KAPITULO 18
‘Pangitaa ang Dios kag Makita Sia’
Ginbagay ni Pablo ang iya paagi sang pagbantala sa iya tagpalamati kag nagpili sia sing topiko nga ugyunan nila
Base sa Binuhatan 17:16-34
1-3. (a) Ngaa naugot gid si apostol Pablo sa Atenas? (b) Ano ang matun-an naton sa halimbawa ni Pablo?
NAUGOT gid si Pablo. Ara sia sa Atenas, sa Gresya, nga amo ang sentro sang edukasyon diin nagtudlo anay sanday Socrates, Plato, kag Aristotle. Relihioso gid ang mga tawo sa sini nga siudad. Makita niya ang madamo nga mga diosdios sa mga templo, sa plasa, sa dalan, kag sa bisan diin kay madamo nga dios ang ginasimba sang mga taga-Atenas. Nahibaluan ni Pablo kon ano ang pagtan-aw sang matuod nga Dios nga si Jehova sa pagsimba sa mga diosdios. (Ex. 20:4, 5) Pareho kay Jehova ginakangil-aran man sining matutom nga apostol ang mga diosdios!
2 Nangil-ad pa gid si Pablo sang magsulod sia sa agora, ukon tiendahan. Ang madamo nga estatwa sang dios nga si Hermes nga may tuman kadaku nga kinatawo nagalinya sa aminhan-katundan nga bahin malapit sa mayor nga puertahan sang tiendahan. Puno man ini sing mga altar. Paano bantalaan sining mapisan nga apostol ining mga tawo nga nagasimba sa madamo nga diosdios? Mangin kalmado bala sia kag magpakita sang respeto kag mangita sing topiko nga ugyunan sang iya mga tagpalamati? Mangin madinalag-on bala sia sa pagbulig sa mga nagapangita sa matuod nga Dios?
3 Sa Binuhatan 17:22-31, mabasa ta ang pamulongpulong ni Pablo sa edukado nga mga tawo sa Atenas. Makapakumbinsi gid ini pero indi makapaakig kag ginaintiende niya ang balatyagon sang iya tagpalamati. Madamo ang aton matun-an sa halimbawa ni Pablo kon paano makahimo sing makapainteres nga topiko kag mabuligan ang mga tagpalamati nga mangatarungan.
Pagpanudlo “sa Tiendahan” (Binuhatan 17:16-21)
4, 5. Diin nagbantala si Pablo sa Atenas, kag sin-o ang mga tawo nga mabudlay bantalaan?
4 Ginbisitahan ni Pablo ang Atenas sa iya ikaduha nga paglakbay bilang misyonero sang mga 50 C.E. a Samtang nagahulat nga mag-abot sanday Silas kag Timoteo halin sa Berea, “nagsulod [si Pablo] sa sinagoga kag nangatarungan sa mga Judiyo” nga amo pirme ang ginahimo niya. Nagkadto man sia “sa tiendahan,” ukon agora para bantalaan ang indi Judiyo nga mga nagaistar sa Atenas. (Binu. 17:17) Ang agora ara sa aminhan-katundan sang Acropolis, sa Atenas, kag nagalapad sing mga lima ka ektarya. Ang tiendahan indi lang balaligyaan kundi plasa man. Ang isa ka reperensia nagsiling nga ini nga lugar amo ang “sentro sang ekonomiya, pulitika, kag kultura sang siudad.” Ang mga taga-Atenas nanamian magtipon diri kag magbayluhanay sing mga ideya.
5 Mabudlay bantalaan ang mga tagpalamati ni Pablo sa tiendahan. Lakip sa ila amo ang mga Epicureo kag mga Estoico, nga mga sumulunod sang duha ka nagakompetensiahanay nga mga eskwelahan sang pilosopiya. b Nagapati ang mga Epicureo nga aksidente lang ang pagluntad sang kabuhi. Ang ila pagtamod sa kabuhi amo: “Indi dapat kahadlukan ang Dios; Wala sing mabatyagan nga kasakit sa kamatayon; Puede matigayon ang kaayo; Puede mabatas ang malain.” Ginapatihan sang mga Estoico nga importante ang ihibalo kag paghangop. Kag wala sila nagapati nga ang Dios isa ka Persona. Ang mga Epicureo kag mga Estoico wala nagapati sa pagkabanhaw nga ginatudlo sang mga disipulo sang Cristo. Maathag nga ang mga pagpati sining duha ka grupo lain gid sa kamatuoran nga ginapatihan sang mga Cristiano kag ginabantala ni Pablo.
