Kapitulo 15

Malapit Na Bala “ang Katapusan sang Kalibutan”?

 “Handa Na Bala Kamo sa Katapusan sang Kalibutan?” pamangkot sang Toronto Star. Ina nga pamangkot nagapahanumdom sa pila ka tawo sa paghunahuna sa mga report kaangay sini:

 “Sydney, Australia​—⁠Sa tunga sang kagulangan sang Australia, isa ka grupo sang 100 ka taga-siudad ang nagbiya sang ila mga puluy-an kag nagtalikod sa mga luho sang karon nga pagkabuhi agod handaan ang ginapatihan nila nga nagapakari nga ‘katapusan sang kalibutan.’ ”

² Apang madamo nga tawo sa karon ang nagakahangawa nga “ang katapusan” magahalin sa nuklear nga inaway, polusyon ukon iban pa matuod nga mga katalagman. Halimbawa:

 “Ang manunulat sang siensia nga si ­Isaac Asimov nag-isip sang dimagkubos 20 ka paagi nga mahimo mangin kabangdanan sing pagkadula sang kabuhi sa duta, gikan sa pagpiraw sang adlaw pakadto sa tiggulutom.”​—⁠Toronto Star.

³ Walay sapayan, may daku kita nga rason nga mabalaka pasad sa masaligan nga Pulong sang Dios. Madamo ang nakabasa sa Biblia nahanungod sa “katapusan sang kalibutan.” (Mateo 13:​39, 40; 24:​3, Authorized Version, New American Bible)  Nakahibalo nga ang bisan anong ginasaad sang Dios matuman, dapat naton hibaluon kon ano ang ginasiling sang Biblia nahanungod sini kag kon paano sini maapektuhan ang aton kabuhi karon kag sa palaabuton.

Katapusan​—Sang Ano, kag San-o?

⁴ Ginapasalig sa aton sang Kasulatan nga laglagon sang Dios ang mga nagasakdag sa kalautan kag pag-antos. (Salmo 37:​28; 145:20) Ginpaanggid nanday Jesucristo kag apostol Pedro ining nagapakari nga paghukom sa mapilion nga paglaglag sa mga tawo nga ginpahanabo sang Dios sadtong panahon ni Noe. Ang duta wala malaglag. Apang ang mga malauton ginlaglag sang isa ka tugob-globo nga anaw. Gin-amligan sang Dios si Noe kag ang iya panimalay; ginhuman nila ang isa ka matarong nga dutan-on nga katilingban sa gintinluan nga globo. Pagkatapos patuhuyan ini, si Pedro gin-inspirar sang Dios nga magtagna sang pag-abot sang “adlaw sang paghukom kag sang kalaglagan sang mga didiosnon.” Pagasundan ini sang “bag-ong mga langit kag bag-ong duta” diin “magapuyo ang pagkamatarong.”​—⁠2 Pedro 3:​5-7, 13; Manugwali 1:​4; Isaias 45:⁠18.

⁵ Siempre, gusto naton mahibaluan kon san-o magaabot ang malaglagon nga katapusan sang karon nga sistema sang mga butang. Ginsiling ni Jesus nga ang Amay lamang ang nakahibalo “sadto nga adlaw kag takna.” (Mateo 24:36) Apang nagabilin bala ini sa aton nga walay hinalung-ong? Wala, bangod maluluy-on nga ginlakip sang Dios ang impormasyon sa iya Pulong agod mahibaluan sang iya mga sumilimba kon malapit na ang panahon.​—⁠Ipaanggid ang Amos 3:⁠7.

⁶ Ang Biblia nagahatag sa aton sing rason nga magsalig sa ikasarang sang Dios sa pagtagna sing palaabuton nga mga hitabo. Halimbawa, sa Daniel 9:​24-27 ginrekord niya ang isa ka tagna nga nagapakita kon san-o magaabot ang Mesias, ukon Cristo.  Bangod may nahibaluan sa tagna ni Daniel, ginsaysay sang nahaunang siglo nga manugbulong nga si Lucas nga sadtong 29 C.⁠E. ang mga Judiyo nagahulat sa Mesias. (Lucas 3:​1, 2, 15) Nagaugyon ang Judiyong eskolar nga si Abba Hil­lel Sil­ver, nga nagasulat: “Ang Mesias ginapaabot sadtong ikaduha nga ikaapat nga bahin sang unang siglo C.⁠E.” Si Jesus ginbawtismuhan kag nangin ang Cristo sang 29 C.E, ang mismo nga ginpatuhuyan sang tagna ni Daniel.

