1-3. (a) Ano nga makahaladlok nga sitwasyon ang ginaatubang ni Esteban, pero ano ang iya reaksion? (b) Ano nga mga pamangkot ang aton binagbinagon?

 NAGAATUBANG si Esteban sa korte. Sa daku nga kuarto, nga mahimo malapit sa templo sang Jerusalem, nagapungko sa atubang kag sa magtimbang nga kilid niya ang 71 ka lalaki. Nagatipon subong ang korte sang Sanhedrin para bistahon si Esteban. Ang mga hukom may impluwensia nga mga tawo, nga wala nagatahod kag wala nanamian sa sining disipulo ni Jesus. Ang matuod, ang Mataas nga Saserdote nga si Caifas nga nagpatawag sa mga hukom, amo man ang nagpatawag sa Sanhedrin sang ginsentensiahan si Jesucristo sing kamatayon pila ka bulan na ang nagligad. Nahadlok bala si Esteban?

² Tumalagsahon ang hitsura ni Esteban sini nga tion. Nakita sang mga hukom nga ang iya nawong “pareho sa nawong sang anghel.” (Binu. 6:15) Ang mga anghel nagadala sing mga mensahe halin kay Jehova nga Dios gani kalmado sila kag wala sing kahadlok. Amo sini ang ginabatyag ni Esteban, kag makita ini sang mga hukom nga nagadumot sa iya. Ngaa kalmado gid sia?

³ May matun-an gid ang mga Cristiano subong sa sabat sa sina nga pamangkot. Dapat mahibaluan man naton kon ngaa ara si Esteban sa sining mabudlay nga sitwasyon. Paano niya sadto ginpangapinan ang iya pagtuo? Kag paano naton sia mailog?

4, 5. (a) Ngaa daku gid nga bulig si Esteban sa kongregasyon? (b) Sa ano nga paagi nga “nahamut-an gid sang Dios kag puno sang gahom” si Esteban?

⁴ Nahibaluan na naton nga daku gid nga bulig si Esteban sa bag-o lang natukod nga Cristianong kongregasyon. Sa nagligad nga kapitulo, natun-an naton nga nalakip sia sa pito ka mapainubuson nga lalaki nga handa magbulig sa mga apostoles sang ginpangabay nga magpanagtag sing bulig. Dalayawon gid ang iya pagkamapainubuson kon dumdumon naton nga ginhatagan sia sang Dios sang madamo nga ikasarang. Sa Binuhatan 6:8, mabasa naton nga nakahimo sia sing “makatilingala nga mga butang kag mga tanda,” pareho sa ginhimo sang pila ka apostoles. Nahibaluan man naton nga ‘nahamut-an gid sia sang Dios kag puno sang gahom.’ Ano ang buot silingon sini?

 ⁵ Ang Griego nga tinaga nga gin-translate “nahamut-an sang Dios” puede man ma-translate nga “mainayuhon gid.” Maathag nga si Esteban mainayuhon kag malulo, amo nga ginapamatian sia sang mga tawo. Kon maghambal sia, makumbinsi niya ang mga nagapamati nga sinsero gid sia kag ang kamatuoran nga iya ginatudlo makabulig gid sa ila. Puno sia sang gahom bangod may espiritu sia ni Jehova kag nagapagiya sia sa sini. Imbes nga mangin bugalon bangod sang iya mga ikasarang halin sa Dios, ginhatag niya ang kadayawan kay Jehova kag ginpakita niya nga nagaulikid gid sia sa mga tawo. Indi katingalahan nga ginkabig sia sang mga manugpamatok nga makatalagam!

6-8. (a) Ano ang duha ka panumbungon sang mga manugpamatok kay Esteban, kag ngaa? (b) Ngaa makabulig gid sa mga Cristiano subong ang halimbawa ni Esteban?

⁶ Pila ka lalaki ang nakigbais kay Esteban, pero “indi nila sia madaug bangod sang iya kaalam kag sang balaan nga espiritu nga nagatuytoy sa iya sa paghambal.” a Bangod wala sila sing mahimo, “sekreto nila nga ginhaylo” ang mga lalaki nga maghimo sing mga panumbungon kontra sa sining inosente nga sumulunod sang Cristo. “Ginsugyot [man] nila ang katawhan” kag ang mga gulang, kag ang mga escriba, amo nga gindakop nila gilayon si Esteban kag gindala sa Sanhedrin. (Binu. 6:9-12) Duha ang panumbungon sa iya sang mga manugpamatok: Ginapasipalahan niya ang Dios kag si Moises. Sa ano nga paagi?

