

Sa pihak nga bahin, wala sing article antes sang ikaduha nga the·osʹ sa Juan 1:⁠1. Gani ang literal nga pagbadbad mabasa, “kag dios ang Pulong.” Apang nakita naton nga madamo ang nagabadbad sining ikaduha nga the·osʹ (isa ka predicate nga nombre) subong “balaan,” “tulad-dios,” ukon “isa ka dios.” Ano ang awtoridad nila sa paghimo sini?

Ang Griegong Koine nga hambal may definite article (“ang”), apang wala ini sing indefinite article (“a” ukon “an” ukon isa sa Hiligaynon). Gani kon ang predicate nga nombre wala ginaunahan sang definite article, mahimo nga indefinite ini, depende sa konteksto.

Ang Journal of Biblical Literature nagasiling nga ang mga ekspresyon nga “wala sing article nga predicate antes sang berbo, limitado sa kahulugan.” Subong ginapatalupangod sang Journal, ginapakita sini nga ang loʹgos mapaanggid sa isa ka dios. Nagasiling man ini tuhoy sa Juan 1:​1: “Ang limitado nga puwersa sang predicate talalupangdon gid sa bagay nga ang nombre [the·osʹ] indi makabig subong definite.”

Gani ginapadaku sang Juan 1:1 ang kinaiya sang Pulong, nga sia “balaan,” “tulad-dios,” “isa ka dios,” apang indi Labing Gamhanan nga Dios. Nagahisanto ini sa nabilin nga bahin sang Biblia, nga nagapakita nga si Jesus, nga gintawag diri “ang Pulong” sa iya papel subong Humalambal sang Dios, isa ka matinumanon nga sakop nga ginpadala sa duta sang iya Superyor, ang Labing Gamhanan nga Dios.

Madamo sing iban pa nga bersikulo sa Biblia nga sa diin halos tanan sang mga manugbadbad sa iban nga mga hambal nagasal-ot sing article nga “a” kon nagabadbad sang pareho nga Griegong mga dinalan nga may pareho nga balayan. Halimbawa, sa Marcos 6:​49, sang makita sang mga disipulo si Jesus nga nagalakat sa tubig, ang King James Version nagasiling: “Nagdumdom sila nga isa yadto ka espiritu.” Sa Griegong Koine, wala sing “a” ukon isa antes sang “espiritu.” Apang ang kalabanan nga badbad sa iban nga mga hambal nagadugang sing “a” ukon isa agod isibu ang binadbad sa konteksto. Sa amo man nga paagi, sanglit ginapakita sang Juan 1:1 nga ang Pulong kaupod sa “Dios” indi mahimo nga sia ang Dios kundi “isa ka dios,” ukon “balaan.”

Si Joseph Henry Thayer, isa ka teologo kag eskolar nga naghanda sang American Standard Version, simple nga nagsiling: “Ang Logos balaan, indi ang balaan nga Persona.” Kag ang Jesuita nga si John L. McKenzie nagsulat sa iya Dictionary of the Bible:  “Ang Jn 1:1 dapat badbaron sing sibu . . . ‘ang pulong isa ka balaan nga persona.’ ”

Pagsumpakil Bala sa Talaksan?

APANG, ang iban nagasiling nga ina nga mga pagbadbad nagasumpakil sa talaksan sang gramatika sang Griegong Koine nga ginbalhag sang Griegong eskolar nga si E. C. Colwell sang 1933. Nagsiling sia nga sa Griego ang predicate nga nombre “may [definite] article kon nagasunod ini sa berbo; wala ini sing [definite] article kon nagauna ini sa berbo.” Paagi sa sini buot niya silingon nga ang predicate nga nombre nga nagauna sa berbo dapat hangpon nga subong bala may definite article ini nga (“ang”) sa una sini. Sa Juan 1:1 ang ikaduha nga nombre (the·osʹ), ang predicate, nagauna sa berbo​—⁠“kag ang [the·osʹ] amo ang Pulong.” Gani, si Colwell nagapangangkon nga ang Juan 1:​1 dapat mabasa nga “kag [ang] Dios amo ang Pulong.”

Apang binagbinaga ang duha lamang ka halimbawa nga masapwan sa Juan 8:⁠44. Didto si Jesus nagasiling tuhoy sa Yawa: “Sia isa ka manugpatay” kag “butigon sia.” Subong sang sa Juan 1:​1, ang predicate nga nombre (“manugpatay” kag “butigon”) nagauna sa berbo nga (“was” kag “is”) sa Griego. Wala sing indefinite article sa una sining duha ka nombre bangod wala sing indefinite article sa Griegong Koine. Apang ang kalabanan nga pagbadbad nagasal-ot sing tinaga nga “a” ukon “isa” bangod ginakinahanglan ini sang Griegong gramatika kag sang konteksto.​—⁠Tan-awa man ang Marcos 11:​32; Juan 4:​19; 6:​70; 9:​17; 10:​1; 12:⁠6.