6, 7. Ano ang reaksion sang pila ka edukado nga Griego sa panudlo ni Pablo, kag ano man ang reaksion sang pila ka tawo sa aton ginatudlo subong?
6 Ano ang reaksion sang edukado nga mga Griego sa panudlo ni Pablo? Ang pila naggamit sang tinaga nga nagakahulugan sing “babaan,” ukon “manugtuka sang binhi.” (Tan-awa ang study note sang Binuhatan 17:18, nwtsty-E.) Parte sa sining Griego nga tinaga, ang isa ka scholar nagsiling: “Sang una, amo sini ang pagtawag sa isa ka gamay nga pispis nga nagapanuka sing mga binhi, kag sang ulihi gingamit ini nga tinaga para itawag sa mga tawo nga nagapamulot sang mga salin kag mga basura sa tiendahan. Sang ulihi pa gid, amo na ini ang tawag sa kay bisan sin-o nga nagapanglaghap sing impormasyon bisan pa indi man niya ini maintiendihan sing maayo.” Buot silingon, ginasiling sining edukado nga mga tawo nga si Pablo ignorante kag ginasulit lang niya ang iya nabatian sa iban. Pero pareho sang aton matun-an, indi apektado si Pablo bisan ano man ang pagtawag sa iya sang mga tawo.
7 Amo man sini ang nagakatabo subong. Bilang mga Saksi ni Jehova, pirme kita ginabansagan sing makahuluya nga mga ngalan bangod sang aton mga pagpati base sa Biblia. Halimbawa, ang pila ka maestro ukon maestra nagatudlo nga ang ebolusyon matuod kag nagapamilit sila nga kon maalam ka, dapat patihan mo ini. Para sa ila, ignorante ang mga indi magpati sa ila. Gusto nila nga maghunahuna ang mga tawo nga mga ignorante kita kon ginapresentar naton ang ginasiling sa Biblia kag ginapakita ang mga ebidensia nga may Manunuga nga nagdesinyo sang tanan nga butang. Pero wala kita mahadlok, kundi may pagsalig naton nga ginapangapinan ang aton pagpati nga ang kabuhi sa duta ginhimo sang isa ka maalam nga Manugdesinyo, si Jehova nga Dios.—Bug. 4:11.
8. (a) Ano ang reaksion sang iban nga nakabati sang pagbantala ni Pablo? (b) Ngaa gindala si Pablo sa Areopago? (Tan-awa ang footnote.)
8 Lain naman ang reaksion sang iban nga nakabati sang pagbantala ni Pablo sa tiendahan. “Daw manugbantala sia sang iban nga mga dios,” siling nila. (Binu. 17:18) Bag-o bala nga mga dios ang ginapakilala ni Pablo sa mga taga-Atenas? Serioso ini nga butang bangod isa ini sa mga akusasyon kay Socrates pila ka gatos ka tuig na ang nagligad amo nga ginsentensiahan sia sing kamatayon. Indi katingalahan nga gindala si Pablo sa Areopago kag ginpangabay nga ipaathag niya ang mga panudlo nga daw katingalahan sa mga taga-Atenas. c Paano pangapinan ni Pablo ang iya mensahe sa mga tawo nga wala sing nahibaluan sa Kasulatan?
“Mga Taga-Atenas, Nakita Ko” (Binuhatan 17:22, 23)
9-11. (a) Paano gintinguhaan ni Pablo nga makakita sing topiko nga makapainteres sa iya mga tagpalamati? (b) Paano naton mailog sa aton pagbantala ang halimbawa ni Pablo?
9 Dumduma nga naugot gid si Pablo sa nakita niya nga pagsimba sa mga diosdios. Pero imbes nga pakalainon sing todo ang pagsimba sa mga diosdios, nangin kalmado lang sia. Naghalong si Pablo sa iya ihambal sa iya mga tagpalamati paagi sa paggamit sang topiko nga ugyunan nila. Sia nagsugod: “Mga taga-Atenas, nakita ko nga mas mahinadlukon kamo sa mga dios sangsa iban.” (Binu. 17:22) Ang buot silingon ni Pablo amo nga ‘nakita ko nga relihioso gid kamo katama.’ Maalamon nga gindayaw ni Pablo ang ila pagkarelihioso. Nahibaluan niya nga ang pila sa mga tawo nga nabulag sang sala nga mga pagpati posible nga nagapangita gid sang kamatuoran kay sia sadto ‘wala man sing nahibaluan kag wala sing pagtuo.’—1 Tim. 1:13.
