Kapitulo 2

Makatarunganon Bala ang Magtuo sa Dios?

 Ang isa sa labing importante nga pamangkot nga maatubang mo amo, ‘Nagaluntad bala ang Dios?’ Ang imo konklusion magaapektar sa imo pagtamod sa imo pamilya, trabaho, kuwarta, moralidad kag sa kabuhi mismo.

² Kon pamangkuton, ‘Nagaluntad bala ang Dios,’ madamo ang magasabat paagi sa pagsulit sa ila nabasahan ukon nabatian sa iban. Apang, dapat mo hunahunaon sing personal ang pamangkot. Sa iya libro nga Man, God and Magic, si Dr. Ivar Lissner nagsiling nga ang “pangunang kinatuhayan sang tawo kag sapat” amo nga “ang tawo indi lamang kontento sa pagtulog, pagkaon kag pagpainit sa iya kaugalingon.” Ang tawo may “makatilingala kag duna nga pagkinahanglan” nga matawag “espirituwalidad.” Si Dr. Lissner nagdugang nga ‘ang bug-os nga sibilisasyon sang katawhan nanggamot sa pagpangita sa Dios.’ Busa ang imo pagpamangkot kon, ‘Nagaluntad bala ang Dios?’ pamatuod nga wala mo ginpatumbayaan ang importante nga kinaiya​—⁠ang imo espirituwalidad.

 ³ Paano mo mapat-od kon bala may yara ‘magbubuhat kag manuggahom sang uniberso, isa ka Supremo nga Persona,’ subong ang kahulugan nga ginahatag sang isa ka diksionaryo sa “Dios”? Ti, ginapakita sang pangatarungan nga kon may ‘magbubuhat sang uniberso,’ dapat nga may mga pamatuod sang iya ginsuguran, subong man pamatuod sang desinyo kag kahim-ong. Sa imo pagpangusisa kon bala may yara sina, ginaagda namon kamo nga binagbinagon kon ano ang natukiban sang mga biologo nahanungod sa kabuhi kag kon ano ang natun-an nahanungod sa aton uniberso sang mga pisiko kag astronomo nga naggamit sang mga teleskopyo kag sa pag-usisa nila sa espasyo.

Ang Imo Kabuhi​—⁠Natabuan Lamang Bala?

⁴ Ngaa indi sugdan sa imo kaugalingon? Diin maghalin ang imo kabuhi? Huo, ginpaliton ini sang imo mga ginikanan. Apang paano nagsugod ang kabuhi sa duta?

⁵ Sa panikasog nga makapatubas sang kabuhi sa laboratoryo agod mapaathag kon paano ini nagsugod, gintinguhaan sang mga kemiko nga paidlabon ang ginsamo nga espesyal nga mga gas. Ang isa sa mga resulta amo ang pila ka amino acid (isa ka sahi sang mga molekula nga amo ang ‘sadsaran’ sang buhi nga mga butang). Walay sapayan, ang mga amino acid, wala sing kabuhi. Dugang pa, indi lamang sila resulta sang isa ka aksidente; ginpatubas sila sang hanas nga mga sientipiko sa idalom sang kontrolado nga mga kahimtangan sa moderno nga mga laboratoryo.

⁶ May yara kapin sa 200 ka kinaugali nga mga amino acid, apang may yara lamang 20 nga pinasahi nga yara sa mga protina sang buhi nga mga butang. Bisan silingon naton nga may pila ka amino acid nga gintuga sang kilat, sin-o ang nagpili sa kinahanglanon nga 20 nga masapwan sa buhi nga mga butang? Kag paano ini ginbutang sa eksakto nga pagsinunodsunod nga kinahanglanon sa protina? Ginbulubanta sang mananalawsaw nga si Dr. J. F. Coppedge nga ‘ang posibilidad nga ang isa lamang ka molekula sang protina ang mangin resulta sang wala ginapaabot nga pagsinunodsunod sang mga amino acid, 1 sa kada 10²⁸⁷.’ (Amo ina ang numero nga ginasundan sang 287 ka sero.) Dugang pa, ginpakita niya nga, indi isa, kundi ‘sa pinakadiutay 239 ka protina ka molekula ang ginakinahanglan para sa pinakadiutay nga dagway sang kabuhi.’ Ginahunahuna mo bala nga ginatudlo sina nga pamatuod nga ang kabuhi resulta lamang sang isa ka aksidente, ukon ayhan naghalin sa isa ka maalamon nga pagdesinyo?

