1. Paano kita mahimo maapektuhan sang nagakatabo nga mga inhustisya?

ANG isa ka tigulang nga balo nga babayi gintonto sa iya sinuptan nga kuwarta. Ang isa ka walay mahimo nga lapsag ginbiyaan sang isa ka walay pag-ulikid nga iloy. Ang isa ka tawo ginbilanggo bangod sang isa ka krimen nga wala niya mahimo. Ano ang reaksion mo sa sining mga senaryo? Walay duhaduha, ang kada isa sini nagatublag sa imo, kag halangpunon ini. Kita nga mga tawo may mabaskog nga balatyagon sa kon ano ang husto kag sayop. Nagapangakig kita kon may inhustisya nga ginahimo. Luyag naton nga tumbasan ang biktima kag silutan ang nakasala. Kon indi ini matabo, mahimo nagapalibog kita: ‘Nakita bala sang Dios ang nagakatabo? Ngaa wala sia nagahulag?’

2. Ano ang nangin reaksion ni Habacuc sa inhustisya, kag ngaa wala sia ginsaway ni Jehova bangod sini?

² Sa bug-os nga maragtas, kaanggid man sini ang ginpamangkot sang matutom nga mga alagad ni Jehova. Halimbawa, ang manalagna nga si Habacuc nangamuyo sa Dios: “Ngaa ginapatan-aw mo sa akon ang makakulugmat nga inhustisya? Ngaa ginatugutan mo ang kasingki, pagkamalinapason, krimen, kag kapintas nga maglapnag bisan diin?” (Habacuc 1:3, Contemporary English Version) Wala ginsaway ni Jehova si Habacuc bangod sang iya prangka nga pamangkot, kay Sia mismo ang nagpatudok sa tawo kon ano ang katarungan. Huo, ginpakamaayo kita ni Jehova sing diutay nga bahin sang iya tudok nga pag-apresyar sa katarungan.

3. Ngaa masiling nga mas nahibaluan ni Jehova ang mga inhustisya sangsa aton?

³ Wala nagapabulagbulag si Jehova sa inhustisya. Makita niya ang nagakatabo. Tuhoy sa adlaw ni Noe, ang Biblia nagasugid sa aton: “Nakita ni Jehova nga ang kalainan sang tawo bugana sa duta kag ang tagsa ka huyog sang mga hunahuna sang iya tagipusuon  malain gid sa tanan nga tion.” (Genesis 6:5) Binagbinaga kon ano ang buot silingon sini nga pinamulong. Sa masami, ang aton paghangop sa inhustisya ginabase sa pila ka mga hitabo nga nabatian naton ukon nasumalang. Sa pagpatuhay, nahibaluan ni Jehova ang inhustisya sa bug-os nga kalibutan. Nakita niya ini tanan! Kapin pa sa sini, sarang niya mahantop ang mga huyog sang tagipusuon—ang malaut nga panghunahuna sa likod sang di-makatarunganon nga mga buhat.—Jeremias 17:10.

4, 5. (a) Paano ginapakita sang Biblia nga nagaulikid si Jehova sa mga ginapakig-angutan sing di-makatarunganon? (b) Paano si Jehova mismo naapektuhan sang inhustisya?

⁴ Apang wala lamang ginatalupangod ni Jehova ang mga inhustisya. Ginaulikdan man niya ang mga biktima sini. Sang ginpintasan sang kaaway nga mga pungsod ang iya katawhan, nagkalisod si Jehova “sa ila pag-ugayong bangod sang mga nagpigos sa ila kag nagsakit sa ila.” (Hukom 2:18) Ayhan napanilagan mo sa pila ka tawo nga kon makakita sila sing kapin nga inhustisya, labi pa nga nagatig-a ang ila balatyagon sa sini. Indi subong sini si Jehova! Nakita niya ang bug-os nga kasangkaron sang inhustisya sa sulod sang mga 6,000 ka tuig, apang wala mag-ugdaw ang iya dumot sa sini. Sa baylo, ginapasalig kita sang Biblia nga ang mga butang subong sang “butigon nga dila,” “mga kamot nga nagapaagay sing dugo nga wala sing sala,” kag ang “butigon nga saksi nga nagasugid sing kabutigan” kalangil-aran sa iya.—Hulubaton 6:16-19.

