KON may problema, diin ka nagapangayo sing laygay? Mahimo magadangop ka sa isa ka masaligan nga abyan ukon sa isa ka eksperiensiado nga manuglaygay. Ang pag-usisa sa mga ginhalinan sang impormasyon, subong sa librarya, mahimo makabulig. Ukon mahimo tan-awon mo ang “kaalam ni Lola,” subong sang pagtawag sa sini sang pila ka taga-Sidlangan, agod makatuon gikan sa iya tinuig nga eksperiensia. Ano man nga pamaagi ang pilion mo, maayo nga binagbinagon ang simple nga mga pulong sang kaalam nga nagahatag sing hamili nga mga panugda sa paglubad sang problema. Yari ang isa ka halimbawa sang maayo nga laygay nga masapwan mo nga mapuslanon.

² Kabuhi Sang Pamilya: Madamo nga ginikanan ang nagapalibog kon paano padakuon ang ila mga anak sa kalibutan nga puno sing malain nga mga impluwensia. Ang pagbinagbinag sa masunod nga laygay makabulig: “Hanasa ang bata suno sa dalanon nga para sa iya; bisan kon magtigulang na sia indi sia magtalikod sa sini.” ¹ Samtang nagadaku ang mga anak, kinahanglan nila ang “dalanon,” ang isa ka hubon sang mga talaksan nga dapat sundon. Dugang kag dugang pa nga mga espesyalista ang nakarealisar sang pagkaimportante sang pag-aman sing mapuslanon nga mga pagsulundan para sa mga anak. Ang maalamon nga mga pagsulundan sang mga ginikanan nagapabatyag sa kabataan sing kalig-unan. Dugang pa: “Ang bilugon kag ang pagsabdong nagahatag sing kaalam; apang ang bata nga ginapabayaan nagahatag sing kahuluy-an sa iya iloy.” ² “Ang bilugon” nagapatuhoy sa awtoridad sang mga ginikanan nga dapat ipadapat sing mahigugmaon agod indi magtalang ang mga anak. Ang paggamit sini nga awtoridad wala nagakahulugan sang pag-abuso sa anak sa bisan ano man nga paagi. Ang laygay sa mga ginikanan amo ang: “Dili ninyo pagpaakiga ang inyo mga anak, agod nga indi magluya ang ila buot.” ³

³ Ang maayo nga kaangtanan sa ulot sang bana kag asawa amo ang sadsaran para sa isa ka malipayon nga pamilya. Ano ang kinahanglanon para sa sini nga kaangtanan? “Ang tagsatagsa sa inyo maghigugma man sang iya asawa subong sang iya kaugalingon; sa pihak nga bahin, ang asawa dapat may tudok nga pagtahod sa iya bana.” ⁴ Ang gugma kag pagtahod amo ang mga grasa sang mekanismo sang pamilya. Agod  magmadinalag-on ini nga laygay, ang komunikasyon importante gid bangod “nagakapaslawan ang plano kon wala sing kompidensiyal nga paghambalanay.” ⁵ Agod mapauswag ang sinsero nga komunikasyon, dapat naton tinguhaan nga hangpon ang mga balatyagon sang aton tiayon, nagahibalo kon ano gid ang iya balatyagon. Maalamon dumdumon nga “ang hunahuna [sang tawo] mahimo nga mangin subong kadalom sang tubig sa bubon, apang ang maalam nga tawo [ukon, babayi] magasag-ub gikan sa iya.” ⁶

⁴ Madamo nga tigulang ang masinulub-on kaayo sa mga tinuig sang ila pagtigulang, kay ginpabay-an lang sila sang ila mga anak nga nagaisahanon, bisan sa mga pungsod diin kinaandan anay ang pagkamatinahuron sang anak. Apang, maayo nga binagbinagon sang ila mga anak ining maalamon nga mga hulubaton: “Padunggan mo ang imo amay kag ang imo iloy.” ⁷ “Indi pagtamaya ang imo iloy bangod lamang tigulang na sia.” ⁸ “Sia nga nagapintas sa amay kag nagatabog sa iloy isa ka anak nga nagagawi sing makahuluya kag talamayon.” ⁹ Ang tigulang nga mga ginikanan, sa pihak nga bahin, dapat magtigayon sing positibo nga pagtamod kag maghimo sing tikang agod maagom ang makalilipay nga mga kaangtanan. “Ang isa nga nagapain sang iya kaugalingon magapangita sang iya makagod nga handum; magapamatok sia sa tanan praktikal nga kaalam.” ¹⁰