⁷ Ang mga manugsumbong nagsiling nga ginpasipalahan ni Esteban ang Dios kay naghambal sia batok sa “balaan nga duog,” ang templo sa Jerusalem. (Binu. 6:13) Ginsumbong man nila nga ginpasipalahan niya si Moises kay naghambal sia batok sa Mosaikong Kasuguan, paagi sa pagbag-o kuno sang mga kustombre nga gintudlo ni Moises. Serioso ini nga panumbungon kay importante gid sa mga Judiyo sa sina nga tion ang templo, ang Mosaikong Kasuguan, kag ang madamo nga tradisyon nga gindugang nila sa Kasuguan. Gani ang panumbungon nagapakita nga si Esteban makatalagam nga tawo nga nagakabagay patyon!

⁸ Indi katingalahan nga pirme ginagamit sang relihioso nga mga tawo ini nga mga taktika para hingabuton ang mga alagad sang Dios. Asta subong, ginasugyot gihapon sang relihioso nga mga manugpamatok ang mga opisyal sang gobierno nga hingabuton ang mga Saksi ni Jehova. Ano dapat ang aton reaksion kon may indi matuod nga mga akusasyon kontra sa aton? Madamo gid kita sang matun-an kay Esteban.

9, 10. Ngaa ginpakalain sang iban ang pamulongpulong ni Esteban sa Sanhedrin, kag ano ang dapat naton dumdumon?

⁹ Ginsambit sa umpisa sini nga kapitulo, nga ang nawong ni Esteban kalmado kag daw nawong sang anghel samtang ginapamatian niya ang mga panumbungon  sa iya. Gin-atubang sia ni Caifas kag nagsiling: “Matuod bala ini?” (Binu. 7:1) Turno na ni Esteban nga maghambal. Kag naghambal gid sia!

¹⁰ Ginapakalain sang iban ang pamulongpulong ni Esteban, kay bisan kuno malawig ini, wala sini masabat ang panumbungon sa iya. Pero ang matuod, maayo gid nga halimbawa si Esteban kon paano pangapinan ang maayong balita. (1 Ped. 3:15) Dumduma nga ginsumbong si Esteban nga nagapasipala sa Dios paagi sa pagpakalain sa templo, kag nagapasipala kay Moises paagi sa pagpakalain sa Kasuguan. Ang sabat ni Esteban sumaryo sang tatlo ka panahon sa kasaysayan sang Israel, nga nagapadaku gid sang pila ka punto. Binagbinagon naton sing isaisa ining tatlo ka panahon sa kasaysayan.

11, 12. (a) Paano gingamit sing epektibo ni Esteban ang halimbawa ni Abraham? (b) Ngaa ginsambit ni Esteban si Jose sa iya pamulongpulong?

¹¹ Ang panahon sang mga patriarka. (Binu. 7:1-16) Nagsugod si Esteban paagi sa paghambal parte kay Abraham, nga ginatahod sang mga Judiyo bangod sang iya pagtuo. Samtang ginasaysay niya ining importante nga topiko nga ila ginaugyunan, ginpadaku ni Esteban nga si Jehova, “ang Dios sang himaya,” una nga nagpakita kay Abraham sa Mesopotamia. (Binu. 7:2) Ang matuod, dumuluong sia sa Ginsaad nga Duta. Wala sing templo ukon Mosaikong Kasuguan si Abraham. Gani wala sing makasiling nga kinahanglan gid ang templo ukon ang mga kasuguan para mapakita sang isa nga matutom sia sa Dios.

¹² Ginatahod man sang mga tagpalamati ni Esteban ang kaliwat ni Abraham nga si Jose. Pero ginpahanumdom sila ni Esteban nga ang mga utod ni Jose, nga nangin mga amay sang mga tribo sang Israel, naghingabot sining matarong nga tawo kag ginbaligya nila sia bilang ulipon. Bisan pa sini, gingamit sia sang Dios para luwason ang Israel sang may natabo nga tiggulutom. Sigurado nga nakita ni Esteban ang pagkapareho ni Jose kag ni Jesucristo, pero wala niya ini ginhambal para mamati pa gid sila.