⁵ Binagbinaga man, ang mabaskog nga pagmulay ni Jehova sa di-makatarunganon nga mga lider sa Israel. “Indi bala katungdanan ninyo nga mahibaluan ang katarungan?” amo ang gin-inspirar niya sa iya manalagna nga ipamangkot sa ila. Sa tapos malaragway sing maathag ang ila pag-abuso sa gahom, gintagna ni Jehova ang mahanabo sa sining malaut nga mga tawo: “Mangayo sila sing bulig kay Jehova, apang indi niya pagsabton sila. Kag lipdan niya ang iya nawong gikan sa ila sa sina nga tion, suno sa ila ginhimo nga kalautan sa ila mga pagpakig-angot.” (Miqueas 3:1-4) Daw ano nga pagkangil-ad ni Jehova sa inhustisya! Ti, sia mismo nakaeksperiensia sini! Sa sulod sang linibo ka tuig, indi makatarunganon nga ginayaguta sia ni  Satanas. (Hulubaton 27:11) Dugang pa, naapektuhan gid si Jehova sang labing makangilil-ad nga inhustisya sang ang iya Anak, nga ‘wala sing nahimo nga sala,’ ginpatay subong isa ka kriminal. (1 Pedro 2:22; Isaias 53:9) Maathag nga si Jehova wala nagapabulagbulag ukon nagapabungolbungol sa mga nagaantos sing inhustisya.

6. Ano mahimo ang mangin reaksion naton kon makasumalang kita sing inhustisya, kag ngaa?

⁶ Apang, kon makakita kita sing inhustisya—ukon kon kita mismo mabiktima sang indi makatarunganon nga pagpakig-angot—natural lamang nga magbatyag gid kita. Ginhimo kita sa larawan sang Dios, kag ang inhustisya batok gid sa tanan nga ginarepresentar ni Jehova. (Genesis 1:27) Ti, ngaa ginatugutan sang Dios ang inhustisya?

7. Ilaragway kon paano ginhangkat ang pagkasoberano ni Jehova?

⁷ Ang sabat sa sining pamangkot may yara kaangtanan sa hulusayon tuhoy sa pagkasoberano. Subong nahangpan na naton, may kinamatarong ang Manunuga sa paggahom sa ibabaw sang duta kag sa tanan nga nagapuyo sa sini. (Salmo 24:1; Bugna 4:11) Apang, sa una nga bahin sang maragtas sang tawo, ginhangkat ang pagkasoberano ni Jehova. Paano ini natabo? Ginsugo ni Jehova ang una nga lalaki, si Adan, nga indi magkaon gikan sa isa ka kahoy sa hardin nga amo ang iya Paraiso nga puluy-an. Kag kon maglalis sia? “Mapatay ka nga totoo,” amo ang siling sa iya sang Dios. (Genesis 2:17) Ang sugo sang Dios indi mabudlay para kay Adan ukon sa iya asawa, si Eva. Apang, ginkumbinsi ni Satanas si Eva nga tuman kaestrikto ang Dios. Ano kon magkaon sia gikan sa kahoy? Talangkod nga ginsugiran ni Satanas si Eva: “Indi gid kamo mapatay. Kay nakahibalo ang Dios nga sa adlaw nga magkaon kamo gikan sini magamuklat ang inyo mga mata kag mangin kaangay kamo sang Dios, nga nakakilala sang maayo kag malain.”—Genesis 3:1-5.

8. (a) Ano ang ginpahangop ni Satanas sa iya ginsiling kay Eva? (b) Ano ang ginhangkat ni Satanas tuhoy sa pagkasoberano sang Dios?

⁸ Sa sini nga pinamulong wala lamang ginpahangop ni Satanas  nga si Jehova nagdingot sing importante nga impormasyon gikan kay Eva kundi nga nagbinutig pa Sia sa iya. Naghalong gid si Satanas nga indi pagduhaduhaan ang katunayan tuhoy sa pagkasoberano sang Dios. Apang ginhangkat niya ang pagkahusto, ang pagkatakus, kag ang pagkamakatarunganon sini. Kon sa aton pa, nagsiling sia nga wala ginagamit ni Jehova ang Iya pagkasoberano sa isa ka matarong nga paagi kag sa kaayuhan sang Iya mga sakop.

9. (a) Para kay Adan kag kay Eva, ano ang nangin resulta sang paglalis, kag anong importante nga mga pamangkot ang ginpautwas sini? (b) Ngaa wala na lang paglaglaga ni Jehova ang mga rebelde?