⁷ Binagbinaga man ang isa pa ka sahi sang eksperimento sa laboratoryo nga ginbalhag sa mga pamantalaan bangod “nakatuga ini sing kabuhi.” Paagi sa masibod nga  kasangkapan ang mga sientipiko nagkuha sing isa ka kagaw nga ginpatubas sang isa ka buhi nga organismo kag ginpainpain ang mga bahin sini. Sang ulihi ginkuha nila ining mga bahin kag ginbalik uli agod mangin isa ka kagaw. Apang, si biologo René Dubos nagapaathag sa Encyclopedia Britannica nga sayop gid ang pagtawag sa sining eksperimento subong “pagtuga sing kabuhi.” Ini nga mga sientipiko kag ang iban pa wala makatuga sing bag-o nga kabuhi gikan sa wala sing kabuhi nga materyal. Sa baylo nga ipanugda nga ang kabuhi natabuan lamang, ginpakita sining eksperimento nga ang “tanan nga biolohiko nga makinarya” nga kinahanglan sa kabuhi “dapat iaman sang nagaluntad na nga kabuhi.”

⁸ Bisan pa kon ang mga sientipiko makapatubas sing buhi nga protina gikan sa wala sing kabuhi nga butang, magapalig-on lamang ini nga ang nagaluntad na nga intelihente nga kabuhi kinahanglanon subong isa ka nagatuytoy nga puwersa. Sing maathag, wala pa ang tawo sang magsugod ang kabuhi sa duta. Apang ang kabuhi gintuga, lakip ang tawhanon nga kabuhi. Sin-o ang naghimo sina? Ang mga manunulat sang Biblia madugay na nakahimo sing paghinakop nga nagakabagay binagbinagon sing hanuot. Ang isa nagsiling: “Ang ginhawa sang Labing Gamhanan naghatag sa akon sing kabuhi.” Nagdugang pa ang isa: “Ang [Dios] mismo ang manughatag sing kabuhi sa tanan.”⁠ a

⁹ Ang maid-id nga pag-usisa sa imo lawas magabulig sa imo nga makapangatarungan sing labi sa sini.

Ang Imo mga Selula​—⁠Ang Imo Utok​—⁠Ikaw

¹⁰ Ang kabuhi nagapitik sa imo lawas, nga ginahuman sing mga 100,000,000,000,000 ka magagmay nga mga selula. Ang selula amo ang sadsaran nga bahin sang tagsa ka buhi nga butang sa duta. Sa dugang nga pagtuon sa sini sing mahalungon, labi pa gid ini nga nagasibod.

 ¹¹ Ang tagsa ka selula sang imo lawas sarang mapaanggid sa isa ka tuman ka gamay nga napaderan nga siudad. Ang selula may mga bahin nga kaangay sa mga planta sang koryente nga nagapatubas sing enerhiya. Ang “mga pabrika” sa selula nagahimo sing mga protina kag subong man sing mga hormone agod dalhon ini sa iban nga bahin sang lawas. May yara sing kompleto nga nanuhaytuhay nga mga alagyan agod dalhon ang mga kemikal pasulod kag paguwa sa selula. May “mga bantay” nga nagabantay agod kontrolon ang bisan ano man nga nagasulod kag agod awayon ang mga nagasalakay. Ang pinakasentro sining tanan amo ang nucleus, nga amo ang “munisipyo” sang selula. Ginadumalahan sini ang tanan nga hilikuton sang selula kag may yari ini sing genetiko nga sulundan. Ang iban nga bahin sang selula tuman ka gagmay amo kon ngaa indi makita sing maathag ang ila mga detalye bisan sa bulig sang mikroskopyo nga may puwersa nga 200,000 ka electron. (Ang isa ka subay nga ginpadaku sa sini nga puwersa, mangin daw tunga sa milya, ukon 0.8 km, ang kalabaon.) Ano ang makapaathag sa sinang makatilingala nga pagkasibod kag areglo sang tagsa nimo ka 100,000,000,000,000 nga magagmay nga selula?

¹² May panahon nga ikaw isa pa lamang ka pertilisado nga selula sa taguangkan sang imo iloy. Yadto nga selula natunga sa duha, nian sa apat kag padayon pa. Sang ulihi, ang iban sadtong mga selula nangin tisyu sa kaunuran. Ang iban nangin mga mata, mga tul-an kag tagipusuon. Paano nga ang mga selula nahuman nga mangin bahin sang imo lawas sa husto nga tion kag lugar? Halimbawa, ngaa nahuman ang mga selula sang dulunggan sa iya gid mismo nga lugar, kag indi sa imo tuhod ukon butkon?

¹³ Usisaa pa gid sing maayo. Sa tagsa nimo ka selula may yara linibolibo ka mga gene kag importante nga DNA, nga nagatudlo sa selula sa kon paano manghikot ukon magpatubas. Ginasiling nga ang DNA sa kada selula nagaunod sing bastante nga impormasyon nga makapuno sa isa ka inseklopedia nga may 1,000 ka tomo. Ini ang nagapat-od kon mangin ano ang duag sang imo buhok,  kon daw ano kadasig ang imo pagtubo, kon paano ka magyuhom kag iban pa dimaisip nga mga detalye nahanungod sa imo. Ina tanan ‘nasulat’ sa DNA sang isa ka selula sa taguangkan sang imo iloy.

