Kapitulo 9

Mga Pamatan-on—Paano Kamo Magmalipayon?

 Ang pagkapamatan-on mahimo mangin isa sa labing makakulunyag nga mga tion sang kabuhi. Ang inyo palaabuton yara sa atubangan ninyo. Gani himusli ini. Tinguhai ang kalipay.

² Apang indi ini mahapos. Gintun-an ni Dr. Robert S. Brown ang mga pamatan-on nga, sang nagligad nga pila ka tuig, desidido nga malab-ot ang ila mga tulumuron sa katilingban kag sa panguluhan. Ginreport niya nga kapin sa ikatlo nga bahin ang napaslawan, ginpung-awan kag di-mapahamtang.

³ Masami ninyo mabatian nga ginasiling nga ang sabat amo ang maayo nga edukasyon. Apang karon madamong pamatan-on nga may tinun-an ang nabudlayan gihapon makatigayon sing trabaho. Natukiban sang iban nga may mataas sing suweldo nga trabaho nga wala sini matuman ang ila papel sa kabuhi. Wala man magdul-ong sa kalipay ang kalabanan nga paghigugmaanay sang mga pamatan-on. Sa iban nga lugar, 80 porsiento sang ginkasal nga mga tin-edyer ang nagbulagay sa sulod sang lima ka tuig.

⁴ Ano ang mahimo ninyo agod malikawan ini, agod nga magkalipay gid kamo karon kag makatigayon sing makaalayaw nga palaabuton? Ukon, kon kamo mga ginikanan, paano ninyo mabuligan ang inyo mga anak agod malab-ot ina nga tulumuron?

Pagbinagbinag sa Manunuga

⁵ Masami nga ang mga pamatan-on ginaimpluwensiahan sang ila mga katubutubo,  nga may limitado nga eksperiensia sa kabuhi. Nagkomento ang Biblia:

 “Maalam ang isa nga nakakita sing malaut kag nagapanago sia, apang ang wala sing eksperiensia nagapadayon kag nagaantos.”​—⁠Hulubaton 22:3; 13:⁠20.

 Ang isa ka pamatan-on nga realistiko magabaton nga pila lamang sa iya mga kabutho ukon abyan ang nabalaka gid sa iya dayon nga kaayuhan. Mahimo niya ipamangkot, ‘Sa mga tuig nga magaabot, magaulikid bala sila kon ang kalipay ko mahalitan bangod sang ginahimo ko karon?’

⁶ Apang sin-o ang matuod nga nagaulikid kag makahatag sa inyo sing labing maayo nga laygay? Ang imo Manunuga. Luyag niya nga ang mga pamatan-on malipay sa kabuhi. Indi sia negatibo nahanungod sa tanan nga makabibihag sa tagipusuon kag itululok sang mga pamatan-on. Samtang wala niya ginatamingan ang mga pamatan-on gikan sa mapait nga mga resulta sang isa ka padasudaso nga buhat, ginahimo niya ang mapaabot ninyo nga himuon sang isa nga interesado gid sa inyo: Ginapaandaman niya kamo batok sa mga bagay nga magadul-ong sa kasubo kag kapahamakan, kag nagatanyag sia sing laygay agod malikawan ining mga tugalbong. (Hulubaton 27:5; Salmo 119:⁠9) Ang Kasulatan nagasiling bahin sa sini:

 “Magkalipay, O pamatan-on nga lalaki, sa imo pagkapamatan-on kag maglipay sa imo ang imo tagipusuon sa mga adlaw sang imo pagkapamatan-on, kag maglakat ka sa mga dalanon sang imo tagipusuon kag sa itululok sang imo mga mata. Apang kilalahon mo nga tungod sini tanan nga butang ang Dios magadala sa imo sa hukmanan. Busa kuhaa ang kasubo sa imo tagipusuon, kag isikway ang malaut gikan sa imo unod.”​—⁠Manugwali 11:​9, 10.

⁷ Apang, may labi pa nga rason agod binagbinagon ang Manunuga, indi lamang tungod nga sia interesado sa inyo. Subong mahimo napanilagan na ninyo, madamong pamatan-on ang nagakabuhi nga daw wala sing katuyuan sa kabuhi. Wala sila sing pat-od nga tulumuron ukon sing malig-on nga mga prinsipio agod mangin sadsaran sa kabuhi.  Masami sila nagaliso sa droga, pagpanigarilyo kag sa delikado nga mga kalingawan agod pun-an ang kal-ang sa ila kabuhi ukon dili gani agod mangita sing kalipay gikan sa makatalaka nga kabuhi. Basi nahimo na ninyo ang pila sini nga mga bagay, nahibaluan man ninyo ukon wala ang katalagman sini. Naayawan na bala kamo sa inyo kabuhi tubtob sa karon kag sa makita ninyo sa palaabuton? Indi bala nga tion na nga magdulog kag maghunahuna nahanungod sa inyo kabuhi?