⁹ Subong resulta, ginlalis ni Adan kag ni Eva si Jehova paagi sa pagkaon gikan sa ginadumilian nga kahoy. Bangod sang ila paglalis, takus sila nga silutan sing kamatayon, subong sang ginmando sang Dios. Ang binutig ni Satanas nagpautwas sing pila ka importante nga mga pamangkot. May kinamatarong gid bala si Jehova nga maggahom sa katawhan, ukon dapat bala nga maggahom ang tawo sa iya kaugalingon? Ginagamit bala ni Jehova ang iya pagkasoberano sa labing maayo nga paagi? Mahimo kuntani gamiton ni Jehova ang iya labing gamhanan nga gahom sa paglaglag sa mga rebelde sadto mismo nga tion. Apang ang mga pamangkot nga ginpautwas amo ang may kaangtanan sa paggahom sang Dios, indi ang iya gahom. Gani indi mapamatud-an ang pagkamatarong sang paggahom sang Dios kon laglagon si Adan, si Eva, kag si Satanas. Sa kabaliskaran, mahimo nga duhaduhaan sing dugang pa ang iya paggahom. Ang lamang nga paagi agod mahibaluan kon bala ang tawo madinalag-on nga makagahom sa iya kaugalingon, nga wala ang Dios, amo ang paghatag sing tion sa sini.

10. Ano ang ginpahayag sang maragtas tuhoy sa paggahom sang tawo?

¹⁰ Ano ang ginpahayag sang paglipas sang tion? Sa sulod sang mga milenyo, gin-eksperimentuhan sang mga tawo ang madamo nga porma sang panguluhan, lakip ang awtokrasya, demokrasya, sosyalismo, kag komunismo. Ang kabilugan sini tanan ginasumaryo sa prangka nga komento sang Biblia: “Gingamhan sang tawo ang tawo sa iya kasamaran.” (Manugwali 8:9) May  rason gid si manalagna Jeremias sa pagsiling: “Nahibaluan ko, O Jehova, nga ang dalanon sang tawo wala sa iya kaugalingon. Wala sa tawo nga nagalakat bisan ang pagtuytoy sa iya tikang.”—Jeremias 10:23.

11. Ngaa gintugutan ni Jehova nga mag-antos ang kaliwatan sang tawo?

¹¹ Nahibaluan ni Jehova halin sa umpisa nga ang pagkaindependiente ukon paggahom sa kaugalingon sang katawhan, magaresulta sa daku nga pag-antos. Kon amo sini, indi bala nga di-makatarunganon sia bangod gintugutan pa niya nga magpadayon ini? Indi ini matuod! Sa pag-ilustrar: Ibutang ta nga ang imo anak kinahanglan nga operahan agod mabulong ang isa ka makatalagam nga balatian. Nahibaluan mo nga magaantos sia sa sini, kag nagapasubo gid ini sa imo. Sa amo man nga tion, nahibaluan mo nga paagi sa sini, magaayo pa ang panglawas sang imo anak sa ulihi. Sing kaanggid, nahibaluan sang Dios—kag gintagna pa gani niya—nga ang iya pagtugot sa paggahom sang tawo may kaupod man nga kabudlayan kag pag-antos. (Genesis 3:16-19) Apang nahibaluan man niya nga posible lamang ang dayon kag daku nga paumpaw kon tugutan niya ang katawhan nga maeksperiensiahan ang malain nga resulta sang pagrebelde. Sa sining paagi ang hulusayon tuhoy sa pagkasoberano mahusay sing permanente kag sing dayon.

12. Subong sang gin-ilustrar sa kaso ni Job, ano ang panumbungon ni Satanas batok sa mga tawo?

¹² May isa pa ka bahin ini nga hulusayon. Sang ginhangkat ang pagkahusto kag pagkamatarong sang paggahom sang Dios, wala lamang ginpasipalahan ni Satanas si Jehova kon tuhoy sa Iya pagkasoberano; ginpasipalahan man niya ang mga alagad sang Dios kon tuhoy sa ila integridad. Talupangda, halimbawa, kon ano ang ginsiling ni Satanas kay Jehova tuhoy sa matarong nga tawo nga si Job: “Wala mo bala sia pagkudali kag sa iya balay kag sa tanan nga yara sa palibot niya? Ginpakamaayo mo  ang kinabudlayan sang iya mga kamot, kag ang iya kasapatan nagdamo sa duta. Apang, subong pagbaylo sang kahimtangan, untaya ang imo kamot, palihug, kag tanduga ang tanan nga iya kag tan-awa kon indi ka niya pagpakamalauton sa imo nawong.”—Job 1:10, 11.

