Bahin 3

Kon Paano Naton Mahibaluan nga May Dios

1, 2. Ano nga prinsipio ang nagabulig sa aton sa pagpat-od kon bala may Dios?

 ANG isa ka paagi agod mahibaluan kon may Dios amo ang pag-aplikar sining napamatud-an nga prinsipio: Ang butang nga nahimo nagakinahanglan sing magbubuhat. Kon kapin ka komplikado ang butang nga nahimo, pat-od nga kapin ka sangkol ang magbubuhat.

² Halimbawa, magtulok sa palibot sang imo puluy-an. Ang mga latok, mga bangko, mga lamesa, mga katre, mga kaldero, mga kaserola, mga pinggan, kag ang iban pa nga mga gamit sa pagkaon nagakinahanglan tanan sing magbubuhat, amo man ang mga dingding, mga salog, kag mga kisame. Apang, ining mga butang simple lamang himuon. Sanglit ang simple nga mga butang nagakinahanglan sing magbubuhat, indi bala lohiko nga ang masibud nga mga butang nagakinahanglan sing kapin pa ka intelihente nga magbubuhat?

Ang Aton Makatilingala nga Uniberso

3, 4. Paano ang uniberso nagabulig sa aton sa paghibalo nga nagakabuhi ang Dios?

³ Ang relo nagakinahanglan sing manughimo sing relo. Ano ang masiling sa aton kapin kasibud nga sistema solar, ang Adlaw kag ang mga planeta nga nagalibot sa sini kada siglo sa kasibuon nga wala pa sa isa ka segundo? Ano ang masiling sa makatilingala nga galaksiya nga aton ginapuy-an, nga gintawag Milky Way, nga may kapin sa 100 bilyones ka bituon? Nakadulog ka na bala sa isa ka gab-i agod tanglaon ang Milky Way? Nagdayaw ka bala? Nian hunahunaa ang daw indi mapatihan kadaku nga uniberso nga nagaunod sing binilyon ka galaksiya kaangay sang aton Milky Way! Ining mga butang sa langit masaligan man sa ila mga paghulag kada siglo amo kon ngaa ginapaanggid sila sa sibu nga mga talaksan sang oras.

⁴ Kon ang relo, nga simple lamang, nagapahangop sang pagluntad sang isa ka manughimo sing relo, sa pagkamatuod ang kapin kasibud kag makatilingala nga uniberso nagapahangop sang pagluntad sang isa ka desinyador kag magbubuhat. Gani ginaagda kita sang Biblia nga ‘itangla ang aton mga mata sa hitaas kag tan-awon,’ kag dayon nagapamangkot ini: “Sin-o ang nagtuga sining mga butang?” Ang sabat: “Amo ang Isa [Dios] nga nagapaguwa sang ila kasoldadusan sa isip, ginatawag niya sila tanan sa ngalan. Bangod sang kadaku sang iya dinamiko nga kusog, kag bangod nga makusog man sia sa gahom, wala sing isa nga nakulang.” (Isaias 40:26) Sa amo, ang uniberso ginpaluntad sang isa ka dimakita, nagakontrol, intelihente nga gahom​—⁠ang Dios.

 Ang Duta May Tumalagsahon nga Desinyo

5-7. Anong mga kamatuoran nahanungod sa duta ang nagapakita nga ini may Desinyador?

⁵ Sa dugang nga pagtuon sang mga sientipiko sa duta, dugang pa nga narealisar nila nga ini may tumalagsahon nga desinyo agod mapuy-an sang tawo. Hustohusto lamang ang kalayuon sini gikan sa adlaw agod makatigayon sing nagakaigo nga kasanag kag init. Makaisa kada tuig nagalibot ini sa adlaw, nga hustohusto lamang ang anggulo sang pagtakilid, sa amo may nanuhaytuhay nga mga panahon sa madamo nga bahin sang duta. Ang duta man nagalibot sa iya kaugalingon nga ehe kada 24 ka oras, sa amo may tayuyon nga panahon sang kasanag kag kadulom. Ang atmospera sini may hustohusto lamang nga pagsakot sang mga gas agod makaginhawa kita kag maproteksionan sa makahalalit nga radyasion gikan sa espasyo. May kinahanglanon man ini nga tubig kag duta agod patubasan sing kalan-on.

⁶ Kon wala ining mga butang, kag ang iban pa, nga nagabuligay sa pagpanghikot, ang kabuhi mangin imposible. Aksidente lamang bala ini tanan? Ang Science News nagasiling: “Daw indi mahimo nga ining pinasahi kag sibu nga mga kahimtangan natabuan lamang.” Indi, indi ini mahimo. Nagkinahanglan sila sing desinyo nga ginhungod sang isa ka superyor nga Desinyador.