⁷ Ginsiling man sining tagna ni Daniel nga sa tapos sang kamatayon sang Mesias, ‘pagagub-on ang siudad kag ang duog nga balaan.’ Huo, ginsiling sing abanse sang Dios nga ang Jerusalem kag ang balaan sini nga templo pagalaglagon, nga nagatapos sang nagaluntad nga Judiyong sistema sang mga butang.​—⁠Daniel 9:⁠26.

⁸ Wala madugay pagkatapos sang iya kamatayon sang 33 C.E., ginpaathag ni Jesus ini nga butang. Ginsiling niya nga pagabiyaan sang Dios ang Jerusalem kag ang templo sini. Ginsiling man niya nga magalakat sia, apang magabalik sia liwat. (Mateo 23:​37⁠–​24:2) Apang namangkot ang iya mga disipulo:

 “Sugiri kami, San-o ini mahanabo, kag ano ang mangin tanda sang imo presensia kag sang konklusion sang sistema sang mga butang [ukon, ‘katapusan sang kalibutan’]?”​—⁠Mateo 24:⁠3.

⁹ Ang iya sabat magakahulugan sing kabuhi ukon kamatayon para sa nahaunang siglong mga Cristiano. Amo man ini ka importante sa aton, bangod subong sang makita naton, ang sabat ni Jesus may labi pa nga kahulugan sangsa ginapamangkot ukon mahimo mahangpan sang iya mga apostol.​—⁠Juan 16:​4, 12, 13.

¹⁰ Ginapatuhuyan ni Jesus ang tagna ni Daniel. (Mateo 24:15) Wala sini ginpat-od ang tuig sang pagkalaglag sang Jerusalem, gani wala man ini ginpat-od ni Jesus.  Apang ginlaragway niya ang mga hitabo agod magahuman sang isa ka “tanda” nga magapakita nga ang Judiyong sistema yara na sa iya katapusan nga mga adlaw. Mabasa ninyo ang iya mga pinamulong sa Mateo 24:​4-21 kag sa Lucas 21:​10-24. Nagtagna sia nahanungod sa dimatuod nga mga Mesias (mga Cristo), mga inaway, kakulang sing pagkaon, mga linog, kalalat-an, paghingabot sa mga Cristiano kag isa ka masangkad nga kampanya sang pagbantala. Ginapamatud-an sing maragtas nga yadtong mga bagay natabo sa sulod sang kaliwatan nga nagakabuhi tubtob sang ginlaglag sang mga Romano ang Jerusalem sadtong 70 C.⁠E.

 DIMATUOD NGA MGA CRISTO: Si Josephus, isa ka nahaunang siglo nga istoryador, nagasambit sang tatlo ka nagaangkon nga mga Mesias.

 MGA INAWAY: May yara inaway ang mga taga-Partiya sa nabagatnan-nakatundan nga Asia; mga rebolusyon sa Gaul kag Espanya; mga pag-alsa sang mga Judiyo sa madamong bahin sang Emperyo; pag-alsa sang mga taga-Siria kag Samaria batok sa mga Judiyo.

 GUTOM: Mga gutom sa Roma, Gresya, kag Judea, kag isa ini ka rekord sa Binuhatan 11:⁠28.

 MGA LINOG: Natabo ini sa Creta, sa Smyrna, Hierapolis, Colosas, Chios, Mileto, Samos, Roma kag Judea.

 GINHINGABOT ANG MGA CRISTIANO apang sila NAGBANTALA SING LAPNAG: Tan-awa ang rekord sa Binuhatan 8:​1, 14; 9:​1, 2; 24:​5; 28:⁠22.

¹¹ Bangod sing pagsalig sang mga Cristiano sa tagna ni Jesus makahulag sila para sa ila kaluwasan. Nagpaandam si Jesus: ‘Kon makita ninyo ang Jerusalem nga ginapalibutan sang mga kasuldadusan nga nagakampo, palagyo kamo.’ (Lucas 21:​20-24) Subong sang gintagna, ginlikupan sang mga Romano ang Jerusalem sa idalom ni Heneral Gallo sadtong Oktubre sang 66 C.⁠E. Paano makapalagyo ang mga Cristiano? Sa wala ginapaabot nag-isol ang mga kasuldadusan. Subong pagtuman sa paandam ni Jesus, ang mga Cristiano nagpalagyo gikan sa siudad. Sadtong 70 C.⁠E., nagbalik ang mga Romano sa idalom ni Heneral Tito. Ginlaglag nila ang siudad, kag ginpatay ang kapin sa isa ka milyon ka Judiyo. Kon mamasyar kamo sa Roma, makita ninyo nga nakatigib ang isa ka handumanan tuhoy sini sa Arko ni Tito.

