Kapitulo 3

Diin Kamo Makasapo sing Panuytoy?

 Ano ang nagadingot sa imo sang kalipay? Amo bala ang inyo mga palaligban? Mahimo nga ini personal​—⁠katulad sang kapagros, kuwarta, sekso, ang imo pamilya. Mahimo nga nagalakip ini sang katalagman sa krimen, mga kakulang sang mga kinahanglanon sa kabuhi, kabang-awan sa trabaho, pagkamaynadampigan, katalagman sang inaway. Huo, kalabanan nga mga tawo may mga palaligban nga nagaupang sa kalipay.

² Walay sapayan sang mga panikasog sang edukado kag eksperiensiado nga mga tawo, ang mga palaligban nagapadayon kag nagalain pa. Napamatud-an nga matuod ang madugay na nga ginsulat: ‘Ang dalanon sang tawo wala sa iya kaugalingon, wala sa tawo nga nagalakat sa pagmando sang iya mga tikang.’⁠ a Kon luyag naton nga maagom ang mapinadayunon nga kalipay indi bala maathag nga nagakinahanglan kita sing tuytoy halin sa isa nga mas maalam sangsa tawo? Apang diin matigayon ina nga panuytoy?

³ Madamo ang nagapati nga, sa isa ka paagi, ang uniberso ‘isa ka tulun-an sang pagpanuga’ nga nagapamatuod sa isa ka Manunuga. Nag-ugyon ang dumaan nga Hebreong hari, nga nagsulat: “Ginapahayag sang mga langit ang himaya sang Dios.” Nagsiling man sia nga ang Manunuga nag-aman sing impormasyon sa ginsulat mismo nga tulun-an nga sarang ‘makapaalam sa indi eksperiensiado’ kag makapahalipay sa iya.⁠ b

 ⁴ Sanglit ang tawo may ikasarang sa pagpakig-angot​—⁠pati na ang pagpadala sing mga mensahe sa duta halin sa naguwa nga kahawaan​—⁠indi bala dapat paabuton nga himuon man ini sang Manunuga sang tawo? Dugang pa, sanglit madamo nga butang sa duta ang nagapamatuod nahanungod sa Iya interes sa katawhan, halangpunon nga luyag niya buligan ang mga tawo. Nagahisanto ini sa makita naton sa mahigugmaon nga mga panimalay: ginapaliton sang mga ginikanan ang ihibalo kag panuytoy sa ila kabataan. Apang paano ini himuon sang Manunuga para sa aton kaayuhan?

⁵ Ang pagsulat madugay na nga ekselente nga paagi sa pagpaalinton sing impormasyon nga sibu kag permanente. Ang nasulat nga rekord wala nagaunod sing madamo nga sala sangsa mensahe nga ginpalagpnag paagi lamang sa bibig. Subong man, ang isa ka tulun-an sarang makopya kag mabadbad agod bisan ano man ang pamulong sang isa mabasa niya ang mensahe sini. Indi bala makatarunganon nga ang aton Manunuga naggamit sina nga paagi sa pag-aman sing impormasyon?

⁶ Labaw pa sa bisan anong relihioso nga sinulatan ang Biblia ginakabig nga isa ka mensahe halin sa aton Manunuga, kag bangod sina pinasahi gid ang sirkulasyon sini. Talalupangdon ini. Kon ang Manunuga sang tawo magaaman sing tulun-an nga nagaunod sang iya mensahe para sa tanan nga katawhan,  paabuton naton nga matigayon ini sing lapnag. Amo sina ang Biblia. Mabasa ini sa mga pamulong sang 97 porsiento sang populasyon sang kalibutan. Wala na sing iban pa nga relihioso nga tulun-an ang ginbalhag kag ginpanagtag sa ginatosgatos ka milyon nga kopya.