⁵ Paggamit Sing Alkohol: Matuod nga “ang alak nagapasadya sang kabuhi,” ¹¹ kag sa pag-inom sing alkoholiko nga mga ilimnon, mahimo nga “indi na niya pagdumdumon ang iya kalisdanan.” ¹² Apang dumduma: “Ang alak manug-uligyat, ang makahulubog nga ilimnon manugpagahod, kag ang bisan sin-o nga ginpatalang sini indi maalamon.” ¹³ Hunahunaa ang mga epekto sang sobra nga pag-inom: “Sa katapusan nagakagat [ang alak] subong sang man-ug, kag nagapaguwa ini sing hilo subong sang dalitan nga man-ug. Ang imo mga mata makakita sing makatilingala nga mga butang, kag ang imo tagipusuon magamitlang sing balingag nga mga butang. . . . ‘San-o bala ako magamata? Pangitaon ko pa ini liwat.’” ¹⁴ Ang haganhagan nga pag-inom sing alkoholiko nga mga ilimnon mahimo nga mapuslanon, apang ang pag-abuso sa sini dapat pirme likawan.

⁶ Maalamon nga Paggamit Sing Kuwarta: Sa pila ka kahimtangan, ang mga problema sa kuwarta mahimo malikawan paagi sa paggamit sini sing maalamon. Pamatii ining laygay: “Indi ka makig-upod sa mga lakas mag-inom sing alak, sa mga mahakog magkaon sing karne. Kay ang palahubog kag ang hakugan magaimol, kag ang katuyo magapapanapot sa mga tawo sing mga lapat lamang.” ¹⁵ Paagi sa paglikaw sa pag-abuso sa alkohol kag droga subong man sa mga batasan subong sang pagpanahor, magamit naton ang aton kuwarta agod suportahan  ang aton pamilya sa maayo nga paagi. Apang, madamo ang wala nagapangabuhi suno sa ila masarangan kag bangod sini, nagahimakas sila agod mabayaran lamang ang ila mga utang. Ang iban nagapangutang pa gani agod mabayaran ang saka sang isa pa ka utang. Ang pagdumdom sa masunod nga mga pulong sang kaalam makabulig: “Sia nga nagalagas sa walay pulos nga mga butang magatigayon sing nagakaigo nga kaimulon.” ¹⁶ Mahimo naton pamangkuton ang aton kaugalingon: ‘Ginakinahanglan ko gid bala ang mga butang nga luyag ko baklon? Pila ka butang ang ginatago na lamang pagkatapos gamiton sing pila lang ka beses?’ Isa ka kolumnista ang nagsulat: “Ang mga kinahanglanon sang tawo diutay lamang​—⁠ang iya mga luyag, wala katapusan.” Talupangda ining mga pulong sang kaalam: “Wala kita sing nadala sa kalibutan, kag wala man kita sing madala nga bisan ano nga butang paguwa. Gani, kon may pagkaon kag panapton, mangin kontento na kita sa sining mga butang. . . . Ang gugma sa kuwarta amo ang gamot sang tanan makahalalit nga mga butang, kag paagi sa paghingamo sini nga gugma ang iban . . . nagsuntok sang ila mga kaugalingon sang madamong kasakitan.” ¹⁷

⁷ Ang kapisan epektibo gid sa paglubad sa mga problema sa kuwarta. “Kadto ka sa subay, ikaw nga matamad; tan-awa ang mga dalanon sini kag magmaalam. . . . Diutay pa nga tulog, diutay pa nga pagpiyongpiyong, diutay pa nga pagpanimuko sang mga kamot sa paghigda, kag ang imo kaimulon pat-od nga magaabot subong sang buyong.” ¹⁸ Ang maayo nga pagplano kag maalamon nga pagbadyet makabulig man: “Sin-o sa inyo nga nagahandum sa pagtukod sing torre ang wala anay nagalingkod kag nagabulubanta sang kabilihanan, agod mahibaluan kon bala may bastante sia nga inugpahuman sa sini?” ¹⁹

⁸ Apang, ano abi kon mag-imol kita nga indi naton sala? Halimbawa, bangod sang hinali nga pagbag-o sa ekonomiya, mahimo kita madulaan sing palamugnan bisan pa handa kita sa pagtrabaho sing lakas. Ukon mahimo nagapuyo kita sa isa ka pungsod diin ang kalabanan nga mga tawo puraot gid kaayo. Ano nian? “Ang kaalam pangamlig subong nga ang kuwarta pangamlig; apang ang bentaha sang ihibalo amo nga ang kaalam mismo nagatipig nga buhi sang mga nagapanag-iya sini.” ²⁰ Dugang pa, binagbinaga ini nga laygay: “Nakakita ka na bala sang tawo nga sampaton sa iya buluhaton? Magatindog sia sa atubangan sang mga hari.” ²¹ Mahimo bala kita makatuon sing pagkasampaton nga magabulig sa aton sa pagpangita sing trabaho?