⁸ Subong sang nabinagbinag na naton kaina, agod makatigayon sing kahulugan ang kabuhi sang isa kag agod mapahisuno sa kamatuoran, dapat niya kilalahon nga may isa ka Manunuga sang uniberso. Inang Isa, nga aton Magbubuhat, may yara mga talaksan. (Salmo 100:⁠3) Ina nga mga talaksan nagahisanto sa kon paano niya kita gintuga agod mabuhi. Praktikal ini kag makadul-ong sa kalipay. Nakita naton ang pamatuod sini sa nauna nga mga kapitulo diin ginahambalan ang paghuliray sang mga indi kasal, pagpahubog kag pagsugal.⁠ a Busa kon luyag ninyo ang kabuhi nga makalilipay, indi bala maalamon nga binagbinagon ang Manunuga kon ginahunahuna ninyo kon paano kamo dapat magkabuhi, kon ano nga mga talaksan ang dapat ninyo sundon kag kon diin padulong ang inyo kabuhi?

Kabuhi nga May Katuyuan kag Pagtahod sa Kaugalingon

⁹ Natalupangdan naton sa Manugwali 11:​9, 10 ang pila ka komento sang Biblia nga ginapatuhoy sa mga pamatan-on. Ina nga tulun-an sang Biblia nagahinakop:

 “Ang katapusan nga desisyon, pagkatapos mapamatian ang tanan, amo ini: Magkahadlok sa matuod nga Dios kag sunda ang iya mga sugo. Kay amo ini ang bug-os nga katungdanan sang tawo.”​—⁠Manugwali 12:⁠13.

¹⁰ Sa bug-os nga duta ginatos ka libo ka pamatan-on ang nakausisa na sing maayo sang ila kabuhi. Ginabinagbinag nila ang Manunuga kag ginatun-an nila ang iya Pulong.  Natukiban nila nga ang isa ka sadsaran nga bahin sang kalipay amo ang pagkabuhi nga nahisuno sa ila Magbubuhat. Amo man sina dapat ang mangin katungdanan ninyo kag katuyuan sa kabuhi. Ang pagkabuhi nahisuno sa paagi nga ginabalay sang Kasulatan indi kaladlawan, sobra katama ukon makaulugot. Sa baylo, isa ini ka balanse kag makahulugan nga paagi sang pagkabuhi.  Ginapahanugutan sini ang isa nga atubangon sing maalamon kag madinalag-on ang mga palaligban sa kuwarta, trabaho, moralidad, pagkabuhi sang pamilya, kalingawan kag iban pa nga ginaatubang ninyo sa karon ukon pagaatubangon pa. Ang eksperiensia sang mga Saksi ni Jehova nagapamatuod nga ang kaalam nga napasad sa Kasulatan

 “kahoy sang kabuhi sa mga nagakapyot sa sini, kag malipayon ang tagsatagsa nga nagahawid sa sini.”​—⁠Hulubaton 3:⁠18.

 Ang Biblia nagalaygay: “Anak ko, indi pagkalimti ang akon panudlo, bantayan mo sa imo tagipusuon ang akon mga prinsipio, kay hatagan ka sini sing malawig nga adlaw, madamo nga tinuig sang kabuhi, kag labi nga kalipay.”​—⁠Hulubaton 3:​1, 2, Jerusalem Bible.

¹¹ Kon ginasunod ninyo ang laygay sang Biblia, mahimo nga mangin tuhay kamo sa kinaandan nga pamatan-on. Ang matuod, mahimo nga sawayon kamo sang iban bangod sini. (1 Pedro 2:20; 4:⁠4) Tugutan bala ninyo nga magpugong ini sa inyo sa isa ka banas nga magahimo sang inyo pagkabuhi nga mas malipayon?

¹² Madamong pamatan-on ang nagasiling nga nagapanghunahuna sila para sa ila kaugalingon, apang ginapakita sang mga pamatuod nga nahadlok sila nga mangin tuhay. Apang, ang Biblia nagaunod sing maayo nga mga halimbawa sang mga pamatan-on nga wala magsunod sa kadam-an. Bisan pa sila normal nga mga pamatan-on, nga may mga interes, mga palaligban kag mga paglaum nga katulad sa inyo, gintuytuyan nila ang ila panghunahuna kag mga hulag paagi sa maalamon nga laygay sang Dios.

