Kapitulo 7

Sekso—Diin nga Laygay ang Tunay nga Epektibo?

 Kon pamangkuton ninyo ang mga tawo, “Ano ang nagahatag sing kalipay?” madamo ang magasabat nga amo ang sekso. Natural lamang nga paabuton ini, bangod ang seksuwal nga mga balatyagon kag handum hatag-Dios nga bahin sang tagsa ka normal mapagros nga tawo.

² Ang paghambalanay sa sekso labi ka prangka karon sangsa nagligad nga mga kaliwatan. Isa pa, nagbag-o ang pagginawi tuhoy sa sekso. Dugang kag dugang nga mga pamatan-on ang nagahimo sing seksuwal nga paghulid sing tuman pa ka temprano. Minilyon ka magtiayon, pati na ang madamo nga retirado, ang nagaupuray kag nagahuliray nga indi kasal. Sa tunga sang mga magtiayon, madamo ang nagtilaw sang grupo nga sekso, pagbayluhanay sang asawa ukon “hilway nga pag-asawahay,” diin ang magtiayon pareho nga nagapasugot nga makighulid sa iban.

³ Ang laygay nahanungod sini may lainlain nga ginhalinan. Ang ginakabig subong popular nga panimuot sa karon nagaluntad bangod sang pagpalig-on ukon pag-ugyon sang madamong doktor, manuglaygay sa pag-asawahay kag mga klero sang relihion. Ginakuha naman sang iban ang ila mga ideya gikan sa mga libro may kahilabtanan sa sekso kag mga artikulo sa magasin. Ang pangatarungan sang iban gindihon sang mga kurso sa sekso nga ginatudlo sa eskwelahan. Samtang ang iban nagakuha sing ideya sa mga nobela, mga pelikula kag mga palaguwaon sa telebisyon nga prangka nga nagahinun-anon sa sekso.

 ⁴ Subong sang nahibaluan sang kalabanan, ginahambalan man sang Biblia ang bagay nga ini. Madamo sa karon ang nahuyog sa paglikaw sa mga talaksan sang Biblia, nagapati nga tuman ini ka estrikto. Apang matuod gid bala ini? Ukon indi ayhan nga ang pag-aplikar sa laygay sang Biblia tunay nga nagaamlig sa isa batok sa sakit sa buot kag nagahatag sing labi nga kalipay sa kabuhi?

Paghuliray Bag-o Makasal​—⁠Ngaa Indi?

⁵ Ang handum kag ikasarang sa sekso kinaugali nga nagatubo kag nagabaskog sa tion sang pagdinalaga ukon pagsinultero. Amo nga sa bug-os nga maragtas madamong pamatan-on ang nakaagi na sing seksuwal nga paghulid bag-o makasal. (Genesis 34:​1-4) Apang sining nagligad nga mga tinuig labi pa gid nga nagdugang ang paghuliray sang mga indi kasal. Sa iban nga mga lugar halos kinaandan na ini nga batasan. Ngaa?

⁶ Ang isa ka kabangdanan sang pagdugang sang seksuwal nga paghuliray bag-o makasal amo ang publisidad nga ginahatag sa sekso sa mga pelikula kag bantog nga mga nobela. Madamong lamharon ang mausisaon, ‘gusto nila makita kon ano gid ini.’ Bangod sini, mahapos sila maimpluwensiahan sang ila mga katubotubo kag ang iban napilitan nga makigbagay. Samtang nagalapnag ang seksuwal nga paghulid antes kag sa guwa sang pag-asawahay, madamong klero karon ang nagasiling nga mapahanugutan ini basta ang duha ‘nagahigugmaanay.’ Busa dugang kag dugang nga indi pa mga nakasal ang nagapamangkot, ‘Ngaa indi kami puwede maghuliray, puwede naman kami maggamit sing birth control?’

⁷ Ginlista sang isa ka manunulat sa medisina nga si Dr. Saul Kapel ang iban pa nga mga kabangdanan sa likod sang seksuwal nga paghulid antes makasal, kag nagkomento nahanungod sa mga epekto sini:

 ‘Ang sekso ginagamit sing sayop subong paagi sang pagrebelde batok sa mga ginikanan.  Ginagamit ini agod makaganyat sang igtalupangod, isa ka paagi sang “pagpangayo sing bulig.” Ginagamit ini agod “pamatud-an” ang pagkalalaki ukon pagkababayi. Ginagamit ini bilang sosyal nga saklay sa walay pulos nga pagtinguha nga matigayon ang pag-ugyon sang iban.

 ‘Kon ginagamit ang sekso sing subong sini, indi gid malubad sini ina nga mga problema. Sing masami, ginapalala lamang ini.’