10 Nagatinguha nga makapangita sing topiko nga ugyunan sang iya tagpalamati, ginsambit ni Pablo ang nakita niya nga pamatuod nga relihioso gid ang mga taga-Atenas. Amo ini ang isa ka altar nga gindedikar “Sa Isa ka Dios nga Wala Makilala.” Base sa isa ka reperensia, “kinabatasan sang mga Griego kag sang iban nga idedikar ang mga altar sa ‘mga dios nga wala makilala,’ kay nahadlok sila nga may dios nga malimtan nila simbahon kag basi maakig ini.” Paagi sa sini nga altar, ginabaton sang mga taga-Atenas nga may isa ka Dios nga wala nila makilala. Gingamit ni Pablo ini nga altar para basihan sang ginabantala niya nga maayong balita. Sia nagpaathag: “Ginabantala ko sa inyo ining Dios nga wala ninyo makilala.” (Binu. 17:23) Indi direkta pero makapakumbinsi ang argumento ni Pablo. Wala sia nagabantala sang bag-o ukon makatilingala nga dios, pareho sang ginaakusar sang iban. Ginapaathag niya ang Dios nga wala nila makilala, ang matuod nga Dios.
11 Paano naton mailog sa aton pagbantala ang halimbawa ni Pablo? Kon panilagan naton ang palibot, mahimo nga may makita kita nga pamatuod nga relihioso ang isa, ayhan sa iya ginasuksok ukon sa iya balay ukon sa iya ugsaran. Puede naton isiling: ‘Nakita ko nga relihioso ka. Gusto ko gid nga maistorya ang relihioso nga mga tawo.’ Kon maalamon nga basihan naton ang relihioso nga pagpati sang tagbalay, mahimo makakita kita sang topiko nga makapainteres sa iya. Dumduma nga indi naton tuyo nga hukman dayon ang iban base sa ila mga ginapatihan. Madamo sang aton mga kauturan ang sinsero nga nagapati sadto sa sala nga mga panudlo.
Mangita sing topiko nga maugyunan ninyo sang imo tagpalamati
Ang Dios ‘Indi Malayo sa Tagsa sa Aton’ (Binuhatan 17:24-28)
12. Paano ginbagay ni Pablo ang iya pagbantala sa iya mga tagpalamati?
12 Nakakita sing makapainteres nga topiko si Pablo pero padayon bala niya nga mabantalaan sila? Kabalo si Pablo nga naedukar sa Griego nga pilosopiya ang iya tagpalamati pero wala sila sing ihibalo sa Kasulatan. Gani, ginbagay niya sa ila ang iya paagi sa pagbantala. Una, wala niya ginbasa ang Kasulatan sang ginpresentar niya ang mga panudlo sini. Ikaduha, ginlakip niya ang iya kaugalingon sa iya mga tagpalamati, kon kaisa nagagamit sing mga tinaga nga “kita” kag “aton.” Ikatlo, nagsambit sia sang mga ginsiling sang Griego nga mga literatura para ipakita nga ang pila niya ka ginatudlo ara mismo sa ila mga sinulatan. Binagbinagon naton subong ang makapakumbinsi nga pamulongpulong ni Pablo. Ano nga importante nga mga kamatuoran ang ginsugid niya parte sa Dios nga wala makilala sang mga taga-Atenas?
13. Ano ang paathag ni Pablo parte sa ginsuguran sang uniberso, kag ano ang mensahe sang iya ginsiling?
13 Gintuga sang Dios ang uniberso. Si Pablo nagsiling: “Ang Dios nga naghimo sang kalibutan kag sang tanan nga butang sa sini, kag amo ang Ginuo sang langit kag duta, wala nagapuyo sa mga templo nga ginhimo sang kamot.” d (Binu. 17:24) Indi aksidente nga nagluntad ang uniberso. Ang matuod nga Dios amo ang Manunuga sang tanan nga butang. (Sal. 146:6) Indi pareho kay Atena ukon sa iban nga dios nga ang himaya nagadepende sa mga templo, mga sulusimbahan, kag mga altar, ang Soberanong Ginuo sang langit kag duta indi makaigo sa templo. (1 Hari 8:27) Maathag ang mensahe ni Pablo: Ang matuod nga Dios mas gamhanan sa bisan sin-o nga diosdios nga ginhimo sang tawo nga nagaistar sa ginhimo sang tawo nga mga templo.—Isa. 40:18-26.