13. Ano ang ginpahangop ni Satanas sa iya mga panumbungon tuhoy kay Job, kag paano ini nagadalahig sa tanan nga tawo?

¹³ Nangatarungan si Satanas nga ginagamit ni Jehova ang Iya gahom sa pag-amlig agod baklon ang debosyon ni Job. Ginpahangop man sini nga ang integridad ni Job pakunokuno lamang, nga ginasimba niya ang Dios bangod lamang sang makuha niya subong balos. Nagsiling si Satanas nga kon idingot kay Job ang pagpakamaayo sang Dios, pakamalauton bisan sini nga tawo ang iya Manunuga. Nahibaluan ni Satanas nga talalupangdon si Job subong “wala sing kasawayan kag matarong, nga mahadlukon sa Dios kag nagalikaw sa malaut.” * Gani kon mabungkag ni Satanas ang integridad ni Job, ano ang ipahangop sini para sa nabilin nga katawhan? Sa amo, ginduhaduhaan gid ni Satanas ang katutom sang tanan nga luyag mag-alagad sa Dios. Sa pagkamatuod, sa pagpasangkad sa hulusayon, si Satanas nagsiling kay Jehova: “Ang tanan nga iya sang tawo [indi lamang si Job] ihatag niya tungod sa iya kalag.”—Job 1:8; 2:4.

14. Ano ang ginapakita sang maragtas tuhoy sa panumbungon ni Satanas batok sa mga tawo?

¹⁴ Ginapakita sang maragtas nga madamo, kaangay ni Job, ang nagpabilin nga matutom kay Jehova sa atubangan sang pagtilaw—supak sa pangangkon ni Satanas. Ginpahalipay nila ang tagipusuon ni Jehova paagi sa ila katutom, kag naghatag ini kay Jehova sang isabat sa matinaastaason nga pagyaguta ni Satanas nga ang mga tawo magauntat sa pag-alagad sa Dios kon pabudlayan sila. (Hebreo 11:4-38) Huo, ang mga matarong sing tagipusuon nagdumili nga magtalikod sa Dios. Bisan pa kon ginaligban sila bangod sang mapiot gid nga mga kahimtangan, labi pa  sila nga nagasandig kay Jehova nga hatagan sila sing kusog sa pagbatas.—2 Corinto 4:7-10.

15. Ano nga pamangkot ang mahimo mag-utwas tuhoy sa mga paghukom sang Dios sang una kag sa palaabuton?

¹⁵ Apang indi lamang ang mga hulusayon tuhoy sa pagkasoberano kag tuhoy sa integridad sang tawo ang nadalahig sa paghimo ni Jehova sing katarungan. Nagahatag sa aton ang Biblia sing rekord tuhoy sa mga paghukom ni Jehova may kaangtanan sa mga indibiduwal kag bisan gani sa bug-os nga mga pungsod. Nagaunod man ini sing mga tagna tuhoy sa mga paghukom nga himuon niya sa palaabuton. Ngaa makasalig kita nga si Jehova matarong sa iya mga paghukom sang una kag sa palaabuton?

16, 17. Ano nga mga halimbawa ang nagapakita nga limitado ang nahibaluan sang mga tawo kon tuhoy sa matuod nga katarungan?

¹⁶ Tuhoy kay Jehova, husto gid nga masiling: “Ang tanan niya nga dalanon katarungan.” (Deuteronomio 32:4) Wala sing bisan sin-o sa aton ang makasiling sini tuhoy sa aton kaugalingon, kay masami nga ginapaburon sang aton limitado nga ihibalo ang aton paghangop sa kon ano ang husto. Halimbawa, binagbinaga si Abraham. Nakitluoy sia kay Jehova may kaangtanan sa kalaglagan sang Sodoma—walay sapayan nga lapnag gid ang kalautan didto. Ginpamangkot niya si Jehova: “Papason mo gid bala ang mga matarong upod sa mga malauton?” (Genesis 18:23-33) Sa pagkamatuod, indi ang sabat. Sa tapos lamang makalambot ang matarong nga si Lot kag ang iya mga anak nga babayi sa siudad sang Zoar nga “nagpaulan si Jehova sing asupre kag kalayo” sa Sodoma. (Genesis 19:22-24) Sa kabaliskaran, si Jonas “nanginit sa kaakig” sang ginkaluy-an sang Dios ang katawhan sang Ninive. Sanglit napahibalo na ni Jonas ang ila kalaglagan, kontento na kuntani sia nga makita sila nga napapas—walay sapayan sang ila tinagipusuon nga paghinulsol.—Jonas 3:10–4:1.