13. Paano ginsabat sang mga ginsiling ni Esteban ang panumbungon sa iya parte kay Moises, kag ano nga tema ang napadaku sini?

¹³ Ang panahon ni Moises. (Binu. 7:17-43) Madamo sing ginsiling si Esteban parte kay Moises. Maalamon ini kay mga Saduceo ang madamo nga miembro sang Sanhedrin, kag wala sila nagapati sa tanan nga libro sa Biblia magluwas sa mga ginsulat ni Moises. Dumduma man ang panumbungon  nga ginpasipalahan kuno ni Esteban si Moises. Ginsabat sing direkta ni Esteban ini nga panumbungon, kay ginpakita niya nga ginatahod gid niya si Moises kag ang Kasuguan. (Binu. 7:38) Ginsambit niya nga ginsikway man si Moises sang mga tawo nga gintinguhaan niya nga luwason. Ginsikway nila sia sang 40 anyos sia. Pagligad sang sobra 40 ka tuig, pila ka beses sila nga nagrebelde sa iya. b Sa sining paagi amat-amat nga ginpadaku ni Esteban ang tema: Sulitsulit nga ginsikway sang katawhan sang Dios ang mga gintangdo ni Jehova nga manguna sa ila.

14. Gingamit ni Esteban ang halimbawa ni Moises para pamatud-an ang ano nga punto?

¹⁴ Ginpahanumdom ni Esteban ang iya tagpalamati nga nagtagna si Moises nga ang Dios magapadala sang manalagna sa Israel pareho kay Moises. Sin-o sia, kag batunon bala sia sang mga tawo? Ginsabat ini ni Esteban sa konklusion sang iya pamulongpulong. Ginpadaku niya ang isa pa ka punto: Natun-an ni Moises nga puede mangin balaan ang bisan ano nga lugar, pareho sang lugar nga may nagadabdab nga tunukon nga kahoykahoy, diin nakighambal si Jehova sa iya. Gani limitado bala sa isa lang ka bilding, pareho sang templo sa Jerusalem, ang pagsimba kay Jehova? Tan-awon naton.

15, 16. (a) Ngaa ginsambit ni Esteban ang tabernakulo sa iya argumento? (b) Paano gingamit ni Esteban ang templo ni Solomon sa iya pamulongpulong?

¹⁵ Ang tabernakulo kag ang templo. (Binu. 7:44-50) Ginpahanumdom ni Esteban ang korte nga sang wala pa sing templo sa Jerusalem, ginsugo sang Dios si Moises nga magtukod sang tabernakulo. Isa ini ka masulusaylo nga tolda para sa pagsimba. Wala gid sang makasiling nga mas importante ang templo sangsa tabernakulo, kay si Moises mismo nagsimba sa tabernakulo.

¹⁶ Sang ulihi, sang ginpatindog ni Solomon ang templo sa Jerusalem, may ginsiling sia sa iya pangamuyo nga importante gid nga leksion. Pareho sang ginsiling ni Esteban, “ang Labing Mataas nga Dios wala nagapuyo sa mga balay nga ginhimo sang mga kamot sang tawo.” (Binu. 7:48; 2 Cron. 6:18) Mahimo gamiton ni Jehova ang isa ka templo para tumanon ang iya mga katuyuan, pero mahimo niya ini gihapon bisan wala sang templo. Gani indi dapat magpensar ang iya mga sumilimba nga masimba lang nila sia sing insakto kon ara sila sa isa ka bilding nga ginhimo sang tawo, pareho sang templo. Gintapos ni Esteban ang iya argumento paagi sa pagsulit sa ginsiling sa libro sang Isaias: “Ang langit amo ang akon trono, kag ang duta amo ang palatungan sang akon mga tiil. Ano nga sahi sang balay ang patindugon ninyo para sa akon? siling ni Jehova. Ukon diin nga lugar ang papuy-an ninyo sa akon? Indi bala nga ako ang naghimo sini tanan nga butang?”—Binu. 7:49, 50; Isa. 66:1, 2.