⁷ Kon nagkadto ka sa isa ka matahom nga balay kag nasapwan mo nga ini maalwan nga gin-amanan sing kalan-on, nga ini may ekselente nga siste­ma sa pagpainit kag pagpabugnaw, kag nga ini may maayo nga koneksion sang mga tubo para sa tubig, ano ang ihinakop mo? Nga ini tanan nagluntad lamang sa iya kaugalingon? Indi, pat-od nga magahinakop ikaw nga gindesinyo ini kag ginhimo sang isa ka intelihente nga persona nga may dakung paghalong. Ang duta gindesinyo man kag ginhimo nga may dakung paghalong agod iaman ang ginakinahanglan sang iya mga pumuluyo, kag kapin ini kasibud kag bastante sing suplay sang sa bisan ano nga balay.

8. Ano pa ang yara nahanungod sa duta nga nagapakita sang mahigugmaon nga pag-ulikid sang Dios sa aton?

⁸ Binagbinaga man ang madamo pa nga butang nga nagadugang sing kalipay sa pagkabuhi. Tan-awa ang nanuhaytuhay nga matahom sing duag nga mga bulak upod ang ila mahumot nga mga alimyon nga ginakalipayan sang mga tawo. Nian yara ang nanuhaytuhay nga mga kalan-on nga tuman kanamit sa aton panabor. May yara mga kagulangan, mga kabukiran, mga linaw, kag iban pa nga mga tinuga nga matahom tulukon. Kag ano man ang masiling sa matahom nga mga kasisidmon nga nagapahalipay pa sang aton kabuhi? Kag sa duog sang mga sapat, wala bala kita nalipay sa makahalam-ot nga paghampang kag matahom nga kinaugali sang mga totoy, mga kuti, kag sang iban pa magagmay nga mga sapat? Gani ang duta nagaaman sing madamo nga makali­lipay nga mga sorpresa nga indi kinahanglanon gid sa pagsakdag sang kabuhi. Nagapakita ini nga ang duta gindesinyo nga may mahigugmaon nga pag-ulikid, nga ginahunahuna ang mga tawo, agod nga indi kita magkabuhi lamang kundi magkalipay sa pagkabuhi.

9. Sin-o ang naghimo sang duta, kag ngaa ginhimo niya ini?

⁹ Busa, ang rasonable nga konklusion amo ang pagkilala sa Manughatag sining tanan nga butang, subong sang ginhimo sang manunulat sang Biblia nga nagsiling tuhoy kay Jehova nga Dios: “Ginhimo mo ang langit kag ang duta.” Sa anong katuyuan? Nagasabat sia paagi sa paglaragway sa Dios subong “ang Manughuman sang duta kag ang Magbubuhat sini, Sia ang Isa nga nagpalig-on sini, nga wala magtuga sini sa walay pulos, kundi naghuman sini agod puy-an.”​—⁠Isaias 37:​16; 45:⁠18.

Ang Makatilingala nga Buhi nga Selula

10, 11. Ngaa tuman ka makatilingala ang isa ka buhi nga selula?

¹⁰ Ano ang masiling sa buhi nga mga butang?  Nagakinahanglan bala sila sing magbubuhat? Halimbawa, binagbinaga ang pila sang makatilingala nga mga bahin sang isa ka buhi nga selula. Sa iya libro nga Evolution: A Theory in Crisis, ang biologo sa molekula nga si Michael Denton nagasiling: “Bisan ang pinakasimple sa tanan nga sistema sang kabuhi sa duta karon, ang mga selula sang bakterya, tuman gid kasibud. Bisan pa ang pinakadiutay nga mga selula sang bakterya indi mapatihan nga tama ka diutay, . . . ang tagsa sini isa ka diutay nga pabrika nga nagaunod sing linibo sang matahom sing desinyo nga mga piesa sang masibud nga makinarya sang molekula . . . kapin ka komplikado sang sa bisan anong makina nga ginhimo sang tawo kag wala gid sing kaanggid sa kalibutan sang wala sing kabuhi nga mga butang.”