¹³ Mabasa ninyo ang isa ka halimbawa sa Daniel 1:​6-20; 3:​1-30. Tatlo ka pamatan-on nga Hebreo nga abyan ni Daniel ang handa nga mangin tuhay sa kalabanan sa palibot nila. Sang ginsugo sila nga magyaub sa isa ka larawan, isa ka bagay nga ginadumilian sang Dios, nagdumili sila.  Mahimo bala ninyo ina? Luyag pa gani sang iban nga patyon sila bangod sang ila panindugan. Apang gintindugan nila ang ila prinsipio, kag makita ninyo gikan sa report nga sila ginkahamut-an kag gin-amligan sang Dios. Sa katapusan, ginpadunggan sila sang hari sang Babilonia, nga nagapamatuod sang ginsulat ni Solomon: “Nagapati ako nga magaayuhan yadtong nagakahadlok sa matuod nga Dios.”​—⁠Manugwali 8:12; Exodo 20:​4, 5.

¹⁴ Yadtong mga pamatan-on nakatigayon sing pagtahod sang iban, apang may pagtahod man sila sa ila kaugalingon. Matuod man ini sa madamong pamatan-on nga mga Saksi ni Jehova sa modernong panahon. Ginadayaw sila sang ila mga kabutho bangod sang ila malig-on nga pagtuo kag bangod sang kamatuoran nga nahibaluan sining mga Cristiano kon diin sila nagapadulong sa kabuhi. Wala bala kamo nagaugyon nga ang pagtahod sang iban sa inyo kag ang inyo pagtahod sa kaugalingon nagahimo sang inyo kabuhi nga kapin ka makahulugan?

Kalipay sa Pamilya

¹⁵ Ang laygay sang Biblia nagaresulta man sa makapaladya nga kabuhi para sa mga pamatan-on bangod ginahimo sini nga suod ang kaangtanan sang pamilya.

¹⁶ Ayhan may kilala kamo nga mga pamilya nga sa diin nagaluntad ang tuman ka daku nga kal-ang sa tunga sang mga ginikanan kag mga anak, mga bata pa ukon mga tin-edyer na sila. Masami nagautwas ini nga kal-ang kon tinguhaan sang mga ginikanan nga dumalahan ang ila mga anak, nga nagapangakig kon ginahambalan kon ano ang dapat kag indi dapat nga himuon.

¹⁷ Ang Biblia nagabulig nga malandas ini nga palaligban paagi sa pagtanyag sing balanse nga laygay para sa mga pamatan-on kag sa mga ginikanan, subong sang:

 “Mga anak, katungdanan ninyo subong Cristiano nga sundon ang inyo mga ginikanan, bangod amo sina ang nagakaigo nga himuon.  ‘Tahura ang inyo amay kag iloy’ amo ang una nga sugo nga may kaupod nga saad: ‘agod mag-ayuhan kamo, kag mabuhi kamo sing malawig sa duta.’ Mga ginikanan, indi pagtrataha ang inyo mga kabataan sa paagi nga maakig sila. Sa baylo, padakua sila sa Cristianong disiplina kag panudlo.”​—⁠Efeso 6:​1-4, Good News Bible.

¹⁸ Matuod, wala sing ginikanan nga himpit. Apang ‘nagakaigo’ gihapon para sa mga pamatan-on nga tahuron ang ila ginikanan. Ngaa? Ang isa ka rason amo nga daku gid katama ang nahimo para sa aton sang aton mga ginikanan​—⁠pagpakaon sa aton, pagtatap sa aton kon nagamasakit kita, pagtrabaho agod mahatagan kita sing puluy-an kag maamanan sing tanan nga kinahanglanon ­naton. Indi naton masarangan swelduhan ang bisan sin-o agod himuon ang tanan nga nahimo nila lakip na ang mahigugmaon nga interes nga ginpakita nila. Gani nagakaigo nga tahuron naton sila, kon paano nga luyag man naton nga makabaton sing pagtahod sa mangin mga anak naton.

¹⁹ Ang mga pamatan-on nga sinsero nga nagapanikasog sa pag-aplikar sina nga laygay sang Biblia magabatyag sing kapin nga kalig-unan. Magabulig sila sa paghimo sang pamilya nga mangin suod pa, nga magahimo man sang ila kabuhi nga mangin mas malinong kag malipayon. Kag maamligan sila gikan sa pila ka problema nga mapanan-aw sang ila ginikanan bangod sang ila mas daku nga inagihan sa kabuhi. (Hulubaton 30:17) Kag indi man dapat pagkalimtan ang kaayawan nga matigayon sang mga pamatan-on sa paghibalo nga nagahulag sila nahisuno sa kabubut-on sang ila Manunuga.