17. Paano ang pamulongpulong ni Esteban (a) nagpakita nga sala ang panimuot sang iya tagpalamati kag (b) nagpamatuod nga wala sia sing sala?

¹⁷ Samtang ginapamensar mo ang pamulongpulong ni Esteban sa Sanhedrin, maathag gid nga ginpakita ni Esteban nga sala ang panimuot sang iya mga manugsumbong. Ginpakita niya nga ang katuyuan ni Jehova nagapadayon kag sigurado, wala nagabag-obag-o, kag wala naimpluwensiahan sang tradisyon. Gusto gid sang  mga nagapamati kay Esteban ang templo sa Jerusalem kag ang mga kustombre kag mga tradisyon nga gindugang sa Kasuguan nga ginhatag kay Moises. Pero wala gid nila naintiendihan kon ano ang katuyuan sang Kasuguan kag sang templo! Daw pareho lang nga nagapamangkot si Esteban sining importante nga pamangkot: Indi bala nga mapadunggan mo gid ang Kasuguan kag ang templo kon tumanon mo si Jehova? Paagi sa sining matahom nga pamulongpulong ni Esteban, ginpamatud-an niya nga wala sia sang may ginahimo nga malain kay gintuman niya si Jehova sa iya bug-os nga masarangan.

18. Paano naton mailog si Esteban?

¹⁸ Ano ang matun-an naton sa pamulongpulong ni Esteban? Pamilyar gid sia sa Kasulatan. Gani dapat man kita mangin mapisan nga mga estudyante sang Pulong sang Dios para magamit naton “sing husto ang pulong sang kamatuoran.” (2 Tim. 2:15) Matun-an man naton kay Esteban nga maghambal sang mainayuhon kag indi masakit pamatian. Ang iya tagpalamati akig gid! Pero gintinguhaan niya nga sambiton ang mga butang nga importante gid sa ila asta sa iya masarangan. Matinahuron sia nga nakighambal sa ila, nga nagatawag sa mga tigulang nga “mga amay.” (Binu. 7:2) Dapat man naton ipresentar ang kamatuoran sa Pulong sang Dios nga “may kalulo kag tudok nga pagtahod.”—1 Ped. 3:15.

19. Paano maisog nga ginsugid ni Esteban sa Sanhedrin ang mensahe sang paghukom ni Jehova?

¹⁹ Indi kita magduhaduha sa pagsugid sang kamatuoran sa Pulong sang Dios bangod lang kay basi maakig ang mga tawo kag indi man naton pag-islan ang mensahe sang paghukom ni Jehova para lang malipay sila. Maayo nga halimbawa sa sini si Esteban. Sigurado nga nahibaluan niya nga bisan ano pa nga pamatuod ang iya ipresentar sa Sanhedrin, indi ini makapabag-o sa sining bugalon nga mga hukom. Gani sa bulig sang balaan nga espiritu, gintapos niya ang iya pamulongpulong paagi sa wala sing kahadlok nga pagprangka sa ila nga pareho sila sa ila mga katigulangan nga nagsikway kay Jose, kay Moises, kag sa tanan nga manalagna. (Binu. 7:51-53) Ang matuod, ini nga mga hukom sang Sanhedrin amo ang nagpapatay sa Mesias, nga ang pagkari gintagna ni Moises kag sang tanan nga manalagna. Grabe gid nga paglapas sa Mosaikong Kasuguan ang ila ginhimo.

20, 21. Ano ang reaksion sang Sanhedrin sa mga ginsiling ni Esteban, kag paano sia ginpalig-on ni Jehova?

²⁰ Naakig gid ang mga hukom sa indi mabali nga kamatuoran nga ginhambal ni Esteban. Indi na sila makapugong sang ila kaugalingon kag nagpabagrot sila sang ila mga ngipon sa iya. Mahimo nga nahibaluan sining matutom nga tawo nga indi man sia pagkaluy-an pareho kay Jesus nga iya Agalon.