¹¹ Tuhoy sa genetiko nga kodigo sa tagsa ka selula, sia nagasiling: “Ang ikasarang sang DNA sa pagtago sing impormasyon labaw sing daku sang sa bisan anong nakilal-an nga sistema; tuman sini ka episyente nga ang tanan nga impormasyon nga kinahanglanon sa pagpaathag sang detalye sang isa ka organismo nga subong kasibud sa tawo nagabug-at sing kubos sa pila lamang ka libo ka milyon nga bahin sang isa ka gramo. . . . Kon ipaanggid sa kadakuon sang kalantip kag pagkasibud nga ginapakita sang makinarya sang molekula sang kabuhi, bisan ang aton labing abanse [nga mga produkto] daw balik-awot kon tulukon. Nagabatyag kita sing pagka­nubo.”

12. Ano ang ginsiling sang isa ka sientipiko nahanungod sa ginhalinan sang selula?

¹² Si Denton nagadugang: “Ang pagkasibud sang nakilal-an nga pinakasimple nga sahi sang selula tuman ka daku amo kon ngaa imposible batunon nga ina nga butang hinali nga nagluntad paagi sa pila ka sahi sang makatilingala, indi gid mapatihan, nga hitabo.” Dapat nga may desinyador kag magbubuhat ini.

Ang Aton Daw Indi Mapatihan nga Utok

13, 14. Ngaa ang utok kapin pa ka makatilingala sang sa buhi nga selula?

¹³ Nian ining sientipiko nagasiling: “Kon tuhoy sa pagkasibud, ang isa ka indibiduwal nga selula wala sa kamalingkingan kon ipaanggid sa sistema kaangay sang utok sang mamalya. Ang utok sang tawo ginahuman sang mga napulo ka libo ka milyon nga nerve cell. Ang tagsa ka nerve cell may yara napulo ka libo tubtob isa ka gatos ka libo nga koneksion nga paagi sa sini nagapakig-angot ini sa iban pa nga mga nerve cell sa utok. Ang kabilugan nga kadamuon sang mga koneksion sa utok sang tawo halos . . . isa ka bilyon.”

¹⁴ Si Denton nagapadayon: “Bisan pa kon isa lamang ka bahin sang isa ka gatos ka koneksion sa utok ang espisipiko nga organisado, sa gihapon isa ini ka sistema nga nagaunod sing espisipiko nga mga koneksion nga labaw gid sa kadamuon sa bug-os nga network sang komunikasyon sa Duta.” Nian nagapamangkot  sia: “Aksidente lamang bala ang naka­human sina nga mga sistema?” Sing maathag, ang sabat dapat nga indi. Ang utok dapat nga may isa ka nagaulikid nga Desinyador kag Magbubuhat.

15. Ano ang mga ginakomento sang iban nahanungod sa utok?

¹⁵ Ang utok sang tawo nagahimo sang pinakaabanse nga mga kompyuter nga dinumaan kon tulukon. Ang manunulat sa siensia nga si Morton Hunt nagsiling: “Ang aton aktibo nga mga memorya nagaunod sing impormasyon nga pila ka bilyon ka pilo ang kalabawon sang sa isa ka daku bag-o nga kompyuter sa pagpanalawsaw.” Sa amo, ang nagaopera nga doktor sa utok nga si Dr. Robert J. White naghinakop: “Wala ako sing mahimo kundi kilalahon ang pagluntad sang isa ka Superyor nga Intelihensia, nga amo ang nagdesinyo kag naghimo sang daw indi mapatihan nga kaangtanan sang utok kag hunahuna​—⁠butang nga indi mahangpan sang tawo. . . . Dapat ako magpati nga ini tanan may intelihente nga ginsuguran, nga may Isa nga nagpahanabo sini.” Dapat Isa man ini nga nag-ulikid.

Ang Tumalagsahon nga Sistema sang Dugo

16-18. (a) Sa anong mga paagi tumalagsahon ang sistema sang dugo? (b) Ano dapat ang ihinakop naton?

¹⁶ Binagbinaga, man, ang tumalagsahon nga sistema sang dugo nga nagadala sing mga sustansia kag oksiheno kag nagaamlig batok sa impeksion. Tuhoy sa pula nga mga selula sang dugo, ang daku nga bahin sining sistema, ang libro nga ABC’s of the Human Body nagasiling: “Ang isa ka tulo sang dugo nagaunod sing kapin sa 250 milyones ka magkatuhay nga selula sang dugo . . . Ang lawas nagaunod sing ayhan 25 trilyones sini, nga kon laptahon, bastante sa pagtabon sang apat ka tennis court. . . . Ginaislan ini, sa kadasigon nga tatlo ka milyon ka bag-o nga selula kada segundo.”

