1, 2. (a) Ano ang naatubang nga katalagman ni Pablo kag sang iya mga kaupod sa Efeso? (b) Ano ang binagbinagon naton sa sini nga kapitulo?

 NAGASINGGITAN kag nagadinalagan ang mga tawo sa mga dalan sa Efeso. Nagtipon ang akig nga grupo, kag nagsugod ang kinagamo! Gindakop kag ginganoy ang duha ka kaupod ni apostol Pablo sa paglakbay. Ang malapad nga dalan nga may mga balaligyaan nahubsan dayon sing mga tawo kay ang akig nga grupo nagkadto sa daku nga teatro sang siudad nga makaigo ang 25,000 ka tawo. Ang kalabanan sa ila wala gani makahibalo kon ngaa nagkinagamo, pero nagasuspetsa sila nga ara sa katalagman ang ila templo kag ang ila pinalangga nga diosa nga si Artemis. Gani nagsinggit sila sing sulitsulit: “Gamhanan si Artemis sang mga taga-Efeso!”—Binu. 19:34.

² Liwat nga gingamit ni Satanas ang akig nga grupo para punggan ang paglapnag sang maayong balita sang Ginharian sang Dios. Siempre indi lang mga kinagamo ukon kapintas ang taktika ni Satanas. Sa sini nga kapitulo, binagbinagon naton ang pila niya ka taktika para pauntaton ang hilikuton kag paghiusa sang mga Cristiano sang unang siglo. Labaw sa tanan, makita naton nga wala magmadinalag-on ang iya mga taktika, kay “padayon nga naglapnag kag nagmadinalag-on ang pulong ni Jehova sa gamhanan nga paagi.” (Binu. 19:20) Ngaa nagmadinalag-on ining mga Cristiano? Bangod sa mga rason nga pareho man subong. Siempre ang kadalag-an indi aton kundi kay Jehova. Pero, pareho sang mga Cristiano sang unang siglo, dapat naton himuon ang aton bahin. Paagi sa bulig sang espiritu ni Jehova, matun-an naton ang mga kinaiya nga makabulig sa aton para magmadinalag-on sa aton ministeryo. Binagbinagon anay naton ang halimbawa ni Apolos.

3, 4. Ano ang natalupangdan nanday Aquila kag Priscila kay Apolos, kag ano ang ila ginhimo?

³ Samtang nagapakadto si Pablo sa Efeso para sa iya ikatlo nga paglakbay bilang misyonero, nag-abot sa siudad ang Judiyo nga si Apolos. Halin sia sa Alejandria, isa ka bantog nga siudad sang Egipto. May pila ka  tumalagsahon nga ikasarang si Apolos. Maayo sia maghambal kag “madamo sia sing nahibaluan sa Kasulatan.” Dugang pa, “makugi gid sia tungod sang balaan espiritu.” Bangod mapisan gid si Apolos, maisog sia nga naghambal sa mga Judiyo sa sinagoga.—Binu. 18:24, 25.

⁴ Nabatian nanday Aquila kag Priscila ang ginabantala ni Apolos. Nalipay gid sila nga mabatian ang iya ‘pagpanudlo sing sibu tuhoy kay Jesus.’ Matuod ang iya ginsiling parte kay Jesus. Pero natalupangdan dayon sang Cristiano nga mag-asawa nga may importante nga butang nga wala nahibaluan si Apolos. “Ang pagbawtismo ni Juan amo lamang ang iya nahibaluan.” Ining mapainubuson nga mag-asawa, nga manughimo lamang sing tolda wala matahap bisan pa maayo maghambal si Apolos kag mataas ang iya ineskwelahan. Sa baylo, “ginpaupod nila sia sa ila kag ginpaathag sa iya sing sibu pa ang dalanon sang Dios.” (Binu. 18:25, 26) Ano ang reaksion sining maayo maghambal kag edukado nga tawo? Maathag nga ginpakita niya ang isa sa pinakaimportante nga kinaiya nga matun-an sang isa ka Cristiano, ang pagkamapainubuson.

5, 6. Ngaa nangin mapuslanon pa gid si Apolos kay Jehova, kag ano ang matun-an naton sa halimbawa ni Apolos?