Ginkilala ini ni Colwell tuhoy sa predicate nga nombre, kay sia nagsiling: “Ini isa ka indefinite nga [“a” ukon “an”] sa sining kahimtangan lamang kon ginapangayo ini sang konteksto.” Gani bisan sia nagabaton nga kon ginakinahanglan sang konteksto, mahimo magsal-ot ang mga manugbadbad sing indefinite article sa una sang nombre sa sining sahi sang dinalan.

Nagakinahanglan bala sing indefinite article ang konteksto sa Juan 1:​1? Huo, kay ang pamatuod sang bug-os nga Biblia amo nga si Jesus indi Labing Gamhanan nga Dios. Sa amo, indi ang kwestionable nga talaksan sang gramatika ni Colwell ang dapat magtuytoy sa manugbadbad sa sina nga mga kaso kundi ang konteksto. Kag maathag nga makita ini sa madamong badbad nga nagasal-ot sing indefinite article nga “a” ukon “isa” sa Juan 1:1 kag sa iban pa nga bahin nga sa diin ang madamo nga eskolar wala nagaugyon sa sinang artipisyal nga talaksan, kag gani amo man sa Pulong sang Dios.

Wala Nagasumpakil

ANG pagsiling bala nga si Jesucristo “isa ka dios” nagasumpakil sa panudlo sang Biblia nga may isa lamang ka Dios? Wala, kay kon kaisa ginagamit sang Biblia ina nga termino sa pagpatuhoy sa gamhanan nga mga tinuga. Ang Salmo 8:5 mabasa: “Ginhimo mo sia [tawo] nga kubuskubos lamang sa mga tulad-dios [Hebreo, ʼelo·himʹ],” kon sayoron, mga anghel. Sa pagpangapin ni Jesus batok sa panumbungon sang mga Judiyo, nga sia nagpangangkon nga Dios, ginpatalupangod niya nga “ang Kasuguan nagagamit sing tinaga nga mga dios sa ila nga ginpatuhuyan sang Dios,” nga amo, ang tawhanon nga mga hukom. (Juan 10:​34, 35, JB; Salmo 82:​1-6) Bisan si Satanas ginatawag nga “dios sining sistema sang mga butang” sa 2 Corinto 4:⁠4.

Si Jesus may palangakuan nga mas mataas sa mga anghel, sa dihimpit nga mga tawo, ukon kay Satanas. Sanglit ini sila ginapatuhuyan subong “mga dios,” mga gamhanan, sa pagkamatuod si Jesus mahimo kag isa ka “dios.” Bangod sang iya tumalagsahon nga kahimtangan may kaangtanan kay Jehova, si Jesus isa ka “Gamhanan nga Dios.”​—⁠Juan 1:​1; Isaias 9:⁠6.

Apang wala bala ang “Gamhanan nga Dios” nga may dalagku nga mga letra nagapakita nga si Jesus sa isa ka paagi katupong kay Jehova nga Dios? Wala gid. Gintagna lamang ini ni Isaias nga mangin isa sang apat ka ngalan nga itawag kay Jesus, kag sa Ingles nga hambal ina nga mga ngalan ginsulat sa dalagku nga mga letra. Sa gihapon, bisan pa gintawag si Jesus nga “Gamhanan,” isa lamang ang “Labing Gamhanan.” Ang pagtawag kay Jehova nga Dios nga “Labing Gamhanan” wala sing kahulugan luwas kon may iban pa nga ginatawag man nga mga dios apang nagauyat sing mas manubo nga palangakuan.

Ang Bulletin of the John Rylands Library sa Inglaterra nagasiling nga suno sa Katoliko nga teologo nga si Karl Rahner, samtang ang the·osʹ ginagamit sa kasulatan subong sang Juan 1:1 sa pagpatuhoy kay Cristo, “wala gid sa sining mga kaso ginagamit ang ‘theos’ sa pagpakilala kay Jesus subong amo man sia ang ginatawag sa iban nga bahin sang Bag-ong Testamento nga ‘ho Theos,’ kon sayoron, ang Supremo nga Dios.” Kag ang Bulletin nagadugang: “Kon ang mga manunulat sang Bag-ong Testamento nagpati nga importante nga dapat ipahayag sang mga matutom si Jesus subong ‘Dios’, mapaathag bala nga ini nga porma sang pagpahayag wala gid sa Bag-ong Testamento?”

