Kapitulo 10

Mas Maayo nga Panglawas kag Mas Malawig nga Kabuhi​—Paano?

 Daku ang mahimo sang maayo nga panglawas sa kalipay sang isa. Apang kita tanan nagamasakit kon kaisa. Kag ang grabe nga balatian mahimo magdangat sa kamatayon. Ini nga mga palaligban ginabinagbinag sa Biblia, nga nagaaman sing mga panuytoy nga makabulig sa isa sa pagtigayon sing mas maayo nga panglawas kag mas malawig nga kabuhi.

² Ginapahanumdum sa aton sang Kasulatan nga si Jehova nga Dios amo ang Tuburan sang kabuhi. Bangod sa iya kon ngaa “kita nagakabuhi kag nagahulag kag nagaluntad.” (Salmo 36:9; Binuhatan 17:​25, 28) Kag madamo sia sing ginasiling kon paano naton atipanon ang aton kaugalingon. Madamo sing magasto kag makahalalit nga balatian ang malikawan kon pamatian lamang naton ang ginalaygay sang iya Pulong. Ang mga nagahimo sini may rason agod ugyunan ang manunulat sang Biblia nga nagasiling: “Ang kasuguan sang baba [sang Dios] maayo para sa akon, labi pa sangsa linibulibo ka pidaso sang bulawan kag pilak.”​—⁠Salmo 119:72; 73:28; Hulubaton 4:​20-22.

Laygay nga Nagadul-ong sa Maayo nga Panglawas

³ Ang Biblia indi isa ka pangunang libro tuhoy sa panglawas. Apang nagaunod ini sang laygay nga nagadul-ong sa maayong panglawas. Makita ina sang maathag sa mga kasuguan sang Dios sa pungsod sang Israel. Yari ang pila ka halimbawa: Bag-o pa nagluntad ang moderno nga medisina, ginapangayo sang kasuguan sang Dios sa Israel nga dapat ikuwarentina ang isa ka tawo nga gintapikan, ukon daw gindapuan sang makalalaton nga balatian. (Levitico 13:​1-5)  Ang higko sang tawo dapat ihaboy malayo sa ginaistaran, agod malikawan ang paglapta sing balatian kag paghigko sa tubig. (Deuteronomio 23:​12-14) Kon ang panapton ukon kasangkapan nagdapat sa isa ka napatay nga sapat (ayhan bangod sang balatian), dapat ini labhan antes gamiton ukon gub-on. (Levitico 11:​27, 28, 32, 33) Ang mga saserdote nga Israelinhon dapat anay manghugas antes maglingkod sa halaran, agod mangin halimbawa sa katinlo.​—⁠Exodo 30:​18-21.

⁴ Ginabaton karon sang mga manugbulong ang praktikal nga importansia sining mga laygay, nga mahimo gihapon maaplikar para sa kaayuhan sang tanan: Paglikaw sa iban kon ikaw ukon sila daw may balatian nga makalalaton. Paghalong nga ang ilimnon ukon pagkaon indi mahigkuan sang higko sang tawo ukon sang basura. Huptan nga matinlo ang mga galamiton sa pagluto kag pagkaon. Pag-atipan sa kaugalingon nga katinlo paagi sa pirme nga pagpaligo, pati na ang paghugas sang kamot kada maghalin sa kasilyas.

⁵ Ang balatian sa kinatawo masami nga resulta sang imoral nga pagginawi, bagay nga ginapakamalaut sang Dios. (Hebreo 13:4; Efeso 5:⁠5)  Apang ang pagpabilin nga matinlo bag-o makasal kag ang paghulid lamang sa tiayon kon kasal na, nagaamlig sa mga Cristiano batok sa sining makangilidlis nga balatian.

⁶ Ang mas maayo nga panglawas mahimo nga maghalin man sa pag-aplikar sa Makasulatanhon nga laygay nahanungod sa pangkabilugan nga paagi sang pagkabuhi sang isa ka tawo. Halimbawa, ginadayaw sang Biblia ang kapisan. Ginasiling sini nga mas mahamuok ang katulugon sang isa nga lakas nga nagapangabudlay. Kag ginarekomendar sini ang pagtigayon sing kaayawan sa pagkaon kag ilimnon nga gikan sa inyo pinangabudlayan, samtang ginalikawan ang patuyang nga kadalok. Kon nagapangabudlay kamo sing lakas, bastante ang inyo tulog, manamit ang inyo kaon kag “haganhagan sa batasan,” indi bala kamo mangin mas mapagros kag mas malipayon?​—⁠Manugwali 2:24; 5:12; 9:​7-9; Efeso 4:28; 1 Timoteo 3:​2, 11.

Tabako, Alak kag mga Droga

⁷ Ginreport ni Dr. Joel Pos­ner nga sa Estados Unidos, subong halimbawa, 60 porsiento sang kuwarta nga ginagasto sa pagpabulong amo ang mga balatian nga may kahilabtanan sa paggamit sang tabako kag alak. Paano makabulig ang Biblia sa sini nga bagay?