⁹ Ang masunod nga laygay daw kabaliskaran, apang epektibo gid ini: “Ugalia ang paghatag, kag ang mga tawo magahatag sa inyo . . . , kay sa talaksan nga ginataksan ninyo, takson man nila kamo.” ²² Wala ini nagakahulugan sang paghatag  nga nagalaum nga makabaton sing mga pabor bilang balos. Sa baylo, ang laygay amo ang pagpalambo sing pagkaalwan: “Ang maalwan nga kalag patambukon, kag ang isa nga nagabunyag sing bugana sa iban bunyagan man sing bugana.” ²³ Paagi sa pagpaambit sang mga butang sa mga tion sang kinahanglanon, ginapauswag naton ang espiritu sang paghatag nga makabulig sa aton sa ulihi.

¹⁰ Tawhanon nga mga Kaangtanan: Ang isa ka maalam nga hari nagkomento: “Nakita ko ang tanan nga lakas nga kinabudlayan kag ang tanan nga pagkasampaton sa pagpangabudlay, nga nagakahulugan ini sang pagpaindis-indis sa isa kag isa; ini man walay pulos kag paglagas sa hangin.” ²⁴ Ang paindisanay nagtiklod sa madamo nga tawo sa pagpanghikot sing di-maalamon. Nakita sang isa ka tawo ang iya kaingod nga nagbakal sing 80 sentimetros nga telebisyon, kag naglakat man sia sa pagbakal sing 90 sentimetros nga telebisyon, bisan pa nga ang iya 70 sentimetros nga telebisyon maayo pa. Ini nga paindisanay wala gid sing pulos, kaangay lamang sang paglagas sa hangin​—⁠isa ka paglagas nga wala sing pasingadtuan. Wala ka bala nagaugyon?

¹¹ Mahimo kita masaklaw sa ginsiling sang iban sa aton. Apang binagbinaga ini nga laygay: “Indi ka magmadagmit sa imo espiritu sa pagpangakig, kay ang kaakig nagapuyo sa dughan sang mga buangbuang.” ²⁵ Matuod, may mga tion nga makatarunganon mangakig. “Magpangakig,” siling sang isa ka dumaan nga manunulat, “apang indi magpakasala; indi pagpatunuri sing adlaw ang inyo kaakig.” ²⁶ Apang, paano naton atubangon ang daku nga pagsilabo sang kaakig? “Ang paghantop sang tawo nagapakuli gid sang iya kaakig, kag katahom sa bahin niya nga paligaron ang paglalis.” ²⁷ Ang paghantop amo gid ang kinahanglan. Mahimo naton pamangkuton ang aton kaugalingon: ‘Ngaa naggawi sia sing amo sina? May mga rason bala kon ngaa nahimo niya ini?’ Dugang sa paghantop, may mga kinaiya nga mahimo palambuon agod maatubang ang kaakig. “Panapti ang inyo kaugalingon sing mapinalanggaon nga gugma sang pagkaawa, kaayo, pagkakubos sing hunahuna, pagkalulo, kag pagkamainantuson. Padayon kamo nga magpinaumuray sa isa kag isa kag hilway nga magpinatawaray sa isa kag isa kon ang isa may inugsumbong batok sa isa. . . . Apang, luwas sa sining tanan nga butang, panapti ninyo ang inyo kaugalingon sang gugma, kay amo ini ang himpit nga higot sang paghiusa.” ²⁸ Huo, ginalubad sang gugma ang madamo nga problema sa mga kaangtanan sang tawo.

¹² Apang, may isa ka “diutay nga bahin” nga nagabalabag sa paghupot sing mahidaiton nga mga kaangtanan sa tawo​—⁠ang dila. Matuod gid ining mga pulong: “Ang dila, walay tawo nga makapahagop sini. Isa ka di-mapunggan nga makahalalit  nga butang, puno ini sang makamamatay nga hilo.” ²⁹ Kag talalupangdon gid ining laygay: “Ang tagsa ka tawo dapat magmadagmit sa pagpamati, magmahinay sa paghambal, magmakuli sa pagpangakig.” ³⁰ Apang, sa paggamit sing dila, dapat kita maghalong nga wala kita nagahambal sing mga hapaw-nga-kamatuoran, agod huptan ang pakulahaw nga paghidait. “Ang inyo pulong nga ‘Huo’ magakahulugan sing Huo, ang inyo ‘Indi,’ Indi; kay ang bisan ano nga labi pa sa sini nagagikan sa isa nga malauton.” ³¹