¹⁷ Tuhoy sa puti nga mga selula sang dugo, isa pa ka bahin sang tumalagsahon nga sistema sang dugo, ini gihapon nga libro nagasugid sa aton: “Samtang may isa lamang ka sahi sang pula nga selula, ang puti nga mga selula sang dugo may madamo nga sahi, ang tagsa ka sahi may tuhay nga ikasarang sa pagpakig-away sang lawas. Ang isa ka sahi, halimbawa, nagalaglag sang patay nga mga selula. Ang iban nga mga sahi nagapatubas sing mga antibody batok sa mga virus, nagapatay sa tagaguwa nga mga sustansia, ukon literal nga nagakaon kag nagatunaw sa bakterya.”

¹⁸ Daw ano ka makatilingala kag organisado gid nga sistema! Pat-od gid nga ang isa ka butang nga tuman ka organisado kag maamligon may isa ka tuman ka intelihente kag mainulikdon nga organisador​—⁠ang Dios.

Iban Pa nga Katingalahan

19. Ano ang mata kon ipaanggid sa hinimo sang tawo nga mga instrumento?

¹⁹ May madamo pa nga katingalahan sa lawas sang tawo. Ang isa amo ang mata, nga may superyor nga desinyo amo kon ngaa wala sing kamera nga makakopya sini. Ang astronomo nga si Robert Jastrow nagsiling: “Ang mata daw gindesinyo gid; wala sing desinyador sang mga teleskopyo ang makalabaw sa sini.” Kag ang publikasyon nga Popular Photography nagasaysay: “Ang kasangkaron sang detalye nga makita sang mga mata sang tawo labaw sa makita sang pilm. Nagatulok sila sa tatlo ka dimension, sa isa ka masangkad gid nga anggulo, nga wala napatiko, kag dalayon . . . Indi maayo nga ipaanggid ang kamera sa mata sang tawo. Ang mata sang tawo daw kaangay gid sang daw indi mapatihan abanse nga supercomputer nga may artipisyal nga kinaalam, mga ikasarang sa pagproseso sang impormasyon, kadasigon, kag mga paagi sang pagpanghikot nga labaw gid sa bisan anong kasangkapan, kompyuter ukon kamera nga nahimo sang tawo.”

20. Ano ang iban pa sang makatilingala nga mga bahin sang lawas sang tawo?

 ²⁰ Hunahunaa man, ang paagi nga ang tanan sang masibud nga mga organo sang lawas nagakooperar bisan wala kita nagapanikasog sing hungod. Halimbawa, ginapasulod naton sa aton tiyan ang madamo sang nanuhaytuhay nga sahi sang kalan-on kag ilimnun, apang ginaproseso ini sang lawas kag nagapatubas sing enerhiya. Tilawi nga ibutang ining nanuhaytuhay nga mga butang sa tangke sang gasolina sang isa ka awto kag tan-awa kon tubtob diin ini makalab-ot! Nian yara man ang milagro sang pagpanganak, ang paghimo sing isa ka matahom nga lapsag​—⁠nga kopya sang iya mga ginikanan​—⁠sa sulod lamang sang siam ka bulan. Kag ano ang masiling sa ikasarang sang isa ka bata nga pila lamang ka tuig ang edad sa pagtuon sa paghambal sing isa ka masibud nga hambal?

21. Sa tapos mabinagbinag ang mga katingalahan sang lawas, ano ang ginasiling sang makatarunganon nga mga tawo?

²¹ Huo, ang madamo sang makatilingala, masibud nga mga bahin sang lawas sang tawo nagapatingala sa aton. Wala sing enhinyero nga makakopya sining mga butang. Natabuan lamang bala ini? Indi sa pagkamatuod. Sa baylo, sa tapos mabinagbinag ang tanan sang matahom nga mga bahin sang lawas sang tawo, ang makatarunganon nga mga tawo nagasiling, subong sang salmista: “Dayawon ko ikaw [Dios] kay sa makahalangawa nga paagi ginhimo ako sing makatilingala. Ang imo mga binuhatan makatilingala.”​—⁠Salmo 139:⁠14.

Ang Supremo nga Manunukod

22, 23. (a) Ngaa dapat naton kilalahon ang pagluntad sang Manunuga? (b) Ano ang husto nga ginasiling sang Biblia nahanungod sa Dios?