14. Paano ginpakita ni Pablo nga ang Dios wala nagadepende sa mga tawo?
14 Ang Dios wala nagadepende sa mga tawo. Naanad ang mga nagasimba sa mga diosdios nga pabayuan kag halaran sing sobra ka mahal ang ila mga imahen, ukon dal-an ini sing pagkaon kag ilimnon, nga daw kinahanglanon gid kuno ini abi sang mga diosdios! Pero ang iban nga Griego nga philosopher nga nagapamati kay Pablo posible nagapati nga ang isa ka dios wala sing kinahanglan sa mga tawo. Kon amo, posible nga ugyon gid sila sa ginsiling ni Pablo nga ‘indi kinahanglan sang Dios ang bulig sang tawo.’ Ang Manunuga wala sing bisan ano nga materyal nga butang nga kinahanglan halin sa mga tawo! Ang matuod, sia ang nagahatag sa mga tawo sang ila mga kinahanglanon, “kabuhi kag sang ginhawa kag sang tanan nga butang,” lakip ang adlaw, ulan, kag matambok nga duta. (Binu. 17:25; Gen. 2:7) Gani ang Dios nga amo ang nagahatag sang tanan wala nagadepende sa mga tawo nga nagabaton lang.
15. Paano gintadlong ni Pablo ang pagpati sang mga taga-Atenas nga labaw sila sa mga indi Griego, kag ano nga importante nga leksion ang matun-an naton sa iya halimbawa?
15 Ginhimo sang Dios ang tawo. Nagapati ang mga taga-Atenas nga labaw sila sa mga indi Griego. Pero ang Biblia nagasiling nga indi naton dapat pag-ipabugal ang aton pungsod ukon rasa. (Deut. 10:17) Maalamon ang paagi ni Pablo sa pagsambit sining sensitibo nga topiko para indi sila maakig. Sang nagsiling sia nga, “ginhimo [sang Dios] halin sa isa ka tawo ang tagsa ka pungsod sang mga tawo,” mahimo nga nagpalibog ang iya mga tagpalamati. (Binu. 17:26) Ang buot silingon ni Pablo amo ang ginsiling sang Genesis parte kay Adan, ang ginhalinan sang rasa sang tawo. (Gen. 1:26-28) Bangod isa lang ang katigulangan sang mga tawo, wala sing labaw nga rasa. Maathag gid ini sa mga tagpalamati ni Pablo. May matun-an kita nga importante nga leksion sa iya halimbawa. Bisan pa gusto naton nga mangin makatarunganon kag indi maakig ang aton ginabantalaan, wala man naton ginapamag-an ang kamatuoran sa Biblia para batunon lang ini sang iban.
16. Ano ang katuyuan sang Manunuga para sa mga tawo?
16 Gusto sang Dios nga mangin malapit sa iya ang mga tawo. Bisan pa madugay na nga nagadebate ang mga philosopher nga tagpalamati ni Pablo kon ngaa nagluntad ang tawo, indi gihapon nila ini mapaathag sing maayo. Pero maathag nga ginpahibalo ni Pablo nga ang katuyuan sang Manunuga para sa tawo, amo nga dapat nila “pangitaon ang Dios, kag makita nila sia, apang, ang matuod, indi sia malayo sa tagsa sa aton.” (Binu. 17:27) Ang Dios nga wala makilala sang mga taga-Atenas indi mabudlay kilalahon. Indi sia malayo sa mga gusto gid magpangita kag magtuon parte sa iya. (Sal. 145:18) Talupangda nga gingamit ni Pablo ang termino nga “aton,” nga nagalakip sang iya kaugalingon sa mga dapat magpanikasog para “pangitaon ang Dios.”
17, 18. Ngaa dapat kilalahon sang mga tawo ang Dios, kag ano ang matun-an naton sa pag-engganyo ni Pablo sa iya mga tagpalamati?