¹³ Paano naton huptan ang maayo nga kaangtanan sa iban? Talupangda ining nagatuytoy nga prinsipio: ‘Ituon ang mata, indi sa personal nga interes sang inyo kaugalingon lamang nga mga butang, kundi sa personal man nga interes sang iban.’ ³² Sa amo masunod naton ang ginatawag sang madamo nga Bulawanon nga Pagsulundan: “Busa, ang tanan nga butang nga luyag ninyo nga himuon sang mga tawo sa inyo, dapat man ninyo himuon sa ila.” ³³

¹⁴ Kahuol: Paano naton huptan ang emosyonal nga pagkatimbang sa sining kalibutan nga puno sing kahuol? “Ang malipayon nga tagipusuon may maayo nga epekto sa pangguyahon, apang bangod sang kasakit sa tagipusuon may espiritu nga nabuong.” ³⁴ Madali naton madula ang “malipayon nga tagipusuon” kon makita naton ang iban nga wala lang nagasapak sang kon daw ano ang matarong sa aton mga mata. Apang, maayo nga dumdumon naton ining mga pulong: “Dili ka maglakas katarong, ukon magpakita sang imo kaugalingon nga tuman kaalam. Ngaa bala laglagon mo ang imo kaugalingon?” ³⁵ Sa pihak nga bahin, ang mga kabalaka sa kabuhi mahimo dalayon nga magapapiot sa aton. Nian ano ang imo himuon? Dumdumon naton: “Ang kabalaka sa tagipusuon sang isa ka tawo magapakuko sini, apang ang maayong pulong nagapasadya sini.” ³⁶ Mahimo naton pamalandungan ang “maayong pulong,” ang malulo nga pulong nga nagapalig-on sa aton. Ang pagtigayon sing positibo nga panimuot walay sapayan sang makapulung-aw nga mga sirkunstansia may maayo pa gani nga epekto: “Ang tagipusuon nga malipayon maayo nga bulong.” ³⁷ Kon ginapung-aw kita bangod daw wala gid nagaulikid ang iban sa aton, matilawan naton nga himuon ini nga pormula: “Mas daku ang kalipay sa paghatag sangsa pagbaton.” ³⁸ Paagi sa pagtigayon sing positibo nga panimuot, malandas naton ang kahuol nga ginaatubang naton kada adlaw.

¹⁵ Nagahunahuna ka bala nga ang ginsambit nga mga pulong sang kaalam magamadinalag-on sa imo nga nagakabuhi sa ika-21 nga siglo? Sa katunayan, masapwan ini sa dumaan nga libro​—⁠ang Biblia. Apang ngaa magdangop ka sa Biblia sa baylo sang iban pa nga mga ginhalinan sang kaalam? Bangod, lakip sa iban nga mga rason, ang mga prinsipio nga  masapwan sa Biblia may kabilihanan nga natilawan na sang panahon. Binagbinaga, halimbawa, sanday Yasuhiro kag Kayoko, nga nakigbahin sa hublag sang mga kababayin-an nga nagapanikasog sang alangay nga kinamatarong kag tindog. Nagpakasal sila bangod lamang napabusong ni Yasuhiro si Kayoko. Apang, bangod sang mga problema sa pinansial kag sang indi pagsahuay, nagbulagay sila. Sang ulihi, lipod sa kada isa sa ila, nagtuon sila sing Biblia upod sa mga Saksi ni Jehova. Nakita nila ang daku nga pagbalhin sa kabuhi sang kada isa. Sanday Yasuhiro kag Kayoko namat-od nga magpakasal liwat. Bisan pa may mga problema gihapon ang ila kabuhi, ginatuytuyan na sila sang mga prinsipio sang Biblia, kag nagapaumuray sila nga duha agod malubad ang ila mga problema. Sa tunga sang mga Saksi ni Jehova, makita mo ang maayo nga mga resulta sang pag-aplikar sang mga prinsipio sang Biblia sa kabuhi. Ngaa indi ka magtambong sa isa sang ila mga miting agod makilala ang mga tawo nga nagatinguha sa pagkabuhi suno sa Biblia?

¹⁶ Ang laygay nga ginbalikwat sa ibabaw isa lamang ka halimbawa sang wala nagakahubas nga suplay sang praktikal nga kaalam nga makita mo sa sining tuburan sang kasanagan, ang Biblia. May mga rason kon ngaa kinabubut-on nga ginaaplikar sang mga Saksi ni Jehova ang mga prinsipio sang Biblia sa ila kabuhi. Ngaa indi tun-an ang mga rason sa likod sinang kinabubut-on nga pag-aplikar kag hibalua ang pila ka sadsaran nga mga katunayan tuhoy sa Biblia?