⁵ Ginbaton ni Apolos ang bulig sang mag-asawa, gani nangin mas maayo pa gid sia nga alagad ni Jehova. Nagkadto sia sa Acaya, diin “daku gid ang iya nabulig” sa mga nagtuo. Nagbantala man sia sing maayo sa sini nga lugar sa mga Judiyo nga nagapamilit nga si Jesus indi amo ang gintagna nga Mesias. Si Lucas nagreport: “Maisog nga ginpamatud-an gid niya sing dayag nga sayop ang mga Judiyo, samtang ginpakita niya paagi sa Kasulatan nga si Jesus amo ang Cristo.” (Binu. 18:27, 28) Daku gid nga bulig si Apolos sa mga kongregasyon! Ang iya pagministeryo isa sa mga rason kon ngaa “ang pulong ni Jehova” padayon nga nagmadinalag-on. Ano ang matun-an naton sa halimbawa ni Apolos?

⁶ Kinahanglanon gid nga ipakita sang mga Cristiano ang pagkamapainubuson. Tanan kita may maayo nga mga kinaiya. Mahimo nga kada isa sa aton may sarisari nga ikasarang, ihibalo, ukon eksperiensia. Pero dapat labaw sa sini ang aton pagkamapainubuson. Kay kon indi, posible nga mangin kaluyahon naton ini nga mga ikasarang. Basi bangod sini mangin bugalon kita. (1 Cor. 4:7; Sant. 4:6) Kon mapainubuson gid kita, panikasugan naton nga tan-awon ang iban nga labaw sa aton. (Fil. 2:3) Indi kita maakig kon ginatadlong kita kag ginabaton naton kon ginatudluan kita sang iban. Wala naton ginapilit ang aton mga ideya kon matun-an naton nga wala ini nabase sa paggiya sang balaan nga espiritu. Kon mapainubuson kita, gamiton kita ni Jehova kag sang iya Anak.—Luc. 1:51, 52.

7. Paano nangin halimbawa sang pagkamapainubuson sanday Pablo kag Apolos?

⁷ Ang pagkamapainubuson makabulig para indi kita magkompetensiahanay. Sigurado nga gusto ni Satanas nga magbinahinbahin ang mga Cristiano sadto. Malipay gid sia kon ang duha ka maayo kag sagad magtudlo nga mga kauturan pareho nanday Apolos kag apostol Pablo magkompetensiahanay para kuhaon ang pagsuporta sang mga kongregasyon! Puede gid nila ini himuon. Sa Corinto, ang pila ka Cristiano nagsiling, “Ako kay Pablo,” samtang ang iban nagsiling,  “Ako kay Apolos.” Nag-ugyon bala sanday Pablo kag Apolos sa sining pagbinahinbahin? Wala. Mapainubuson nga gindayaw ni Pablo ang nahimo ni Apolos sa hilikuton paagi sa paghatag sa iya sing dugang nga mga asaynment. Ginsunod man ni Apolos ang gintudlo ni Pablo. (1 Cor. 1:10-12; 3:6, 9; Tito 3:12, 13) Maayo gid sila nga halimbawa para sa aton parte sa pagpaubos kag pagbuligay.

8. Sa diin nag-agi si Pablo sang magbalik sia sa Efeso, kag ngaa?

⁸ Gintuman ni Pablo ang iya promisa nga mabalik sa Efeso. a (Binu. 18:20, 21) Pero talupangda kon paano sia nagbalik. Ginsugdan ni Pablo ang iya paglakbay sa Antioquia sa Siria. Para makalab-ot sa Efeso, puede sia kuntani manglaktod sa Seleucia, masakay sa sakayan, kag maglayag pakadto sa iya kaladtuan. Pero “sa kabukiran” sia nag-agi. Ginabulubanta nga sobra 1,600 kilometros ang ginlakbay ni Pablo kon sundan sia base sa Binuhatan 18:23 kag 19:1! Ngaa ginpili ni Pablo ining malayo kag makakalapoy nga paglakbay? Bangod gusto niya nga ‘pabakuron ang tanan nga disipulo.’ (Binu. 18:23) Ang iya ikatlo nga paglakbay bilang misyonero, pareho sang una kag ikaduha, nagakinahanglan sing daku nga sakripisyo. Pero para sa iya amo ini ang pinakamaayo nga himuon. Amo man sini ang ginahimo sang mga manugtatap sang sirkito kag sang ila mga asawa subong. Ginapasalamatan gid naton ang ila pagsakripisyo kag gugma.