⁸ Bisan ano man ang kabangdanan sang seksuwal nga paghuliray antes makasal, bisan ano man ini ka lapnag, bisan ano man kadamo ang mga manuglaygay kag klero nga nagaugyon sa sini, ang Biblia nagalaygay gihapon:

 “Kabubut-on ini sang Dios, . . . nga maglihi kamo sa pagpakighilawas; . . . nga walay tawo nga maglakbay sa paglimolimo sa iban.”​—⁠1 Tesalonica 4:​3-6.

 Mahimo hunahunaon sang iban nga ang Dios tuman ka estrikto. Apang indi pagkalimti nga ang sekso dulot ni Jehova nga Dios; gintuga Niya ang mga tawo nga may mga ikasarang sa pagmuad. (Genesis 1:28) Indi bala makatarunganon nga ang Awtor sang seksuwal nga ikasarang sang tawo makaaman sing labing maayo nga laygay, laygay nga tunay nga makaamlig sa aton batok sa kasu⁠bo?

Mga Epekto​—⁠Makalilipay ukon Masakit?

⁹ Sa husto nga kahimtangan, ang seksuwal nga ganyat kag handum may maayo nga mga epekto. Isa sini amo ang mga anak. Ang nahauna nga rekord sang seksuwal nga paghulid nagasiling: “Gani naghulid si Adan kay Eva nga iya asawa kag nagmabdos sia.” (Genesis 4:1) Sa pamilya, ang pagtigayon sing kabataan mahimo halinan sang matuod nga kalipay. Kamusta naman kon ang naghuliray mga indi pa kasal? Masami nga pareho ang epekto​—⁠pagmabdos kag pagbata.

¹⁰ Madamo sa mga nagahulid bag-o makasal ang nagahunahuna nga indi ini dapat paligban sing tuman.  Ginahunahuna nila nga madamo ang mga kontraseptibo. Sa iban nga mga duog matigayon ini sang mga tin-edyer nga indi mahibaluan sang ila mga ginikanan. Apang, ang pagmabdos sang mga tin-edyer masami nga nagakatabo bisan sa may ihibalo nga mga pamatan-on nga nagahunahuna: “Indi ini matabo sa akon.” Ginapamatud-an ini sang mga balita kaangay sini:

 “Kapin sa isa sa lima ka lapsag nga ginbun-ag sa New Zealand sang nagligad nga tuig ang bata sang indi kasal nga mga ginikanan.”

 “Sa tagsa tatlo ka babayi sa Britanya nga ginkasal sa edad nga kubos sa 20-anyos, isa ang nagamabdos na.”

 “Isa sa kada lima ka tin-edyer nga babayi [sa E.U.A.] ang magabusong antes makatapos sing hayskul.”

¹¹ Ining masakit nga epekto sang paghulid bag-o makasal nagaipit sa madamong pamatan-on nga babayi kag lalaki. Ang iban nagapaaborsion. Apang ang mga tawo nga mabinatyagon natublag katama kon hunahunaon ang pagpatay sa lapsag nga nagatubo sa taguangkan sang iya iloy. (Exodo 20:13) Nagakatublag man ang babayin-on nga mga balatyagon kag konsiensia. Makusog gid ini amo kon ngaa madamo sang nagpasugot nga magpaaborsion ang hanuot nga naghinulsol sang ulihi.​—⁠Roma 2:​14, 15.

¹² Ang pagmabdos sang mga tin-edyer nagatuga sing daku nga mga katalagman sa iloy kag sa bata sangsa pagmabdos sang may edad na nga mga babayi. Mas daku ang katalagman sa anemya, toksemya, sobra nga pagdugo, mas malawig nga pagpasakit kag pilit nga pagbata, lakip na ang pagkapatay sa tion sang pagbata. Ang lapsag nga ginpanganak sa isa ka iloy nga wala pa 16-anyos doble ang posiblidad nga mapatay sa iya nahauna nga tuig.  Ang ilehitimo nga mga bata nagadala sa mga ginikanan sing madamong sosyal, personal kag pinansial nga mga palaligban. Dugang pa, ang kalig-unan kag pag-uswag sang bata nasandig sa malig-on nga palibot sang puluy-an. Ang mga bata nga gindingutan sini, bangod ilehitimo, mahimo nga maapektuhan sa bug-os niya nga pagkabuhi. Masiling bala ninyo, nian, nga ang kabilugan nga epekto sang seksuwal nga paghulid bag-o makasal makalilipay ukon masakit? Kag ang laygay bala sang Biblia nga “Maglihi sa pakighilawas,” isa ka maayo nga pangamlig?