 ¹² Ang natabo sadtong ulihi nga mga adlaw sang Judiyong sistema nagapamatuod sa bug-os nga pagkamasaligan sang “tanda” nga ginhatag ni Jesus. Importante ini sa aton bangod ang tagna ni Jesus nahanungod sa “konklusion sang sistema sang mga butang” may kapin pa nga kahulugan sa karon.

Isa Pa ka Katumanan sang Tagna ni Jesus

¹³ Ang gintagna ni Jesus nahanungod sa dimatuod nga mga Cristo, mga inaway, mga gutom kag mga linog, kag ang paghingabot sa mga Cristiano, natuman antes sang 70 C.⁠E. Apang, nagtagna sia nahanungod sa dugang pa nga mga bagay nga maathag nga magaabot sa ulihi nga tion. Ginsiling niya nga “ang tanan nga kabikahan sang duta” mapilitan sa pagkilala sa iya presensia sa langitnon nga himaya. (Mateo 24:30)  Subong man, gintagna niya nga ang mga tawo painpainon subong sang “mga karnero kag mga kanding,” kag ang mga tulad-karnero magasulod sa kabuhi nga walay katapusan. (Mateo 25:​32, 46) Wala ini matabo antes ukon sadtong 70 C.⁠E.

¹⁴ Kapin sa 25 ka tuig pagkatapos malaglag ang Jerusalem, gin-inspirar sang Dios si apostol Juan nga isulat sa Bugna ang mga hitabo sa palaabuton. Sa ikan-um nga kapitulo, nakita ni Juan ang “mga manugkabayo” nga magadala sing kapahamakan sa duta. Mabasa ninyo sa Bugna 6:​3-8 nga gintagna ni Juan ang (1) inaway, (2) “kakulang sang pagkaon” kag (3) makamamatay nga kasisit-an. Amo ini ang pila ka butang nga gintagna ni Jesus sa “tanda.” Gani may dugang kita nga pamatuod nga ang gintagna ni Jesus may yara pa ikaduha ukon mas daku nga katumanan. Amo ini ang ginsiling ni Propesor A. T. Robertson nahanungod sini:

 “Bastante na para sa amon katuyuan nga hunahunaon nga gingamit ni Jesus ang pagkalaglag sang templo kag sang Jerusalem nga natabo sadto nga henerasyon sang A.⁠D. 70, subong simbulo sang iya ikaduha nga pagkari kag sang katapusan sang kalibutan ukon ang pagtapos sa isa ka panag-on.”​—⁠Word Pictures in the New Testament, Tomo 1, pahina 188.

¹⁵ ‘Apang,’ siling sang iban, ‘pirme na nga may mga inaway, gutom kag mga kasisit-an. Gani paano mahi­baluan sang isa ang ikaduha nga katumanan sang “tagna”?’

¹⁶ Sing maathag, dapat ini mangin talalupangdon, tuhay gikan sa lokal nga inaway, ukon sa isa ka diutay nga kamatay ukon sa isa ka linog. Talupangda nga ginasiling sang Bugna 6:​4 nga ang inaway “magakuha sang paghidait [indi sa isa ka pungsod ukon duog, kundi] gikan sa duta.” Dugang pa, ginapakita ni Jesus nga mangin isa ini ka tanda nga may madamo nga bahin. Gani, upod sa lapnag nga inaway, may yara talalupangdon nga mga gutom, linog kag mga kalalat-an, luwas pa sa iban.  Ini tanan dulungan nga matabo sa sulod sang isa ka kaliwatan. (Mateo 24:​32-34) Nagaapresyar sini, kag nagatan-aw sa maragtas sang tawo, madamo ang nakahantop nga ang ‘tanda sang konklusion sang sistema sang mga butang’ kitaon na sa karon.