⁷ Ang Biblia amo sa pagkamatuod ang relihioso nga tulun-an para sa tanan nga katawhan. Ngaa? Ang pagsulat sini ginsugdan malapit sa panugod sang sibilisasyon. Amo lamang ini ang sagradong tulun-an nga nagausoy sa maragtas sang bug-os nga katawhan pabalik sa ginsuguran. Ginasambit man sini ang katuyuan sang Dios nga hatagan sing kahigayunan ang mga tawo sang “tanan nga kapungsuran sa duta” nga makatigayon sing walay katapusan nga mga pagpakamaayo.​—⁠Genesis 22:⁠18.

⁸ Ginatawag sang Encyclopædia Britannica ang Biblia subong ang “labing impluwensiado nga koleksion sang mga tulun-an sa maragtas sang tawo.” Sa tanan nga sagradong mga tulun-an, ini ang may pinakalapnag nga impluwensia kag epekto sa maragtas. Busa, makatarunganon isiling nga wala sing tawo ang makabig nga ­bug-os nga edukado kon wala pa sia makabasa sang Biblia.

⁹ Apang ginlikawan sang iban ang Biblia. Ngaa? Sing masunson bangod ini sa pagginawi sang mga tawo kag pungsod nga kuntani mga tagsakdag sang Biblia. Sa iban nga kadutaan ang Biblia nakilal-an subong isa ka tulun-an nga nagadul-ong sa inaway, nga isa ini ka libro sang kolonyalismo, ukon ‘tulun-an sang mga puti.’ Apang sayop ini nga mga pagtamod.  Ang Biblia ginsulat sa Natung-an Sidlangan. Wala ini nagaugyon sa kolonyal nga mga inaway kag sa makagod nga paghimulos nga ginhimo sa ngalan sang Cristianismo. Sa kabaliskaran, sa pagbasa sang Biblia masapwan nimo nga ginapakamalaut gid sini ang makagod nga inaway, imoralidad kag paghimulos sa iban. Ang sayop yara sa makagod nga mga tawo, indi sa Biblia. (Santiago 4:​1-3; 5:​1-6) Busa indi pagtuguti ang makagod nga pagginawi sang mga tawo nga nagakabuhi sing sumpakil sa laygay sang Biblia nga magpugong sa inyo sa pagbenepisyo sa mga bahandi sini.

Ano ang Masapwan Ninyo?

¹⁰ Madamo ang nakibot sang mabasa nila sa una nga tion ang Biblia. Nasapwan nila nga indi lamang ini isa ka tulun-an nahanungod sa relihioso nga mga pagsaulog ukon mga kredo. Ni koleksion ini sang indi maathag nga mga hulubaton ukon pilosopiya nga wala sing pulos sa kinaandan nga tawo. Nagabinagbinag ini sa matuod nga mga tawo nga may mga paghimud-os kag mga palaligban pareho man sang aton. Subong man, paagi sa pagsaysay sini sang pagpakig-angot anay sang Dios sa katawhan, ginapakita sini ang iya katuyuan para sa aton karon. Ginapalig-on namon kamo nga basahon ang Genesis, ang nahauna nga tulun-an sang Biblia. Gikan sa makawiwili nga mga kasaysayan sini madamo kamo sing matun-an nahanungod sa katuyuan sang Dios para sa tanan nga katawhan. Matun-an niyo kon ano ang nagapierde sa kalipay sang isa ka tawo. Subong man, matun-an ninyo ang nahanungod sa mga batasan kag mga buhat nga nagadala sing kadalag-an kag kahamuot sa Dios.

¹¹ Ang iban sa 66 ka indibiduwal nga tulun-an sang Biblia nagahinun-anon sa maragtas kag relihion sang dumaan nga Israel. (Ang Exodo, Josue kag Nahaunang Samuel pila ka halimbawa nga pat-od gid nga mawili kamo.) Ina nga maragtas ginsulat para sa aton kaayuhan. (1 Corinto 10:11)  Busa, bisan pa nga wala na sing may ginatuytuyan nga isa ka partikular nga pungsod ang Dios, ukon nagapaabot sa tanan nga magtuman sa mga kasuguan nga ginhatag lamang niya sa dumaan nga Israel, madamo kita sing matun-an gikan sa sinang mga tulun-an sa Biblia. Kag, subong sang makita naton sa ulihi, ang ginhimo sang Dios para sa mga Israelinhon (subong man ang mga sapat nga ginhalad nila sa iya) may kahulugan sa aton kabuhi.