¹⁷ Ginpasalig ni Jehova si Abraham nga ang Iya paghimo sing katarungan nagalakip indi lamang sang paglaglag sa mga malauton kundi sang pagluwas man sa mga matarong. Sa pihak nga bahin, dapat matun-an ni Jonas nga maluluy-on si Jehova. Kon  ang mga malauton magbag-o sa ila dalanon, sia “handa magpatawad.” (Salmo 86:5) Indi kaangay sang pila ka walay kalig-unan nga mga tawo, si Jehova wala nagapadapat sing malaglagon nga paghukom agod lamang maghatag sing impresyon nga may gahom sia, ukon wala sia nagakaluoy bangod lamang nahangawa sia nga basi tamdon sia nga maluya. Ang iya dalanon amo ang pagpakita sing kaluoy kon may basihan ini.—Isaias 55:7; Ezequiel 18:23.

18. Ipakita gikan sa Biblia nga si Jehova wala nagahikot pasad lamang sa sentimiento.

¹⁸ Apang, wala ginabulag si Jehova sang sentimiento lamang. Sang nabuyo ang iya katawhan sa idolatriya, si Jehova malig-on nga nagsiling: “Hukman ko ikaw suno sa imo mga dalanon kag pahanabuon ko sa imo ang tanan mo nga kalangil-aran nga mga butang. Kag ang akon mata indi magkaluoy sa imo, ni magkaawa man, kay pahanabuon ko sa imo ang imo mga dalanon.” (Ezequiel 7:3, 4) Gani kon magbatinggilan ang mga tawo sa ila dalanon, si Jehova nagahukom sing nagakabagay sa ila. Apang ang iya paghukom ginabase sa malig-on nga ebidensia. Sa amo, sang makalab-ot sa iya igdulungog ang mabaskog nga “pagsinggit batok” sa Sodoma kag Gomorra, si Jehova nagsiling: “Determinado ako nga manaug agod nga makita ko kon bala ginahimo gid nila ang suno sa singgit nga nag-abot sa akon.” (Genesis 18:20, 21) Nagapasalamat gid kita nga si Jehova indi kaangay sang madamo nga tawo nga nagapadasudaso sa paghukom antes anay pamatian ang tanan nga katunayan! Sa pagkamatuod, si Jehova subong gid sang ginalaragway sang Biblia sa iya, “isa ka Dios sang katutom, nga sa iya wala sing inhustisya.”—Deuteronomio 32:4.

19. Ano ang mahimo naton kon may yara kita makalilibog nga mga pamangkot tuhoy sa paghimo ni Jehova sing katarungan?

¹⁹ Wala ginabinagbinag sang Biblia ang tagsa ka pamangkot tuhoy sa mga ginbuhat ni Jehova sang una; ni nagahatag ini sing tanan nga detalye tuhoy sa kon paano magahukom si Jehova may kaangtanan sa mga indibiduwal kag mga grupo sa palaabuton.  Kon ginaligban kita sa mga kasaysayan ukon mga tagna sa Biblia nga kulang sing detalye, makapakita kita sing katutom kaangay sang kay manalagna Miqueas, nga nagsulat: “Magapakita ako sing nagahulat nga panimuot sa Dios sang akon kaluwasan.”—Miqueas 7:7.

20, 21. Ngaa makasalig kita nga himuon pirme ni Jehova kon ano ang husto?

²⁰ Makasalig kita nga sa tanan nga kahimtangan, himuon ni Jehova kon ano ang husto. Bisan pa kon ang mga inhustisya daw wala ginasapak sang tawo, si Jehova nagasaad: “Akon ang pagtimalos; ako ang magatumbas.” (Roma 12:19) Kon magpakita kita sing nagahulat nga panimuot, suliton man naton ang malig-on nga pagsalig nga ginpabutyag ni apostol Pablo: “May inhustisya bala sa Dios? Kabay nga indi ina matabo!”—Roma 9:14.

²¹ Samtang wala pa ini, nagakabuhi kita sa “makahalanguyos nga mga tion nga mabudlay pakigbagayan.” (2 Timoteo 3:1) Ang inhustisya kag mga “buhat sang pagpigos” nagresulta sa madamong mapintas nga mga pag-abuso. (Manugwali 4:1) Apang, wala magbag-o si Jehova. Ginadumtan niya gihapon ang inhustisya, kag nagaulikid gid sia sa mga nabiktima sini. Kon magpabilin kita nga matutom kay Jehova kag sa iya pagkasoberano, hatagan niya kita sing kusog sa pagbatas tubtob sa gintalana nga tion nga tadlungon niya ang tanan nga inhustisya sa idalom sang paggahom sang Iya Ginharian.—1 Pedro 5:6, 7.