⁸ Nahisuno sa laygay sang Dios sa katinlo ukon kaputli, si apostol Pablo nagsulat sa mga Cristiano: “Mga hinigugma, putlion ta ang aton kaugalingon gikan sa tagsa ka butang nga nagahigko sang lawas ukon espiritu.” (2 Corinto 7:​1, Twentieth Century New Testament) Natukiban sang madamo nga ang paggamit sang tabako supak sa sining laygay. Indi kinaugali ang paghaklo sang aso pasulod sa baga. Ginahigkuan sini ang lawas kag ginapalip-ot ang kalawigon sang kabuhi. Ginapamatud-an sang mga pag-usisa nga mas madamo ang nagapanigarilyo nga may balatian sa tagipusuon, kanser sa baga, alta-presyon kag makamamatay nga pulmonya.

⁹ Binagbinaga man ang epekto sa mga tawo nga yara sa palibot sang nagapanigarilyo​—⁠sa iya pamilya kag mga kaupdanan. Ginsiling ni Jesucristo nga ang ika-duha nga sugo nga ginhatag sang Dios sa Israel amo: “Higugmaa ang imo isigkatawo subong sang imo kaugalingon.” (Marcos 12:31)  Indi bala amo sina ang luyag mo himuon? Apang ano bala ang epekto sang pagpanigarilyo? Ginahalitan sini ang nagapanigarilyo kag ginabutang sa katalagman ang panglawas sang iban nga makahaklo sang aso.

¹⁰ Kamusta naman ang mga ilimnon nga may alkohol? Madamo ang nakasapo nga manamit ini kag makaparelaks. Wala ginadumili sang Biblia ang mga ilimnon nga may alkohol, bangod mahimo ini “sunugon” sang lawas subong inuggatong ukon pagkaon. (Salmo 104:15; Manugwali 9:⁠7) Apang nagapaandam ini: “Ang alak manugyaguta, ang makahulubog nga ilimnon manuggamo, kag ang bisan sin-o nga ginapatalang sini indi maalam.” (Hulubaton 20:⁠1) Kag ang Biblia prangka nga nagapakamalaut sang pagpahubog. (1 Corinto 6:​9, 10; 1 Pedro 4:⁠3) Ang bisan sin-o nga nagainom pirme sing sobra pat-od nga “indi maalam,” subong sa ginasiling sang kasulatan. Sa ulihi, mahalitan sini nga tawo ang iya atay, nga sa masami may grabe ukon makamamatay nga epekto. Mahimo nga mahalitan ang tiyan. Ang sobra ka palainom madali atakehon sa tagipusuon kag ma-stroke. Mahimo man mahalitan ang iya memorya kag paghilituhog sang iya mga kaunuran.

¹¹ Ang laygay sang Biblia nahanungod sa pagpahubog makabulig man batok sa mga droga kaangay sang heroina, cocaine, maskada, marijuana kag LSD. Lapnag ang paggamit sini, indi subong “pagkaon” ukon bulong, kundi agod maghatag sang makahulubog nga balatyagon (high), paghanduraw ukon pagpalagyo gikan sa kamatuoran.  Mahimo nga wala pa ginagamit ining mga droga sang panahon sang Biblia. Apang prangka nga ginapakamalaut sang Biblia ang pagpahubog kag ang “pagpatuyang” nga naangot sa sini. Indi bala maaplikar ini nga laygay sa bisan ano nga butang nga makadul-ong sa pagkahubog ukon paghulag nga dimapunggan ukon patuyang nga paagi sang isa? (Efeso 5:18) Ang mga yara sa idalom sang impluensia sang droga masami nga nagahalit sang ila kaugalingon ukon dili gani mahalitan sang iban. (Ipaanggid ang Hulubaton 23:​29, 35.) Ini nga mga droga amo man ang kabangdanan sang iban nga mga katalagman sa panglawas, pati na ang balatian sa baga, halit sa utok kag pagpamata, malnutrisyon kag hepatitis. Gani ang pag-aplikar sa laygay sang Biblia pat-od nga magaresulta sing mga kaayuhan sa panglawas.

 Kon Ngaa kag Paano Iaplikar ang Laygay sang Dios

¹² Ang tanan nga maayo sing panghunahuna naganyat sa paglaum nga mangin mas mapagros kag makapangabuhi sing mas malawig. Amo ina ang isa ka maayo nga rason agod batunon kag iaplikar ang laygay sang Kasulatan nga bag-o lang naton nabinagbinag. (Salmo 16:11) Apang bastante na bala ina nga rason? Ayhan may pila kamo ka kilala nga handa magpasimpalad agod lamang maagom ang kalipay ukon kaayawan nga ginapaabot nila. Apang, dapat nga mangin tuhay ang mga tawo nga nagatuo sa Dios kag nagapati nga ginapakilala niya ang iya kaugalingon paagi sa Biblia. Bangod halin sa iya ang aton kabuhi, dapat kita mabalaka sa paggamit sini suno sa tuytoy nga ginaaman niya sa Biblia. Mangin wala kita sing kabalaslan kon batunon naton ang kabuhi halin kay Jehova kag pagkatapos hungod naton nga wala ginasapak ang iya maalamon kag mahigugmaon nga laygay sa kon paano naton gamiton ang aton kabuhi.