²² Ang Biblia nagasiling: “Sa pagkamatuod, ang tagsa ka balay ginatukod sang isa; apang ang tanan nga butang gintukod sang Dios.” (Hebreo 3:​4, The Jerusalem Bible) Sanglit ang balay, bisan pa daw ano ka simple, pat-od nga may manunukod, nian ang kapin kasibud nga uniberso, upod ang masangkad nga pagkananuhaytuhay sang kabuhi sa duta, pat-od nga may manunukod man. Kag sanglit ginakilala naton ang pagluntad sang mga tawo nga nag-imbento sang mga kasangkapan subong sang mga eroplano, mga telebisyon, kag mga kompyuter, indi bala nga dapat man naton kilalahon ang pagluntad sang Isa nga naghatag sa mga tawo sing utok sa paghimo sining mga butang?

²³ Ginakilala sang Biblia ining Isa, ginatawag sia nga “matuod nga Dios, si Jehova, . . . ang Manunuga sang mga langit kag ang Dungganon nga Isa nga nagahitad sa ila; ang Isa nga naghumlad sang duta kag sang nagaguwa sa sini, ang Isa nga nagahatag sing ginhawa sa katawhan sa ibabaw sini.” (Isaias 42:5) Ang Biblia husto nga nagasiling: “Takus ka, Jehova kag Dios namon sa pagbaton sang himaya kag dungog kag gahom, kay gintuga mo ang tanan nga butang, kag bangod sang imo kabubut-on nagluntad sila kag gintuga.”​—⁠Bugna 4:⁠11.

24. Paano naton mahibaluan nga may Dios?

²⁴ Huo, mahibaluan naton nga may Dios paagi sa mga butang nga iya ginhimo. “Kay ang dimakita nga mga kina­iya [sang Dios] maathag nga makita kutob sa pagtuga sang kalibutan, kay nahantop sila paagi sa mga butang nga ginhimo [sang Dios].”​—⁠Roma 1:⁠20.

25, 26. Ngaa ang pag-abuso sa isa ka butang indi argumento batok sa kamatuoran nga ini may magbubuhat?

²⁵ Ang kamatuoran nga ang isa ka butang nga ginhimo ginaabusuhan wala nagakahulugan nga wala ini sing magbubuhat. Ang eroplano sarang magamit para sa mahidaiton nga mga katuyuan, subong salakyan sa kahawaan. Apang sarang man ini magamit sa paglaglag, subong manugbomba. Ang paggamit sa sini sa makamamatay nga paagi wala nagakahulugan nga wala ini sing magbubuhat.

²⁶ Sing kaanggid, ang kamatuoran nga ang mga tawo masami nga naglain wala nagakahulugan nga wala sila sing Magbubuhat, nga wala sing Dios. Busa, ang Biblia husto nga nagasiling: “Ginapabaliskad ninyo ang mga butang! Kabigon bala ang maninihon subong sang lunang? Ang butang bala nga ginhimo magasiling sa naghimo sa iya: ‘Wala niya ako paghimua’? Kag ang butang bala nga nahuman magasiling sa naghuman sa iya: ‘Wala sia sing paghangop’?”​—⁠Isaias 29:⁠16.

27. Ngaa mapaabot naton ang Dios sa pagsabat sang aton mga pamangkot tuhoy sa pag-antos?

 ²⁷ Ginpakita sang Manunuga ang iya kaalam paagi sa makatilingala nga pagkasibud sang iya ginhimo. Ginpakita niya nga nagaulikid gid sia sa aton paagi sa paghimo sang duta nga bagay puy-an, paagi sa paghimo sang aton mga lawas kag mga hunahuna sa makatilingala nga paagi, kag paagi sa paghimo sing madamo gid nga maayong butang nga nagapahalipay sa aton. Sa pagkamatuod magapakita sia sing kaanggid nga kaalam kag pag-ulikid paagi sa pagpahibalo sa aton sang mga sabat sa mga pamangkot nga: Ngaa ginatugutan sang Dios ang pag-antos? Ano ang himuon niya sa sini?

[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]

[Retrato sa pahina 5]

Ang duta, upod ang nagaamlig nga atmospera sini, isa ka tumalagsahon nga puluy-an nga gindesinyo para sa aton sang isa ka nagaulikid nga Dios

[Retrato sa pahina 6]

Ang duta ginhimo nga may mahigugmaon nga pag-ulikid agod magkalipay kita sing bug-os sa kabuhi

[Retrato sa pahina 7]

‘Ang isa ka utok nagaunod sing kapin nga mga koneksion sang sa bug-os nga network sang komunikasyon sa Duta.’​—⁠Biologo sa molekula

[Retrato sa pahina 8]

“Ang mata daw gindesinyo; wala sing desinyador sang mga teleskopyo ang makalabaw sa sini.”​—⁠Astronomo