 ²⁰ Ang pagbaton sa laygay sang Biblia nagahatag man sing benepisyo sa mga pamatan-on sa iban pa nga paagi. Bangod sang ila pagbulig kag pagtahod sa awtoridad, wala sila mabudlayi sa pagginawi sa eskwelahan, kag sa ulihi sa kaangtanan sang amo-empleyado kag kon nagapakig-angot sa mga opisyales. (Mateo 5:⁠41) Isa pa, ang pagbutang sa tagipusuon sang laygay sang Biblia nagahatag man sing kalipay kon sila may kaugalingon na nga tiayon kag mga anak.

Importante ang Papel sang mga Ginikanan

²¹ Sa paghatag sing igtalupangod kon paano magmalipayon ang mga pamatan-on, indi naton mapasapayanan ang importante nga papel nga ginahimo sang mga ginikanan. Ginabatyag sang ginikanan ang ila salabton sa pag-aman sing maayo nga pagkaon, mga panapton kag isa ka masulhay nga puluy-an para sa ila kabataan. Apang agod magdaku sila subong responsable nga mga tawo, kinahanglan nila ang panudlo, pagtadlong kag pagtuytoy sa moral sang ginikanan.  Ang Biblia napamatud-an nga amo ang labing maayo nga sadsaran para sa sini. (Mateo 11:19) Ginapaathag sang Deuteronomio 6:​6, 7 nga ina nga pagtudlo kinahanglan nga mangin regular nga bahin sang pagkabuhi sang pamilya, indi isa ka bagay nga kis-a lamang hambalan. Subong man, ini nga panudlo mahimo, kag dapat, nga magsugod sa bata pa.​—⁠2 Timoteo 3:15; Marcos 10:​13-16.

²² Ang pila ka ginikanan nga may magagmay nga kabataan makibot kon mabasa nila: “Ang kabuangan nahigot sa tagipusuon sang isa ka bata nga lalaki [ukon, babayi]; ang bilugon sang disiplina magapahilayo sini sa iya.” (Hulubaton 22:15) Apang ano ang kahulugan sini? Ang iban nga mga ginikanan nagapasobra sa sini kay ginahalitan nila ang ila mga anak paagi sa pagbunal. Ang iban naman nagasiling nga pabay-an na lang kuno ang mga bata nga magdaku suno sa luyag nila. Bisan diin man sa sini nga pagpasobra sayop.

²³ Nabasa naton kaina nga ang mga ginikanan dapat ‘magpadaku sa ila mga anak sa Cristianong disiplina kag panudlo.’ (Efeso 6:​4, Good News Bible) Ang kapintas indi Cristianong disiplina. (Hulubaton 16:32; 25:28) Ang mahigugmaon nga disiplina mahimo mapabutyag paagi sa malig-on nga hambal. Matuod ini labi na kon ginapaathag sang mga ginikanan ang rason sang pagsugo nila kag kon pirme sila malig-on sa ila ginasiling. Kon ang kabuangan sa tagipusuon sang bata magatiklod pa gid sa iya nga maglapas​—⁠kag masami matabo ini⁠—​ang pila ka porma sang silot magapadaku sa importansia sang disiplina. Basi bastante na nga idingot ang isa ka pribilehiyo. Apang, ginasiling sang Pulong sang Dios nga sa pila ka kahimtangan ang pisikal nga silot​—⁠pagbunal, nga wala sing kaupod nga kaakig⁠—​mahimo nga kinahanglanon.​—⁠Hulubaton 23:​13, 14; 13:⁠24.

²⁴ Samtang nagadalalagku ang mga bata, magabag-o man ang paagi sa pagpakig-angot sa ila.  Bisan pa nga ang pagbunal mas epektibo sa isa ka magamay nga bata, pagdaku niya basi mas epektibo kag mas nagakaigo ang lain nga paagi. Nahisuno sa sini, dapat amat-amat nga hatagan sang mga ginikanan ang ila kabataan sing kapin nga katungdanan kag kahilwayan sa paghulag.​—⁠1 Corinto 13:⁠11.

²⁵ Ang paghigugma sa bata importante agod mabuligan sila sa ila mga palaligban. Dapat nga amo sini ang mangin motibo sa likod sang pagdisiplina, kag ginapamag-an sini ang pagbaton sang pagtadlong. Ang indi pag-aman sang isa sing tuytoy ukon disiplina sa iya kabataan kaangay sang pagdingot sa ila sing pagkaginikanan. Ginapaathag ini sa Hebreo 12:​5-11, nga nagapakita nga si Jehova mismo nagadisiplina tungod sa gugma.