¹³ Bangod sa indi pagsapak sa laygay sang Biblia, madamo ang nadayag sa isa pa ka masakit nga epekto​—⁠balatian. Ang mga babayi nga nagsugod sa pagpakighulid sa lainlain nga mga lalaki sang tin-edyer pa lamang may daku nga posibilidad nga matubuan sing kanser sa cervix. Yara man ang tunay nga katalagman sang balatian nga venerial. Ginadaya sang iban ang ila kaugalingon sa paghunahuna nga ang gonorea kag sipilis madali lang matukiban kag mabulong. Apang ginreport sang mga eksperto sa U.N. World Health Organization nga ang iban nga balatian nga venereal wala na ginadutlan sang mga antibiotiko. Nabalaka man ang mga doktor tuhoy sa paglapnag sang genital herpes. Masami sini naapektuhan ang mga kabataan sang mga babayi nga may yari sini nga balatian. Huo, madamong pamatan-on ang masubo nga nakatuon sa matuod nga paandam sang Biblia:

 “Ang tagsa ka sala nga ginahimo sang tawo nahaguwa sa lawas, apang ang makihilawason nagapakasala batok sa kaugalingon niya nga lawas.”​—⁠1 Corinto 6:⁠18.

¹⁴ Ginahunahuna sang iban nga ang seksuwal nga paghulid bag-o makasal nagahatag sing eksperiensia nga makabulig agod mangin mahapos ang seksuwal nga pagpakigbagay pagkatapos sing kasal. Sa iban nga kadutaan kinaandan nga ginadala sang manggaranon nga mga amay ang ila mga anak sa mga pampam agod “makaeks­periensia.” Ginahunahuna sang iban nga mabuligon ini.  Apang sa pagkamatuod indi, suno sa aton Manunuga, nga nakaobserbar sa tanan nga eksperiensia sang tawo. Ang pagpabilin nga ulay antes sang kasal nagaaman sing mas maayo nga sadsaran para sa malipayon nga pag-asawahay. Ginapakita sang mga pagtuon sa Canada nga, may daku nga posibilidad nga magluib sa ila mga tiayon ang mga tin-edyer nga temprano pa nakaagi sang seksuwal nga paghulid kon makasal na sila. Apang ang mga nagpabilin nga ulay may daku nga kahigayunan nga mangin putli sa tion sang pag-asawahay; ang ila pagtahod kag pagpadungog sa pag-asawahay antes sang adlaw sang kasal nagapadayon pagkatapos sini.

Kamusta ang Panglahi?

¹⁵ Ang kahilwayan karon sa sekso nagadul-ong sa lapnag nga panglahi. Ginapakita sang mga report halin sa Europa kag Aminhan nga Amerika nga halos katunga sa mga lalaki ang nagaluib sa ila mga asawa. Nagadamo man karon ang mga babayi nga nagaugyon kag nagahimo man sing panghilahi, sa masami nagalaum nga makahatag ini sing dugang nga romansa sa ila kabuhi.

¹⁶ Ang Biblia nagahatag sing maathag nga laygay nahanungod sini: “Ihatag sang bana sa iya asawa ang nagakaigo [seksuwal]; kag subong man ang asawa sa iya bana.” (1 Corinto 7:3) Mahimo man ninyo mabasa ang Hulubaton 5:​15-20, nga, sa malaragwayon nga hambal, nagasiling nga ang mga minyo dapat magtigayon sing seksuwal nga kaayawan sa ila mga tiayon, indi sa iban.  Ang madamong tinuig nga eksperiensia nagapamatuod nga ini nga laygay isa ka proteksion. Nagaamlig ini batok sa balatian kag pagbata nga wala sing amay. Nagaamlig man ini batok sa kalain sing buot kag kasubo nga masami ginatuga sang panghilahi.

¹⁷ Kon ang lalaki kag babayi magpakasal, ginatugyan nila ang ila kaugalingon sa isa kag isa. Ano ang mahanabo kon gub-on sang isa sa ila ini nga pagsalig paagi sa pagluib? Ang isa ka pagtuon tuhoy sa seksuwal nga relasyon sa guwa sang pag-asawahay nagasiling:

 “Ginatublag gid ang isa sang iya konsiensia kon lapason niya ang iya panaad. Ang panglahi isa ka personal nga krimen, bangod nahibaluan mo gid kon sin-o ang imo ginaluiban kag ginasaklaw.”