Ang “Tanda” sa Panahon Naton

¹⁷ Ginapakita sang Bugna 6:​4 nga may yara bug-os kalibutan nga inaway. May yara gid bala? Huo, sugod sadtong inaway sang 1914-18. Ginsulat sang kolumnista nga si Syd­ney J. Har­ris nga ang ‘Inaway Kalibutanon I nagdalahig sa mga pungsod nga nagahuman sa kapin sa 90 porsiento sang populasyon sang kalibutan.’ Suno sa Encyclopedia Americana, kapin sa 8,000,000 ka suldado ang napatay sadtong Inaway Kalibutanon I kag kapin sa 12,000,000 ka sibilyan ang napatay bangod sa wala sing kaluoy nga pagpatay, gutom ukon balati⁠an.

¹⁸ Ginapanikasugan sang iban nga pasapayanan ini paagi sa pagsiling nga sadto anay ang mga tawo wala sing transportasyon kag teknolohiya nga kinahanglan sa kalibutanon nga inaway. Apang ginapadaku lamang sini ang pagkapinasahi sang Inaway Kalibutanon I.

 “Sa pagligad sang panahon sugod sadtong Agosto, 1914, labi pa gid nga nagaathag nga ang pagsilabo sang Unang Kalibutanon nga Inaway nagakahulugan sang katapusan sang isa ka dag-on.”​—⁠The Norton History of Modern Europe.

 “Ang Inaway Kalibutanon I​—⁠ukon ang Dakung Inaway suno sa mga nakalampuwas sa sini⁠–​nagapabilin subong ang talandaan nga tion sa modernong maragtas sa hunahuna sang mga tawo. . . . May kamatuoran nga wala mamulalungi sang kalabanan nga tawo nga ang Modernong panahon nagsugod sadtong Inaway Kalibutanon I. Amo yadto ang panahon nga nadula naton ang aton pagkainosente.”​—⁠Mon­tre­al Gazette.

 “Ang 1918 wala magpasulod sa milenyo, sa baylo, ginpasulod sini ang tunga sa siglo nga binangig​—⁠kagamo, inaway, rebolusyon, kahapayan kag kagulub-an nga ang kasangkaron wala pa gid makita ukon mahanduraw.”​—⁠Propesor H. S.Com­ma­ger.

 ¹⁹ Huo, ‘nagsulod ang inaway nga ang kasangkaron wala pa mahanduraw,’ subong sang ginapakita sang Biblia. Sang ulihi nag-abot ang ikaduhang inaway kalibutanon nga nagkutol sa ulot sang “35,000,000 kag 60,000,000” ka kabuhi.

 “Ginpalapnag sang Inaway Kalibutanon II ang kamatayon kag kahapayan sa daku nga bahin sang kalibutan sa kasangkaron nga wala pa gid maagihi bisan san-o. . . . mangin walay pulos ang panikasog nga takson sa kantidad sang kuwarta ang nalaglag nga pagkabutang kag palangabuhian: ang kabilugan nga kantidad halos maisipan.”​—⁠Encyclopedia Americana.

 Kag nahibaluan ninyo nga luwas sa madamo nga inaway kutob sang 1945, ginapahog kita karon sang nuklear nga inaway.

²⁰ Ang wala pa sing kaanggid nga pagbalatian isa pa ka pamatuod nga ang daku nga katumanan sang “tanda” nagsugod sadtong Inaway Kalibutanon I. (Lucas 21:11)  Pagkatapos kilalahon nga ang nauna nga mga kasisit-an nagpatay sa madamo gid nga tawo sa sulod sang mga dekada, ginapakita sang magasin nga Science Digest kon ano ang kalabawon sang trangkaso Espanyola sadtong 1918:

 “Ang inaway nagpatay sing kapin sa 21 milyones ka tawo sa sulod sang apat ka tuig sang sobra nga binangig; ang epidemia nga trangkaso nagkutol sang amo man kadaku nga kadamuon sa sulod sang apat ka bulan. Sa bug-os nga maragtas wala pa gid sing subong sini ka grabe, kadasig nga pagsalakay sang kamatayon. . . . Ginapatuhuyan ini sang isa ka doktor subong ang pinakadaku medikal nga kapahamakan sa bug-os nga maragtas.”

 “Ang ginakilala nga bug-os kalibutan nga kadamuon 21 milyones ka patay, apang ‘mahimo nga manubo gid kaayo ini nga pagbantabanta.’ Basi sa subkontinente lamang sang India amo na sini kadamo ang napatay; ang napatay didto sadtong Oktubre 1918 ‘wala sing kaanggid sa maragtas sang balatian.’ ”​—⁠Scientific American.