²⁶ Importante man ang paghigugma sa Dios. Magapahulag ini sa mga ginikanan nga kaugtan ang mga bagay nga ginapakamalaut sang Dios, subong sang pagbutig, kakagod, pagpangawat, homoseksuwalidad, kag pakighilawas. (1 Corinto 6:​9, 10; Salmo 97:10) Ang mga ginikanan nga nagapakita sini nga paghigugma sa Dios magahatag sing maayo nga halimbawa sa mga bata, kag importante ini. Lakip sa sini, dapat palambuon sang mga ginikanan sa ila mga bata ina man nga pagkaugot sa malaut lakip na ang paghigugma sa Dios kag sa maa⁠yo.

²⁷ Sanglit ang pamilya amo ang una nga kalibutan sang isa ka pamatan-on, dapat panikasugan sang mga ginikanan nga ini mangin malig-on. Ginasiling nga ang isa sa labing daku nga bagay nga mahimo sang isa ka amay para sa iya mga bata amo ang paghigugma sa ila iloy. Kon ang pagkabuhi sa puluy-an nasandig sa paghigugma kag Cristianong kaalam, ang mga bata makatigayon sing malig-on nga pundasyon sa ila ginatindugan. Makatigayon sila sing makatarunganon nga mga talaksan kag mabuligan sila nga panumdumon ang ila Manunuga gikan sa ila pagkapamatan-on kag padayon.​—⁠Manugwali 12:​1, 13, 14.

[Nota]

[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]

Ngaa ang kalipay isa ka hangkat sa mga pamatan-on? (1-4)

Ngaa dapat naton binagbinagon ang Dios? (5-8)

Ngaa kinaugali lamang nga mabalaka ikaw nahanungod sa kabubut-on sang Dios? (Salmo 128:1, 2) (9, 10)

Kon mangin tuhay kamo bangod luyag ninyo mangin diosnon, malain bala ina? (11-14)

Ano ang mga rason kon ngaa ang mga Kasulatan dapat tumanon sa inyo pamilya? (15-20)

Paano mabuligan sang mga ginikanan ang ila mga anak agod makalakat sa isa ka maalamon nga banas? (21)

Ano nga sahi sang disiplina ang dapat nga iaman sang mga ginikanan? (22-24)

Paano makabulig ang paghigugma sa pamilya sa mga palaligban sang mga pamatan-on? (25-27)

[Kahon sa pahina 89]

PAGSAPO SING KATUYUAN SA KABUHI

Ang isa ka departamento sa Opisina sang Primer Ministro sa Hapon nagsurbe sa lainlain nga mga pungsod. Gin-usisa sini kon ano ang pagtamod sang mga pamatan-on nahanungod sa katuyuan sa kabuhi kag sa palaabuton. Sa pagtuon sa resulta, naghinakop si Propesor Sanshiro Shirakashi nga “ang mga pamatan-on sang kalibutan may yara negatibo nga pagtamod” nahanungod sa palaabuton, nga makaapektar sa ila pagginawi kag kabilugan nga pagtamod sa kabuhi. Apang mahimo ini magbag-o.

Nanugiron ang isa ka estudyante nga si Linda: “Sugod sang akon pagtuon sa kolehiyo, natukiban ko nga nagakadula na ang sahi sang pagkabuhi nga akon gindak-an. Nagalala ang mga kahimtangan sa bilog nga kalibutan, kag wala ako sing sabat kag wala sing ideya sa kon diin ako dapat magliso para sa sabat.”

Sang magpauli sia sa California para magbakasyon, duha ka Saksi ni Jehova ang nanuktok sa ila ganhaan. Sia nagsiling: “Ginsiling nila sa akon nga ang mga sabat masapwan sa Biblia. Ginhambalan namon ang paraiso nga duta nga tukuron sang Dios sa idalom sang iya bag-ong kalibutan kag ang iya saad nga dulaon ang malaut. Maski san-o wala ini pag-itudlo sa akon nga ining makatilingala nga mga kamatuoran masapwan sa Biblia.”

Sang magbalik si Linda sa Arizona, ginpangita niya ang lokal nga kongregasyon sang mga Saksi ni Jehova kag ginbaton ang wala sing bayad nga pagtuon sa Biblia kada semana. Nabuligan sia nga tun-an ang nahanungod sa mga talaksan nga nagahatag sing kalig-unan sa iya kabuhi. Subong man, nakasapo sia sing katuyuan sa kabuhi, busa ang kabuhi niya karon labi nga malipayon kag labi nga makapaladya.