¹⁴ Bangod sining pila ka punto nahanungod sa selula, mamangkot kita: Sanglit indi ang aton mga ginikanan ang naghanda sa makahalawhaw nga genetikong sulundan ukon sa selula, sin-o ang naghimo sini? Makatarunganon bala isiling nga wala ini sing intelihente nga Manugdesinyo?

¹⁵ Sa tanan nimo nga organo, ayhan ang labing makatilingala amo ang isa nga indi gid nimo makit-an​—⁠ang imo nga utok. Ginahuman ini sang mga 10,000,000,000 ka selula sang nerbios, sobra sing duha ka pilo sa kadamuon sang mga tawo sa ibabaw sang duta. Ang kada isa man sining mga selula mahimo nga may linibolibo ka koneksion sa iban pa nga selula sang nerbios. Ang kabug-usan nga kadamuon sang mga koneksion mabudlay handurawon!

¹⁶ Natipon mo sa imo utok ang ginatos ka milyon nga mga katunayan kag mga laragway, apang indi lamang ini bodega sang mga katunayan. Paagi sa sini matun-an mo kon paano magbalighot sing lubid, maghambal sing dumuluong nga hambal, magluto sing tinapay ukon manihol. Sarang nimo mahanduraw​—⁠kon ano ang mahanabo sa imo bakasyon ukon kon daw ano kanamit ang duga sang prutas. Sarang ka makabinagbinag kag makatuga. Sarang ka man makaplano, makaapresyar, maghigugma kag makapauyon sang imo panghunahuna sa nagligad, karon kag palaabuton. Ang Isa nga nagdesinyo sang utok maathag nga may kaalam nga mas labaw sangsa kay bisan sin-o nga tawo, bangod ginabaton sang mga sientipiko:

 “Indi pa masyado kaathag kon paano ining pagpanghikot ginahimo sining makatilingala ang pagkahuman, mahim-ong kag masibod kaayo nga makinarya. . . . mahimo nga indi gid malubad tubtob san-o sang tawo ang tanan sang lainlain nga mga kasibod nga ginapakita sang utok.”​—⁠Scientific American.

¹⁷ Sa pagbinagbinag kon bala may yara gid Manunuga nga amo ang Supremo nga Persona, indi pagkalimti ang iban pa nga bahin sang imo lawas. Ang imo mata​—⁠labi ka eksakto kag madali ipasibu sangsa bisan anong kamera. Ang imo dulunggan​—⁠makakilala sang lainlain nga tunog kag nagahatag sa imo sing direksion kag panimbang. Ang imo tagipusuon​—⁠isa ka makatilingala nga bomba nga may ikasarang nga indi maparisan bisan sang pinakamaayo nga inhinyero. Ang imo dila, sistema sa pagtunaw kag mga kamot, sa pagsambit sa iban pa. Ang isa ka inhinyero nga ginsuhulan agod magdisenyo kag magpatindog sang isa ka daku nga kompyuter nangatarungan sing subong sini:

 “Kon ang akon kompyuter nagakinahanglan sing manugdesinyo, ano pa gid ayhan ang masibod pisiko-kemiko-biolohiko nga makina nga amo ang akon tawhanon nga lawas​—⁠samtang ini man mismo isa lamang ka tuman ka diutay nga bahin sang masangkad gid kag walay katubtuban nga uniberso?”

 “Una nga Kabangdanan” sang Uniberso

¹⁸ Mga 3,000 ka tuig na ang nagligad isa ka taga-Natung-an Nasidlangan nga tawo nga si Elihu ang nagsiling: “Tangla ka sa kahawaan kag nian magpamalandong.”⁠ b

¹⁹ Nahimo mo na bala ina sa isa ka wala sing panganod, madulom nga kagab-ihon? Dapat ini tilawan sang tanan. Mga 5,000 lamang ka bituon ang mahimo makit-an sang aton lamang mata. Apang, ang aton galaksiya nga Milky Way nagaunod sing sobra sa 100,000,000,000 ka bituon. Kag daw ano kadamo ang galaksiya? Ginasiling sang mga astronomo nga may yara linibolibo ka milyon​—⁠indi mga bituon, kundi mga galaksiya, nga ang kada isa may binilyonbilyon ka bituon! Daw ano gid ka diutay sang tawo kon ipaanggid sa sini nga tanan! Diin maghalin ang tanan nga ini?