 Apang ano ang buot silingon sang ginsiling ni apostol Tomas nga, “Ginuo ko kag Dios ko!” kay Jesus sa Juan 20:​28? Para kay Tomas, si Jesus kaangay sa “isa ka dios,” labi na sa milagruso nga mga kahimtangan nga nagtiklod sa iya sa pagtuaw sini. Ang iban nga mga eskolar nagapahangop nga si Tomas mahimo nga nagpabutyag lamang sing kakibot, nga ginhambal kay Jesus apang ginpatuhoy sa Dios. Bisan diin man sa sini, si Tomas wala maghunahuna nga si Jesus Labing Gamhanan nga Dios, kay sia kag ang tanan nga iban nga apostoles nakahibalo nga si Jesus wala gid mangangkon nga Dios kundi nagtudlo nga si Jehova lamang “ang matuod nga Dios.”​—⁠Juan 17:⁠3.

Sa liwat, ang konteksto nagabulig sa aton sa paghangop sini. Sang nagligad nga pila ka adlaw ginsilingan sang ginbanhaw nga si Jesus si Maria Magdalena nga sugiran ang mga disipulo: “Makayab ako sa akon Amay kag inyo Amay, sa akon Dios kag inyo Dios.” (Juan 20:17) Bisan pa nabanhaw na si Jesus subong isa ka gamhanan nga espiritu, si Jehova gihapon ang iya Dios. Kag si Jesus padayon nga nagpatuhoy sa Iya subong amo sina bisan sa katapusan nga tolon-an sang Biblia, sa tapos sia mahimaya.​—⁠Bugna 1:​5, 6; 3:​2, 12.

Tatlo lamang ka bersikulo sa tapos magtuaw si Tomas, sa Juan 20:​31, dugang pa nga ginapaathag sang Biblia ini nga butang sa pagsiling: “Ini nasulat agod nga magtuo kamo nga si Jesus amo ang Cristo nga Anak sang Dios,” indi nga sia ang Labing Gamhanan nga Dios. Kag nagakahulugan ini sing “Anak” sa literal nga paagi, subong sang sa kinaugali nga Amay kag anak, indi subong makatalanhaga nga bahin sang isa ka Trinidad nga Pagka-Dios.

Dapat Maghisanto sa Biblia

GINAPANGANGKON nga ang pila ka iban nga kasulatan nagasakdag sa Trinidad. Apang kaanggid lamang ini sa bag-o lang mabinagbinag bangod, kon usisaon sing mahalungon, wala gid ini nagahatag sing sakdag. Ginailustrar lamang sina nga mga teksto nga kon ginabinagbinag ang bisan anong ginapangangkon nga sakdag sa Trinidad, ang isa dapat mamangkot: Nagahisanto bala ang paghangop sa wala nagabalhin nga panudlo sang bug-os nga Biblia​—⁠nga si Jehova nga Dios lamang ang Supremo? Kon wala, nian ina nga paghangop pat-od nga sayop.

Dapat man naton tandaan nga wala sing bisan isa man lang ka “pamatuod nga teksto” ang nagasiling nga ang Dios, si Jesus, kag ang balaan nga espiritu isa sa makatalanhaga nga Pagka-Dios. Wala sing bisan isa man lang ka teksto sa Biblia ang nagasiling nga ang tatlo isa sa kinaugali, sa gahom, kag sa pagkadayon. Ang Biblia wala nagabalhin sa pagpahayag sa Labing Gamhanan nga Dios, si Jehova, subong amo lamang ang Supremo, si Jesus subong iya tinuga nga Anak, kag ang balaan nga espiritu subong amo ang aktibo nga puwersa sang Dios.

 [Blurb sa pahina 24]

“Ang mga tawo sang dumaan nga tion sayop nga naggamit sang [Juan 10:​30] sa pagpamatuod nga si Cristo . . . pareho sing kinaugali sa Amay.”​—⁠Commentary on the Gospel According to John, ni John Calvin

[Blurb sa pahina 27]

Ang isa nga “kaupod” sang isa pa ka persona indi mahimo nga sia man inang persona

[Blurb sa pahina 28]

“Ang Logos balaan, indi ang balaan nga Persona mismo.”​—⁠Joseph Henry Thayer, eskolar sa Biblia

[Mga retrato sa pahina 24, 25]

Nangamuyo si Jesus sa Dios nga ang iya mga disipulo ‘mangin isa tanan,’ subong nga sia kag ang iya Amay “isa”

[Retrato sa pahina 26]

Ginpakita ni Jesus sa mga Judiyo nga sia indi tupong sa Amay, sa pagsiling nga ‘indi sia makahimo sing bisan ano sa iya kaugalingon kundi ang nakita lamang niya nga ginahimo sang Amay’

[Mga retrato sa pahina 29]

Sanglit ginatawag sang Biblia ang mga tawo, mga anghel, kag si Satanas pa gani, nga “mga dios,” ukon mga gamhanan, ang superyor nga si Jesus sa langit nagakaigo nga matawag nga “isa ka dios”