17 Dapat kilalahon sang mga tawo ang Dios. Si Pablo nagsiling nga “may kabuhi kita kag nagahulag kag nagaluntad” bangod sa Dios. Ang pila ka scholar nagasiling nga ginbase ini ni Pablo sa ginsiling ni Epimenides, isa ka mamalaybay sa Creta sang ikan-om nga siglo B.C.E. kag “importante nga tawo sa relihion sang mga taga-Atenas.” Naghatag pa gid si Pablo sang dugang nga rason kon ngaa dapat kilalahon sang mga tawo ang Dios: “Ginsiling sang pila sa inyo mga mamalaybay, ‘Kay mga anak man niya kita.’” (Binu. 17:28) Dapat palanggaon sang mga tawo ang Dios kay gintuga niya ang isa ka tawo nga ginhalinan sang tanan nga tawo. Para engganyuhon ang iya tagpalamati, maalamon nga ginsambit ni Pablo ang Griego nga mga sinulatan nga ginatahod gid sang iya mga tagpalamati. e Pareho sang ginhimo ni Pablo, posible nga ginagamit man naton kon kaisa ang pila ka mga tinaga halin sa kasaysayan, encyclopedia, ukon sa iban pa nga reperensia nga ginapatihan sang mga tawo. Halimbawa, ang nagakaigo nga mga tinaga halin sa masaligan nga reperensia mahimo magkumbinsi sa isa ka indi Saksi parte sa ginhalinan sang sala nga mga pagpati sa relihion ukon mga kapiestahan.
18 Asta sa sini nga bahin sang pamulongpulong ni Pablo, nasugid niya ang panguna nga mga kamatuoran parte sa Dios kag ginbagay gid niya sing maayo sa tagpalamati ang mga tinaga nga iya gingamit. Ano ang gusto ni Pablo nga himuon sang iya mga tagpalamati sa sining importante nga impormasyon? Ginsugiran niya dayon sila samtang ginapadayon niya ang iya pamulongpulong.
Ang ‘Tanan nga Katawhan Bisan Diin Dapat Maghinulsol’ (Binuhatan 17:29-31)
19, 20. (a) Paano ginbuyagyag sing maalamon ni Pablo ang kabuangan sang pagsimba sa mga diosdios? (b) Ano ang dapat himuon sang mga tagpalamati ni Pablo?
19 Ginpalig-on ni Pablo ang iya mga tagpalamati nga maghulag. Gingamit liwat ni Pablo ang Griego nga mga sinulatan, kag nagsiling: “Gani, bangod mga anak kita sang Dios, indi naton dapat paghunahunaon nga ang Dios kaangay sa bulawan ukon pilak ukon bato, kaangay sa isa ka butang nga gintigib suno sa hunahuna kag desinyo sang mga tawo.” (Binu. 17:29) Kon ang mga tawo kaliwat sang Dios, paano mangin Dios ang mga diosdios kay ginhimo ini sang mga tawo? Maalamon nga nangatarungan si Pablo parte sa kabuangan sang pagsimba sa ginhimo sang tawo nga mga diosdios. (Sal. 115:4-8; Isa. 44:9-20) Paagi sa pagsiling sing “indi naton dapat,” ginbuhinan diutay ni Pablo ang kasakit sang iya pagsabdong.
20 Gin-athag sang apostol nga dapat may himuon gid ang iya tagpalamati: “Ginpaligad sang Dios ang mga tion nga wala sing nahibaluan ang mga tawo; apang karon ginapahayag niya sa tanan nga katawhan bisan diin nga dapat sila maghinulsol.” (Binu. 17:30) Mahimo nga nakibot ang pila ka tagpalamati ni Pablo sa sining panawagan nga maghinulsol. Pero ang iya makapakumbinsi nga pamulongpulong nagapakita gid nga utang nila ang ila kabuhi sa Dios kag gani may salabton sila sa Iya. Dapat nila pangitaon ang Dios, tun-an ang kamatuoran parte sa iya, kag sundon ang mga ginapatuman sang Dios sa ila. Gani dapat batunon sang mga taga-Atenas nga sala ang pagsimba sa mga diosdios kag untatan ini.
21, 22. Ano nga mabug-at nga mga tinaga ang ginhambal ni Pablo sa konklusion sang iya pamulongpulong, kag ano ang kahulugan sini sa aton subong?
21 Gintapos ni Pablo ang iya pamulongpulong sa sining mabug-at nga mga tinaga: “Nagtalana [ang Dios] sing isa ka adlaw agod hukman niya ang kalibutan sing matarong paagi sa isa ka tawo nga gintangdo niya, kag naghatag sia sing garantiya sa tanan nga tawo paagi sa pagbanhaw niya sa iya.” (Binu. 17:31) Ang pag-abot sang Adlaw sang Paghukom isa gid ka serioso nga rason nga pangitaon ang matuod nga Dios! Wala ginhambal ni Pablo ang ngalan sang gintangdo nga Hukom. Pero, ginhambal niya ang impormasyon parte sa sini nga Hukom nga nagpakibot sa iya mga tagpalamati: Nagkabuhi sia bilang tawo, napatay, kag ginbanhaw sang Dios!