²⁰ Natukiban sang mga sientipiko nga ang mga galaksiya daw nagapalayo sa isa nga pinakasentro. Ang teoriya sang madamo nga mga astronomo amo nga sang nagligad nga linibo ka milyon ka tuig, isa ka daku nga sigabong, isa ka “daku nga lupok,” ang naghimo nga magwasaag ang enerhiya kag materya tubtob nga nahuman ang makita naton nga uniberso. Wala ginpaathag sang ila teoriya kon ano ang ginbangdan sadto nga paglupok. Apang makawiwili ang ginapahangop sini, nga amo, may yara sang ginsuguran nga tion, may panahon nga nabun-ag ang uniberso.

 “Sa karon natublag ang kalibutan sang seinsia bangod sang nagadugang nga pamatuod sang isa ka ‘daku nga lupok’ subong ginsuguran sang uniberso. Ginapautwas sini ang pamangkot sa kon ano ang nauna diri, kag nagakatay-ug ang pinakasadsaran nga pagtuo sang mga sientipiko kon ginapaatubang sa kapaslawan nila nga sabton ang katapusan nga mga pamangkot.”​—⁠The Wall Street Journal.

²¹ Huo, para sa mga tawo nga wala nagatuo sa Dios, may makalilibog nga mga pamangkot: Ano ukon sin-o ang nagbutang sang mga materya sa uniberso? Gintuga bala ang uniberso gikan sa wala? Sanglit ang materya ginkabig nga isa ka dagway sang enerhiya, ano ang ginhalinan sang enerhiya?

²² Si Dr. Robert Jastrow, direktor sang Goddard Institute for Space Studies sang NASA,  nagsiling: “Sa atubang sinang mga ebidensia, suno sa sientipiko nga paghangop ang ideya nga may Dios nga nagtuga sang uniberso daw sa madali patihan subong sa iban pa nga mga ideya.”

 ²³ Ang maalamon nga mga tawo sa tagsa ka kaliwatan naghinakop nga may isa ka intelehente nga Nahaunang Kabangdanan, isa ka manunuga nga amo ang Supremo nga Persona. Ginapabutyag sang Biblia ang ila balatyagon sang magsiling ini: “Ang mga langit nagapahayag sang himaya sang Dios; kag ang binuhatan sang iya mga kamot ginapakita sang kahawaan.”⁠ c

²⁴ Kon nakahinakop na kamo ukon wala pa, nga ang Dios nagaluntad, ang aton nabinagbinag nahanungod sa kabuhi, nahanungod sa aton kaugalingon, kag nahanungod sa uniberso magapaathag kon ngaa madamo sang mahunahunaon nga mga tawo ang nagapati nga may Dios. Ginadul-ong kita sina sa isa ka butang nga may kaangtanan sa sini: Kon Nagaluntad gid ang Manunuga, indi bala makatarunganon nga makig-angot sia sa iya mga tinuga, kag sabton ang aton mga pamangkot: Ngaa yari kita diri? Ngaa nagadugang ang mga kalautan? Ano ang yara sa palaabuton? Paano naton matigayon ang kalipay?

[Mga nota]

[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]

Ngaa dapat naton binagbinagon, ‘Nagaluntad bala ang Dios?’ (1-)3

Ano ang ginapakita sang kabuhi sa duta? (4-9)

Ano ang matun-an naton nahanungod sa aton mga selula nga makabulig kon ginabinagbinag ang tuhoy sa pagluntad sang Dios? (10-14)

Paano ginapamatud-an sang utok sang tawo ang nahanungod sa pagkadisenyo? (15-17)

Ano ang nagadul-ong sa madamo nga tawo sa paghinakop nga ang uniberso gintuga sang Dios? (18-24)

[Kahon sa pahina 19]

KAHIM-ONG GIKAN DIIN?

Si Dr. Paul Davies, manuglektura sa matematika sa King’s College, London, nagsulat sa “New Scientist”:

“Bisan diin man kita magtulok sa Uniberso, gikan sa malayo kaayo nga galaksiya tubtob sa pinakasulod nga bahin sang atomo, makasapo kita sing kahim-ong. . . . Kon ang impormasyon kag kahim-ong daw kinaugali nga nagakadula, diin maghalin ang tanan nga impormasyon nga sa ginsuguran nagpahanabo sa kalibutan nga mangin pinasahi nga lugar?”

Si Sir Bernard Lovell, sang bantog nga Jodrell Bank Observatory sang Inglaterra, nagsulat sang iya mga balatyagon kasubong sa iya ni Alber Einstein:

“Isa ka makahalam-ot nga pagkahayanghag sa pag-ugyunay sang kinaugali nga kasuguan, nga nagapakita sang isa gid ka superyor nga kaalam amo kon ngaa, kon ipaanggid sa sini, ang tanan nga sistematikong kaisipan kag paghulag sang tawo isa lang ka walay pulos nga laragway.”​—⁠“Center of Immensities.”