¹² Para sa timbang nga pag-usisa sa Biblia, dapat nga basahon man ninyo sa dimagkubos ang isa sa mga kasaysayan sa kabuhi ni Jesus. Ang malip-ot nga Ebanghelyo ni Marcos isa ka maayo nga halimbawa. Pagkatapos sina, magkalipay sa mapagsik nga rekord tuhoy sa pagpasad sa Cristianismo nga ginasaysay sa Binuhatan sang mga Apostoles. Dayon tilawi ang mapuslanon nga laygay sang Biblia para sa mga Cristiano, subong sang makita sa Sulat ni Santiago. Ang pagtilaw sa lainlain nga bahin sang Biblia makabulig sa inyo nga makita kon ngaa ginatahod ini sa sulod sang madamo nga siglo.

¹³ Kon may nabasahan kamo sa Biblia nga nagpalibog sa inyo, indi magkabalaka. Nagaunod ini sing madamong madalom nga mga bagay, nga mapaabot naton sa isa ka tulun-an nga gin-aman sang Manunuga agod tun-an sang katawhan sa sulod sang madamong siglo. (2 Pedro 3:​15, 16) Sa ulihi masapwan mo ang mga sabat sa madamong mga pamangkot, bangod ang mga kasaysayan sang Biblia nagahilisanto. Ang mga pamangkot nga nagautwas nahanungod sa isa ka teksto pagasabton sang iban nga kasulatan. Sa dugang mo nga pagbasa, labi pa gid nga masapwan mo kon daw ano ka mabuligon kag makaalayaw ang Biblia. Subong man, makita man ninyo sa ulihi nga ang ginasiling sang Biblia tuhay katama gikan sa mga panudlo kag mga buhat sang kalabanan nga mga iglesia. Magatiklod ini sa imo nga handumon nga basahon ang bug-os nga Kasulatan, kag masapwan nga liwat kag liwat ninyo ini nga ginabalikbalikan.

 Ang Biblia​—⁠Gikan Diin?

¹⁴ Mahimo nga may kilala kamo nga mga tawo nga nagatahod sa Biblia subong literatura ukon dumaan nga kaalam, apang nagapati nga hinimo lamang ini sang tawo, indi ang Pulong sang Dios. Ano bala ang kamatuoran?

¹⁵ Sa pagbasa ninyo sang Biblia masapwan ninyo nga lainlain nga mga tawo ang nagsulat sini. Si Moises amo ang una, nga nagsugod sang 1513 B.C.E. Ang katapusan amo ang apostol ni Jesus nga si Juan, nga nagsulat sang talipuspusan sang nahaunang siglo C.E. Sa kabilugan, mga 40 ka lalaki ang nagsulat sa lainlain nga tulun-an sang Biblia. Ano nga sahi sila sang mga tawo? Mga tawo sila nga mapainubuson, nga handa magbuyagyag sang ila kaugalingon nga mga kakulangan kag pati na ang iya sang ila nga pungsod. Talalupangdon gid ang ila katampad, kay sila man nagsiling nga ginsulat nila ang ginpasulat sa ila sang Dios. Makita mo ang mga halimbawa sini sa 2 Samuel 23:​1, 2; Jeremias 1:​1, 2 kag Ezequiel 13:​1, 2. Indi bala ini dapat magpahulag sa aton nga binagbinagon sing serioso ang pasalig sang Biblia nga “ang tanan nga Kasulatan inspirado sang Dios kag mapuslanon”?​—⁠2 Timoteo 3:16; 2 Pedro 1:​20, 21.