²¹ Kinahanglan ni Esteban ang kaisog para mabatas ang mahimo matabo sa iya, kag sigurado nga napalig-on sia sang palanan-awon nga ginpakita sa iya ni Jehova. Nakita ni Esteban ang himaya sang Dios, kag nakita niya si Jesus nga nagatindog sa tuo ni Jehova! Samtang ginalaragway ni Esteban ang palanan-awon, gintakpan sang mga hukom ang ila mga dulunggan. Ngaa? Antes pa sini nga hitabo,  ginsilingan ni Jesus ini man nga mga hukom nga sia ang Mesias kag sa indi madugay ibutang sia sa tuo sang iya Amay. (Mar. 14:62) Ginpamatud-an sang palanan-awon ni Esteban nga natuman ang ginsiling ni Jesus. Ang matuod, ang Sanhedrin amo ang nagluib kag nagpapatay sa Mesias! Gani, nagdinaguso sila para batuhon si Esteban. c

22, 23. Sa ano nga paagi pareho ang kamatayon ni Esteban kag sang iya Agalon, kag ngaa makasalig man ang mga Cristiano subong pareho kay Esteban?

²² Napatay si Esteban pareho sang pagkapatay sang iya Agalon. Napatay sia nga may kalinong, may bug-os nga pagsalig kay Jehova, kag ginpatawad niya ang mga nagpatay sa iya. Sia nagsiling: “Ginuong Jesus, ginatugyan ko ang akon kabuhi sa imo,” mahimo bangod makita pa niya gihapon ang palanan-awon parte sa Anak sang tawo upod kay Jehova. Wala sing duhaduha nga nahibaluan ni Esteban ang makapalig-on nga ginsiling ni Jesus: “Ako ang pagkabanhaw kag ang kabuhi.” (Juan 11:25) Sang ulihi, nangamuyo sing direkta si Esteban sa Dios sa mabaskog nga tingog: “Jehova, indi sila pagsiluti sa sini nga sala.” Pagkatapos niya nahambal ini, nagtulog sia sa kamatayon.—Binu. 7:59, 60.

²³ Si Esteban amo ang una nga disipulo sang Cristo nga napatay nga martir. (Tan-awa ang kahon nga “ Ngaa Nangin ‘Martir’?”) Pero makapasubo nga indi sia ang katapusan. Asta subong, ang pila ka matutom nga mga alagad ni Jehova ginpatay sang mga panatiko sa relihion kag pulitika, kag sang iban pa nga mapintas nga manugpamatok. Pero may pagsalig kita pareho kay Esteban. Si Jesus nagagahom na nga Hari, nga may daku nga gahom nga ginhatag sang iya Amay. Wala sing makapugong sa iya nga banhawon ang iya matutom nga mga sumulunod.—Juan 5:28, 29.

24. Ano ang papel ni Saulo sa kamatayon ni Esteban, kag ano ang epekto sang kamatayon sining matutom nga tawo?

²⁴ Ining tanan nga natabo ginatan-aw sang lamharon nga lalaki nga si Saulo. Ugyon sia sa pagpatay kay Esteban, kag ginbantayan pa gani niya ang mga bayo sang mga nagbato. Wala madugay, ginpangunahan niya ang mapintas nga paghingabot. Pero ang kamatayon ni Esteban may malawig kag positibo nga epekto. Ang iya halimbawa nagpalig-on pa gid sa iban nga Cristiano nga magpabilin nga matutom kay Jehova asta sa kamatayon. Dugang pa, si Saulo, nga sang ulihi gintawag nga Pablo, nagahinulsol gid kon madumduman niya ang iya papel sa kamatayon ni Esteban. (Binu. 22:20) Nagbulig sia sa pagpatay kay Esteban, pero nagsiling sia sang ulihi: “Manugpasipala ako, manughingabot, kag arogante nga tawo.” (1 Tim. 1:13) Maathag nga indi malimtan ni Pablo si Esteban kag ang tumalagsahon nga pamulongpulong niya sadto nga adlaw. Ang matuod, ang pila ka pamulongpulong kag mga sinulatan ni Pablo may tema nga base sa pamulongpulong ni Esteban. (Binu. 7:48; 17:24; Heb. 9:24) Sang ulihi, natun-an sing bug-os ni Pablo nga sundon ang halimbawa sang pagtuo kag kaisog ni Esteban, isa ka tawo nga “nahamut-an gid sang Dios kag puno sang gahom.” Ang pamangkot amo, Ilugon man bala naton sia?