¹³ Dugang pa, subong ang Manughatag-kabuhi, wala bala sang kinamatarong ang Dios nga magtuytoy kon paano kita magakabuhi? Sia ang Labing Mataas nga Awtoridad sa uniberso. Ginatawag sia sang manunulat sang Biblia nga si Santiago subong ang ‘Manughatag kasuguan kag hukom.’ (Santiago 4:12; ipaanggid ang Isaias 45:⁠9) Gani, kon tuhoy sa personal nga mga batasan, dapat naton iaplikar ang ginasiling sang Dios bangod Sia ang nagsiling sini.

¹⁴ Ini nga panimuot naghatag sing makusog nga motibasyon sa madamo nga tawo nga madugay na napaslawan sa panikasog nga utdon ang isa ka makahalalit nga bisyo.  Ang ginahimo nila nangin mas grabe sang matukiban nila nga dapat sila magbag-o, indi lamang bangod sa ila kapagros, kundi bangod nahisuno ini sa kabubut-on sang Dios. Ginsiling ni Jesus sa iya mga sumulunod nga ang labing daku nga sugo amo nga higugmaon si Jehova “sa bug-os mong tagipusuon kag sa bug-os mong kalag kag sa bug-os mong hunahuna.” (Mateo 22:37) Agod mahimo ini, dapat ang isa mahilway gikan sa mga butang nga nagahalit kag nagadagta sang hunahuna ukon nagahigko sang lawas.

¹⁵ Ang isa pa ka bulig amo ang pagpakig-upod sa mga tawo nga nagapanikasog nga magkabuhi nahisuno sa laygay sang Dios. Si apostol Pedro nagsulat nga ang iban, antes nangin mga Cristiano, “nagpatuyang sa paggawi nga maulag, maibog, pagkapalainom sing alak, mga magansal nga kinalipay, mga paghinubog, kag mangil-ad nga mga diwata.” (1 Pedro 4:⁠3) Samtang ginapanikasugan nila nga magbag-o, napalig-on sila paagi sa pagpakig-upod sa mga masigka-Cristiano. Sa amo ginapabakod sila nga tun-an kag iaplikar ang Pulong sang Dios. Kag kon, sa pagpanikasog nila nga magbag-o, nangluya sila ukon nakabatyag sang kabudlayan, makapangayo sila sing bulig. Paano? Paagi sa pagduaw kag pagpakigsugilanon sa hamtong nga mga Cristiano, nga mangin mahinuklugon, mahangpunon kag makapalig-on.​—⁠Manugwali 4:​9, 10; Job 16:⁠5.

¹⁶ Kon luyag ninyo ini nga bulig, ginaabiabi kamo sa pagtambong sa mga miting sang mga Saksi ni Jehova. Ang eksperiensiado nga mga Cristiano didto malipay sa pagbulig sa inyo nga makatuon kag maaplikar ang laygay sang Biblia. Samtang nagauswag kamo sa paghimo sini, makatigayon kamo sing kaayawan sa paghibalo nga nagapanikasog kamo nga mapahamut-an ang inyo Manunuga. Kag mangin yara kamo sa dalanon sang pagtigayon sing mas maayo nga panglawas kag mas malawig nga kabuhi, upod ang kalipay.

[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]

Ano ang inyo mga rason sa paghibalo nga ang Dios interesado sa inyo kapagros? (1-6)

Ano nga laygay sang Biblia ang nagahambal tuhoy sa paggamit sang tabako? (7-9)

Paano kita ginabuligan sang Biblia sa aton pagtamod sa alkohol? sa droga? (10, 11)

Ano ang mga rason nga inyo iaplikar ang laygay sang Dios sa inyo kabuhi? Ano nga bulig ang matigayon? (12-16)

[Kahon sa pahina 99]

“May dugang nga ebidensia karon nga ang aso sang sigarilyo nagahalit indi lamang sa nagapanigarilyo kundi sa sadtong yara man sa iya palibot. . . . Kon nagapanigarilyo ka, dapat mo binagbinagon ang pisikal kag sikolohikal nga epekto para sa imo anak kag sa imo kaugalingon. Ang imo pagpanigarilyo makatalagam sa kapagros sang imo anak.”​—⁠Dr. Saul Kapel isa ka Manunulat nga Manugbulong.

[Kahon sa pahina 101]

“Ginaangot sang pagpanalawsaw ang marijuana sa madamo grabe nga balatian sa kapagros. Nagalakip ini sang halit sa baga kag ayhan sang kanser, mga halit sa hunahuna kag nerbios, pagluya sang pangapin sang lawas batok sa balatian, nasablagan nga ikasarang sa seksuwal nga paghulid kag ang katalagman sang halit sa mga chromosome kag depekto sa pagpamata.”​—⁠“Newsweek.”