22 Ining mabug-at nga konklusion may daku gid nga kahulugan sa aton subong. Nahibaluan naton nga ang Hukom nga gintangdo sang Dios amo ang ginbanhaw nga si Jesucristo. (Juan 5:22) Nahibaluan man naton nga ang Adlaw sang Paghukom magalawig sing isa ka libo ka tuig kag madali na lang mag-abot. (Bug. 20:4, 6) Wala kita mahadlok sa Adlaw sang Paghukom, kay naintiendihan naton nga magadala ini sing madamo nga pagpakamaayo sa mga napamatud-an nga matutom. Ang katumanan sang aton makalilipay nga paglaum ginagarantiyahan sang pinakadaku nga milagro, ang pagkabanhaw ni Jesucristo!
“May mga Tawo nga . . . Nangin mga Tumuluo” (Binuhatan 17:32-34)
23. Ano ang sarisari nga reaksion sa pamulongpulong ni Pablo?
23 Sarisari ang reaksion sa pamulongpulong ni Pablo. “Ang iban nagsugod sa pagyaguta” sang nabatian nila ang pagkabanhaw. Ang iban nga wala maghinulsol, matinahuron nga nagsiling: “Mamati pa kami sa imo nahanungod sini sa iban nga tion.” (Binu. 17:32) Pero may pila nga nagpati: “May mga tawo nga nag-upod sa iya kag nangin mga tumuluo. Lakip sa ila si Dionisio, nga isa ka hukom sa hukmanan sang Areopago, kag ang babayi nga si Damaris, kag may iban pa.” (Binu. 17:34) Amo man sini ang reaksion sa aton ministeryo. Mahimo kita yagutaon sang iban, samtang ang iban naman matinahuron nga nagabalibad. Pero nalipay kita kon ang pila magbaton sang mensahe sang Ginharian kag mangin mga tumuluo.
24. Ano ang natun-an naton sa pamulongpulong ni Pablo samtang nagatindog sia sa tunga sang Areopago?
24 Samtang ginabinagbinag naton ang pamulongpulong ni Pablo, madamo gid kita sang natun-an kon paano ipaathag ang aton mensahe para mangin interesado sa sini ang mga tawo kag makumbinsi sila nga matuod ang aton ginatudlo. Dugang pa, natun-an naton nga dapat kita mangin mapinasensiahon kag tinguhaan nga indi maakig ang mga nagapati sa sala nga panudlo sang mga relihion. Natun-an man naton ining importante nga leksion: Indi gid naton dapat pagpamag-anon ang kamatuoran sa Biblia para batunon lang sang iban. Kon sundon naton ang halimbawa ni apostol Pablo, mangin epektibo pa gid kita nga mga manunudlo sa ministeryo. Dugang pa, mangin mas maayo pa gid magtudlo sa kongregasyon ang mga manugtatap. Gani mangin epektibo pa gid kita sa pagbulig sa iban para ila “pangitaon ang Dios, kag makita nila sia.”—Binu. 17:27.
a Tan-awa ang kahon nga “ Ang Atenas— Sentro sang Kultura Sadto.”
b Tan-awa ang kahon nga “ Ang mga Epicureo kag ang mga Estoico.”
c Ang Areopago makita sa aminhan-katundan sang Acropolis kag diri pirme nagamiting ang mga lider sang Atenas. Ang termino nga “Areopago” mahimo amo ang tawag sa konseho ukon sa bakulod mismo. Gani sarisari ang opinyon sang mga scholar kon bala gindala si Pablo sa sini nga bakulod ukon malapit sa sini ukon sa miting sang mga lider sa iban nga lugar, nga mahimo didto sa agora.
d Ang Griego nga tinaga para sa “kalibutan” amo ang koʹsmos, nga para sa mga Griego amo ang makita nga uniberso. Posible nga amo sini ang gingamit ni Pablo kay gusto niya nga mag-ugyunay sila sang iya Griego nga mga tagpalamati.
e Ginsambit ni Pablo ang binalaybay parte sa kalangitan nga Phaenomena ni Aratus, isa ka Estoico nga mamalaybay. Mabasa man ini sa iban pa nga Griego nga mga sinulatan, lakip ang Hymn to Zeus ni Cleanthes, isa ka Estoico nga manunulat.