¹⁶ Ang sinulatan sang mga manunulat sang Biblia tuhay gid katama sa kalabanan nga dumaan nga mga rekord. Subong sang nahibaluan sang mga estudyante sang dumaan nga maragtas, ang mga rekord halin sa Egipto, Persia, Babilonia kag iban pa dumaan nga mga pungsod nagalakip sang mitolohiya kag pagpasobra sa kamatuoran nahanungod sa mga manuggahom kag sa mga hinimuan nila. Ang Biblia, sa kabaliskaran, ginatandaan sing kamatuoran kag pagkasibu. Puno ini sing espesipiko nga mga ngalan kag mga detalye nga sarang mapamatud-an, bisan sa petsa. Halimbawa, ang Daniel kapitulo singko nagasugid tuhoy sa gumalahom sang Babilonia nga si Belsasar.  Madugay na nga ginapangangkon sang mga kritiko nga si Belsasar wala gid magluntad, kundi gin-imbento lamang ni Daniel. Apang, sining ulihi nga mga tinuig, may mga tapi-tapi nga human sa daga nga nakutkutan kag nabadbad nga nahisanto sa mga detalye sa rekord ni Daniel. Bangod sini, si Propesor R. P. Dougherty (Yale University) nagsulat nga ang Biblia mas labi kasibu sangsa iban pa nga mga sinulatan kag nagapamatuod nga ang tulun-an ni Daniel ginsulat sadtong tion nga ginpatuhuyan mismo sang Biblia.​—⁠Nabonidos and Belshazzar.

¹⁷ Kon maglakbay kamo sa Jerusalem puwede kamo makaubog sa dumaan nga tanel sang tubig nga ginkutkot sa idalom sang matig-a nga bato. Ining malaba nga tanel natukiban kag gintinluan lamang sining nagligad nga siglo. Ngaa talalupangdon ini? Bangod ginapamatud-an sini ang rekord sang Biblia kapin na sa 2,000 ka tuig ang nagligad nahanungod sa pagdala ni Hari Ezequias sing tubig pasulod sa Jerusalem.​—⁠2 Hari 20:20; 2 Cronica 32:⁠30.

¹⁸ Duha lamang ini sang madamong mga halimbawa nga nagapamatuod nga ang Biblia masaligan sa maragtas kag geograpiya. Apang kapin pa sa kasibu ang nadalahig, bangod sibu man ang iban sang modernong mga libro sang maragtas. Ang Biblia nagaunod sing mga bagay nga indi mapaathag kon isa lamang ini ka tulun-an nga naghalin sa tawo. Gani madamong mahalungon nga mga manug-usisa ang nakombinse nga ang Biblia naghalin gid sa isa ka Supremo nga Persona.

 ¹⁹ Bisan pa nga ang Biblia wala ginsulat subong tulun-an nga libro sa siensia, sibu ini kon nagabinagbinag tuhoy sa sientipiko nga mga butang kag nagapabanaag sang ihibalo nga wala pa matigayon sang mga tawo sang tion nga ginsulat ini. Halimbawa, si Dr. Arno Penzias (nagdaug sang 1978 Nobel Prize) nagsiling nahanungod sa ginhalinan sang uniberso:

 “Para sa akon, ang labing maayo nga ihibalo nga yari sa aton karon pareho gid sa masiling ko kuntani sa inyo bisan kon wala na ako sing iban nga reperensia kundi ang lima ka tulun-an ni Moises, ang Mga Salmo, ukon ang Biblia sa kabilugan.”

 Dugang pa, ginalista sang Genesis ang amat-amat nga pagluntad sang mga porma sang kabuhi suno gid sa pagkasunodsunod nga ginabaton karon sang mga sientipiko. (Genesis 1:​1-27) Kag, bisan pa ginatudlo sang iban nga mga pungsod ang mga mito nga ang duta ginapas-an sang mga elepante ukon sang isa ka higante, ginapakita sing husto sang Biblia nga nabitay ini sa wala kag ang duta manipulon. (Job 26:7; Isaias 40:22) Paano nahibal-an sang mga manunulat sang Biblia ang mga bagay nga “natukiban” lamang sang mga sientipiko sining ulihi nga tion? Ang impormasyon pat-od nga naghalin sa isa nga mas labaw sangsa ila.