9. Ngaa dapat bawtismuhan liwat ang isa ka grupo sang mga disipulo, kag ano ang matun-an naton sa ila ginhimo?

⁹ Sang mag-abot si Pablo sa Efeso, may nakita sia nga mga 12 ka disipulo ni Juan nga Manugbawtismo. Nabawtismuhan sila pero wala na ini sing epekto. Dugang pa, diutay lang ukon halos wala sila sing nahibaluan parte sa balaan nga espiritu. Ginpaathag sa ila ni Pablo kon ngaa dapat sila magpabawtismo sa ngalan ni Jesus, kag pareho kay Apolos, mapainubuson man sila kag gusto gid nila magtuon. Pagkatapos mabawtismuhan sa ngalan ni Jesus, nakabaton sila sang balaan nga espiritu kag sang pila ka dulot paagi sa milagro. Sigurado nga pakamaayuhon gid kita kon sundon naton ang bag-o nga mga direksion halin sa organisasyon ni Jehova.—Binu. 19:1-7.

10. Ngaa nagsaylo si Pablo halin sa sinagoga pakadto sa awditoryum, kag paano naton mailog ang iya halimbawa kon nagabantala?

¹⁰ May isa pa ka halimbawa sang pag-uswag nga natabo. Maisog nga nagbantala si Pablo sa sinagoga sing tatlo ka bulan. Bisan pa nga “nagagamit sia sing mga pangatarungan agod makumbinsi ang mga tawo” parte sa Ginharian sang Dios, ang pila indi magpati kag nangin mga manugpamatok. Imbes nga mag-uyang sing tion sa mga ‘nagapakalain sa Dalan,’ nagpamulongpulong si Pablo sa awditoryum sang eskwelahan. (Binu. 19:8, 9) Gani, ang mga gusto magtuon sing dugang pa parte sa Ginharian sang Dios dapat man magsaylo halin sa sinagoga pakadto sa awditoryum. Pareho kay Pablo, mahimo nga untatan naton  ang paghambalanay kon makita naton nga indi interesado ang tagbalay ukon kon gusto lang nila makigbais. Madamo pa sang interesado nga dapat makabati sang aton makapalig-on nga mensahe!

11, 12. (a) Paano ginpakita ni Pablo nga mapisan sia kag ginabagay niya ang iya pamaagi sa iya ginabantalaan? (b) Paano ginapanikasugan sang mga Saksi ni Jehova nga mangin mapisan kag ibagay man ang ila pamaagi sa ila ginabantalaan?

¹¹ Posible nga nagapamulongpulong si Pablo sa awditoryum sang eskwelahan kada adlaw sugod sa alas 11:00 sang aga asta sa mga alas 4:00 sang hapon. (Tan-awa ang study note sang Binuhatan 19:9, nwtsty-E.) Mahimo nga amo ini ang pinakamalinong kag pinakamagin-ot nga inoras kay madamo ang nagauntat sa ila trabaho para magkaon kag magpahuwayhuway. Imadyina nga kon duha ka tuig ini nga ginhimo ni Pablo, sobra sa 3,000 ka oras ang iya nagamit sa pagpanudlo. b Isa pa ini sa mga rason kon ngaa nagalapnag kag nagamadinalag-on ang pulong ni Jehova. Mapisan si Pablo kag kabalo magbagay sang iya pamaagi sa pagtudlo. Ginbag-o niya ang iya iskedyul para mangin epektibo ang iya ministeryo sa komunidad. Ano ang resulta? “Nakabati sang pulong sang Ginuo ang tanan nga Judiyo kag Griego nga nagaistar sa probinsia sang Asia.” (Binu. 19:10) Maid-id gid ang iya pagpanaksi!

¹² Ang mga Saksi ni Jehova subong mapisan man kag handa maghimo sang mga pagbag-o para mabuligan ang iban. Ginatinguhaan naton nga malab-ot ang mga tawo bisan diin man sila ukon sa bisan ano nga oras. Nagabantala kita sa mga dalan, sa mga tiendahan, kag sa mga paradahan. Ginakontak naton ang mga tawo paagi sa telepono ukon sa sulat. Sa pamalaybalay, ginapanikasugan naton nga maistorya ang mga tawo sa tion nga ara sila sa ila mga balay.

13, 14. (a) Ano ang nahimo ni Pablo sa bulig ni Jehova? (b) Ano ang sala nga ginhimo sang mga anak nga lalaki ni Sceva, kag paano ginahimo sang madamo sa Cristiandad subong ang pareho man sa sini?

¹³ Ginsugiran kita ni Lucas nga ginbuligan ni Jehova si Pablo nga maghimo sing “tumalagsahon nga mga buhat.” Bisan ang mga panyo kag mga tampi nga ginsuksok ni Pablo ginadala sa nagamasakit nga mga tawo kag nag-ayo sila. Paagi sa sini, napagua man ang mga demonyo. c (Binu. 19:11, 12) Nagdayaw gid ang kalabanan nga mga tawo kay napagua ang mga demonyo. Pero indi tanan nalipay sa sini.