 Ni wala man mauntat sang mga sientipiko ang resulta nga kamatayon bangod sang balatian. Kon daw “nadaug” na ang isa ka balatian, ang iban naman nagalapnag. Nakapadala ang mga tawo sing rocket sa bulan, apang wala nila malandas ang malaria, kanser kag balatian sa tagipusuon.

²¹ Ginsiling ni Jesus nga ang “mga linog sa nagkalainlain nga mga duog” bahin man sang “tanda.” (Mateo 24:​7; Lucas 21:11) May linog na sa bilog nga maragtas. Apang paano mapaanggid ang panahon kutob sadtong Inaway Kalibutanon I? Sa Il Piccolo, amo sini ang komento ni Geo Malagoli:

 “Ang aton kaliwatan nagakabuhi sa makatalagam nga dag-on sang pirme nga pagtay-ug, subong sang ginapakita sang estadistika. Sa katunayan, sa sulod sang 1,059 ka tuig (kutob sadtong 856 tubtob 1914) ginlista sang masaligan nga ginhalinan ang 24 lamang ka dalagku nga linog nga nagresulta sa 1,973,000 ka kamatayon. Walay sapayan, [sa] mga aksidente sining ulihi, natukiban naton nga 1,600,000 ang napatay sa sulod lamang sang 63 ka tuig, subong resulta sang 43 ka linog nga natabo sugod sadtong 1915 tubtob 1978. Ining madasig nga pagdamo nagapadaku lamang sa kamatuoran nga nahibaluan na naton​—⁠ang aton kaliwatan dimalas gid sa madamo nga paagi.”

²² Mahimo isiling sang mga tawo nga ang nagadamo nga populasyon sa kalibutan kag ang kadakuon sang mga siudad amo ang kabangdanan sang mas mataas nga kadamuon sang napatay sa linog kutob sadtong Inaway Kalibutanon I.  Bisan kon matuod ini, wala sini ginabag-o ang hitabo. Matuod man ini nahanungod sa tiggulutom. Walay sapayan sang pag-uswag sa ginapatubas nga pagkaon, subong sang ­Green Rev­o­lu­tion, mabasahan naton gihapon ang mga balita subong sini:

 “Sa dimagkubos isa sa kada walo ka tawo sa duta ang ginasit-an sang isa ka sahi sang malnutrisyon.”

 “Nagmiting ang UN World Food Council sa Ot­tawa sining tigragas kag nagpamatuod nga 50 ka milyon ka tawo ang nagakapatay sa gutom tuigtuig.”

 “Ginabantabanta sang mga ahensia sang pagkaon sa kalibutan nga kapin sa isa ka bilyon ka tawo ang indi makakaon sing bastante sa sini nga tuig.”

²³ “Ang pagdugang sang pakamalinapason” kag ang pagbugnaw sang gugma mga pamatuod man nga nagapakilala sa “konklusion sang sistema sang mga butang.” (Mateo 24:​3, 12) Ayhan indi na ninyo kinahanglan ang estadistika sa krimen ukon terorismo agod makombinse nga nagakatuman na ini sa karon. Apang, may kaangtanan sa sini, basaha ang matagnaon nga paglaragway sa “katapusan nga mga adlaw” sa 2 Timoteo 3:​1-5. Tan-awa kon daw ano ka sibu nga nagahisanto ini sa aton kahimtangan sa karon.

Ano ang Kahulugan Sini sa Imo?

²⁴ Gintagna ni Jesus nga madamo ang mahanusbo bangod sa katumanan sang “tanda.” “Mapunaw sa kahadlok ang mga tawo kag sa paghulat sa mga butang nga magaabot sa ginapuy-an nga duta.” Apang, tuhay ang mangin kahimtangan para sa iya mga sumulunod. Ginsiling sa ila ni Cristo:  “Karon kon ining mga butang magasugod sa pagkahanabo, maghangad kamo kag bayawa ang inyo mga ulo, kay ang pagtubos sa inyo nagapalapit.” (Lucas 21:​26, 28) Indi naton dapat pasapayanan ang nagakahanabo, ukon ipahigad ini subong isa ka butang nga natabuan lamang. Ang mga taga-Jerusalem nga wala magsapak sa katumanan sang tagna ni Jesus sa ila mga adlaw nalaglag. Ginasiling sa aton ni Jesus: “Magpabilin nga nagamata . . . agod kamo makapalagyo.”​—⁠Lucas 21:​34-36.