²⁰ May yara pa mas importante nga bagay nga nagahatag sing kapawa sa ginhalinan sang Biblia. Ini amo ang tagna. Sarang mapakot sang mga tawo ang nagapakari nga mga hitabo, apang indi nila matagna sing padayon ang palaabuton sing sibu gid. (Santiago 4:​13, 14) Apang mahimo ini sang Biblia. Madugay pa antes nangin bug-os kalibutan nga emperyo ang Babilonia kag ginlaglag ang Jerusalem, ginpatagna sang Dios kay manalagna Isaias nga ang Babilonia pagapukanon. Mga duha ka siglo sing abanse, ginhingadlan sang Dios si Ciro subong ang mandadaug sang Babilonia kag ginsugid kon paano agawon ang siudad.  Ginrekord man ni Isaias ang eksakto nga mga detalye nahanungod sa katapusan nga kalaglagan sang Babilonia, walay sapayan nga ina nga kapahamakan kapin pa sa 1,000 ka tuig sa palaabuton. (Isaias 13:​17-22; 44:​24–45:⁠3) Nangin matuod ini tanan. Kag amo man ang mga tagna sang Biblia nahanungod sa Tiro kag Nineve. (Ezequiel 26:​1-5; Sofonias 2:​13-15) Sarang ninyo maduaw ang mga kagulub-an sa Natung-an Sidlangan agod makita ninyo mismo ang pamatuod.

²¹ Madamong tinuig sing abanse ang tulun-an ni Daniel sa Biblia maathag nga nagtagna sang iban pa nga mga hitabo sa bug-os nga kalibutan. Ang Babilonia pagalupigon sang Medo-Persia, kag, ini naman, pagalupigon sang Gresya. Sa tapos mapatay ang bantog nga lider sang Gresya (si Alejandro nga Daku), ang apat niya ka heneral magabulos subong mga manuggahom sa iya emperyo. (Daniel 8:​3-8, 20-22) Abanse ini nga mga maragtas nga ginsulat sing temprano kaayo, kag natabo gid ini subong sang gintagna. Paano ini nahibaluan ni Daniel? Ang lamang makaalayaw nga sabat ginasiling mismo sang Biblia: “Ang tanan nga Kasulatan inspirado sang Dios.” Nagadalahig ini sa aton, bangod subong sang pagabinagbinagon sa ulihi nga kapitulo, ang Biblia nagaunod sang mga tagna nahanungod sa mga bagay nga natuman sa panahon naton. Dugang pa, maathag nga ginalaragway sini ang mga bagay nga yara sa palaabuton.⁠ c

²² Luwas sa pagbinagbinag sa palaabuton, ginbuligan kita sang Biblia nga makalandas karon sing madinalag-on. Ginpaathag sini kon ngaa madamo sing nagaluntad nga kabudlayan, kag nagabulig sa aton nga mahangpan ang katuyuan sang kabuhi. Nagahatag ini sing panuytoy gikan sa Manunuga sa kon paano naton malubad sing personal ang mga problema kag makasapo sing pinakadaku nga kalipay sa kabuhi, sa karon kag sa palaabuton. Ang ulihi nga mga kapitulo magabinagbinag sang iban nga mga problema sa kabuhi, subong man sang realistiko nga laygay sang Biblia. Apang, dapat anay naton kilalahon sing maayo ang Isa nga nag-aman sini nga laygay.

[Mga nota]

[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]

Ngaa makatarunganon nga nag-aman ang Dios sang isa ka tulun-an sang panuytoy? (1-5)

Ano ang mga rason agod binagbinagon ang Biblia? (6-9)

Ano nga sahi sang impormasyon ang masapwan sa Biblia? (10-13)

Ano nga pamatuod ang nagapakita kon bala ang Biblia naghalin lamang sa tawo? (14-19)

Ano ang talupangdon nahanungod sa mga komento sang Biblia sa palaabuton nga mga hitabo? (20-22)