¹⁴ Ang “pila man ka Judiyo nga nagalibot kag nagapanabog sang mga demonyo” nagtinguha nga ilugon ang mga milagro ni Pablo. Ang pila sa ila nagtinguha nga tabugon ang mga demonyo paagi sa paggamit sang ngalan ni Jesus kag ni Pablo. Ginsambit ni Lucas bilang halimbawa ang pito ka anak nga lalaki ni Sceva, nga mga miembro sang isa ka pamilya sang saserdote. Ang demonyo nagsiling sa ila: “Kilala ko si Jesus kag si Pablo; apang sin-o kamo?” Dayon, ginsalakay sang tawo nga ginsudlan sang demonyo ining mga impostor, nga nagadamhag sa ila pareho sang mapintas nga sapat, amo nga nagpalagyo sila nga naubahan kag pilason. (Binu. 19:13-16) Daku gid ini nga kadalag-an sang “pulong ni Jehova,” kay maathag gid nga ginhatagan ni Jehova si Pablo sang daku nga gahom pero wala niya ginhatagan ang mga miembro sang butig nga relihion. Minilyon subong ang sala nga nagapati nga ang pagtawag lamang sa ngalan ni Jesus ukon ang pagtawag sa ila kaugalingon nga “Cristiano” bastante na. Pero pareho sang ginsiling ni Jesus, ang nagahimo lang sang kabubut-on sang iya Amay amo ang may matuod nga paglaum sa palaabuton.—Mat. 7:21-23.

15. Kon parte sa espiritismo kag sa mga butang may labot sa demonyo, paano naton mailog ang halimbawa sang mga taga-Efeso?

¹⁵ Bangod sang pagpakahuya sa mga anak nga lalaki ni Sceva, naglapnag ang kahadlok sa Dios amo nga madamo ang nangin tumuluo kag gin-untatan nila ang mga buhat nga may labot sa demonyo. Daku gid ang impluwensia sang madyik sa kultura sang Efeso. Ang mga panghiwit kag anting-anting kinaandan  lang, pati man ang mga orasyon nga sa masami mabasa sa mga sinulatan. Madamo nga taga-Efeso ang nagpagua sang ila mga libro parte sa madyik kag nagsunog sini sa atubangan sang tanan, bisan pa nga linibolibo ka dolyar ang bili sini subong. d Si Lucas nagreport: “Gani padayon nga naglapnag kag nagmadinalag-on ang pulong ni Jehova sa gamhanan nga paagi.” (Binu. 19:17-20) Daku gid ini nga kadalag-an para kay Jehova kag sa iya matuod nga sumilimba kontra sa kabutigan kag demonismo! Ining matutom nga mga tawo maayo gid nga halimbawa sa aton. Nagakabuhi man kita sa isa ka kalibutan nga naimpluwensiahan sang espiritismo. Kon may ginapanag-iyahan kita nga mga butang nga may labot sa espiritismo, dapat himuon man naton ang ginhimo sang mga taga-Efeso nga ginsunog dayon ini! Isikway naton ining makangilil-ad nga mga buhat, bisan ano pa kamahal ang bili sini.

16, 17. (a) Isaysay kon paano ginsugdan ni Demetrio ang kinagamo sa Efeso. (b) Paano ginpakita sang mga taga-Efeso nga mga panatiko sila?

¹⁶ Binagbinagon naton subong ang taktika ni Satanas nga ginlaragway ni Lucas sang nagsulat sia nga “nag-utwas ang daku nga kinagamo nahanungod sa Ang Dalan.” Wala sia nagatinikal. e (Binu. 19:23) Si Demetrio nga platero amo ang nagsugod sang kinagamo. Naengganyo niya ang iya kaupod nga mga platero sang ginpahanumdom niya sila nga nagtin-ad sila bangod sa pagbaligya sing mga diosdios. Nagsiling pa sia nga ang ginabantala ni Pablo makapalugi sang ila negosyo, kay ang mga Cristiano wala nagasimba sa mga diosdios. Dayon, kabalo man sia nga ginapabugal gid sang mga taga-Efeso ang ila siudad kag pungsod. Gani ginpaandaman niya sila nga kon mamati ang mga tawo kay Pablo, mabutang sa katalagman ang ila diosa nga si Artemis kag ang ila templo nga bantog sa kalibutan nga ginhimo para sa iya mangin “wala sing pulos.”—Binu. 19:24-27.