 Labi nga nag-athag ini sang mag-uso ang “hilway nga pag-asawahay,” diin ang mag-asawa nagsugtanay nga maghulid sa tiayon sang iban. Wala magdugay kag nagbag-o sing hunahuna ang mga panguna nga manugsakdag sang “hilway nga pag-asawahay.” Ang masubo nga resulta nagtiklod sa ila nga batunon nga “ang seksuwal nga katutom isa gihapon ka importante kag kinahanglanon nga kinaiya sang kalabanan nga mga pag-asawahay.”

¹⁸ Ang panglahi masami nagadul-ong sa pagpangimon kag personal nga pagkawalay kalig-unan. Maalamon nga naglaygay ang Dios tuhoy sa halit nga ginadala sini. (Hulubaton 14:30; 27:4) Busa, bisan ginahunahuna sang iban nga mas maalam sila kag indi malain ang panglahi, ginapamatud-an sang mga katunayan ang kabaliskaran. Prangka nga ginbaton ini sang sikologo nga si Dr. Milton Matz:

 “Kon matabo na ini sa kabuhi naton, kalabanan sa aton ang ginasilutan sang sekso sa guwa sang pag-asawahay, nagapakigbahin man kita ukon mga biktima. . . .

 “Ang akon kaugalingon nga inagihan nagapamatuod nga ang sekso sa guwa sang pag-asawahay matuod nga masakit para sa kada isa nga nadalahig. Bilang reseta sa kalipay, indi ini epektibo.”

 Seksuwal nga Paghulid sang Magtiayon

¹⁹ Nahanungod sa sekso, ang Biblia wala lamang nagalaygay sa aton sa mga butang nga dapat likawan. Ginalaygayan man kita sini nahanungod sa positibo nga paagi agod makaamot sa isa ka malipayon nga kabuhi.

²⁰ Sa baylo nga irepresentar lamang ang sekso subong isa ka biolohiko nga pagpanghikot, nagakaigo nga ginpakita sang Kasulatan nga mahimo ini halinan sang kalipay para sa asawa kag bana. Ginasambit sang Biblia ang tuhoy sa ‘lubos nga kaayawan’ kag ‘pagkahubog’ sa seksuwal nga mga balatyagon sang magtiayon. (Hulubaton 5:19) Ina nga pagkaprangka nagabulig sa pagdula sa sobra nga pagkadelikado ukon pagkahuya nahanungod sa isa ka normal, mahigugmaon nga kaangtanan sa ulot sang mag-asawa.

²¹ Ang Manunuga naglaygay sa mga bana: “Padayon nga higugmaa ang inyo mga asawa kag indi sila pagpintasi.” (Colosas 3:19)  Agod ang paghuliray mangin tunay nga makaalayaw, dapat nga wala sing kaakig ukon dumot sa ulot sang mag-asawa. Nian maagom nila ang matuod nga kahulugan sang pag-asawahay, isa ka paagi sa pagpabutyag sing hanuot nga gugma, pagsalig kag pagpalangga.

²² Dugang pa, ginalaygayan sang Dios ang mga bana nga makig-upod sa ila mga asawa “suno sa ihibalo.” (1 Pedro 3:7) Dapat binagbinagon sang bana ang mga emosyon kag pagbag-o sa lawas sang iya asawa. Kon, sa baylo nga mangin dimabinatyagon kag tuman ka ingusan, mangin madinumdumon sia kag makahibalo maghangop sa mga balatyagon kag mga kinahanglanon sang iya asawa, mahimo nga matun-an sang iya asawa nga mahangpan ang iya mga balatyagon kag mga kinahanglanon. Magaresulta ini sa kaayawan para sa ila nga duha.

²³ Ang isa sa kinaandan nga reklamo amo nga ang iban nga babayi mabugnaw ukon mahinay magbalos. Mahimo nga ang kabangdanan sini amo ang isa ka bana nga indi suod, hipuson ukon estrikto, luwas lamang kon luyag niya makighulid. Gani indi bala kamo magaugyon nga mabuhinan ang mahinay nga pagbalos sang babayi kon ang bana pirme mahigugmaon kag suod sa iya asawa? Mangin mas natural ang pagbalos sang asawa sa isa ka bana nga nagatuman sa laygay nga magsul-ob sang “tagipusuon sang pagkaawa, pagkalulo, pagkakubos, kag pagkamapinailubon.”​—⁠Colosas 3:​12, 13.