²⁵ Huo, posible nga makalampuwas sa katapusan sang karon nga malauton nga sistema sang mga butang. Walay tawo ang nakahibalo sang eksakto nga “adlaw kag takna” sang nagapakari nga katapusan, apang ang natabo sa duta sa panahon naton nagapamatuod nga tuman na gid ini kalapit. Walay sapayan, kapin pa ang ginapangayo sa aton sangsa ‘pagbantay’ lamang. (Mateo 24:​36-42) Dapat nga may epekto ini sa aton hunahuna kag paggawi. Nagsulat si Pedro: “Ang inyo pagkabuhi dapat mangin balaan kag dedikado sa Dios, samtang ginahulat ninyo ang Adlaw sang Dios. . . . Panikasugi nga mangin putli kag walay sala.”​—⁠2 Pedro 3:​11-14, Good News Bible.

²⁶ Subong bahin sang “tanda,” ginsiling ni Jesus: “Ining maayong balita sang ginharian ibantala sa bug-os napuy-an nga duta nga panaksi sa tanan nga kapungsuran; kag ugaling magaabot ang katapusan.” (Mateo 24:14) Agod makatigayon sing husto nga bahin sa sina nga hilikuton, dapat naton hibaluon kon ano ang “ginharian” kag kon ngaa importante gid karon ini samtang malapit na ang katapusan. Usisaon naton ini karon.

[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]

Ngaa dapat kita mangin interesado sa “katapusan sang kalibutan”? (1-3)

Suno sa Biblia, ano ang matapos? (4)

Ngaa napat-od naton nga magaabot ang “katapusan”? (5, 6)

Ano ang gintagna ni Jesus nahanungod sa Judiyong sistema sang mga butang? Ano ang natabo? (7-10)

Daw ano ka importante sadto ang pagkahibalo sa “tanda”? (11-12)

Ngaa dapat naton paabuton ang isa pa ka katumanan sang “tanda,” kag paano mangin tuhay ini sa nauna nga katumanan? (13-16)

Paano natuman sa aton panahon ang gintagna nga inaway? (17-19)

Ano ang natuman nahanungod sa kamatay? (20)

Ano ang dugang nga pamatuod ang mahimo ninyo sambiton, agod ipakita nga nagakatuman na ang “tanda”? (21-23)

Ano ang kahulugan sang karon nga katumanan sang “tanda” sa inyo kabuhi? (24-26)

[Kahon sa pahina 140]

“Kutob pa sadtong dumaan nga panahon, ang mga pagtagna nahanungod sa katapusan sang kalibutan ginhimo na. . . . Sa pihak nga bahin, may nagapaandam nga mga tanda karon, nga indi magaligad; ‘mga palaligban sang tawo’ nga daw indi malubad bisan sang pinakamaalam nga mga politiko; mga panatiko nga grupo sa nuklear nga kalibutan kag ang tulad-anay nga pagguba sang tawo sa iya indi mabayluhan nga palibot.”​—⁠“The Spectator,” Ontario, Canada.

[Kahon sa pahina 147]

“Ang inaway pirme mabudlay ipaathag kag ang Inaway Kalibutanon I mahimo nga amo ang pinakamabudlay sa tanan. Sa likod sang simple nga mga report sang mga inaway kag mga alyansa, nga ginagamit sang mga istoryador sa pagpaathag sang inaway, nagaluntad ang isa ka balatyagon nga labi pa kakusog, ang pagbatyag nga wala sing kalig-unan nagatublag sa kalibutan. . . . Halos wala nagakatapos ang inaway kag ang kalibutan nagasugod liwat nga maghanda para sa masunod.”​—⁠Bar­ry Ren­frew sang As­so­ciated Press.

“Ang mga hitabo nga natabo sadtong Agosto 4, 1914 . . . nagguba sa kahimusan sang moral kag politika, nagguba sang kalibutanon nga balanse sang kagamhanan, nagtapos sang papel sang Europa subong manughimo sang mga hitabo sa kalibutan kag nagpatay, subong resulta, sang minilyonmilyon ka tawo. . . . sadtong 1914 nadula sang kalibutan ang ila pag-inangutay kag kutob sadto wala na liwat ini makapasag-uli.”​—⁠London, “The Econ­o­mist.”

[Kahon sa pahina 149]

MGA NAPATAY SA LINOG

(Pagbanabana pasad sa 1,122 ka tuig)

Tubtob sang 1914​—⁠1,800 kada tuig

Kutob sang 1914​—⁠25,300 kada tuig