¹⁷ Natabo gid ang gusto ni Demetrio. Ang mga platero nagsugod sa pagsinggit sing sulitsulit nga “Gamhanan si Artemis sang mga taga-Efeso,” kag nagginamo ang siudad bangod sa panatiko kag mapintas nga grupo nga ginlaragway sa umpisa sini nga kapitulo. f Handa si Pablo magsakripisyo, gani gusto niya magkadto sa teatro para mamulongpulong sa mga tawo, pero ginpunggan sia sang mga disipulo nga magkadto didto. Ang isa ka tawo nga si Alejandro nagtinguha  nga maghambal sa mga tawo. Bangod Judiyo sia, mahimo nga gusto niya ipaathag ang kinalain sang mga Judiyo sa sining mga Cristiano. Pero wala ini ginsapak sang mga tawo. Sang nahibaluan nila nga Judiyo sia, ginpahipos nila sia paagi sa sulitsulit nga pagsinggit sing “Gamhanan si Artemis sang mga taga-Efeso” sa sulod sang mga duha ka oras. Bisan subong, may mga tawo gihapon nga grabe ka panatiko sa relihion kag wala sila nagapamati sa bisan ano nga paathag.—Binu. 19:28-34.

18, 19. (a) Paano ginpahipos sang manugdumala sang siudad ang akig nga grupo sa Efeso? (b) Kon kaisa, paano ginaproteksionan sang mga awtoridad ang katawhan ni Jehova, kag ano ang posible nga rason kon ngaa ginahimo nila ina?

¹⁸ Sang ulihi napahipos gid man sang manugdumala sang siudad ang mga tawo. Bangod maalam kag kalmado, ginpasalig sining opisyal ang akig nga mga tawo nga indi makatalagam para sa ila templo kag sa ila diosa ining mga Cristiano. Ginpaathag niya nga si Pablo kag ang iya mga kaupod wala sing nahimo nga sala sa templo ni Artemis, kag may husto nga pamaagi para ipasaka ang ila mga panumbungon. Mahimo ang pinakaepektibo niya nga ginsiling amo ang pagpahanumdom sa akig nga grupo nga ang ila ginahimo nga kinagamo supak sa kasuguan sang Roma. Gani ginpalakat niya ang mga tawo. Madasig nga nagtahaw ang kaakig sang mga tawo bangod sining makatarunganon kag praktikal nga mga tinaga.—Binu. 19:35-41.

¹⁹ Indi ini ang una nga tion nga ginproteksionan sang isa ka kalmado kag rasonable nga tawo nga may awtoridad sa gobierno ang mga sumulunod ni Jesus, kag indi man ini ang katapusan. Ang matuod, may nakita si apostol Juan nga palanan-awon nga sa sining katapusan nga mga adlaw, ang malig-on nga bahin sining kalibutan, nga nagalaragway sa duta, magatulon sang daw suba nga paghingabot ni Satanas sa mga sumulunod ni Jesus. (Bug. 12:15, 16) Nangin matuod ini. Sa madamo nga kaso, ginproteksionan sang rasonable nga mga judge ang kinamatarong sang mga Saksi ni Jehova nga magsimba kag magbantala. Siempre pa, ini nga mga kadalag-an mahimo resulta sang aton maayo nga paggawi. Ang paggawi ni Pablo amo gid ang rason kon ngaa gintahod sia sang pila ka opisyal sa Efeso, gani gusto nila nga makalikaw sia sa katalagman. (Binu. 19:31) Kabay nga respetuhon man kita sang aton maistorya bangod honest kita kag matinahuron. Wala kita makahibalo kon daw ano kadaku ang resulta sang aton maayo nga paggawi.

20. (a) Ano ang imo ginabatyag sa pagdaug sang pulong ni Jehova sang unang siglo kag subong? (b) Ano ang imo himuon para may bahin ka sa mga kadalag-an ni Jehova sa aton tion?

²⁰ Kanami gid pamalandungan kon paano “padayon nga naglapnag kag nagmadinalag-on ang pulong ni Jehova” sang unang siglo. Makalilipay man makita kon paano kita ginabuligan ni Jehova nga magmadinalag-on subong. Bisan ano man ang imo masarangan nga himuon, gusto mo bala nga may pribilehiyo ka man nga mangin bahin sining mga kadalag-an? Gani tun-i ang mga halimbawa nga aton ginbinagbinag. Mangin mapainubuson pirme, sunda dayon ang direksion halin sa organisasyon ni Jehova, mangin mapisan, isikway ang espiritismo, kag panikasugi gid nga manaksi paagi sa imo honest kag matinahuron nga paggawi.