²⁴ Ginasiling sang Biblia: “Mas malipayon ang nagahatg sangsa nagabaton.” (Binuhatan 20:35) Maaplikar ini sa madamong paagi, kag sa prinsipio nakabulig gid ini sa kalipay sang paghuliray. Paano? Ang kaayawan sang babayi sa seksuwal nga mga paghulid nasandig sing daku sa iya hunahuna kag tagipusuon. Sining ulihi nga mga tion ginapadaku sing labi sa mga babayi ang pagkonsentrar sang ila igtalupangod sa balatyagon kag kaayawan sang ila lawas, apang madamo gihapon ang daw wala maayawi. Walay sapayan, si Dr. Marie Robinson, nga nagtuon nahanungod sa sini nga butang, nagsiling nga kon ang asawa nagapalambo sang pagtahod sa iya bana kag ginatamod ang paghuliray nga isa ka kahigayunan para ‘makahatag’ sa baylo nga makabaton,  mahimo nga makasapo man sia sing labi nga kalipay. Nagkomento ini nga doktor:

 “Sing amat-amat natukiban [sang asawa] nga ang iya paghigugma kag pagkabalaka sa iya bana nangin bahin sang kahulugan sang iya hakos. Nakita kag nabatyagan niya ang seksuwal nga kainit nga ginadala sini sa iya bana, kag nangin nagabalusay ini nga proseso, bangod ang dugang nga kalipay sang iya bana nagahatag man sa iya sing dugang nga kalipay.”

 Busa ang laygay sang Biblia nga mangin mahinatagon kag interesado sa iban nakaamot sa kalipay, bisan sa sining suod nga bahin sang kabuhi.​—⁠Filipos 2:⁠4.

²⁵ Ang pagsunod sa sini nga laygay nagabulig man sa aton sa isa pa ka paagi. Ang aton pagtamod sa sekso, nga nagalakip sa ikasarang sang pagpaliton sing kabuhi, nagaapektar sa kaangtanan naton sa Dios, nga amo ang Manughatag sing kabuhi. Gani maalamon nga likawan ang pakighilawas kag panglahi, indi lamang bangod nagabenepisyo kita sa pisikal, sa mental kag sa emosyon, kundi bangod ini man “kasal-anan batok sa Dios.” (Genesis 39:9) Kag nahanungod sa katutom sang isa sa iya tiayon, amo sini ang ginasiling sang Hebreo 13:​4:

 “Paghuptan sing dungganon sang tanan ang pag-asawahay, kag ang higdaan sang pagkasal dipagdagtaan, kay hukman sang Dios ang mga makihilawason kag mga makihilahion.”

²⁶ Kon ginabinagbinag naton kon paano naangot ang sekso sa kalipay sang isa ka tawo, dapat kita maglantaw sing lampas pa sa karon nga adlaw. Upod ang pagtamod sa aton walay katapusan nga kaayuhan, ginabuligan kita sang Biblia nga mabinagbinag kon paano ang aton ginahimo magaapektar sa aton kaugalingon kag sa iban buwas, sa masunod nga tuig kag tubtob nga kita nagakabuhi.

[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]

Ano ang kabangdanan nga binagbinagon karon ang laygay sang Biblia sa sekso? (Hulubaton 2:​6-12) (1-4)

Ngaa lapnag ang paghulid sang mga indi pa mag-asawa? (5, 7)

Ano ang pagtamod sang Dios nahanungod sa paghulid sang mga indi pa mag-asawa? (8)

Ano ang nangin mga epekto sang paghulid sang mga indi pa mag-asawa? (9-12)

Ano pa ang iban nga kabangdanan nga mahatag ninyo sa pagpabalor sa laygay sang Biblia sa sekso? (13, 14)

Ano ang ginapakita sang ebidensia nahanungod sa laygay sang Biblia batok sa panglahi? (15-18)

Ano ang ginasiling sang Biblia tuhoy sa seksuwal nga paghulid sang magtiayon? (19-22)

Paano ang isa ginabuligan sa pag-aplikar sini nga laygay? (23-26)

[Kahon sa pahina 70]

“Ayhan ang bag-o nga ‘pagkamatinuguton sa sekso’ ‘nagahilway,’ . . . Apang ang pirme ko mabatian, diin man, tuhay diri. Ang pirme ko mabatian amo nga ang hilway nga sekso may ginahimo gid sa kalabanan nga mga tawo. Makahalalit ang hilway nga sekso.”​—⁠Kolumnista nga si G. A. Geyer, “The Oregonian.”

[Kahon sa pahina 71]

“Ang pagluib sa tiayon masami nagaresulta sa pagkatublag sang konsiensia, kasakit, kag pagkawalay pagsalig, samtang ang katutom nagapauswag sang kalig-unan kag daku nga kalipay.”​—⁠Dr. C. B. Broderick, direktor sang isa ka sentro nahanungod sa pag-asawahay kag pamilya.